| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / मज्झिमनिकाय (अट्ठकथा) • Majjhimanikāya (aṭṭhakathā) |
३. सेखसुत्तवण्णना
3. Sekhasuttavaṇṇanā
२२. एवं मे सुतन्ति सेखसुत्तं। तत्थ नवं सन्थागारन्ति अधुना कारितं सन्थागारं, एका महासालाति अत्थो। उय्योगकालादीसु हि राजानो तत्थ ठत्वा ‘‘एत्तका पुरतो गच्छन्तु, एत्तका पच्छा, एत्तका उभोहि पस्सेहि, एत्तका हत्थीसु अभिरुहन्तु, एत्तका अस्सेसु, एत्तका रथेसु तिट्ठन्तू’’ति एवं सन्थं करोन्ति, मरियादं बन्धन्ति, तस्मा तं ठानं सन्थागारन्ति वुच्चति। उय्योगट्ठानतो च आगन्त्वा याव गेहेसु अल्लगोमयपरिभण्डादीनि करोन्ति, ताव द्वे तीणि दिवसानि ते राजानो तत्थ सन्थम्भन्तीतिपि सन्थागारं। तेसं राजूनं सह अत्थानुसासनं अगारन्तिपि सन्थागारं गणराजानो हि ते , तस्मा उप्पन्नकिच्चं एकस्स वसेन न छिज्जति, सब्बेसं छन्दो लद्धुं वट्टति, तस्मा सब्बे तत्थ सन्निपतित्वा अनुसासन्ति। तेन वुत्तं ‘‘सह अत्थानुसासनं अगारन्तिपि सन्थागार’’न्ति। यस्मा पनेते तत्थ सन्निपतित्वा ‘‘इमस्मिं काले कसितुं वट्टति, इमस्मिं काले वपितु’’न्ति एवमादिना नयेन घरावासकिच्चानि सम्मन्तयन्ति, तस्मा छिद्दावछिद्दं घरावासं तत्थ सन्थरन्तीतिपि सन्थागारं। अचिरकारितं होतीति कट्ठकम्म-सिलाकम्म-चित्तकम्मादिवसेन सुसज्जितं देवविमानं विय अधुना निट्ठापितं। समणेन वाति एत्थ यस्मा घरवत्थुपरिग्गहकालेयेव देवता अत्तनो वसनट्ठानं गण्हन्ति, तस्मा ‘‘देवेन वा’’ति अवत्वा ‘‘समणेन वा ब्राह्मणेन वा केनचि वा मनुस्सभूतेना’’ति वुत्तं।
22.Evaṃme sutanti sekhasuttaṃ. Tattha navaṃ santhāgāranti adhunā kāritaṃ santhāgāraṃ, ekā mahāsālāti attho. Uyyogakālādīsu hi rājāno tattha ṭhatvā ‘‘ettakā purato gacchantu, ettakā pacchā, ettakā ubhohi passehi, ettakā hatthīsu abhiruhantu, ettakā assesu, ettakā rathesu tiṭṭhantū’’ti evaṃ santhaṃ karonti, mariyādaṃ bandhanti, tasmā taṃ ṭhānaṃ santhāgāranti vuccati. Uyyogaṭṭhānato ca āgantvā yāva gehesu allagomayaparibhaṇḍādīni karonti, tāva dve tīṇi divasāni te rājāno tattha santhambhantītipi santhāgāraṃ. Tesaṃ rājūnaṃ saha atthānusāsanaṃ agārantipi santhāgāraṃ gaṇarājāno hi te , tasmā uppannakiccaṃ ekassa vasena na chijjati, sabbesaṃ chando laddhuṃ vaṭṭati, tasmā sabbe tattha sannipatitvā anusāsanti. Tena vuttaṃ ‘‘saha atthānusāsanaṃ agārantipi santhāgāra’’nti. Yasmā panete tattha sannipatitvā ‘‘imasmiṃ kāle kasituṃ vaṭṭati, imasmiṃ kāle vapitu’’nti evamādinā nayena gharāvāsakiccāni sammantayanti, tasmā chiddāvachiddaṃ gharāvāsaṃ tattha santharantītipi santhāgāraṃ. Acirakāritaṃ hotīti kaṭṭhakamma-silākamma-cittakammādivasena susajjitaṃ devavimānaṃ viya adhunā niṭṭhāpitaṃ. Samaṇena vāti ettha yasmā gharavatthupariggahakāleyeva devatā attano vasanaṭṭhānaṃ gaṇhanti, tasmā ‘‘devena vā’’ti avatvā ‘‘samaṇena vā brāhmaṇena vā kenaci vā manussabhūtenā’’ti vuttaṃ.
येन भगवा तेनुपसङ्कमिंसूति सन्थागारं निट्ठितन्ति सुत्वा ‘‘गच्छाम, नं पस्सिस्सामा’’ति गन्त्वा द्वारकोट्ठकतो पट्ठाय सब्बं ओलोकेत्वा ‘‘इदं सन्थागारं देवविमानसदिसं अतिविय मनोरमं सस्सिरिकं केन पठमं परिभुत्तं अम्हाकं दीघरत्तं हिताय सुखाय अस्सा’’ति चिन्तेत्वा ‘‘अम्हाकं ञातिसेट्ठस्स पठमं दिय्यमानेपि सत्थुनोव अनुच्छविकं, दक्खिणेय्यवसेन दिय्यमानेपि सत्थुनोव अनुच्छविकं, तस्मा पठमं सत्थारं परिभुञ्जापेस्साम, भिक्खुसङ्घस्स आगमनं करिस्साम, भिक्खुसङ्घे आगते तेपिटकं बुद्धवचनं आगतमेव भविस्सति, सत्थारं तियामरत्तिं अम्हाकं धम्मकथं कथापेस्साम, इति तीहि रतनेहि परिभुत्तं मयं पच्छा परिभुञ्जिस्साम , एवं नो दीघरत्तं हिताय सुखाय भविस्सती’’ति सन्निट्ठानं कत्वा उपसङ्कमिंसु।
Yena bhagavā tenupasaṅkamiṃsūti santhāgāraṃ niṭṭhitanti sutvā ‘‘gacchāma, naṃ passissāmā’’ti gantvā dvārakoṭṭhakato paṭṭhāya sabbaṃ oloketvā ‘‘idaṃ santhāgāraṃ devavimānasadisaṃ ativiya manoramaṃ sassirikaṃ kena paṭhamaṃ paribhuttaṃ amhākaṃ dīgharattaṃ hitāya sukhāya assā’’ti cintetvā ‘‘amhākaṃ ñātiseṭṭhassa paṭhamaṃ diyyamānepi satthunova anucchavikaṃ, dakkhiṇeyyavasena diyyamānepi satthunova anucchavikaṃ, tasmā paṭhamaṃ satthāraṃ paribhuñjāpessāma, bhikkhusaṅghassa āgamanaṃ karissāma, bhikkhusaṅghe āgate tepiṭakaṃ buddhavacanaṃ āgatameva bhavissati, satthāraṃ tiyāmarattiṃ amhākaṃ dhammakathaṃ kathāpessāma, iti tīhi ratanehi paribhuttaṃ mayaṃ pacchā paribhuñjissāma , evaṃ no dīgharattaṃ hitāya sukhāya bhavissatī’’ti sanniṭṭhānaṃ katvā upasaṅkamiṃsu.
येन सन्थागारं तेनुपसङ्कमिंसूति तं दिवसं किर सन्थागारं किञ्चापि राजकुलानं दस्सनत्थाय देवविमानं विय सुसज्जितं होति सुपटिजग्गितं, बुद्धारहं पन कत्वा अप्पञ्ञत्तं। बुद्धा हि नाम अरञ्ञज्झासया अरञ्ञारामा अन्तोगामे वसेय्युं वा नो वा, तस्मा भगवतो मनं जानित्वाव पञ्ञापेस्सामाति चिन्तेत्वा ते भगवन्तं उपसङ्कमिंसु। इदानि पन मनं लभित्वा पञ्ञापेतुकामा येन सन्थागारं तेनुपसङ्कमिंसु।
Yena santhāgāraṃ tenupasaṅkamiṃsūti taṃ divasaṃ kira santhāgāraṃ kiñcāpi rājakulānaṃ dassanatthāya devavimānaṃ viya susajjitaṃ hoti supaṭijaggitaṃ, buddhārahaṃ pana katvā appaññattaṃ. Buddhā hi nāma araññajjhāsayā araññārāmā antogāme vaseyyuṃ vā no vā, tasmā bhagavato manaṃ jānitvāva paññāpessāmāti cintetvā te bhagavantaṃ upasaṅkamiṃsu. Idāni pana manaṃ labhitvā paññāpetukāmā yena santhāgāraṃ tenupasaṅkamiṃsu.
सब्बसन्थरिं सन्थागारं सन्थरित्वाति यथा सब्बमेव सन्थतं होति, एवं तं सन्थरापेत्वा। सब्बपठमं ताव ‘‘गोमयं नाम सब्बमङ्गलेसु वट्टती’’ति सुधापरिकम्मकतम्पि भूमिं अल्लगोमयेन ओपुञ्छापेत्वा परिसुक्खभावं ञत्वा यथा अक्कन्तट्ठाने पदं न पञ्ञायति, एवं चतुज्जातियगन्धेहि लिम्पापेत्वा उपरि नानावण्णे कटसारके सन्थरित्वा तेसं उपरि महापिट्ठिककोजवके आदिं कत्वा हत्थत्थरक-अस्सत्थरक-सीहत्थरक-ब्यग्घत्थरक-चन्दत्थरक-सूरियत्थरक-चित्तत्थरकादीहि नानावण्णेहि अत्थरणेहि सन्थरितब्बकयुत्तं सब्बोकासं सन्थरापेसुं। तेन वुत्तं ‘‘सब्बसन्थरिं सन्थागारं सन्थरित्वा’’ति।
Sabbasanthariṃ santhāgāraṃ santharitvāti yathā sabbameva santhataṃ hoti, evaṃ taṃ santharāpetvā. Sabbapaṭhamaṃ tāva ‘‘gomayaṃ nāma sabbamaṅgalesu vaṭṭatī’’ti sudhāparikammakatampi bhūmiṃ allagomayena opuñchāpetvā parisukkhabhāvaṃ ñatvā yathā akkantaṭṭhāne padaṃ na paññāyati, evaṃ catujjātiyagandhehi limpāpetvā upari nānāvaṇṇe kaṭasārake santharitvā tesaṃ upari mahāpiṭṭhikakojavake ādiṃ katvā hatthattharaka-assattharaka-sīhattharaka-byagghattharaka-candattharaka-sūriyattharaka-cittattharakādīhi nānāvaṇṇehi attharaṇehi santharitabbakayuttaṃ sabbokāsaṃ santharāpesuṃ. Tena vuttaṃ ‘‘sabbasanthariṃ santhāgāraṃ santharitvā’’ti.
आसनानि पञ्ञापेत्वाति मज्झट्ठाने ताव मङ्गलत्थम्भं निस्साय महारहं बुद्धासनं पञ्ञापेत्वा तत्थ यं यं मुदुकञ्च मनोरमञ्च पच्चत्थरणं, तं तं पच्चत्थरित्वा भगवतो लोहितकं मनुञ्ञदस्सनं उपधानं उपदहित्वा उपरि सुवण्णरजततारकविचित्तं वितानं बन्धित्वा गन्धदामपुप्फदामपत्तदामादीहि पच्चत्थरणेहि अलङ्करित्वा समन्ता द्वादसहत्थट्ठाने पुप्फजालं करित्वा तिंसहत्थमत्तं ठानं पटसाणिया परिक्खिपापेत्वा पच्छिमभित्तिं निस्साय भिक्खुसङ्घस्स पल्लङ्कपीठ-अपस्सयपीठ-मुण्डपीठानि पञ्ञापेत्वा उपरि सेतपच्चत्थरणेहि पच्चत्थरापेत्वा पाचीनभित्तिं निस्साय अत्तनो अत्तनो महापिट्ठिककोजवके पञ्ञापेत्वा हंसलोमादिपूरितानि उपधानानि ठपापेसुं ‘‘एवं अकिलममाना सब्बरत्तिं धम्मं सुणिस्सामा’’ति। इदं सन्धाय वुत्तं ‘‘आसनानि पञ्ञापेत्वा’’ति।
Āsanāni paññāpetvāti majjhaṭṭhāne tāva maṅgalatthambhaṃ nissāya mahārahaṃ buddhāsanaṃ paññāpetvā tattha yaṃ yaṃ mudukañca manoramañca paccattharaṇaṃ, taṃ taṃ paccattharitvā bhagavato lohitakaṃ manuññadassanaṃ upadhānaṃ upadahitvā upari suvaṇṇarajatatārakavicittaṃ vitānaṃ bandhitvā gandhadāmapupphadāmapattadāmādīhi paccattharaṇehi alaṅkaritvā samantā dvādasahatthaṭṭhāne pupphajālaṃ karitvā tiṃsahatthamattaṃ ṭhānaṃ paṭasāṇiyā parikkhipāpetvā pacchimabhittiṃ nissāya bhikkhusaṅghassa pallaṅkapīṭha-apassayapīṭha-muṇḍapīṭhāni paññāpetvā upari setapaccattharaṇehi paccattharāpetvā pācīnabhittiṃ nissāya attano attano mahāpiṭṭhikakojavake paññāpetvā haṃsalomādipūritāni upadhānāni ṭhapāpesuṃ ‘‘evaṃ akilamamānā sabbarattiṃ dhammaṃ suṇissāmā’’ti. Idaṃ sandhāya vuttaṃ ‘‘āsanāni paññāpetvā’’ti.
उदकमणिकन्ति महाकुच्छिकं उदकचाटिं। उपट्ठपेत्वाति एवं भगवा च भिक्खुसङ्घो च यथारुचिया हत्थे वा धोविस्सन्ति पादे वा, मुखं वा विक्खालेस्सन्तीति तेसु तेसु ठानेसु मणिवण्णस्स उदकस्स पूरापेत्वा वासत्थाय नानापुप्फानि चेव उदकवासचुण्णानि च पक्खिपित्वा कदलिपण्णेहि पिदहित्वा पतिट्ठापेसुं। इदं सन्धाय वुत्तं ‘‘उपट्ठपेत्वा’’ति।
Udakamaṇikanti mahākucchikaṃ udakacāṭiṃ. Upaṭṭhapetvāti evaṃ bhagavā ca bhikkhusaṅgho ca yathāruciyā hatthe vā dhovissanti pāde vā, mukhaṃ vā vikkhālessantīti tesu tesu ṭhānesu maṇivaṇṇassa udakassa pūrāpetvā vāsatthāya nānāpupphāni ceva udakavāsacuṇṇāni ca pakkhipitvā kadalipaṇṇehi pidahitvā patiṭṭhāpesuṃ. Idaṃ sandhāya vuttaṃ ‘‘upaṭṭhapetvā’’ti.
तेलप्पदीपं आरोपेत्वाति रजतसुवण्णादिमयदण्डासु दीपिकासु योनकरूपकिरातरूपकादीनं हत्थे ठपितसुवण्णरजतादिमयकपल्लकादीसु च तेलप्पदीपं जलयित्वाति अत्थो। येन भगवा तेनुपसङ्कमिंसूति एत्थ पन ते सक्यराजानो न केवलं सन्थागारमेव, अथ खो योजनावट्टे कपिलवत्थुस्मिं नगरवीथियोपि सम्मज्जापेत्वा धजे उस्सापेत्वा गेहद्वारेसु पुण्णघटे च कदलियो च ठपापेत्वा सकलनगरं दीपमालादीहि विप्पकिण्णतारकं विय कत्वा ‘‘खीरपायके दारके खीरं पायेथ, दहरे कुमारे लहुं लहुं भोजेत्वा सयापेथ, उच्चासद्दं मा करित्थ, अज्ज एकरत्तिं सत्था अन्तोगामे वसिस्सति, बुद्धा नाम अप्पसद्दकामा होन्ती’’ति भेरिं चरापेत्वा सयं दण्डदीपिका आदाय येन भगवा तेनुपसङ्कमिंसु।
Telappadīpaṃ āropetvāti rajatasuvaṇṇādimayadaṇḍāsu dīpikāsu yonakarūpakirātarūpakādīnaṃ hatthe ṭhapitasuvaṇṇarajatādimayakapallakādīsu ca telappadīpaṃ jalayitvāti attho. Yena bhagavā tenupasaṅkamiṃsūti ettha pana te sakyarājāno na kevalaṃ santhāgārameva, atha kho yojanāvaṭṭe kapilavatthusmiṃ nagaravīthiyopi sammajjāpetvā dhaje ussāpetvā gehadvāresu puṇṇaghaṭe ca kadaliyo ca ṭhapāpetvā sakalanagaraṃ dīpamālādīhi vippakiṇṇatārakaṃ viya katvā ‘‘khīrapāyake dārake khīraṃ pāyetha, dahare kumāre lahuṃ lahuṃ bhojetvā sayāpetha, uccāsaddaṃ mā karittha, ajja ekarattiṃ satthā antogāme vasissati, buddhā nāma appasaddakāmā hontī’’ti bheriṃ carāpetvā sayaṃ daṇḍadīpikā ādāya yena bhagavā tenupasaṅkamiṃsu.
अथ खो भगवा निवासेत्वा पत्तचीवरमादाय सद्धिं भिक्खुसङ्घेन येन नवं सन्थागारं तेनुपसङ्कमीति। ‘‘यस्स दानि, भन्ते, भगवा कालं मञ्ञती’’ति एवं किर काले आरोचिते भगवा लाखारसेन तिन्तरत्तकोविळारपुप्फवण्णं रत्तदुपट्टं कत्तरिया पदुमं कन्तन्तो विय संविधाय तिमण्डलं पटिच्छादेन्तो निवासेत्वा सुवण्णपामङ्गेन पदुमकलापं परिक्खिपन्तो विय विज्जुल्लतासस्सिरिकं कायबन्धनं बन्धित्वा रत्तकम्बलेन गजकुम्भं परियोनद्धन्तो विय रतनसतुब्बेधे सुवण्णग्घिके पवाळजालं खिपमानो विय सुवण्णचेतिये रत्तकम्बलकञ्चुकं पटिमुञ्चन्तो विय गच्छन्तं पुण्णचन्दं रत्तवण्णवलाहकेन पटिच्छादयमानो विय कञ्चनपब्बतमत्थके सुपक्कलाखारसं परिसिञ्चन्तो विय चित्तकूटपब्बतमत्थकं विज्जुल्लताय परिक्खिपन्तो विय च सचक्कवाळसिनेरुयुगन्धरं महापथविं चालेत्वा गहितं निग्रोधपल्लवसमानवण्णं रत्तवरपंसुकूलं पारुपित्वा गन्धकुटिद्वारतो निक्खमि कञ्चनगुहतो सीहो विय उदयपब्बतकूटतो पुण्णचन्दो विय च। निक्खमित्वा पन गन्धकुटिपमुखे अट्ठासि।
Athakho bhagavā nivāsetvā pattacīvaramādāya saddhiṃ bhikkhusaṅghena yena navaṃ santhāgāraṃ tenupasaṅkamīti. ‘‘Yassa dāni, bhante, bhagavā kālaṃ maññatī’’ti evaṃ kira kāle ārocite bhagavā lākhārasena tintarattakoviḷārapupphavaṇṇaṃ rattadupaṭṭaṃ kattariyā padumaṃ kantanto viya saṃvidhāya timaṇḍalaṃ paṭicchādento nivāsetvā suvaṇṇapāmaṅgena padumakalāpaṃ parikkhipanto viya vijjullatāsassirikaṃ kāyabandhanaṃ bandhitvā rattakambalena gajakumbhaṃ pariyonaddhanto viya ratanasatubbedhe suvaṇṇagghike pavāḷajālaṃ khipamāno viya suvaṇṇacetiye rattakambalakañcukaṃ paṭimuñcanto viya gacchantaṃ puṇṇacandaṃ rattavaṇṇavalāhakena paṭicchādayamāno viya kañcanapabbatamatthake supakkalākhārasaṃ parisiñcanto viya cittakūṭapabbatamatthakaṃ vijjullatāya parikkhipanto viya ca sacakkavāḷasineruyugandharaṃ mahāpathaviṃ cāletvā gahitaṃ nigrodhapallavasamānavaṇṇaṃ rattavarapaṃsukūlaṃ pārupitvā gandhakuṭidvārato nikkhami kañcanaguhato sīho viya udayapabbatakūṭato puṇṇacando viya ca. Nikkhamitvā pana gandhakuṭipamukhe aṭṭhāsi.
अथस्स कायतो मेघमुखेहि विज्जुकलापा विय रस्मियो निक्खमित्वा सुवण्णरसधारापरिसेकमञ्जरिपत्तपुप्फफलविटपे विय आरामरुक्खे करिंसु। तावदेव च अत्तनो अत्तनो पत्तचीवरमादाय महाभिक्खुसङ्घो भगवन्तं परिवारेसि। ते पन परिवारेत्वा ठिता भिक्खू एवरूपा अहेसुं अप्पिच्छा सन्तुट्ठा पविवित्ता असंसट्ठा आरद्धवीरिया वत्तारो वचनक्खमा चोदका पापगरही सीलसम्पन्ना समाधिसम्पन्ना पञ्ञाविमुत्तिविमुत्तिञाणदस्सनसम्पन्नाति। तेहि परिवारितो भगवा रत्तकम्बलपरिक्खित्तो विय सुवण्णक्खन्धो रत्तपदुमसण्डमज्झगता विय सुवण्णनावा पवाळवेदिकापरिक्खित्तो विय सुवण्णपासादो विरोचित्थ। सारिपुत्तमोग्गल्लानादयो महाथेरापि नं मेघवण्णं पंसुकूलं पारुपित्वा मणिवम्मवम्मिका विय महानागा परिवारयिंसु वन्तरागा भिन्नकिलेसा विजटितजटा छिन्नबन्धना कुले वा गणे वा अलग्गा।
Athassa kāyato meghamukhehi vijjukalāpā viya rasmiyo nikkhamitvā suvaṇṇarasadhārāparisekamañjaripattapupphaphalaviṭape viya ārāmarukkhe kariṃsu. Tāvadeva ca attano attano pattacīvaramādāya mahābhikkhusaṅgho bhagavantaṃ parivāresi. Te pana parivāretvā ṭhitā bhikkhū evarūpā ahesuṃ appicchā santuṭṭhā pavivittā asaṃsaṭṭhā āraddhavīriyā vattāro vacanakkhamā codakā pāpagarahī sīlasampannā samādhisampannā paññāvimuttivimuttiñāṇadassanasampannāti. Tehi parivārito bhagavā rattakambalaparikkhitto viya suvaṇṇakkhandho rattapadumasaṇḍamajjhagatā viya suvaṇṇanāvā pavāḷavedikāparikkhitto viya suvaṇṇapāsādo virocittha. Sāriputtamoggallānādayo mahātherāpi naṃ meghavaṇṇaṃ paṃsukūlaṃ pārupitvā maṇivammavammikā viya mahānāgā parivārayiṃsu vantarāgā bhinnakilesā vijaṭitajaṭā chinnabandhanā kule vā gaṇe vā alaggā.
इति भगवा सयं वीतरागो वीतरागेहि, वीतदोसो वीतदोसेहि, वीतमोहो वीतमोहेहि, नित्तण्हो नित्तण्हेहि, निक्किलेसो निक्किलेसेहि, सयं बुद्धो बहुस्सुतबुद्धेहि परिवारितो, पत्तपरिवारितं विय केसरं, केसरपरिवारिता विय कण्णिका, अट्ठनागसहस्सपरिवारितो विय छद्दन्तो नागराजा, नवुतिहंससहस्सपरिवारितो विय धतरट्ठो हंसराजा, सेनङ्गपरिवारितो विय चक्कवत्ति, मरुगणपरिवारितो विय सक्को देवराजा, ब्रह्मगणपरिवारितो विय हारितमहाब्रह्मा, तारागणपरिवारितो विय पुण्णचन्दो, असमेन बुद्धवेसेन अपरिमाणेन बुद्धविलासेन कपिलवत्थुगमनमग्गं पटिपज्जि।
Iti bhagavā sayaṃ vītarāgo vītarāgehi, vītadoso vītadosehi, vītamoho vītamohehi, nittaṇho nittaṇhehi, nikkileso nikkilesehi, sayaṃ buddho bahussutabuddhehi parivārito, pattaparivāritaṃ viya kesaraṃ, kesaraparivāritā viya kaṇṇikā, aṭṭhanāgasahassaparivārito viya chaddanto nāgarājā, navutihaṃsasahassaparivārito viya dhataraṭṭho haṃsarājā, senaṅgaparivārito viya cakkavatti, marugaṇaparivārito viya sakko devarājā, brahmagaṇaparivārito viya hāritamahābrahmā, tārāgaṇaparivārito viya puṇṇacando, asamena buddhavesena aparimāṇena buddhavilāsena kapilavatthugamanamaggaṃ paṭipajji.
अथस्स पुरत्थिमकायतो सुवण्णवण्णा रस्मी उट्ठहित्वा असीतिहत्थट्ठानं अग्गहेसि। पच्छिमकायतो दक्खिणहत्थतो, वामहत्थतो सुवण्णवण्णा रस्मी उट्ठहित्वा असीतिहत्थट्ठानं अग्गहेसि। उपरि केसन्ततो पट्ठाय सब्बकेसावत्तेहि मोरगीववण्णा रस्मी उट्ठहित्वा गगनतले असीतिहत्थट्ठानं अग्गहेसि। हेट्ठा पादतलेहि पवाळवण्णा रस्मी उट्ठहित्वा घनपथवियं असीतिहत्थट्ठानं अग्गहेसि। एवं समन्ता असीतिहत्थमत्तं ठानं छब्बण्णा बुद्धरस्मियो विज्जोतमाना विप्फन्दमाना कञ्चनदण्डदीपिकाहि निच्छरित्वा आकासं पक्खन्दजाला विय चातुद्दीपिकमहामेघतो निक्खन्तविज्जुल्लता विय विधाविंसु। सब्बदिसाभागा सुवण्णचम्पकपुप्फेहि विकिरियमाना विय, सुवण्णघटा निक्खन्तसुवण्णरसधाराहि सिञ्चमाना विय, पसारितसुवण्णपटपरिक्खित्ता विय, वेरम्भवातसमुट्ठितकिंसुककणिकारपुप्फचुण्णसमोकिण्णा विय विप्पकिरिंसु।
Athassa puratthimakāyato suvaṇṇavaṇṇā rasmī uṭṭhahitvā asītihatthaṭṭhānaṃ aggahesi. Pacchimakāyato dakkhiṇahatthato, vāmahatthato suvaṇṇavaṇṇā rasmī uṭṭhahitvā asītihatthaṭṭhānaṃ aggahesi. Upari kesantato paṭṭhāya sabbakesāvattehi moragīvavaṇṇā rasmī uṭṭhahitvā gaganatale asītihatthaṭṭhānaṃ aggahesi. Heṭṭhā pādatalehi pavāḷavaṇṇā rasmī uṭṭhahitvā ghanapathaviyaṃ asītihatthaṭṭhānaṃ aggahesi. Evaṃ samantā asītihatthamattaṃ ṭhānaṃ chabbaṇṇā buddharasmiyo vijjotamānā vipphandamānā kañcanadaṇḍadīpikāhi niccharitvā ākāsaṃ pakkhandajālā viya cātuddīpikamahāmeghato nikkhantavijjullatā viya vidhāviṃsu. Sabbadisābhāgā suvaṇṇacampakapupphehi vikiriyamānā viya, suvaṇṇaghaṭā nikkhantasuvaṇṇarasadhārāhi siñcamānā viya, pasāritasuvaṇṇapaṭaparikkhittā viya, verambhavātasamuṭṭhitakiṃsukakaṇikārapupphacuṇṇasamokiṇṇā viya vippakiriṃsu.
भगवतोपि असीतिअनुब्यञ्जनब्यामप्पभाद्वत्तिंसवरलक्खणसमुज्जलं सरीरं समुग्गततारकं विय गगनतलं, विकसितमिव पदुमवनं, सब्बपालिफुल्लो विय योजनसतिको पारिच्छत्तको, पटिपाटिया ठपितानं द्वत्तिंसूचन्दानं द्वत्तिंससूरियानं द्वत्तिंसचक्कवत्तीनं द्वत्तिंसदेवराजानं द्वत्तिंसमहाब्रह्मानं सिरिया सिरिं अभिभवमानं विय विरोचित्थ, यथा तं दसहि पारमीहि दसहि उपपारमीहि दसहि परमत्थपारमीहि सुपूरिताहि समतिंसपारमिताहि अलङ्कतं। कप्पसतसहसाधिकानि चत्तारि असङ्ख्येय्यानि दिन्नदानं रक्खितसीलं कतकल्याणकम्मं एकस्मिं अत्तभावे ओसरित्वा विपाकं दातुं ठानं अलभमानं सम्बाधपत्तं विय अहोसि। नावासहस्सभण्डं एकनावं आरोपनकालो विय, सकटसहस्सभण्डं एकसकटं आरोपनकालो विय, पञ्चवीसतिया नदीनं ओघस्स सम्भिज्ज मुखद्वारे एकतो रासीभूतकालो विय च अहोसि।
Bhagavatopi asītianubyañjanabyāmappabhādvattiṃsavaralakkhaṇasamujjalaṃ sarīraṃ samuggatatārakaṃ viya gaganatalaṃ, vikasitamiva padumavanaṃ, sabbapāliphullo viya yojanasatiko pāricchattako, paṭipāṭiyā ṭhapitānaṃ dvattiṃsūcandānaṃ dvattiṃsasūriyānaṃ dvattiṃsacakkavattīnaṃ dvattiṃsadevarājānaṃ dvattiṃsamahābrahmānaṃ siriyā siriṃ abhibhavamānaṃ viya virocittha, yathā taṃ dasahi pāramīhi dasahi upapāramīhi dasahi paramatthapāramīhi supūritāhi samatiṃsapāramitāhi alaṅkataṃ. Kappasatasahasādhikāni cattāri asaṅkhyeyyāni dinnadānaṃ rakkhitasīlaṃ katakalyāṇakammaṃ ekasmiṃ attabhāve osaritvā vipākaṃ dātuṃ ṭhānaṃ alabhamānaṃ sambādhapattaṃ viya ahosi. Nāvāsahassabhaṇḍaṃ ekanāvaṃ āropanakālo viya, sakaṭasahassabhaṇḍaṃ ekasakaṭaṃ āropanakālo viya, pañcavīsatiyā nadīnaṃ oghassa sambhijja mukhadvāre ekato rāsībhūtakālo viya ca ahosi.
इमाय बुद्धसिरिया ओभासमानस्सापि च भगवतो पुरतो अनेकानि दण्डदीपिकसहस्सानि उक्खिपिंसु। तथा पच्छतो। वामपस्से दक्खिणपस्से। जातिकुसुमचम्पकवनमल्लिकरत्तुप्पलनीलुप्पलमकुलसिन्दुवारपुप्फानि चेव नीलपीतादिवण्णसुगन्धगन्धचुण्णानि च चातुद्दीपिकमेघविस्सट्ठोदकवुट्ठियो विय विप्पकिरिंसु। पञ्चङ्गिकतूरियनिग्घोसा चेव बुद्धधम्मसङ्घगुणप्पटिसंयुत्ता थुतिघोसा च सब्बदिसा पूरयिंसु। देवमनुस्सनागसुपण्णगन्धब्बयक्खादीनं अक्खीनि अमतपानं विय लभिंसु। इमस्मिं पन ठाने ठत्वा पदसहस्सेन गमनवण्णं वत्तुं वट्टति। तत्रिदं मुखमत्तं –
Imāya buddhasiriyā obhāsamānassāpi ca bhagavato purato anekāni daṇḍadīpikasahassāni ukkhipiṃsu. Tathā pacchato. Vāmapasse dakkhiṇapasse. Jātikusumacampakavanamallikarattuppalanīluppalamakulasinduvārapupphāni ceva nīlapītādivaṇṇasugandhagandhacuṇṇāni ca cātuddīpikameghavissaṭṭhodakavuṭṭhiyo viya vippakiriṃsu. Pañcaṅgikatūriyanigghosā ceva buddhadhammasaṅghaguṇappaṭisaṃyuttā thutighosā ca sabbadisā pūrayiṃsu. Devamanussanāgasupaṇṇagandhabbayakkhādīnaṃ akkhīni amatapānaṃ viya labhiṃsu. Imasmiṃ pana ṭhāne ṭhatvā padasahassena gamanavaṇṇaṃ vattuṃ vaṭṭati. Tatridaṃ mukhamattaṃ –
‘‘एवं सब्बङ्गसम्पन्नो, कम्पयन्तो वसुन्धरं।
‘‘Evaṃ sabbaṅgasampanno, kampayanto vasundharaṃ;
अहेठयन्तो पाणानि, याति लोकविनायको॥
Aheṭhayanto pāṇāni, yāti lokavināyako.
दक्खिणं पठमं पादं, उद्धरन्तो नरासभो।
Dakkhiṇaṃ paṭhamaṃ pādaṃ, uddharanto narāsabho;
गच्छन्तो सिरिसम्पन्नो, सोभते द्विपदुत्तमो॥
Gacchanto sirisampanno, sobhate dvipaduttamo.
गच्छतो बुद्धसेट्ठस्स, हेट्ठा पादतलं मुदु।
Gacchato buddhaseṭṭhassa, heṭṭhā pādatalaṃ mudu;
समं सम्फुसते भूमिं, रजसा नुपलिप्पति॥
Samaṃ samphusate bhūmiṃ, rajasā nupalippati.
निन्नट्ठानं उन्नमति, गच्छन्ते लोकनायके।
Ninnaṭṭhānaṃ unnamati, gacchante lokanāyake;
उन्नतञ्च समं होति, पथवी च अचेतना॥
Unnatañca samaṃ hoti, pathavī ca acetanā.
पासाणा सक्खरा चेव, कथला खाणुकण्टका।
Pāsāṇā sakkharā ceva, kathalā khāṇukaṇṭakā;
सब्बे मग्गा विवज्जन्ति, गच्छन्ते लोकनायके॥
Sabbe maggā vivajjanti, gacchante lokanāyake.
नातिदूरे उद्धरति, नच्चासन्ने च निक्खिपं।
Nātidūre uddharati, naccāsanne ca nikkhipaṃ;
अघट्टयन्तो निय्याति, उभो जाणू च गोप्फके॥
Aghaṭṭayanto niyyāti, ubho jāṇū ca gopphake.
नातिसीघं पक्कमति, सम्पन्नचरणो मुनि।
Nātisīghaṃ pakkamati, sampannacaraṇo muni;
न चातिसणिकं याति, गच्छमानो समाहितो॥
Na cātisaṇikaṃ yāti, gacchamāno samāhito.
उद्धं अधो च तिरियं, दिसञ्च विदिसं तथा।
Uddhaṃ adho ca tiriyaṃ, disañca vidisaṃ tathā;
न पेक्खमानो सो याति, युगमत्तम्हि पेक्खति॥
Na pekkhamāno so yāti, yugamattamhi pekkhati.
नागविक्कन्तचारो सो, गमने सोभते जिनो।
Nāgavikkantacāro so, gamane sobhate jino;
चारुं गच्छति लोकग्गो, हासयन्तो सदेवके॥
Cāruṃ gacchati lokaggo, hāsayanto sadevake.
उळुराजाव सोभन्तो, चतुचारीव केसरी।
Uḷurājāva sobhanto, catucārīva kesarī;
तोसयन्तो बहू सत्ते, पुरं सेट्ठं उपागमी’’ति॥
Tosayanto bahū satte, puraṃ seṭṭhaṃ upāgamī’’ti.
वण्णकालो नाम किरेस, एवंविधेसु कालेसु बुद्धस्स सरीरवण्णे वा गुणवण्णे वा धम्मकथिकस्स थामोयेव पमाणं चुण्णियपदेहि वा गाथाबन्धेन वा यत्तकं सक्कोति, तत्तकं वत्तब्बं। दुक्कथितन्ति न वत्तब्बं। अप्पमाणवण्णा हि बुद्धा, तेसं बुद्धापि अनवसेसतो वण्णं वत्तुं असमत्था, पगेव इतरा पजाति। इमिना सिरिविलासेन अलङ्कतप्पटियत्तं सक्यराजपुरं पविसित्वा भगवा पसन्नचित्तेन जनेन गन्धधूमवासचुण्णादीहि पूजयमानो सन्थागारं पाविसि। तेन वुत्तं – ‘‘अथ खो भगवा निवासेत्वा पत्तचीवरमादाय सद्धिं भिक्खुसङ्घेन येन एवं सन्थागारं तेनुपसङ्कमी’’ति।
Vaṇṇakālo nāma kiresa, evaṃvidhesu kālesu buddhassa sarīravaṇṇe vā guṇavaṇṇe vā dhammakathikassa thāmoyeva pamāṇaṃ cuṇṇiyapadehi vā gāthābandhena vā yattakaṃ sakkoti, tattakaṃ vattabbaṃ. Dukkathitanti na vattabbaṃ. Appamāṇavaṇṇā hi buddhā, tesaṃ buddhāpi anavasesato vaṇṇaṃ vattuṃ asamatthā, pageva itarā pajāti. Iminā sirivilāsena alaṅkatappaṭiyattaṃ sakyarājapuraṃ pavisitvā bhagavā pasannacittena janena gandhadhūmavāsacuṇṇādīhi pūjayamāno santhāgāraṃ pāvisi. Tena vuttaṃ – ‘‘atha kho bhagavā nivāsetvā pattacīvaramādāya saddhiṃ bhikkhusaṅghena yena evaṃ santhāgāraṃ tenupasaṅkamī’’ti.
भगवन्तंयेव पुरक्खत्वाति भगवन्तं पुरतो कत्वा। तत्थ भगवा भिक्खूनञ्चेव उपासकानञ्च मज्झे निसिन्नो गन्धोदकेन न्हापेत्वा दुकूलचुम्बटकेन वोदकं कत्वा जातिहिङ्गुलकेन मज्जित्वा रत्तकम्बलपलिवेठिते पीठे ठपितरत्तसुवण्णघनपटिमा विय अतिविरोचित्थ। अयं पनेत्थ पोराणानं वण्णभणनमग्गो –
Bhagavantaṃyeva purakkhatvāti bhagavantaṃ purato katvā. Tattha bhagavā bhikkhūnañceva upāsakānañca majjhe nisinno gandhodakena nhāpetvā dukūlacumbaṭakena vodakaṃ katvā jātihiṅgulakena majjitvā rattakambalapaliveṭhite pīṭhe ṭhapitarattasuvaṇṇaghanapaṭimā viya ativirocittha. Ayaṃ panettha porāṇānaṃ vaṇṇabhaṇanamaggo –
‘‘गन्त्वान मण्डलमाळं, नागविक्कन्तचरणो।
‘‘Gantvāna maṇḍalamāḷaṃ, nāgavikkantacaraṇo;
ओभासयन्तो लोकग्गो, निसीदि वरमासने॥
Obhāsayanto lokaggo, nisīdi varamāsane.
तस्मिं निसिन्नो नरदम्मसारथि,
Tasmiṃ nisinno naradammasārathi,
देवातिदेवो सतपुञ्ञलक्खणो।
Devātidevo satapuññalakkhaṇo;
बुद्धासने मज्झगतो विरोचति,
Buddhāsane majjhagato virocati,
सुवण्णनेक्खं विय पण्डुकम्बले॥
Suvaṇṇanekkhaṃ viya paṇḍukambale.
नेक्खं जम्बोनदस्सेव, निक्खित्तं पण्डुकम्बले।
Nekkhaṃ jambonadasseva, nikkhittaṃ paṇḍukambale;
विरोचति वीतमलो, मणिवेरोचनो यथा॥
Virocati vītamalo, maṇiverocano yathā.
महासालोव सम्फुल्लो, नेरुराजावलङ्कतो।
Mahāsālova samphullo, nerurājāvalaṅkato;
सुवण्णयूपसङ्कासो, पदुमो कोकनदो यथा॥
Suvaṇṇayūpasaṅkāso, padumo kokanado yathā.
जलन्तो दीपरुक्खोव, पब्बतग्गे यथा सिखी।
Jalanto dīparukkhova, pabbatagge yathā sikhī;
देवानं पारिच्छत्तोव, सब्बफुल्लो विरोचथा’’ति॥
Devānaṃ pāricchattova, sabbaphullo virocathā’’ti.
कापिलवत्थवे सक्ये बहुदेव रत्तिं धम्मिया कथायाति एत्थ धम्मी कथा नाम सन्थागारअनुमोदनप्पटिसंयुत्ता पकिण्णककथा वेदितब्बा। तदा हि भगवा आकासगङ्गं ओतारेन्तो विय पथवोजं आकड्ढन्तो विय महाजम्बुं खन्धे गहेत्वा चालेन्तो विय योजनिकं मधुभण्डं चक्कयन्तेन पीळेत्वा मधुपानं पायमानो विय कापिलवत्थवानं सक्यानं हितसुखावहं पकिण्णककथं कथेसि। ‘‘आवासदानं नामेतं महाराज महन्तं, तुम्हाकं आवासो मया परिभुत्तो भिक्खुसङ्घेन परिभुत्तो मया च भिक्खुसङ्घेन च परिभुत्तो पन धम्मरतनेन परिभुत्तो येवाति तीहि रतनेहि परिभुत्तो नाम होति। आवासदानस्मिञ्हि दिन्ने सब्बदानं दिन्नमेव होति। भूमट्ठकपण्णसालाय वा साखामण्डपस्स वापि आनिसंसो नाम परिच्छिन्दितुं न सक्का’’ति नानानयविचित्तं बहुं धम्मकथं कथेत्वा –
Kāpilavatthavesakye bahudeva rattiṃ dhammiyā kathāyāti ettha dhammī kathā nāma santhāgāraanumodanappaṭisaṃyuttā pakiṇṇakakathā veditabbā. Tadā hi bhagavā ākāsagaṅgaṃ otārento viya pathavojaṃ ākaḍḍhanto viya mahājambuṃ khandhe gahetvā cālento viya yojanikaṃ madhubhaṇḍaṃ cakkayantena pīḷetvā madhupānaṃ pāyamāno viya kāpilavatthavānaṃ sakyānaṃ hitasukhāvahaṃ pakiṇṇakakathaṃ kathesi. ‘‘Āvāsadānaṃ nāmetaṃ mahārāja mahantaṃ, tumhākaṃ āvāso mayā paribhutto bhikkhusaṅghena paribhutto mayā ca bhikkhusaṅghena ca paribhutto pana dhammaratanena paribhutto yevāti tīhi ratanehi paribhutto nāma hoti. Āvāsadānasmiñhi dinne sabbadānaṃ dinnameva hoti. Bhūmaṭṭhakapaṇṇasālāya vā sākhāmaṇḍapassa vāpi ānisaṃso nāma paricchindituṃ na sakkā’’ti nānānayavicittaṃ bahuṃ dhammakathaṃ kathetvā –
‘‘सीतं उण्हं पटिहन्ति, ततो वाळमिगानि च।
‘‘Sītaṃ uṇhaṃ paṭihanti, tato vāḷamigāni ca;
सरीसपे च मकसे, सिसिरे चापि वुट्ठियो॥
Sarīsape ca makase, sisire cāpi vuṭṭhiyo.
ततो वातातपो घोरो, सञ्जातो पटिहञ्ञति।
Tato vātātapo ghoro, sañjāto paṭihaññati;
लेणत्थञ्च सुखत्थञ्च, झायितुञ्च विपस्सितुं॥
Leṇatthañca sukhatthañca, jhāyituñca vipassituṃ.
विहारदानं सङ्घस्स, अग्गं बुद्धेन वण्णितं।
Vihāradānaṃ saṅghassa, aggaṃ buddhena vaṇṇitaṃ;
तस्मा हि पण्डितो पोसो, सम्पस्सं अत्थमत्तनो॥
Tasmā hi paṇḍito poso, sampassaṃ atthamattano.
विहारे कारये रम्मे, वासयेत्थ बहुस्सुते।
Vihāre kāraye ramme, vāsayettha bahussute;
तेसं अन्नञ्च पानञ्च, वत्थसेनासनानि च॥
Tesaṃ annañca pānañca, vatthasenāsanāni ca.
ददेय्य उजुभूतेसु, विप्पसन्नेन चेतसा।
Dadeyya ujubhūtesu, vippasannena cetasā;
ते तस्स धम्मं देसेन्ति, सब्बदुक्खापनूदनं।
Te tassa dhammaṃ desenti, sabbadukkhāpanūdanaṃ;
यं सो धम्मं इधञ्ञाय, परिनिब्बाति अनासवो’’ति॥ (चूळव॰ २९५) –
Yaṃ so dhammaṃ idhaññāya, parinibbāti anāsavo’’ti. (cūḷava. 295) –
एवं अयम्पि आवासे आनिसंसो, अयम्पि आनिसंसोति बहुदेवरत्तिं अतिरेकतरं दियड्ढयामं आवासानिसंसकथं कथेसि। तत्थ इमा गाथाव सङ्गहं आरुळ्हा, पकिण्णकधम्मदेसना पन सङ्गहं न आरोहति। सन्दस्सेसीतिआदीनि वुत्तत्थानेव।
Evaṃ ayampi āvāse ānisaṃso, ayampi ānisaṃsoti bahudevarattiṃ atirekataraṃ diyaḍḍhayāmaṃ āvāsānisaṃsakathaṃ kathesi. Tattha imā gāthāva saṅgahaṃ āruḷhā, pakiṇṇakadhammadesanā pana saṅgahaṃ na ārohati. Sandassesītiādīni vuttatthāneva.
आयस्मन्तं आनन्दं आमन्तेसीति धम्मकथं कथापेतुकामो जानापेसि। अथ कस्मा सारिपुत्तमहामोग्गल्लानमहाकस्सपादीसु असीतिमहाथेरेसु विज्जमानेसु भगवा आनन्दत्थेरस्स भारमकासीति। परिसज्झासयवसेन। आयस्मा हि आनन्दो बहुस्सुतानं अग्गो, पहोसि परिमण्डलेहि पदब्यञ्जनेहि मधुरधम्मकथं कथेतुन्ति साकियमण्डले पाकटो पञ्ञातो। तस्स सक्यराजूहि विहारं गन्त्वापि धम्मकथा सुतपुब्बा, ओरोधा पन नेसं न यथारुचिया विहारं गन्तुं लभन्ति, तेसं एतदहोसि – ‘‘अहो वत भगवा अप्पंयेव धम्मकथं कथेत्वा अम्हाकं ञातिसेट्ठस्स आनन्दस्स भारं करेय्या’’ति। तेसं अज्झासयवसेन भगवा तस्सेव भारमकासि।
Āyasmantaṃ ānandaṃ āmantesīti dhammakathaṃ kathāpetukāmo jānāpesi. Atha kasmā sāriputtamahāmoggallānamahākassapādīsu asītimahātheresu vijjamānesu bhagavā ānandattherassa bhāramakāsīti. Parisajjhāsayavasena. Āyasmā hi ānando bahussutānaṃ aggo, pahosi parimaṇḍalehi padabyañjanehi madhuradhammakathaṃ kathetunti sākiyamaṇḍale pākaṭo paññāto. Tassa sakyarājūhi vihāraṃ gantvāpi dhammakathā sutapubbā, orodhā pana nesaṃ na yathāruciyā vihāraṃ gantuṃ labhanti, tesaṃ etadahosi – ‘‘aho vata bhagavā appaṃyeva dhammakathaṃ kathetvā amhākaṃ ñātiseṭṭhassa ānandassa bhāraṃ kareyyā’’ti. Tesaṃ ajjhāsayavasena bhagavā tasseva bhāramakāsi.
सेखो पाटिपदोति पटिपन्नको सेखसमणो। सो तुय्हं पटिभातु उपट्ठातु, तस्स पटिपदं देसेहीति पटिपदाय पुग्गलं नियमेत्वा दस्सेति। कस्मा पन भगवा इमं पटिपदं नियमेसि? बहूहि कारणेहि। इमे ताव सक्या मङ्गलसालाय मङ्गलं पच्चासीसन्ति वड्ढिं इच्छन्ति, अयञ्च सेखपटिपदा मय्हं सासने मङ्गलपटिपदा वड्ढमानकपटिपदातिपि इमं पटिपदं नियमेसि। तस्सञ्च परिसति सेखाव बहू निसिन्ना, ते अत्तना पटिविद्धट्ठाने कथीयमाने अकिलमन्ताव सल्लक्खेस्सन्तीतिपि इमं पटिपदं नियमेसि। आयस्मा च आनन्दो सेखपटिसम्भिदापत्तोव, सो अत्तना पटिविद्धे पच्चक्खट्ठाने कथेन्तो अकिलमन्तो विञ्ञापेतुं सक्खिस्सतीतिपि इमं पटिपदं नियमेसि। सेखपटिपदाय च तिस्सोपि सिक्खा ओसटा , तत्थ अधिसीलसिक्खाय कथिताय सकलं विनयपिटकं कथितमेव होति, अधिचित्तसिक्खाय कथिताय सकलं सुत्तन्तपिटकं कथितं होति, अधिपञ्ञासिक्खाय कथिताय सकलं अभिधम्मपिटकं कथितं होति, आनन्दो च बहुस्सुतो तिपिटकधरो, सो पहोति तीहि पिटकेहि तिस्सो सिक्खा कथेतुं, एवं कथिते सक्यानं मङ्गलमेव वड्ढियेव भविस्सतीतिपि इमं पटिपदं नियमेसि।
Sekho pāṭipadoti paṭipannako sekhasamaṇo. So tuyhaṃ paṭibhātu upaṭṭhātu, tassa paṭipadaṃ desehīti paṭipadāya puggalaṃ niyametvā dasseti. Kasmā pana bhagavā imaṃ paṭipadaṃ niyamesi? Bahūhi kāraṇehi. Ime tāva sakyā maṅgalasālāya maṅgalaṃ paccāsīsanti vaḍḍhiṃ icchanti, ayañca sekhapaṭipadā mayhaṃ sāsane maṅgalapaṭipadā vaḍḍhamānakapaṭipadātipi imaṃ paṭipadaṃ niyamesi. Tassañca parisati sekhāva bahū nisinnā, te attanā paṭividdhaṭṭhāne kathīyamāne akilamantāva sallakkhessantītipi imaṃ paṭipadaṃ niyamesi. Āyasmā ca ānando sekhapaṭisambhidāpattova, so attanā paṭividdhe paccakkhaṭṭhāne kathento akilamanto viññāpetuṃ sakkhissatītipi imaṃ paṭipadaṃ niyamesi. Sekhapaṭipadāya ca tissopi sikkhā osaṭā , tattha adhisīlasikkhāya kathitāya sakalaṃ vinayapiṭakaṃ kathitameva hoti, adhicittasikkhāya kathitāya sakalaṃ suttantapiṭakaṃ kathitaṃ hoti, adhipaññāsikkhāya kathitāya sakalaṃ abhidhammapiṭakaṃ kathitaṃ hoti, ānando ca bahussuto tipiṭakadharo, so pahoti tīhi piṭakehi tisso sikkhā kathetuṃ, evaṃ kathite sakyānaṃ maṅgalameva vaḍḍhiyeva bhavissatītipi imaṃ paṭipadaṃ niyamesi.
पिट्ठि मे आगिलायतीति कस्मा आगिलायति? भगवतो हि छब्बस्सानि पधानं पदहन्तस्स महन्तं कायदुक्खं अहोसि, अथस्स अपरभागे महल्लककाले पिट्ठिवातो उप्पज्जि। अकारणं वा एतं। पहोति हि भगवा उप्पन्नं वेदनं विक्खम्भेत्वा एकम्पि द्वेपि सत्ताहे एकपल्लङ्केन निसीदितुं। सन्थागारसालं पन चतूहि इरियापथेहि परिभुञ्जितुकामो अहोसि, तत्थ पादधोवनट्ठानतो याव धम्मासना अगमासि, एत्तके ठाने गमनं निप्फन्नं। धम्मासनं पत्तो थोकं ठत्वा निसीदि, एत्तके ठानं। दियड्ढयामं धम्मासने निसीदि, एत्तके ठाने निसज्जा निप्फन्ना। इदानि दक्खिणेन पस्सेन थोकं निपन्ने सयनं निप्फज्जिस्सतीति एवं चतूहि इरियापथेहि परिभुञ्जितुकामो अहोसि। उपादिन्नकसरीरञ्च नाम ‘‘नो आगिलायती’’ति न वत्तब्बं, तस्मा चिरं निसज्जाय सञ्जातं अप्पकम्पि आगिलायनं गहेत्वा एवमाह।
Piṭṭhi me āgilāyatīti kasmā āgilāyati? Bhagavato hi chabbassāni padhānaṃ padahantassa mahantaṃ kāyadukkhaṃ ahosi, athassa aparabhāge mahallakakāle piṭṭhivāto uppajji. Akāraṇaṃ vā etaṃ. Pahoti hi bhagavā uppannaṃ vedanaṃ vikkhambhetvā ekampi dvepi sattāhe ekapallaṅkena nisīdituṃ. Santhāgārasālaṃ pana catūhi iriyāpathehi paribhuñjitukāmo ahosi, tattha pādadhovanaṭṭhānato yāva dhammāsanā agamāsi, ettake ṭhāne gamanaṃ nipphannaṃ. Dhammāsanaṃ patto thokaṃ ṭhatvā nisīdi, ettake ṭhānaṃ. Diyaḍḍhayāmaṃ dhammāsane nisīdi, ettake ṭhāne nisajjā nipphannā. Idāni dakkhiṇena passena thokaṃ nipanne sayanaṃ nipphajjissatīti evaṃ catūhi iriyāpathehi paribhuñjitukāmo ahosi. Upādinnakasarīrañca nāma ‘‘no āgilāyatī’’ti na vattabbaṃ, tasmā ciraṃ nisajjāya sañjātaṃ appakampi āgilāyanaṃ gahetvā evamāha.
सङ्घाटिं पञ्ञापेत्वाति सन्थागारस्स किर एकपस्से ते राजानो पट्टसाणिं परिक्खिपापेत्वा कप्पियमञ्चकं पञ्ञपेत्वा कप्पियपच्चत्थरणेन अत्थरित्वा उपरि सुवण्ण-तारक-गन्धमाला-दामपटिमण्डितं वितानं बन्धित्वा गन्धतेलप्पदीपं आरोपयिंसु ‘‘अप्पेव नाम सत्था धम्मासनतो वुट्ठाय थोकं विस्समन्तो इध निपज्जेय्य, एवं नो इमं सन्थागारं भगवता चतूहि इरियापथेहि परिभुत्तं दीघरत्तं हिताय सुखाय भविस्सती’’ति। सत्थापि तदेव सन्धाय तत्थ सङ्घाटिं पञ्ञपेत्वा निपज्जि। उट्ठानसञ्ञं मनसि करित्वाति एत्तकं कालं अतिक्कमित्वा वुट्ठहिस्सामीति वुट्ठानसञ्ञं चित्ते ठपेत्वा।
Saṅghāṭiṃ paññāpetvāti santhāgārassa kira ekapasse te rājāno paṭṭasāṇiṃ parikkhipāpetvā kappiyamañcakaṃ paññapetvā kappiyapaccattharaṇena attharitvā upari suvaṇṇa-tāraka-gandhamālā-dāmapaṭimaṇḍitaṃ vitānaṃ bandhitvā gandhatelappadīpaṃ āropayiṃsu ‘‘appeva nāma satthā dhammāsanato vuṭṭhāya thokaṃ vissamanto idha nipajjeyya, evaṃ no imaṃ santhāgāraṃ bhagavatā catūhi iriyāpathehi paribhuttaṃ dīgharattaṃ hitāya sukhāya bhavissatī’’ti. Satthāpi tadeva sandhāya tattha saṅghāṭiṃ paññapetvā nipajji. Uṭṭhānasaññaṃ manasi karitvāti ettakaṃ kālaṃ atikkamitvā vuṭṭhahissāmīti vuṭṭhānasaññaṃ citte ṭhapetvā.
२३. महानामं सक्कं आमन्तेसीति सो किर तस्मिं काले तस्सं परिसति जेट्ठको पामोक्खो, तस्मिं सङ्गहिते सेसपरिसा सङ्गहिताव होतीति थेरो तमेव आमन्तेसि। सीलसम्पन्नोति सीलेन सम्पन्नो, सम्पन्नसीलो परिपुण्णसीलोति अत्थो। सद्धम्मेहीति सुन्दरधम्मेहि, सतं वा सप्पुरिसानं धम्मेहि।
23.Mahānāmaṃ sakkaṃ āmantesīti so kira tasmiṃ kāle tassaṃ parisati jeṭṭhako pāmokkho, tasmiṃ saṅgahite sesaparisā saṅgahitāva hotīti thero tameva āmantesi. Sīlasampannoti sīlena sampanno, sampannasīlo paripuṇṇasīloti attho. Saddhammehīti sundaradhammehi, sataṃ vā sappurisānaṃ dhammehi.
२४. कथञ्च महानामाति इमिना एत्तकेन ठानेन सेखपटिपदाय मातिकं ठपेत्वा पटिपाटिया वित्थारेतुकामो एवमाह। तत्थ सीलसम्पन्नोतिआदीनि ‘‘सम्पन्नसीला, भिक्खवे, विहरथा’’ति आकङ्खेय्यसुत्तादीसु वुत्तनयेनेव वेदितब्बानि।
24.Kathañca mahānāmāti iminā ettakena ṭhānena sekhapaṭipadāya mātikaṃ ṭhapetvā paṭipāṭiyā vitthāretukāmo evamāha. Tattha sīlasampannotiādīni ‘‘sampannasīlā, bhikkhave, viharathā’’ti ākaṅkheyyasuttādīsu vuttanayeneva veditabbāni.
२५. कायदुच्चरितेनातिआदीसु उपयोगत्थे करणवचनं, हिरियितब्बानि कायदुच्चरितादीनि हिरियति जिगुच्छतीति अत्थो। ओत्तप्पनिद्देसे हेत्वत्थे करणवचनं, कायदुच्चरितादीहि ओत्तप्पस्स हेतुभूतेहि ओत्तप्पति भायतीति अत्थो। आरद्धवीरियोति पग्गहितवीरियो अनोसक्कितमानसो। पहानायाति पहानत्थाय। उपसम्पदायाति पटिलाभत्थाय। थामवाति वीरियथामेन समन्नागतो। दळ्हपरक्कमोति थिरपरक्कमो। अनिक्खित्तधुरो कुसलेसु धम्मेसूति कुसलेसु धम्मेसु अनोरोपितधुरो अनोसक्कितवीरियो। परमेनाति उत्तमेन। सतिनेपक्केनाति सतिया च निपकभावेन च। कस्मा पन सतिभाजनिये पञ्ञा आगताति? सतिया बलवभावदीपनत्थं। पञ्ञाविप्पयुत्ता हि सति दुब्बला होति, सम्पयुत्ता बलवतीति।
25.Kāyaduccaritenātiādīsu upayogatthe karaṇavacanaṃ, hiriyitabbāni kāyaduccaritādīni hiriyati jigucchatīti attho. Ottappaniddese hetvatthe karaṇavacanaṃ, kāyaduccaritādīhi ottappassa hetubhūtehi ottappati bhāyatīti attho. Āraddhavīriyoti paggahitavīriyo anosakkitamānaso. Pahānāyāti pahānatthāya. Upasampadāyāti paṭilābhatthāya. Thāmavāti vīriyathāmena samannāgato. Daḷhaparakkamoti thiraparakkamo. Anikkhittadhuro kusalesu dhammesūti kusalesu dhammesu anoropitadhuro anosakkitavīriyo. Paramenāti uttamena. Satinepakkenāti satiyā ca nipakabhāvena ca. Kasmā pana satibhājaniye paññā āgatāti? Satiyā balavabhāvadīpanatthaṃ. Paññāvippayuttā hi sati dubbalā hoti, sampayuttā balavatīti.
चिरकतम्पीति अत्तना वा परेन वा कायेन चिरकतं चेतियङ्गणवत्तादि असीति महावत्तपटिपत्तिपूरणं। चिरभासितम्पीति अत्तना वा परेन वा वाचाय चिरभासितं सक्कच्चं उद्दिसन-उद्दिसापन-धम्मोसारण-धम्मदेसना-उपनिसिन्नकथा-अनुमोदनियादिवसेन पवत्तितं वचीकम्मं। सरिता अनुस्सरिताति तस्मिं कायेन चिरकते ‘‘कायो नाम कायविञ्ञत्ति, चिरभासिते वाचा नाम वचीविञ्ञत्ति। तदुभयम्पि रूपं, तंसमुट्ठापिका चित्तचेतसिका अरूपं। इति इमे रूपारूपधम्मा एवं उप्पज्जित्वा एवं निरुद्धा’’ति सरति चेव अनुस्सरति च, सतिसम्बोज्झङ्गं समुट्ठापेतीति अत्थो। बोज्झङ्गसमुट्ठापिका हि सति इध अधिप्पेता। ताय सतिया एस सकिम्पि सरणेन सरिता, पुनप्पुनं सरणेन अनुस्सरिताति वेदितब्बा।
Cirakatampīti attanā vā parena vā kāyena cirakataṃ cetiyaṅgaṇavattādi asīti mahāvattapaṭipattipūraṇaṃ. Cirabhāsitampīti attanā vā parena vā vācāya cirabhāsitaṃ sakkaccaṃ uddisana-uddisāpana-dhammosāraṇa-dhammadesanā-upanisinnakathā-anumodaniyādivasena pavattitaṃ vacīkammaṃ. Saritā anussaritāti tasmiṃ kāyena cirakate ‘‘kāyo nāma kāyaviññatti, cirabhāsite vācā nāma vacīviññatti. Tadubhayampi rūpaṃ, taṃsamuṭṭhāpikā cittacetasikā arūpaṃ. Iti ime rūpārūpadhammā evaṃ uppajjitvā evaṃ niruddhā’’ti sarati ceva anussarati ca, satisambojjhaṅgaṃ samuṭṭhāpetīti attho. Bojjhaṅgasamuṭṭhāpikā hi sati idha adhippetā. Tāya satiyā esa sakimpi saraṇena saritā, punappunaṃ saraṇena anussaritāti veditabbā.
उदयत्थगामिनियाति पञ्चन्नं खन्धानं उदयवयगामिनिया उदयञ्च वयञ्च पटिविज्झितुं समत्थाय। अरियायाति विक्खम्भनवसेन च समुच्छेदवसेन च किलेसेहि आरका ठिताय परिसुद्धाय। पञ्ञाय समन्नागतोति विपस्सनापञ्ञाय चेव मग्गपञ्ञाय च समङ्गीभूतो। निब्बेधिकायाति सायेव निब्बिज्झनतो निब्बेधिकाति वुच्चति, ताय समन्नागतोति अत्थो। तत्थ मग्गपञ्ञाय समुच्छेदवसेन अनिब्बिद्धपुब्बं अपदालितपुब्बं लोभक्खन्धं दोसक्खन्धं मोहक्खन्धं निब्बिज्झति पदालेतीति निब्बेधिका। विपस्सनापञ्ञाय तदङ्गवसेन निब्बेधिकाय मग्गपञ्ञाय पटिलाभसंवत्तनतो चाति विपस्सना ‘‘निब्बेधिका’’ति वत्तुं वट्टति। सम्मा दुक्खक्खयगामिनियाति इधापि मग्गपञ्ञा ‘‘सम्मा हेतुना नयेन वट्टदुक्खं खेपयमाना गच्छतीति सम्मा दुक्खक्खयगामिनी नाम। विपस्सना तदङ्गवसेन वट्टदुक्खञ्च किलेसदुक्खञ्च खेपयमाना गच्छतीति दुक्खक्खयगामिनी। दुक्खक्खयगामिनिया वा मग्गपञ्ञाय पटिलाभसंवत्तनतो एसा दुक्खक्खयगामिनी’’ति वेदितब्बा।
Udayatthagāminiyāti pañcannaṃ khandhānaṃ udayavayagāminiyā udayañca vayañca paṭivijjhituṃ samatthāya. Ariyāyāti vikkhambhanavasena ca samucchedavasena ca kilesehi ārakā ṭhitāya parisuddhāya. Paññāya samannāgatoti vipassanāpaññāya ceva maggapaññāya ca samaṅgībhūto. Nibbedhikāyāti sāyeva nibbijjhanato nibbedhikāti vuccati, tāya samannāgatoti attho. Tattha maggapaññāya samucchedavasena anibbiddhapubbaṃ apadālitapubbaṃ lobhakkhandhaṃ dosakkhandhaṃ mohakkhandhaṃ nibbijjhati padāletīti nibbedhikā. Vipassanāpaññāya tadaṅgavasena nibbedhikāya maggapaññāya paṭilābhasaṃvattanato cāti vipassanā ‘‘nibbedhikā’’ti vattuṃ vaṭṭati. Sammā dukkhakkhayagāminiyāti idhāpi maggapaññā ‘‘sammā hetunā nayena vaṭṭadukkhaṃ khepayamānā gacchatīti sammā dukkhakkhayagāminī nāma. Vipassanā tadaṅgavasena vaṭṭadukkhañca kilesadukkhañca khepayamānā gacchatīti dukkhakkhayagāminī. Dukkhakkhayagāminiyā vā maggapaññāya paṭilābhasaṃvattanato esā dukkhakkhayagāminī’’ti veditabbā.
२६. अभिचेतसिकानन्ति अभिचित्तं सेट्ठचित्तं सितानं निस्सितानं। दिट्ठधम्मसुखविहारानन्ति अप्पितप्पितक्खणे सुखपटिलाभहेतूनं। निकामलाभीति इच्छितिच्छितक्खणे समापज्जिता। अकिच्छलाभीति निदुक्खलाभी। अकसिरलाभीति विपुललाभी। पगुणभावेन एको इच्छितिच्छितक्खणे समापज्जितुं सक्कोति, समाधिपारिपन्थिकधम्मे पन अकिलमन्तो विक्खम्भेतुं न सक्कोति, सो अत्तनो अनिच्छाय खिप्पमेव वुट्ठाति, यथापरिच्छेदवसेन समापत्तिं ठपेतुं न सक्कोति अयं किच्छलाभी कसिरलाभी नाम। एको इच्छितिच्छितक्खणे च समापज्जितुं सक्कोति, समाधिपारिपन्थिकधम्मे च अकिलमन्तो विक्खम्भेति, सो यथापरिच्छेदवसेनेव वुट्ठातुं सक्कोति, अयं अकिच्छलाभी अकसिरलाभी नाम।
26.Abhicetasikānanti abhicittaṃ seṭṭhacittaṃ sitānaṃ nissitānaṃ. Diṭṭhadhammasukhavihārānanti appitappitakkhaṇe sukhapaṭilābhahetūnaṃ. Nikāmalābhīti icchiticchitakkhaṇe samāpajjitā. Akicchalābhīti nidukkhalābhī. Akasiralābhīti vipulalābhī. Paguṇabhāvena eko icchiticchitakkhaṇe samāpajjituṃ sakkoti, samādhipāripanthikadhamme pana akilamanto vikkhambhetuṃ na sakkoti, so attano anicchāya khippameva vuṭṭhāti, yathāparicchedavasena samāpattiṃ ṭhapetuṃ na sakkoti ayaṃ kicchalābhī kasiralābhī nāma. Eko icchiticchitakkhaṇe ca samāpajjituṃ sakkoti, samādhipāripanthikadhamme ca akilamanto vikkhambheti, so yathāparicchedavaseneva vuṭṭhātuṃ sakkoti, ayaṃ akicchalābhī akasiralābhī nāma.
२७. अयं वुच्चति महानाम अरियसावको सेखो पाटिपदोति महानाम अरियसावको सेखो पाटिपदो विपस्सनागब्भाय वड्ढमानकपटिपदाय समन्नागतोति वुच्चतीति दस्सेति। अपुच्चण्डतायाति अपूतिअण्डताय। भब्बो अभिनिब्भिदायाति विपस्सनादिञाणप्पभेदाय भब्बो। सम्बोधायाति अरियमग्गाय। अनुत्तरस्स योगक्खेमस्साति अरहत्तं अनुत्तरो योगक्खेमो नाम, तदभिगमाय भब्बोति दस्सेति। या पनायमेत्थ अत्थदीपनत्थं उपमा आहटा, सा चेतोखिलसुत्ते वुत्तनयेनेव वेदितब्बा। केवलञ्हि तत्थ ‘‘तस्सा कुक्कुटिया अण्डेसु तिविधकिरियकरणं विय हि इमस्स भिक्खुनो उस्सोळ्हिपन्नरसेहि अङ्गेहि समन्नागतभावो’’ति यं एवं ओपम्मसंसन्दनं आगतं, तं इध एवं सीलसम्पन्नो होतीतिआदिवचनतो ‘‘तस्सा कुक्कुटिया अण्डेसु तिविधकिरियकरणं विय इमस्स भिक्खुनो सीलसम्पन्नतादीहि पन्नरसेहि धम्मेहि समङ्गिभावो’’ति। एवं योजेत्वा वेदितब्बं। सेसं सब्बत्थ वुत्तसदिसमेव।
27.Ayaṃvuccati mahānāma ariyasāvako sekho pāṭipadoti mahānāma ariyasāvako sekho pāṭipado vipassanāgabbhāya vaḍḍhamānakapaṭipadāya samannāgatoti vuccatīti dasseti. Apuccaṇḍatāyāti apūtiaṇḍatāya. Bhabbo abhinibbhidāyāti vipassanādiñāṇappabhedāya bhabbo. Sambodhāyāti ariyamaggāya. Anuttarassa yogakkhemassāti arahattaṃ anuttaro yogakkhemo nāma, tadabhigamāya bhabboti dasseti. Yā panāyamettha atthadīpanatthaṃ upamā āhaṭā, sā cetokhilasutte vuttanayeneva veditabbā. Kevalañhi tattha ‘‘tassā kukkuṭiyā aṇḍesu tividhakiriyakaraṇaṃ viya hi imassa bhikkhuno ussoḷhipannarasehi aṅgehi samannāgatabhāvo’’ti yaṃ evaṃ opammasaṃsandanaṃ āgataṃ, taṃ idha evaṃ sīlasampanno hotītiādivacanato ‘‘tassā kukkuṭiyā aṇḍesu tividhakiriyakaraṇaṃ viya imassa bhikkhuno sīlasampannatādīhi pannarasehi dhammehi samaṅgibhāvo’’ti. Evaṃ yojetvā veditabbaṃ. Sesaṃ sabbattha vuttasadisameva.
२८. इमंयेव अनुत्तरं उपेक्खासतिपारिसुद्धिन्ति इमं पठमादिज्झानेहि असदिसं उत्तमं चतुत्थज्झानिकं उपेक्खासतिपारिसुद्धिं। पठमाभिनिब्भिदाति पठमो ञाणभेदो। दुतियादीसुपि एसेव नयो। कुक्कुटच्छापको पन एकवारं मातुकुच्छितो एकवारं अण्डकोसतोति द्वे वारे जायति। अरियसावको तीहि विज्जाहि तायो वारे जायति। पुब्बेनिवासच्छादकं तमं विनोदेत्वा पुब्बेनिवासञाणेन पठमं जायति, सत्तानं चुतिपटिसन्धिच्छादकं तमं विनोदेत्वा दिब्बचक्खुञाणेन दुतियं जायति, चतुसच्चपटिच्छादकं तमं विनोदेत्वा आसवक्खयञाणेन ततियं जायति।
28.Imaṃyeva anuttaraṃ upekkhāsatipārisuddhinti imaṃ paṭhamādijjhānehi asadisaṃ uttamaṃ catutthajjhānikaṃ upekkhāsatipārisuddhiṃ. Paṭhamābhinibbhidāti paṭhamo ñāṇabhedo. Dutiyādīsupi eseva nayo. Kukkuṭacchāpako pana ekavāraṃ mātukucchito ekavāraṃ aṇḍakosatoti dve vāre jāyati. Ariyasāvako tīhi vijjāhi tāyo vāre jāyati. Pubbenivāsacchādakaṃ tamaṃ vinodetvā pubbenivāsañāṇena paṭhamaṃ jāyati, sattānaṃ cutipaṭisandhicchādakaṃ tamaṃ vinodetvā dibbacakkhuñāṇena dutiyaṃ jāyati, catusaccapaṭicchādakaṃ tamaṃ vinodetvā āsavakkhayañāṇena tatiyaṃ jāyati.
२९. इदम्पिस्स होति चरणस्मिन्ति इदम्पि सीलं अस्स भिक्खुनो चरणं नाम होतीति अत्थो। चरणं नाम बहु अनेकविधं, सीलादयो पन्नरसधम्मा, तत्थ इदम्पि एकं चरणन्ति अत्थो। पदत्थो पन चरति तेन अगतपुब्बं दिसं गच्छतीति चरणं। एस नयो सब्बत्थ।
29.Idampissa hoti caraṇasminti idampi sīlaṃ assa bhikkhuno caraṇaṃ nāma hotīti attho. Caraṇaṃ nāma bahu anekavidhaṃ, sīlādayo pannarasadhammā, tattha idampi ekaṃ caraṇanti attho. Padattho pana carati tena agatapubbaṃ disaṃ gacchatīti caraṇaṃ. Esa nayo sabbattha.
इदम्पिस्स होति विज्जायाति इदं पुब्बेनिवासञाणं तस्स विज्जा नाम होतीति अत्थो। विज्जा नाम बहु अनेकविधा, विपस्सनञाणादीनि अट्ठ ञाणानि, तत्थ इदम्पि ञाणं एका विज्जातिपि अत्थो। पदत्थो पन विनिविज्झित्वा एताय जानातीति विज्जा। एस नयो सब्बत्थ। विज्जासम्पन्नो इतिपीति तीहि विज्जाहि विज्जासम्पन्नो इतिपि। चरणसम्पन्नो इतिपीति पञ्चदसहि धम्मेहि चरणसम्पन्नो इतिपि। तदुभयेन पन विज्जाचरणसम्पन्नो इतिपीति।
Idampissa hoti vijjāyāti idaṃ pubbenivāsañāṇaṃ tassa vijjā nāma hotīti attho. Vijjā nāma bahu anekavidhā, vipassanañāṇādīni aṭṭha ñāṇāni, tattha idampi ñāṇaṃ ekā vijjātipi attho. Padattho pana vinivijjhitvā etāya jānātīti vijjā. Esa nayo sabbattha. Vijjāsampanno itipīti tīhi vijjāhi vijjāsampanno itipi. Caraṇasampanno itipīti pañcadasahi dhammehi caraṇasampanno itipi. Tadubhayena pana vijjācaraṇasampanno itipīti.
३०. सनङ्कुमारेनाति पोराणककुमारेन, चिरकालतो पट्ठाय कुमारोति पञ्ञातेन। सो किर मनुस्सपथे पञ्चचूळककुमारककाले झानं निब्बत्तेत्वा अपरिहीनज्झानो ब्रह्मलोके निब्बत्ति, तस्स सो अत्तभावो पियो अहोसि मनापो, तस्मा तादिसेनेव अत्तभावेन चरति, तेन नं सनङ्कुमारोति सञ्जानन्ति। जनेतस्मिन्ति जनितस्मिं, पजायाति अत्थो। ये गोत्तपटिसारिनोति ये जनेतस्मिं गोत्तं पटिसरन्ति ‘‘अहं गोतमो, अहं कस्सपो’’ति, तेसु लोके गोत्तपटिसारीसु खत्तियो सेट्ठो। अनुमता भगवताति मम पञ्हब्याकरणेन सद्धिं संसन्दित्वा देसिताति अम्बट्ठसुत्ते बुद्धेन भगवता ‘‘अहम्पि, अम्बट्ठ, एवं वदामि –
30.Sanaṅkumārenāti porāṇakakumārena, cirakālato paṭṭhāya kumāroti paññātena. So kira manussapathe pañcacūḷakakumārakakāle jhānaṃ nibbattetvā aparihīnajjhāno brahmaloke nibbatti, tassa so attabhāvo piyo ahosi manāpo, tasmā tādiseneva attabhāvena carati, tena naṃ sanaṅkumāroti sañjānanti. Janetasminti janitasmiṃ, pajāyāti attho. Ye gottapaṭisārinoti ye janetasmiṃ gottaṃ paṭisaranti ‘‘ahaṃ gotamo, ahaṃ kassapo’’ti, tesu loke gottapaṭisārīsu khattiyo seṭṭho. Anumatā bhagavatāti mama pañhabyākaraṇena saddhiṃ saṃsanditvā desitāti ambaṭṭhasutte buddhena bhagavatā ‘‘ahampi, ambaṭṭha, evaṃ vadāmi –
‘खत्तियो सेट्ठो जनेतस्मिं, ये गोत्तपटिसारिनो।
‘Khattiyo seṭṭho janetasmiṃ, ye gottapaṭisārino;
विज्जाचरणसम्पन्नो, सो सेट्ठो देवमानुसे’ति’’॥ (दी॰ नि॰ १.२७७) –
Vijjācaraṇasampanno, so seṭṭho devamānuse’ti’’. (dī. ni. 1.277) –
एवं भासन्तेन अनुञ्ञाता अनुमोदिता। साधु साधु आनन्दाति, भगवा किर आदितो पट्ठाय निद्दं अनोक्कमन्तोव इमं सुत्तं सुत्वा आनन्देन सेखपटिपदाय कूटं गहितन्ति ञत्वा उट्ठाय पल्लङ्कं आभुजित्वा निसिन्नो साधुकारं अदासि। एत्तावता च पन इदं सुत्तं जिनभासितं नाम जातं। सेसं सब्बत्थ उत्तानमेवाति।
Evaṃ bhāsantena anuññātā anumoditā. Sādhu sādhu ānandāti, bhagavā kira ādito paṭṭhāya niddaṃ anokkamantova imaṃ suttaṃ sutvā ānandena sekhapaṭipadāya kūṭaṃ gahitanti ñatvā uṭṭhāya pallaṅkaṃ ābhujitvā nisinno sādhukāraṃ adāsi. Ettāvatā ca pana idaṃ suttaṃ jinabhāsitaṃ nāma jātaṃ. Sesaṃ sabbattha uttānamevāti.
पपञ्चसूदनिया मज्झिमनिकायट्ठकथाय
Papañcasūdaniyā majjhimanikāyaṭṭhakathāya
सेखसुत्तवण्णना निट्ठिता।
Sekhasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / मज्झिमनिकाय • Majjhimanikāya / ३. सेखसुत्तं • 3. Sekhasuttaṃ
टीका • Tīkā / सुत्तपिटक (टीका) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / मज्झिमनिकाय (टीका) • Majjhimanikāya (ṭīkā) / ३. सेखसुत्तवण्णना • 3. Sekhasuttavaṇṇanā
