| Library / Tipiṭaka / ติปิฎก • Tipiṭaka / องฺคุตฺตรนิกาย (ฎีกา) • Aṅguttaranikāya (ṭīkā) |
๕. มหายญฺญวโคฺค
5. Mahāyaññavaggo
๑. สตฺตวิญฺญาณฎฺฐิติสุตฺตวณฺณนา
1. Sattaviññāṇaṭṭhitisuttavaṇṇanā
๔๔. ปญฺจมสฺส ปฐเม ยสฺมา นิทสฺสนเตฺถ นิปาโต (ที. นิ. ฎี. ๒.๑๒๗) ตสฺมา เสยฺยถาปิ มนุสฺสาติ ยถา มนุสฺสาติ วุตฺตํ โหติฯ วิเสโส โหติเยว สติปิ พาหิรสฺส การณสฺส อเภเท อชฺฌตฺติกสฺส ภินฺนตฺตาฯ นานตฺตํ กาเย เอเตสํ, นานโตฺต วา กาโย เอเตสนฺติ นานตฺตกายาฯ อิมินา นเยน เสสปเทสุปิ อโตฺถ เวทิตโพฺพฯ เนสนฺติ มนุสฺสานํฯ นานตฺตา สญฺญา เอเตสํ อตฺถีติ นานตฺตสญฺญิโนฯ สุขสมุสฺสยโต วินิปาโต เอเตสํ อตฺถีติ วินิปาติกา สติปิ เทวภาเว ทิพฺพสมฺปตฺติยา อภาวโตฯ อปาเยสุ วา คโต นตฺถิ นิปาโต เอเตสนฺติ วินิปาติกาฯ เตนาห ‘‘จตุอปายวินิมุตฺตา’’ติฯ ปิยงฺกรมาตาทีนํ วิยาติ ปิยงฺกรมาตา กิร ยกฺขินี ปจฺจูสสมเย อนุรุทฺธเตฺถรสฺส ธมฺมํ สชฺฌายโต สุตฺวา –
44. Pañcamassa paṭhame yasmā nidassanatthe nipāto (dī. ni. ṭī. 2.127) tasmā seyyathāpi manussāti yathā manussāti vuttaṃ hoti. Viseso hotiyeva satipi bāhirassa kāraṇassa abhede ajjhattikassa bhinnattā. Nānattaṃ kāye etesaṃ, nānatto vā kāyo etesanti nānattakāyā. Iminā nayena sesapadesupi attho veditabbo. Nesanti manussānaṃ. Nānattā saññā etesaṃ atthīti nānattasaññino. Sukhasamussayato vinipāto etesaṃ atthīti vinipātikā satipi devabhāve dibbasampattiyā abhāvato. Apāyesu vā gato natthi nipāto etesanti vinipātikā. Tenāha ‘‘catuapāyavinimuttā’’ti. Piyaṅkaramātādīnaṃ viyāti piyaṅkaramātā kira yakkhinī paccūsasamaye anuruddhattherassa dhammaṃ sajjhāyato sutvā –
‘‘มา สทฺทมกรี ปิยงฺกร, ภิกฺขุ ธมฺมปทานิ ภาสติ;
‘‘Mā saddamakarī piyaṅkara, bhikkhu dhammapadāni bhāsati;
อปิ ธมฺมปทํ วิชานิย, ปฎิปเชฺชม หิตาย โน สิยาฯ
Api dhammapadaṃ vijāniya, paṭipajjema hitāya no siyā.
‘‘ปาเณสุ จ สํยมามเส, สมฺปชานมุสา น ภณามเส;
‘‘Pāṇesu ca saṃyamāmase, sampajānamusā na bhaṇāmase;
สิเกฺขม สุสีลฺยมตฺตโน, อปิ มุเจฺจม ปิสาจโยนิยา’’ติฯ (สํ. นิ. ๑.๒๔๐) –
Sikkhema susīlyamattano, api muccema pisācayoniyā’’ti. (saṃ. ni. 1.240) –
เอวํ ปุตฺตกํ สญฺญาเปตฺวา ตํ ทิวสํ โสตาปตฺติผลํ ปตฺตาฯ อุตฺตรมาตา ปน ภควโต ธมฺมํ สุตฺวาว โสตาปนฺนา ชาตาฯ
Evaṃ puttakaṃ saññāpetvā taṃ divasaṃ sotāpattiphalaṃ pattā. Uttaramātā pana bhagavato dhammaṃ sutvāva sotāpannā jātā.
พฺรหฺมกาเย ปฐมชฺฌานนิพฺพเตฺต พฺรหฺมสมูเห, พฺรหฺมนิกาเย วา ภวาติ พฺรหฺมกายิกาฯ มหาพฺรหฺมุโน ปริสาย ภวาติ พฺรหฺมปาริสชฺชา ตสฺส ปริจารกฎฺฐาเน ฐิตตฺตาฯ มหาพฺรหฺมุโน ปุโรหิตฎฺฐาเน ฐิตาติ พฺรหฺมปุโรหิตาฯ อายุวณฺณาทีหิ มหนฺตา พฺรหฺมาโนติ มหาพฺรหฺมาโนฯ สติปิ เตสํ ติวิธานมฺปิ ปฐเมน ฌาเนน คนฺตฺวา นิพฺพตฺตภาเว ฌานสฺส ปน ปวตฺติเภเทน อยํ วิเสโสติ ทเสฺสตุํ ‘‘พฺรหฺมปาริสชฺชา ปนา’’ติอาทิ วุตฺตํฯ ปริเตฺตนาติ หีเนนฯ สา จสฺส หีนตา ฉนฺทาทีนํ หีนตาย เวทิตพฺพาฯ ปฎิลทฺธมตฺตํ วา หีนํฯ กปฺปสฺสาติ อสเงฺขฺยยฺยกปฺปสฺส ฯ หีนปณีตานํ มเชฺฌ ภวตฺตา มชฺฌิมํฯ สา จสฺส มชฺฌิมตา ฉนฺทาทีนํ มชฺฌิมตาย เวทิตพฺพาฯ ปฎิลภิตฺวา นาติสุภาวิตํ วา มชฺฌิมํฯ อุปฑฺฒกโปฺปติ อสเงฺขฺยยฺยกปฺปสฺส อุปฑฺฒกโปฺปฯ วิปฺผาริกตโรติ พฺรหฺมปาริสเชฺชหิ ปมาณโต วิปุลตโร สภาวโต อุฬารตโร จ โหติฯ สภาเวนปิ หิ อุฬารตโมวฯ ตํ ปเนตฺถ อปฺปมาณํฯ ตสฺส หิ ปริตฺตาภาทีนํ ปริตฺตสุภาทีนญฺจ กาเย สติปิ สภาวเวมเตฺต เอกตฺตวเสเนว ววตฺถปียตีติ ‘‘เอกตฺตกายา’’เตฺวว เต วุจฺจนฺติฯ ปณีเตนาติ อุกฺกเฎฺฐนฯ สา จสฺส อุกฺกฎฺฐตา ฉนฺทาทีนํ อุกฺกฎฺฐตาย เวทิตพฺพาฯ สุภาวิตํ วา, สมฺมเทว, วสิภาวํ ปาปิตํ ปณีตํ ‘‘ปธานภาวํ นีต’’นฺติ กตฺวาฯ อิธาปิ กโปฺป อสเงฺขฺยยฺยกปฺปวเสเนว เวทิตโพฺพ ปริปุณฺณมหากปฺปสฺส อสมฺภวโตฯ อิตีติ เอวํ วุตฺตปฺปกาเรนฯ เตติ ‘‘พฺรหฺมกายิกา’’ติ วุตฺตา ติวิธาปิ พฺรหฺมาโนฯ สญฺญาย เอกตฺตาติ ติเหตุกภาเวน เอกสภาวตฺตาฯ น หิ ตสฺสา สมฺปยุตฺตธมฺมวเสน อโญฺญปิ โกจิ เภโท อตฺถิฯ เอวนฺติ อิมินา นานตฺตกายา เอกตฺตสญฺญิโน คหิตาติ ทเสฺสติฯ
Brahmakāye paṭhamajjhānanibbatte brahmasamūhe, brahmanikāye vā bhavāti brahmakāyikā. Mahābrahmuno parisāya bhavāti brahmapārisajjā tassa paricārakaṭṭhāne ṭhitattā. Mahābrahmuno purohitaṭṭhāne ṭhitāti brahmapurohitā. Āyuvaṇṇādīhi mahantā brahmānoti mahābrahmāno. Satipi tesaṃ tividhānampi paṭhamena jhānena gantvā nibbattabhāve jhānassa pana pavattibhedena ayaṃ visesoti dassetuṃ ‘‘brahmapārisajjā panā’’tiādi vuttaṃ. Parittenāti hīnena. Sā cassa hīnatā chandādīnaṃ hīnatāya veditabbā. Paṭiladdhamattaṃ vā hīnaṃ. Kappassāti asaṅkhyeyyakappassa . Hīnapaṇītānaṃ majjhe bhavattā majjhimaṃ. Sā cassa majjhimatā chandādīnaṃ majjhimatāya veditabbā. Paṭilabhitvā nātisubhāvitaṃ vā majjhimaṃ. Upaḍḍhakappoti asaṅkhyeyyakappassa upaḍḍhakappo. Vipphārikataroti brahmapārisajjehi pamāṇato vipulataro sabhāvato uḷārataro ca hoti. Sabhāvenapi hi uḷāratamova. Taṃ panettha appamāṇaṃ. Tassa hi parittābhādīnaṃ parittasubhādīnañca kāye satipi sabhāvavematte ekattavaseneva vavatthapīyatīti ‘‘ekattakāyā’’tveva te vuccanti. Paṇītenāti ukkaṭṭhena. Sā cassa ukkaṭṭhatā chandādīnaṃ ukkaṭṭhatāya veditabbā. Subhāvitaṃ vā, sammadeva, vasibhāvaṃ pāpitaṃ paṇītaṃ ‘‘padhānabhāvaṃ nīta’’nti katvā. Idhāpi kappo asaṅkhyeyyakappavaseneva veditabbo paripuṇṇamahākappassa asambhavato. Itīti evaṃ vuttappakārena. Teti ‘‘brahmakāyikā’’ti vuttā tividhāpi brahmāno. Saññāya ekattāti tihetukabhāvena ekasabhāvattā. Na hi tassā sampayuttadhammavasena aññopi koci bhedo atthi. Evanti iminā nānattakāyā ekattasaññino gahitāti dasseti.
ทณฺฑอุกฺกายาติ ทณฺฑทีปิกายฯ สรติ ธาวติ, วิสฺสรติ วิปฺปกิณฺณา วิย ธาวติฯ เทฺว กปฺปาติ เทฺว มหากปฺปาฯ อิโต ปเรสุปิ เอเสว นโยฯ อิธาติ อิมสฺมิํ สุเตฺตฯ อุกฺกฎฺฐปริเจฺฉทวเสน อาภสฺสรคฺคหเณเนว สเพฺพปิ เต ปริตฺตาภาอปฺปมาณาภาปิ คหิตาฯ
Daṇḍaukkāyāti daṇḍadīpikāya. Sarati dhāvati, vissarati vippakiṇṇā viya dhāvati. Dve kappāti dve mahākappā. Ito paresupi eseva nayo. Idhāti imasmiṃ sutte. Ukkaṭṭhaparicchedavasena ābhassaraggahaṇeneva sabbepi te parittābhāappamāṇābhāpi gahitā.
สุนฺทรา ปภา สุภา, ตาย กิณฺณา สุภากิณฺณาติ วตฺตเพฺพฯ ภา-สทฺทสฺส รสฺสตฺตํ อนฺติม-ณ-การสฺส ห-การญฺจ กตฺวา ‘‘สุภกิณฺหา’’ติ วุตฺตาฯ อฎฺฐกถายํ ปน นิจฺจลาย เอกคฺฆนาย ปภาย สุโภติ ปริยายวจนนฺติ ‘‘สุเภน โอกิณฺณา วิกิณฺณา’’ติ อโตฺถ วุโตฺตฯ เอตฺถาปิ อนฺติม-ณ-การสฺส ห-การกรณํ อิจฺฉิตพฺพเมวฯ น ฉิชฺชิตฺวา ปภา คจฺฉติ เอกคฺฆนตฺตาฯ จตุตฺถวิญฺญาณฎฺฐิติเมว ภชนฺติ กายสฺส สญฺญาย จ เอกรูปตฺตาฯ วิปุลสนฺตสุขายุวณฺณาทิผลตฺตา เวหปฺผลาฯ เอตฺถาติ วิญฺญาณฎฺฐิติยํฯ
Sundarā pabhā subhā, tāya kiṇṇā subhākiṇṇāti vattabbe. Bhā-saddassa rassattaṃ antima-ṇa-kārassa ha-kārañca katvā ‘‘subhakiṇhā’’ti vuttā. Aṭṭhakathāyaṃ pana niccalāya ekagghanāya pabhāya subhoti pariyāyavacananti ‘‘subhena okiṇṇā vikiṇṇā’’ti attho vutto. Etthāpi antima-ṇa-kārassa ha-kārakaraṇaṃ icchitabbameva. Na chijjitvā pabhā gacchati ekagghanattā. Catutthaviññāṇaṭṭhitimeva bhajanti kāyassa saññāya ca ekarūpattā. Vipulasantasukhāyuvaṇṇādiphalattā vehapphalā. Etthāti viññāṇaṭṭhitiyaṃ.
วิวฎฺฎปเกฺข ฐิตา อปุนราวตฺตนโตฯ ‘‘น สพฺพกาลิกา’’ติ วตฺวา ตเมว อสพฺพกาลิกตฺตํ วิภาเวตุํ ‘‘กปฺปสตสหสฺสมฺปี’’ติอาทิ วุตฺตํฯ โสฬสกปฺปสหสฺสจฺจเยน อุปฺปนฺนานํ สุทฺธาวาสพฺรหฺมานํ ปรินิพฺพายนโต อเญฺญสญฺจ ตตฺถ อนุปฺปชฺชนโต พุทฺธสุเญฺญ โลเก สุญฺญํ ตํ ฐานํ โหติ, ตสฺมา สุทฺธาวาสา น สพฺพกาลิกาฯ ขนฺธาวารฎฺฐานสทิสา โหนฺติ สุทฺธาวาสภูมิโยฯ อิมินา สุเตฺตน สุทฺธาวาสานํ สตฺตาวาสภาวทีปเนเนว วิญฺญาณฎฺฐิติภาโวปิ ทีปิโต โหติ, ตสฺมา สุทฺธาวาสาปิ สตฺตสุ วิญฺญาณฎฺฐิตีสุ จตุตฺถวิญฺญาณฎฺฐิติํ, นวสุ สตฺตาวาเสสุ จตุตฺถสตฺตาวาสญฺจ ภชนฺติฯ
Vivaṭṭapakkhe ṭhitā apunarāvattanato. ‘‘Na sabbakālikā’’ti vatvā tameva asabbakālikattaṃ vibhāvetuṃ ‘‘kappasatasahassampī’’tiādi vuttaṃ. Soḷasakappasahassaccayena uppannānaṃ suddhāvāsabrahmānaṃ parinibbāyanato aññesañca tattha anuppajjanato buddhasuññe loke suññaṃ taṃ ṭhānaṃ hoti, tasmā suddhāvāsā na sabbakālikā. Khandhāvāraṭṭhānasadisā honti suddhāvāsabhūmiyo. Iminā suttena suddhāvāsānaṃ sattāvāsabhāvadīpaneneva viññāṇaṭṭhitibhāvopi dīpito hoti, tasmā suddhāvāsāpi sattasu viññāṇaṭṭhitīsu catutthaviññāṇaṭṭhitiṃ, navasu sattāvāsesu catutthasattāvāsañca bhajanti.
สุขุมตฺตาติ สงฺขาราวเสสสุขุมภาวปฺปตฺตตฺตาฯ ปริพฺยตฺตวิญฺญาณกิจฺจาภาวโต เนว วิญฺญาณํ, น สพฺพโส อวิญฺญาณํ โหตีติ นาวิญฺญาณํ, ตสฺมา ปริปฺผุตวิญฺญาณกิจฺจวนฺตีสุ วิญฺญาณฎฺฐิตีสุ น วุตฺตํฯ
Sukhumattāti saṅkhārāvasesasukhumabhāvappattattā. Paribyattaviññāṇakiccābhāvato neva viññāṇaṃ, na sabbaso aviññāṇaṃ hotīti nāviññāṇaṃ, tasmā paripphutaviññāṇakiccavantīsu viññāṇaṭṭhitīsu na vuttaṃ.
สตฺตวิญฺญาณฎฺฐิติสุตฺตวณฺณนา นิฎฺฐิตาฯ
Sattaviññāṇaṭṭhitisuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ติปิฎก (มูล) • Tipiṭaka (Mūla) / สุตฺตปิฎก • Suttapiṭaka / องฺคุตฺตรนิกาย • Aṅguttaranikāya / ๑. สตฺตวิญฺญาณฎฺฐิติสุตฺตํ • 1. Sattaviññāṇaṭṭhitisuttaṃ
อฎฺฐกถา • Aṭṭhakathā / สุตฺตปิฎก (อฎฺฐกถา) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / องฺคุตฺตรนิกาย (อฎฺฐกถา) • Aṅguttaranikāya (aṭṭhakathā) / ๑-๒. สตฺตวิญฺญาณฎฺฐิติสุตฺตาทิวณฺณนา • 1-2. Sattaviññāṇaṭṭhitisuttādivaṇṇanā
