| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / पेतवत्थु-अट्ठकथा • Petavatthu-aṭṭhakathā |
१६. सट्ठिकूटपेतवत्थुवण्णना
16. Saṭṭhikūṭapetavatthuvaṇṇanā
किं नु उम्मत्तरूपोवाति इदं सत्थरि वेळुवने विहरन्ते अञ्ञतरं पेतं आरब्भ वुत्तं। अतीते किर बाराणसिनगरे अञ्ञतरो पीठसप्पी सालित्तकपयोगे कुसलो, तहिं सक्खरखिपनसिप्पे निप्फत्तिं गतो नगरद्वारे निग्रोधरुक्खमूले निसीदित्वा सक्खरपहारेहि हत्थिअस्समनुस्सरथकूटागारधजपुण्णघटादिरूपानि निग्रोधपत्तेसु दस्सेति। नगरदारका अत्तनो कीळनत्थाय मायकड्ढमासकादीनि दत्वा यथारुचि तानि सिप्पानि कारापेन्ति।
Kiṃnu ummattarūpovāti idaṃ satthari veḷuvane viharante aññataraṃ petaṃ ārabbha vuttaṃ. Atīte kira bārāṇasinagare aññataro pīṭhasappī sālittakapayoge kusalo, tahiṃ sakkharakhipanasippe nipphattiṃ gato nagaradvāre nigrodharukkhamūle nisīditvā sakkharapahārehi hatthiassamanussarathakūṭāgāradhajapuṇṇaghaṭādirūpāni nigrodhapattesu dasseti. Nagaradārakā attano kīḷanatthāya māyakaḍḍhamāsakādīni datvā yathāruci tāni sippāni kārāpenti.
अथेकदिवसं बाराणसिराजा नगरतो निक्खमित्वा तं निग्रोधमूलं उपगतो निग्रोधपत्तेसु हत्थिरूपादिवसेन नानाविधरूपविभत्तियो अप्पिता दिस्वा मनुस्से पुच्छि – ‘‘केन नु खो इमेसु निग्रोधपत्तेसु एवं नानाविधरूपविभत्तियो कता’’ति? मनुस्सा तं पीठसप्पिं दस्सेसुं ‘‘देव, इमिना कता’’ति । राजा तं पक्कोसापेत्वा एवमाह – ‘‘सक्का नु खो, भणे, मया दस्सितस्स एकस्स पुरिसस्स कथेन्तस्स अजानन्तस्सेव कुच्छियं अजलण्डिकाहि पूरेतु’’न्ति? ‘‘सक्का, देवा’’ति। राजा तं अत्तनो राजभवनं नेत्वा बहुभाणिके पुरोहिते निब्बिन्नरूपो पुरोहितं पक्कोसापेत्वा तेन सह विवित्ते ओकासे साणिपाकारपरिक्खित्ते निसीदित्वा मन्तयमानो पीठसप्पिं पक्कोसापेसि। पीठसप्पी नाळिमत्ता अजलण्डिका आदायागन्त्वा रञ्ञो आकारं ञत्वा पुरोहिताभिमुखो निसिन्नो तेन मुखे विवटे साणिपाकारविवरेन एकेकं अजलण्डिकं तस्स गलमूले पतिट्ठापेसि। सो लज्जाय उग्गिलितुं असक्कोन्तो सब्बा अज्झोहरि। अथ नं राजा अजलण्डिकाहि पूरितोदरं विस्सज्जि – ‘‘गच्छ, ब्राह्मण, लद्धं तया बहुभाणिताय फलं, मद्दनफलपियङ्गुतचादीहि अभिसङ्खतं पानकं पिवित्वा उच्छड्डेहि, एवं ते सोत्थि भविस्सती’’ति। तस्स च पीठसप्पिस्स तेन कम्मेन अत्तमनो हुत्वा चुद्दस गामे अदासि। सो गामे लभित्वा अत्तानं सुखेन्तो पीणेन्तो परिजनम्पि सुखेन्तो पीणेन्तो समणब्राह्मणादीनं यथारहं किञ्चि देन्तो दिट्ठधम्मिकं सम्परायिकञ्च अत्थं अहापेन्तो सुखेनेव जीवति, अत्तनो सन्तिकं उपगतानं सिप्पं सिक्खन्तानं भत्तवेतनं देति।
Athekadivasaṃ bārāṇasirājā nagarato nikkhamitvā taṃ nigrodhamūlaṃ upagato nigrodhapattesu hatthirūpādivasena nānāvidharūpavibhattiyo appitā disvā manusse pucchi – ‘‘kena nu kho imesu nigrodhapattesu evaṃ nānāvidharūpavibhattiyo katā’’ti? Manussā taṃ pīṭhasappiṃ dassesuṃ ‘‘deva, iminā katā’’ti . Rājā taṃ pakkosāpetvā evamāha – ‘‘sakkā nu kho, bhaṇe, mayā dassitassa ekassa purisassa kathentassa ajānantasseva kucchiyaṃ ajalaṇḍikāhi pūretu’’nti? ‘‘Sakkā, devā’’ti. Rājā taṃ attano rājabhavanaṃ netvā bahubhāṇike purohite nibbinnarūpo purohitaṃ pakkosāpetvā tena saha vivitte okāse sāṇipākāraparikkhitte nisīditvā mantayamāno pīṭhasappiṃ pakkosāpesi. Pīṭhasappī nāḷimattā ajalaṇḍikā ādāyāgantvā rañño ākāraṃ ñatvā purohitābhimukho nisinno tena mukhe vivaṭe sāṇipākāravivarena ekekaṃ ajalaṇḍikaṃ tassa galamūle patiṭṭhāpesi. So lajjāya uggilituṃ asakkonto sabbā ajjhohari. Atha naṃ rājā ajalaṇḍikāhi pūritodaraṃ vissajji – ‘‘gaccha, brāhmaṇa, laddhaṃ tayā bahubhāṇitāya phalaṃ, maddanaphalapiyaṅgutacādīhi abhisaṅkhataṃ pānakaṃ pivitvā ucchaḍḍehi, evaṃ te sotthi bhavissatī’’ti. Tassa ca pīṭhasappissa tena kammena attamano hutvā cuddasa gāme adāsi. So gāme labhitvā attānaṃ sukhento pīṇento parijanampi sukhento pīṇento samaṇabrāhmaṇādīnaṃ yathārahaṃ kiñci dento diṭṭhadhammikaṃ samparāyikañca atthaṃ ahāpento sukheneva jīvati, attano santikaṃ upagatānaṃ sippaṃ sikkhantānaṃ bhattavetanaṃ deti.
अथेको पुरिसो तस्स सन्तिकं उपगन्त्वा एवमाह – ‘‘साधु, आचरिय, मम्पि एतं सिप्पं सिक्खापेहि, मय्हं पन अलं भत्तवेतनेना’’ति। सो तं पुरिसं तं सिप्पं सिक्खापेसि। सो सिक्खितसिप्पो सिप्पं वीमंसितुकामो गन्त्वा गङ्गातीरे निसिन्नस्स सुनेत्तस्स नाम पच्चेकबुद्धस्स सक्खराभिघातेन सीसं भिन्दि। पच्चेकबुद्धो तत्थेव गङ्गातीरे परिनिब्बायि। मनुस्सा तं पवत्तिं सुत्वा तं पुरिसं तत्थेव लेड्डुदण्डादीहि पहरित्वा जीविता वोरोपेसुं। सो कालकतो अवीचिमहानिरये निब्बत्तित्वा बहूनि वस्ससहस्सानि निरये पच्चित्वा तस्सेव कम्मस्स विपाकावसेसेन इमस्मिं बुद्धुप्पादे राजगहनगरस्स अविदूरे पेतो हुत्वा निब्बत्ति। तस्स कम्मस्स सरिक्खकेन विपाकेन भवितब्बन्ति कम्मवेगुक्खित्तानि पुब्बण्हसमयं मज्झन्हिकसमयं सायन्हसमयञ्च सट्ठि अयोकूटसहस्सानि मत्थके निपतन्ति। सो छिन्नभिन्नसीसो अधिमत्तवेदनाप्पत्तो भूमियं निपतति, अयोकूटेसु पन अपगतमत्तेसु पटिपाकतिकसिरो तिट्ठति।
Atheko puriso tassa santikaṃ upagantvā evamāha – ‘‘sādhu, ācariya, mampi etaṃ sippaṃ sikkhāpehi, mayhaṃ pana alaṃ bhattavetanenā’’ti. So taṃ purisaṃ taṃ sippaṃ sikkhāpesi. So sikkhitasippo sippaṃ vīmaṃsitukāmo gantvā gaṅgātīre nisinnassa sunettassa nāma paccekabuddhassa sakkharābhighātena sīsaṃ bhindi. Paccekabuddho tattheva gaṅgātīre parinibbāyi. Manussā taṃ pavattiṃ sutvā taṃ purisaṃ tattheva leḍḍudaṇḍādīhi paharitvā jīvitā voropesuṃ. So kālakato avīcimahāniraye nibbattitvā bahūni vassasahassāni niraye paccitvā tasseva kammassa vipākāvasesena imasmiṃ buddhuppāde rājagahanagarassa avidūre peto hutvā nibbatti. Tassa kammassa sarikkhakena vipākena bhavitabbanti kammavegukkhittāni pubbaṇhasamayaṃ majjhanhikasamayaṃ sāyanhasamayañca saṭṭhi ayokūṭasahassāni matthake nipatanti. So chinnabhinnasīso adhimattavedanāppatto bhūmiyaṃ nipatati, ayokūṭesu pana apagatamattesu paṭipākatikasiro tiṭṭhati.
अथेकदिवसं आयस्मा महामोग्गल्लानो गिज्झकूटपब्बता ओतरन्तो तं दिस्वा –
Athekadivasaṃ āyasmā mahāmoggallāno gijjhakūṭapabbatā otaranto taṃ disvā –
८०६.
806.
‘‘किं नु उम्मत्तरूपोव, मिगो भन्तोव धावसि।
‘‘Kiṃ nu ummattarūpova, migo bhantova dhāvasi;
निस्संसयं पापकम्मन्तो, किं नु सद्दायसे तुव’’न्ति॥ –
Nissaṃsayaṃ pāpakammanto, kiṃ nu saddāyase tuva’’nti. –
इमाय गाथाय पटिपुच्छि। तत्थ उम्मत्तरूपोवाति उम्मत्तकसभावो विय उम्मादप्पत्तो विय। मिगो भन्तोव धावसीति भन्तमिगो विय इतो चितो च धावसि। सो हि तेसु अयोकूटेसु निपतन्तेसु परित्ताणं अपस्सन्तो ‘‘न सिया नु खो एवं पहारो’’ति इतोपि एत्तोपि पलायति। ते पन कम्मवेगुक्खित्ता यत्थ कत्थचि ठितस्स मत्थकेयेव निपतन्ति। किं नु सद्दायसे तुवन्ति किं नु खो तुवं सद्दं करोसि, अतिविय विस्सरं करोन्तो विचरसि।
Imāya gāthāya paṭipucchi. Tattha ummattarūpovāti ummattakasabhāvo viya ummādappatto viya. Migo bhantova dhāvasīti bhantamigo viya ito cito ca dhāvasi. So hi tesu ayokūṭesu nipatantesu parittāṇaṃ apassanto ‘‘na siyā nu kho evaṃ pahāro’’ti itopi ettopi palāyati. Te pana kammavegukkhittā yattha katthaci ṭhitassa matthakeyeva nipatanti. Kiṃ nu saddāyase tuvanti kiṃ nu kho tuvaṃ saddaṃ karosi, ativiya vissaraṃ karonto vicarasi.
तं सुत्वा पेतो –
Taṃ sutvā peto –
८०७.
807.
‘‘अहं भदन्ते पेतोम्हि, दुग्गतो यमलोकिको।
‘‘Ahaṃ bhadante petomhi, duggato yamalokiko;
पापकम्मं करित्वान, पेतलोकं इतो गतो॥
Pāpakammaṃ karitvāna, petalokaṃ ito gato.
८०८.
808.
‘‘सट्ठि कूटसहस्सानि, परिपुण्णानि सब्बसो।
‘‘Saṭṭhi kūṭasahassāni, paripuṇṇāni sabbaso;
सीसे मय्हं निपतन्ति, ते भिन्दन्ति च मत्थक’’न्ति॥ –
Sīse mayhaṃ nipatanti, te bhindanti ca matthaka’’nti. –
द्वीहि गाथाहि पटिवचनं अदासि। तत्थ सट्ठि कूटसहस्सानीति सट्ठिमत्तानि अयोकूटसहस्सानि। परिपुण्णानीति अनूनानि। सब्बसोति सब्बभागतो। तस्स किर सट्ठिया अयोकूटसहस्सानं पतनप्पहोनकं महन्तं पब्बतकूटप्पमाणं सीसं निब्बत्ति। तं तस्स वालग्गकोटिनितुदनमत्तम्पि ठानं असेसेत्वा तानि कूटानि पतन्तानि मत्थकं भिन्दन्ति, तेन सो अट्टस्सरं करोति। तेन वुत्तं ‘‘सब्बसो सीसे मय्हं निपतन्ति, ते भिन्दन्ति च मत्थक’’न्ति।
Dvīhi gāthāhi paṭivacanaṃ adāsi. Tattha saṭṭhi kūṭasahassānīti saṭṭhimattāni ayokūṭasahassāni. Paripuṇṇānīti anūnāni. Sabbasoti sabbabhāgato. Tassa kira saṭṭhiyā ayokūṭasahassānaṃ patanappahonakaṃ mahantaṃ pabbatakūṭappamāṇaṃ sīsaṃ nibbatti. Taṃ tassa vālaggakoṭinitudanamattampi ṭhānaṃ asesetvā tāni kūṭāni patantāni matthakaṃ bhindanti, tena so aṭṭassaraṃ karoti. Tena vuttaṃ ‘‘sabbaso sīse mayhaṃ nipatanti, te bhindanti ca matthaka’’nti.
अथ नं थेरो कतकम्मं पुच्छन्तो –
Atha naṃ thero katakammaṃ pucchanto –
८०९.
809.
‘‘किं नु कायेन वाचाय, मनसा दुक्कटं कतं।
‘‘Kiṃ nu kāyena vācāya, manasā dukkaṭaṃ kataṃ;
किस्स कम्मविपाकेन, इदं दुक्खं निगच्छसि॥
Kissa kammavipākena, idaṃ dukkhaṃ nigacchasi.
८१०.
810.
‘‘सट्ठि कूटसहस्सानि, परिपुण्णानि सब्बसो।
‘‘Saṭṭhi kūṭasahassāni, paripuṇṇāni sabbaso;
सीसे तुय्हं निपतन्ति, ते भिन्दन्ति च मत्थक’’न्ति॥ –
Sīse tuyhaṃ nipatanti, te bhindanti ca matthaka’’nti. –
द्वे गाथा अभासि।
Dve gāthā abhāsi.
तस्स पेतो अत्तना कतकम्मं आचिक्खन्तो –
Tassa peto attanā katakammaṃ ācikkhanto –
८११.
811.
‘‘अथद्दसासिं सम्बुद्धं, सुनेत्तं भावितिन्द्रियं।
‘‘Athaddasāsiṃ sambuddhaṃ, sunettaṃ bhāvitindriyaṃ;
निसिन्नं रुक्खमूलस्मिं, झायन्तं अकुतोभयं॥
Nisinnaṃ rukkhamūlasmiṃ, jhāyantaṃ akutobhayaṃ.
८१२.
812.
‘‘सालित्तकप्पहारेन, भिन्दिस्सं तस्स मत्थकं।
‘‘Sālittakappahārena, bhindissaṃ tassa matthakaṃ;
तस्सकम्मविपाकेन, इदं दुक्खं निगच्छिसं॥
Tassakammavipākena, idaṃ dukkhaṃ nigacchisaṃ.
८१३.
813.
‘‘सट्ठि कूटसहस्सानि, परिपुण्णानि सब्बसो।
‘‘Saṭṭhi kūṭasahassāni, paripuṇṇāni sabbaso;
सीसे मय्हं निपतन्ति, ते भिन्दन्ति च मत्थक’’न्ति॥ –
Sīse mayhaṃ nipatanti, te bhindanti ca matthaka’’nti. –
तिस्सो गाथायो अभासि।
Tisso gāthāyo abhāsi.
८११. तत्थ सम्बुद्धन्ति पच्चेकसम्बुद्धं। सुनेत्तन्ति एवंनामकं। भावितिन्द्रियन्ति अरियमग्गभावनाय भावितसद्धादिइन्द्रियं।
811. Tattha sambuddhanti paccekasambuddhaṃ. Sunettanti evaṃnāmakaṃ. Bhāvitindriyanti ariyamaggabhāvanāya bhāvitasaddhādiindriyaṃ.
८१२-१३. सालित्तकप्पहारेनाति सालित्तकं वुच्चति धनुकेन, अङ्गुलीहि एव वा सक्खरखिपनपयोगो। तथा हि सक्खराय पहारेनाति वा पाठो। भिन्दिस्सन्ति भिन्दिं।
812-13.Sālittakappahārenāti sālittakaṃ vuccati dhanukena, aṅgulīhi eva vā sakkharakhipanapayogo. Tathā hi sakkharāya pahārenāti vā pāṭho. Bhindissanti bhindiṃ.
तं सुत्वा थेरो ‘‘अत्तनो कतकम्मानुरूपमेव इदानि पुराणकम्मस्स इदं फलं पटिलभती’’ति दस्सेन्तो –
Taṃ sutvā thero ‘‘attano katakammānurūpameva idāni purāṇakammassa idaṃ phalaṃ paṭilabhatī’’ti dassento –
८१४.
814.
‘‘धम्मेन ते कापुरिस।
‘‘Dhammena te kāpurisa;
सट्ठि कूटसहस्सानि, परिपुण्णानि सब्बसो।
Saṭṭhi kūṭasahassāni, paripuṇṇāni sabbaso;
सीसे तुय्हं निपतन्ति, ते भिन्दन्ति च मत्थक’’न्ति॥ –
Sīse tuyhaṃ nipatanti, te bhindanti ca matthaka’’nti. –
ओसानगाथमाह। तत्थ धम्मेनाति अनुरूपकारणेन। तेति तव, तस्मिं पच्चेकबुद्धे अपरज्झन्तेन तया कतस्स पापकम्मस्स अनुच्छविकमेवेतं फलं तुय्हं उपनीतं। तस्मा केनचि देवेन वा मारेन वा ब्रह्मुना वा अपि सम्मासम्बुद्धेनपि अप्पटिबाहनीयमेतन्ति दस्सेति।
Osānagāthamāha. Tattha dhammenāti anurūpakāraṇena. Teti tava, tasmiṃ paccekabuddhe aparajjhantena tayā katassa pāpakammassa anucchavikamevetaṃ phalaṃ tuyhaṃ upanītaṃ. Tasmā kenaci devena vā mārena vā brahmunā vā api sammāsambuddhenapi appaṭibāhanīyametanti dasseti.
एवञ्च पन वत्वा ततो नगरे पिण्डाय चरित्वा कतभत्तकिच्चो सायन्हसमये सत्थारं उपसङ्कमित्वा तं पवत्तिं भगवतो आरोचेसि। भगवा तमत्थं अट्ठुप्पत्तिं कत्वा सम्पत्तपरिसाय धम्मं देसेन्तो पच्चेकबुद्धानं गुणानुभावं कम्मानञ्च अवञ्झतं पकासेसि, महाजनो संवेगजातो हुत्वा पापं पहाय दानादिपुञ्ञनिरतो अहोसीति।
Evañca pana vatvā tato nagare piṇḍāya caritvā katabhattakicco sāyanhasamaye satthāraṃ upasaṅkamitvā taṃ pavattiṃ bhagavato ārocesi. Bhagavā tamatthaṃ aṭṭhuppattiṃ katvā sampattaparisāya dhammaṃ desento paccekabuddhānaṃ guṇānubhāvaṃ kammānañca avañjhataṃ pakāsesi, mahājano saṃvegajāto hutvā pāpaṃ pahāya dānādipuññanirato ahosīti.
सट्ठिकूटपेतवत्थुवण्णना निट्ठिता।
Saṭṭhikūṭapetavatthuvaṇṇanā niṭṭhitā.
इति खुद्दक-अट्ठकथाय पेतवत्थुस्मिं
Iti khuddaka-aṭṭhakathāya petavatthusmiṃ
सोळसवत्थुपटिमण्डितस्स
Soḷasavatthupaṭimaṇḍitassa
चतुत्थस्स महावग्गस्स अत्थसंवण्णना निट्ठिता।
Catutthassa mahāvaggassa atthasaṃvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / पेतवत्थुपाळि • Petavatthupāḷi / १६. सट्ठिकूटपेतवत्थु • 16. Saṭṭhikūṭapetavatthu
