Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / मज्झिमनिकाय • Majjhimanikāya

    २. सेलसुत्तं

    2. Selasuttaṃ

    ३९६. एवं मे सुतं – एकं समयं भगवा अङ्गुत्तरापेसु चारिकं चरमानो महता भिक्खुसङ्घेन सद्धिं अड्ढतेळसेहि भिक्खुसतेहि येन आपणं नाम अङ्गुत्तरापानं निगमो तदवसरि। अस्सोसि खो केणियो जटिलो – ‘‘समणो खलु, भो, गोतमो सक्यपुत्तो सक्यकुला पब्बजितो अङ्गुत्तरापेसु चारिकं चरमानो महता भिक्खुसङ्घेन सद्धिं अड्ढतेळसेहि भिक्खुसतेहि आपणं अनुप्पत्तो। तं खो पन भवन्तं गोतमं एवं कल्याणो कित्तिसद्दो अब्भुग्गतो – ‘इतिपि सो भगवा अरहं सम्मासम्बुद्धो विज्‍जाचरणसम्पन्‍नो सुगतो लोकविदू अनुत्तरो पुरिसदम्मसारथि सत्था देवमनुस्सानं बुद्धो भगवाति। सो इमं लोकं सदेवकं समारकं सब्रह्मकं सस्समणब्राह्मणिं पजं सदेवमनुस्सं सयं अभिञ्‍ञा सच्छिकत्वा पवेदेति। सो धम्मं देसेति आदिकल्याणं मज्झेकल्याणं परियोसानकल्याणं सात्थं सब्यञ्‍जनं, केवलपरिपुण्णं परिसुद्धं ब्रह्मचरियं पकासेति। साधु खो पन तथारूपानं अरहतं दस्सनं होती’’’ति।

    396. Evaṃ me sutaṃ – ekaṃ samayaṃ bhagavā aṅguttarāpesu cārikaṃ caramāno mahatā bhikkhusaṅghena saddhiṃ aḍḍhateḷasehi bhikkhusatehi yena āpaṇaṃ nāma aṅguttarāpānaṃ nigamo tadavasari. Assosi kho keṇiyo jaṭilo – ‘‘samaṇo khalu, bho, gotamo sakyaputto sakyakulā pabbajito aṅguttarāpesu cārikaṃ caramāno mahatā bhikkhusaṅghena saddhiṃ aḍḍhateḷasehi bhikkhusatehi āpaṇaṃ anuppatto. Taṃ kho pana bhavantaṃ gotamaṃ evaṃ kalyāṇo kittisaddo abbhuggato – ‘itipi so bhagavā arahaṃ sammāsambuddho vijjācaraṇasampanno sugato lokavidū anuttaro purisadammasārathi satthā devamanussānaṃ buddho bhagavāti. So imaṃ lokaṃ sadevakaṃ samārakaṃ sabrahmakaṃ sassamaṇabrāhmaṇiṃ pajaṃ sadevamanussaṃ sayaṃ abhiññā sacchikatvā pavedeti. So dhammaṃ deseti ādikalyāṇaṃ majjhekalyāṇaṃ pariyosānakalyāṇaṃ sātthaṃ sabyañjanaṃ, kevalaparipuṇṇaṃ parisuddhaṃ brahmacariyaṃ pakāseti. Sādhu kho pana tathārūpānaṃ arahataṃ dassanaṃ hotī’’’ti.

    अथ खो केणियो जटिलो येन भगवा तेनुपसङ्कमि; उपसङ्कमित्वा भगवता सद्धिं सम्मोदि। सम्मोदनीयं कथं सारणीयं वीतिसारेत्वा एकमन्तं निसीदि। एकमन्तं निसिन्‍नं खो केणियं जटिलं भगवा धम्मिया कथाय सन्दस्सेसि समादपेसि समुत्तेजेसि सम्पहंसेसि । अथ खो केणियो जटिलो भगवता धम्मिया कथाय सन्दस्सितो समादपितो समुत्तेजितो सम्पहंसितो भगवन्तं एतदवोच – ‘‘अधिवासेतु मे भवं गोतमो स्वातनाय भत्तं सद्धिं भिक्खुसङ्घेना’’ति। एवं वुत्ते, भगवा केणियं जटिलं एतदवोच – ‘‘महा खो, केणिय, भिक्खुसङ्घो अड्ढतेळसानि भिक्खुसतानि, त्वञ्‍च ब्राह्मणेसु अभिप्पसन्‍नो’’ति। दुतियम्पि खो केणियो जटिलो भगवन्तं एतदवोच – ‘‘किञ्‍चापि खो, भो गोतम, महा भिक्खुसङ्घो अड्ढतेळसानि भिक्खुसतानि, अहञ्‍च ब्राह्मणेसु अभिप्पसन्‍नो; अधिवासेतु मे भवं गोतमो स्वातनाय भत्तं सद्धिं भिक्खुसङ्घेना’’ति। दुतियम्पि खो भगवा केणियं जटिलं एतदवोच – ‘‘महा खो, केणिय, भिक्खुसङ्घो अड्ढतेळसानि भिक्खुसतानि, त्वञ्‍च ब्राह्मणेसु अभिप्पसन्‍नो’’ति। ततियम्पि खो केणियो जटिलो भगवन्तं एतदवोच – ‘‘किञ्‍चापि खो, भो गोतम, महा भिक्खुसङ्घो अड्ढतेळसानि भिक्खुसतानि, अहञ्‍च ब्राह्मणेसु अभिप्पसन्‍नो; अधिवासेतु मे भवं गोतमो स्वातनाय भत्तं सद्धिं भिक्खुसङ्घेना’’ति । अधिवासेसि भगवा तुण्हीभावेन। अथ खो केणियो जटिलो भगवतो अधिवासनं विदित्वा उट्ठायासना येन सको अस्समो तेनुपसङ्कमि; उपसङ्कमित्वा मित्तामच्‍चे ञातिसालोहिते आमन्तेसि – ‘‘सुणन्तु मे भोन्तो, मित्तामच्‍चा ञातिसालोहिता; समणो मे गोतमो निमन्तितो स्वातनाय भत्तं सद्धिं भिक्खुसङ्घेन। येन मे कायवेय्यावटिकं 1 करेय्याथा’’ति। ‘‘एवं, भो’’ति खो केणियस्स जटिलस्स मित्तामच्‍चा ञातिसालोहिता केणियस्स जटिलस्स पटिस्सुत्वा अप्पेकच्‍चे उद्धनानि खणन्ति, अप्पेकच्‍चे कट्ठानि फालेन्ति, अप्पेकच्‍चे भाजनानि धोवन्ति, अप्पेकच्‍चे उदकमणिकं पतिट्ठापेन्ति, अप्पेकच्‍चे आसनानि पञ्‍ञपेन्ति। केणियो पन जटिलो सामंयेव मण्डलमालं पटियादेति।

    Atha kho keṇiyo jaṭilo yena bhagavā tenupasaṅkami; upasaṅkamitvā bhagavatā saddhiṃ sammodi. Sammodanīyaṃ kathaṃ sāraṇīyaṃ vītisāretvā ekamantaṃ nisīdi. Ekamantaṃ nisinnaṃ kho keṇiyaṃ jaṭilaṃ bhagavā dhammiyā kathāya sandassesi samādapesi samuttejesi sampahaṃsesi . Atha kho keṇiyo jaṭilo bhagavatā dhammiyā kathāya sandassito samādapito samuttejito sampahaṃsito bhagavantaṃ etadavoca – ‘‘adhivāsetu me bhavaṃ gotamo svātanāya bhattaṃ saddhiṃ bhikkhusaṅghenā’’ti. Evaṃ vutte, bhagavā keṇiyaṃ jaṭilaṃ etadavoca – ‘‘mahā kho, keṇiya, bhikkhusaṅgho aḍḍhateḷasāni bhikkhusatāni, tvañca brāhmaṇesu abhippasanno’’ti. Dutiyampi kho keṇiyo jaṭilo bhagavantaṃ etadavoca – ‘‘kiñcāpi kho, bho gotama, mahā bhikkhusaṅgho aḍḍhateḷasāni bhikkhusatāni, ahañca brāhmaṇesu abhippasanno; adhivāsetu me bhavaṃ gotamo svātanāya bhattaṃ saddhiṃ bhikkhusaṅghenā’’ti. Dutiyampi kho bhagavā keṇiyaṃ jaṭilaṃ etadavoca – ‘‘mahā kho, keṇiya, bhikkhusaṅgho aḍḍhateḷasāni bhikkhusatāni, tvañca brāhmaṇesu abhippasanno’’ti. Tatiyampi kho keṇiyo jaṭilo bhagavantaṃ etadavoca – ‘‘kiñcāpi kho, bho gotama, mahā bhikkhusaṅgho aḍḍhateḷasāni bhikkhusatāni, ahañca brāhmaṇesu abhippasanno; adhivāsetu me bhavaṃ gotamo svātanāya bhattaṃ saddhiṃ bhikkhusaṅghenā’’ti . Adhivāsesi bhagavā tuṇhībhāvena. Atha kho keṇiyo jaṭilo bhagavato adhivāsanaṃ viditvā uṭṭhāyāsanā yena sako assamo tenupasaṅkami; upasaṅkamitvā mittāmacce ñātisālohite āmantesi – ‘‘suṇantu me bhonto, mittāmaccā ñātisālohitā; samaṇo me gotamo nimantito svātanāya bhattaṃ saddhiṃ bhikkhusaṅghena. Yena me kāyaveyyāvaṭikaṃ 2 kareyyāthā’’ti. ‘‘Evaṃ, bho’’ti kho keṇiyassa jaṭilassa mittāmaccā ñātisālohitā keṇiyassa jaṭilassa paṭissutvā appekacce uddhanāni khaṇanti, appekacce kaṭṭhāni phālenti, appekacce bhājanāni dhovanti, appekacce udakamaṇikaṃ patiṭṭhāpenti, appekacce āsanāni paññapenti. Keṇiyo pana jaṭilo sāmaṃyeva maṇḍalamālaṃ paṭiyādeti.

    ३९७. तेन खो पन समयेन सेलो ब्राह्मणो आपणे पटिवसति तिण्णं वेदानं पारगू सनिघण्डुकेटुभानं साक्खरप्पभेदानं इतिहासपञ्‍चमानं , पदको, वेय्याकरणो, लोकायतमहापुरिसलक्खणेसु अनवयो, तीणि च माणवकसतानि मन्ते वाचेति। तेन खो पन समयेन केणियो जटिलो सेले ब्राह्मणे अभिप्पसन्‍नो होति। अथ खो सेलो ब्राह्मणो तीहि माणवकसतेहि परिवुतो जङ्घाविहारं अनुचङ्कममानो अनुविचरमानो येन केणियस्स जटिलस्स अस्समो तेनुपसङ्कमि। अद्दसा खो सेलो ब्राह्मणो केणियस्स जटिलस्स अस्समे अप्पेकच्‍चे उद्धनानि खणन्ते, अप्पेकच्‍चे कट्ठानि फालेन्ते, अप्पेकच्‍चे भाजनानि धोवन्ते, अप्पेकच्‍चे उदकमणिकं पतिट्ठापेन्ते, अप्पेकच्‍चे आसनानि पञ्‍ञपेन्ते, केणियं पन जटिलं सामंयेव मण्डलमालं पटियादेन्तं। दिस्वान केणियं जटिलं एतदवोच – ‘‘किं नु भोतो केणियस्स आवाहो वा भविस्सति विवाहो वा भविस्सति महायञ्‍ञो वा पच्‍चुपट्ठितो, राजा वा मागधो सेनियो बिम्बिसारो निमन्तितो स्वातनाय सद्धिं बलकायेना’’ति? ‘‘न मे, भो सेल, आवाहो भविस्सति नपि विवाहो भविस्सति नपि राजा मागधो सेनियो बिम्बिसारो निमन्तितो स्वातनाय सद्धिं बलकायेन; अपि च खो मे महायञ्‍ञो पच्‍चुपट्ठितो। अत्थि, भो, समणो गोतमो सक्यपुत्तो सक्यकुला पब्बजितो अङ्गुत्तरापेसु चारिकं चरमानो महता भिक्खुसङ्घेन सद्धिं अड्ढतेळसेहि भिक्खुसतेहि आपणं अनुप्पत्तो। तं खो पन भवन्तं गोतमं एवं कल्याणो कित्तिसद्दो अब्भुग्गतो – ‘इतिपि सो भगवा अरहं सम्मासम्बुद्धो विज्‍जाचरणसम्पन्‍नो सुगतो लोकविदू अनुत्तरो पुरिसदम्मसारथि सत्था देवमनुस्सानं बुद्धो भगवा’ति। सो मे निमन्तितो स्वातनाय भत्तं सद्धिं भिक्खुसङ्घेना’’ति।

    397. Tena kho pana samayena selo brāhmaṇo āpaṇe paṭivasati tiṇṇaṃ vedānaṃ pāragū sanighaṇḍukeṭubhānaṃ sākkharappabhedānaṃ itihāsapañcamānaṃ , padako, veyyākaraṇo, lokāyatamahāpurisalakkhaṇesu anavayo, tīṇi ca māṇavakasatāni mante vāceti. Tena kho pana samayena keṇiyo jaṭilo sele brāhmaṇe abhippasanno hoti. Atha kho selo brāhmaṇo tīhi māṇavakasatehi parivuto jaṅghāvihāraṃ anucaṅkamamāno anuvicaramāno yena keṇiyassa jaṭilassa assamo tenupasaṅkami. Addasā kho selo brāhmaṇo keṇiyassa jaṭilassa assame appekacce uddhanāni khaṇante, appekacce kaṭṭhāni phālente, appekacce bhājanāni dhovante, appekacce udakamaṇikaṃ patiṭṭhāpente, appekacce āsanāni paññapente, keṇiyaṃ pana jaṭilaṃ sāmaṃyeva maṇḍalamālaṃ paṭiyādentaṃ. Disvāna keṇiyaṃ jaṭilaṃ etadavoca – ‘‘kiṃ nu bhoto keṇiyassa āvāho vā bhavissati vivāho vā bhavissati mahāyañño vā paccupaṭṭhito, rājā vā māgadho seniyo bimbisāro nimantito svātanāya saddhiṃ balakāyenā’’ti? ‘‘Na me, bho sela, āvāho bhavissati napi vivāho bhavissati napi rājā māgadho seniyo bimbisāro nimantito svātanāya saddhiṃ balakāyena; api ca kho me mahāyañño paccupaṭṭhito. Atthi, bho, samaṇo gotamo sakyaputto sakyakulā pabbajito aṅguttarāpesu cārikaṃ caramāno mahatā bhikkhusaṅghena saddhiṃ aḍḍhateḷasehi bhikkhusatehi āpaṇaṃ anuppatto. Taṃ kho pana bhavantaṃ gotamaṃ evaṃ kalyāṇo kittisaddo abbhuggato – ‘itipi so bhagavā arahaṃ sammāsambuddho vijjācaraṇasampanno sugato lokavidū anuttaro purisadammasārathi satthā devamanussānaṃ buddho bhagavā’ti. So me nimantito svātanāya bhattaṃ saddhiṃ bhikkhusaṅghenā’’ti.

    ‘‘बुद्धोति – भो केणिय, वदेसि’’?

    ‘‘Buddhoti – bho keṇiya, vadesi’’?

    ‘‘बुद्धोति – भो सेल, वदामि’’।

    ‘‘Buddhoti – bho sela, vadāmi’’.

    ‘‘बुद्धोति – भो केणिय, वदेसि’’?

    ‘‘Buddhoti – bho keṇiya, vadesi’’?

    ‘‘बुद्धोति – भो सेल, वदामी’’ति।

    ‘‘Buddhoti – bho sela, vadāmī’’ti.

    ३९८. अथ खो सेलस्स ब्राह्मणस्स एतदहोसि – ‘‘घोसोपि खो एसो दुल्‍लभो लोकस्मिं – यदिदं ‘बुद्धो’ति 3। आगतानि खो पनम्हाकं मन्तेसु द्वत्तिंसमहापुरिसलक्खणानि, येहि समन्‍नागतस्स महापुरिसस्स द्वेयेव गतियो भवन्ति अनञ्‍ञा। सचे अगारं अज्झावसति, राजा होति चक्‍कवत्ती धम्मिको धम्मराजा चातुरन्तो विजितावी जनपदत्थावरियप्पत्तो सत्तरतनसमन्‍नागतो। तस्सिमानि सत्त रतनानि भवन्ति, सेय्यथिदं – चक्‍करतनं, हत्थिरतनं, अस्सरतनं, मणिरतनं, इत्थिरतनं, गहपतिरतनं, परिणायकरतनमेव सत्तमं। परोसहस्सं खो पनस्स पुत्ता भवन्ति सूरा वीरङ्गरूपा परसेनप्पमद्दना। सो इमं पथविं सागरपरियन्तं अदण्डेन असत्थेन धम्मेन अभिविजिय अज्झावसति। सचे पन अगारस्मा अनगारियं पब्बजति, अरहं होति सम्मासम्बुद्धो लोके विवट्टच्छदो’’।

    398. Atha kho selassa brāhmaṇassa etadahosi – ‘‘ghosopi kho eso dullabho lokasmiṃ – yadidaṃ ‘buddho’ti 4. Āgatāni kho panamhākaṃ mantesu dvattiṃsamahāpurisalakkhaṇāni, yehi samannāgatassa mahāpurisassa dveyeva gatiyo bhavanti anaññā. Sace agāraṃ ajjhāvasati, rājā hoti cakkavattī dhammiko dhammarājā cāturanto vijitāvī janapadatthāvariyappatto sattaratanasamannāgato. Tassimāni satta ratanāni bhavanti, seyyathidaṃ – cakkaratanaṃ, hatthiratanaṃ, assaratanaṃ, maṇiratanaṃ, itthiratanaṃ, gahapatiratanaṃ, pariṇāyakaratanameva sattamaṃ. Parosahassaṃ kho panassa puttā bhavanti sūrā vīraṅgarūpā parasenappamaddanā. So imaṃ pathaviṃ sāgarapariyantaṃ adaṇḍena asatthena dhammena abhivijiya ajjhāvasati. Sace pana agārasmā anagāriyaṃ pabbajati, arahaṃ hoti sammāsambuddho loke vivaṭṭacchado’’.

    ‘‘कहं पन, भो केणिय, एतरहि सो भवं गोतमो विहरति अरहं सम्मासम्बुद्धो’’ति? एवं वुत्ते, केणियो जटिलो दक्खिणं बाहुं पग्गहेत्वा सेलं ब्राह्मणं एतदवोच – ‘‘येनेसा, भो सेल, नीलवनराजी’’ति। अथ खो सेलो ब्राह्मणो तीहि माणवकसतेहि सद्धिं येन भगवा तेनुपसङ्कमि। अथ खो सेलो ब्राह्मणो ते माणवके आमन्तेसि – ‘‘अप्पसद्दा भोन्तो आगच्छन्तु पदे पदं 5 निक्खिपन्ता; दुरासदा 6 हि ते भगवन्तो सीहाव एकचरा। यदा चाहं, भो, समणेन गोतमेन सद्धिं मन्तेय्यं, मा मे भोन्तो अन्तरन्तरा कथं ओपातेथ। कथापरियोसानं मे भवन्तो आगमेन्तू’’ति। अथ खो सेलो ब्राह्मणो येन भगवा तेनुपसङ्कमि; उपसङ्कमित्वा भगवता सद्धिं सम्मोदि। सम्मोदनीयं कथं सारणीयं वीतिसारेत्वा एकमन्तं निसीदि। एकमन्तं निसिन्‍नो खो सेलो ब्राह्मणो भगवतो काये द्वत्तिंसमहापुरिसलक्खणानि समन्‍नेसि।

    ‘‘Kahaṃ pana, bho keṇiya, etarahi so bhavaṃ gotamo viharati arahaṃ sammāsambuddho’’ti? Evaṃ vutte, keṇiyo jaṭilo dakkhiṇaṃ bāhuṃ paggahetvā selaṃ brāhmaṇaṃ etadavoca – ‘‘yenesā, bho sela, nīlavanarājī’’ti. Atha kho selo brāhmaṇo tīhi māṇavakasatehi saddhiṃ yena bhagavā tenupasaṅkami. Atha kho selo brāhmaṇo te māṇavake āmantesi – ‘‘appasaddā bhonto āgacchantu pade padaṃ 7 nikkhipantā; durāsadā 8 hi te bhagavanto sīhāva ekacarā. Yadā cāhaṃ, bho, samaṇena gotamena saddhiṃ manteyyaṃ, mā me bhonto antarantarā kathaṃ opātetha. Kathāpariyosānaṃ me bhavanto āgamentū’’ti. Atha kho selo brāhmaṇo yena bhagavā tenupasaṅkami; upasaṅkamitvā bhagavatā saddhiṃ sammodi. Sammodanīyaṃ kathaṃ sāraṇīyaṃ vītisāretvā ekamantaṃ nisīdi. Ekamantaṃ nisinno kho selo brāhmaṇo bhagavato kāye dvattiṃsamahāpurisalakkhaṇāni samannesi.

    अद्दसा खो सेलो ब्राह्मणो भगवतो काये द्वत्तिंसमहापुरिसलक्खणानि, येभुय्येन ठपेत्वा द्वे। द्वीसु महापुरिसलक्खणेसु कङ्खति विचिकिच्छति नाधिमुच्‍चति न सम्पसीदति – कोसोहिते च वत्थगुय्हे, पहूतजिव्हताय च। अथ खो भगवतो एतदहोसि – ‘‘पस्सति खो मे अयं सेलो ब्राह्मणो द्वत्तिंसमहापुरिसलक्खणानि, येभुय्येन ठपेत्वा द्वे। द्वीसु महापुरिसलक्खणेसु कङ्खति विचिकिच्छति नाधिमुच्‍चति न सम्पसीदति – कोसोहिते च वत्थगुय्हे, पहूतजिव्हताय चा’’ति। अथ खो भगवा तथारूपं इद्धाभिसङ्खारं अभिसङ्खासि, यथा अद्दस सेलो ब्राह्मणो भगवतो कोसोहितं वत्थगुय्हं। अथ खो भगवा जिव्हं निन्‍नामेत्वा उभोपि कण्णसोतानि अनुमसि पटिमसि; उभोपि नासिकसोतानि अनुमसि पटिमसि; केवलम्पि नलाटमण्डलं जिव्हाय छादेसि। अथ खो सेलस्स ब्राह्मणस्स एतदहोसि – ‘‘समन्‍नागतो खो समणो गोतमो द्वत्तिंसमहापुरिसलक्खणेहि परिपुण्णेहि, नो अपरिपुण्णेहि; नो च खो नं जानामि बुद्धो वा नो वा। सुतं खो पन मेतं ब्राह्मणानं वुद्धानं महल्‍लकानं आचरियपाचरियानं भासमानानं – ‘ये ते भवन्ति अरहन्तो सम्मासम्बुद्धा ते सके वण्णे भञ्‍ञमाने अत्तानं पातुकरोन्ती’ति। यंनूनाहं समणं गोतमं सम्मुखा सारुप्पाहि गाथाहि अभित्थवेय्य’’न्ति।

    Addasā kho selo brāhmaṇo bhagavato kāye dvattiṃsamahāpurisalakkhaṇāni, yebhuyyena ṭhapetvā dve. Dvīsu mahāpurisalakkhaṇesu kaṅkhati vicikicchati nādhimuccati na sampasīdati – kosohite ca vatthaguyhe, pahūtajivhatāya ca. Atha kho bhagavato etadahosi – ‘‘passati kho me ayaṃ selo brāhmaṇo dvattiṃsamahāpurisalakkhaṇāni, yebhuyyena ṭhapetvā dve. Dvīsu mahāpurisalakkhaṇesu kaṅkhati vicikicchati nādhimuccati na sampasīdati – kosohite ca vatthaguyhe, pahūtajivhatāya cā’’ti. Atha kho bhagavā tathārūpaṃ iddhābhisaṅkhāraṃ abhisaṅkhāsi, yathā addasa selo brāhmaṇo bhagavato kosohitaṃ vatthaguyhaṃ. Atha kho bhagavā jivhaṃ ninnāmetvā ubhopi kaṇṇasotāni anumasi paṭimasi; ubhopi nāsikasotāni anumasi paṭimasi; kevalampi nalāṭamaṇḍalaṃ jivhāya chādesi. Atha kho selassa brāhmaṇassa etadahosi – ‘‘samannāgato kho samaṇo gotamo dvattiṃsamahāpurisalakkhaṇehi paripuṇṇehi, no aparipuṇṇehi; no ca kho naṃ jānāmi buddho vā no vā. Sutaṃ kho pana metaṃ brāhmaṇānaṃ vuddhānaṃ mahallakānaṃ ācariyapācariyānaṃ bhāsamānānaṃ – ‘ye te bhavanti arahanto sammāsambuddhā te sake vaṇṇe bhaññamāne attānaṃ pātukarontī’ti. Yaṃnūnāhaṃ samaṇaṃ gotamaṃ sammukhā sāruppāhi gāthāhi abhitthaveyya’’nti.

    ३९९. अथ खो सेलो ब्राह्मणो भगवन्तं सम्मुखा सारुप्पाहि गाथाहि अभित्थवि –

    399. Atha kho selo brāhmaṇo bhagavantaṃ sammukhā sāruppāhi gāthāhi abhitthavi –

    ‘‘परिपुण्णकायो सुरुचि, सुजातो चारुदस्सनो।

    ‘‘Paripuṇṇakāyo suruci, sujāto cārudassano;

    सुवण्णवण्णोसि भगवा, सुसुक्‍कदाठोसि वीरियवा 9॥

    Suvaṇṇavaṇṇosi bhagavā, susukkadāṭhosi vīriyavā 10.

    ‘‘नरस्स हि सुजातस्स, ये भवन्ति वियञ्‍जना।

    ‘‘Narassa hi sujātassa, ye bhavanti viyañjanā;

    सब्बे ते तव कायस्मिं, महापुरिसलक्खणा॥

    Sabbe te tava kāyasmiṃ, mahāpurisalakkhaṇā.

    ‘‘पसन्‍ननेत्तो सुमुखो, ब्रहा 11 उजु पतापवा।

    ‘‘Pasannanetto sumukho, brahā 12 uju patāpavā;

    मज्झे समणसङ्घस्स, आदिच्‍चोव विरोचसि॥

    Majjhe samaṇasaṅghassa, ādiccova virocasi.

    ‘‘कल्याणदस्सनो भिक्खु, कञ्‍चनसन्‍निभत्तचो।

    ‘‘Kalyāṇadassano bhikkhu, kañcanasannibhattaco;

    किं ते समणभावेन, एवं उत्तमवण्णिनो॥

    Kiṃ te samaṇabhāvena, evaṃ uttamavaṇṇino.

    ‘‘राजा अरहसि भवितुं, चक्‍कवत्ती रथेसभो।

    ‘‘Rājā arahasi bhavituṃ, cakkavattī rathesabho;

    चातुरन्तो विजितावी, जम्बुसण्डस्स 13 इस्सरो॥

    Cāturanto vijitāvī, jambusaṇḍassa 14 issaro.

    ‘‘खत्तिया भोगिराजानो, अनुयन्ता 15 भवन्तु ते।

    ‘‘Khattiyā bhogirājāno, anuyantā 16 bhavantu te;

    राजाभिराजा मनुजिन्दो, रज्‍जं कारेहि गोतम’’॥

    Rājābhirājā manujindo, rajjaṃ kārehi gotama’’.

    ‘‘राजाहमस्मि सेलाति, धम्मराजा अनुत्तरो।

    ‘‘Rājāhamasmi selāti, dhammarājā anuttaro;

    धम्मेन चक्‍कं वत्तेमि, चक्‍कं अप्पटिवत्तियं’’॥

    Dhammena cakkaṃ vattemi, cakkaṃ appaṭivattiyaṃ’’.

    ‘‘सम्बुद्धो पटिजानासि, धम्मराजा अनुत्तरो।

    ‘‘Sambuddho paṭijānāsi, dhammarājā anuttaro;

    ‘धम्मेन चक्‍कं वत्तेमि’, इति भाससि गोतम॥

    ‘Dhammena cakkaṃ vattemi’, iti bhāsasi gotama.

    ‘‘को नु सेनापति भोतो, सावको सत्थुरन्वयो।

    ‘‘Ko nu senāpati bhoto, sāvako satthuranvayo;

    को ते तमनुवत्तेति, धम्मचक्‍कं पवत्तितं’’॥

    Ko te tamanuvatteti, dhammacakkaṃ pavattitaṃ’’.

    ‘‘मया पवत्तितं चक्‍कं, (सेलाति भगवा धम्मचक्‍कं अनुत्तरं।

    ‘‘Mayā pavattitaṃ cakkaṃ, (selāti bhagavā dhammacakkaṃ anuttaraṃ;

    सारिपुत्तो अनुवत्तेति, अनुजातो तथागतं॥

    Sāriputto anuvatteti, anujāto tathāgataṃ.

    ‘‘अभिञ्‍ञेय्यं अभिञ्‍ञातं, भावेतब्बञ्‍च भावितं।

    ‘‘Abhiññeyyaṃ abhiññātaṃ, bhāvetabbañca bhāvitaṃ;

    पहातब्बं पहीनं मे, तस्मा बुद्धोस्मि ब्राह्मण॥

    Pahātabbaṃ pahīnaṃ me, tasmā buddhosmi brāhmaṇa.

    ‘‘विनयस्सु मयि कङ्खं, अधिमुच्‍चस्सु ब्राह्मण।

    ‘‘Vinayassu mayi kaṅkhaṃ, adhimuccassu brāhmaṇa;

    दुल्‍लभं दस्सनं होति, सम्बुद्धानं अभिण्हसो॥

    Dullabhaṃ dassanaṃ hoti, sambuddhānaṃ abhiṇhaso.

    ‘‘येसं वे दुल्‍लभो लोके, पातुभावो अभिण्हसो।

    ‘‘Yesaṃ ve dullabho loke, pātubhāvo abhiṇhaso;

    सोहं ब्राह्मण सम्बुद्धो, सल्‍लकत्तो अनुत्तरो॥

    Sohaṃ brāhmaṇa sambuddho, sallakatto anuttaro.

    ‘‘ब्रह्मभूतो अतितुलो, मारसेनप्पमद्दनो।

    ‘‘Brahmabhūto atitulo, mārasenappamaddano;

    सब्बामित्ते वसी कत्वा, मोदामि अकुतोभयो’’॥

    Sabbāmitte vasī katvā, modāmi akutobhayo’’.

    ‘‘इमं भोन्तो निसामेथ, यथा भासति चक्खुमा।

    ‘‘Imaṃ bhonto nisāmetha, yathā bhāsati cakkhumā;

    सल्‍लकत्तो महावीरो, सीहोव नदती वने॥

    Sallakatto mahāvīro, sīhova nadatī vane.

    ‘‘ब्रह्मभूतं अतितुलं, मारसेनप्पमद्दनं।

    ‘‘Brahmabhūtaṃ atitulaṃ, mārasenappamaddanaṃ;

    को दिस्वा नप्पसीदेय्य, अपि कण्हाभिजातिको॥

    Ko disvā nappasīdeyya, api kaṇhābhijātiko.

    ‘‘यो मं इच्छति अन्वेतु, यो वा निच्छति गच्छतु।

    ‘‘Yo maṃ icchati anvetu, yo vā nicchati gacchatu;

    इधाहं पब्बजिस्सामि, वरपञ्‍ञस्स सन्तिके’’॥

    Idhāhaṃ pabbajissāmi, varapaññassa santike’’.

    ‘‘एतञ्‍चे 17 रुच्‍चति भोतो, सम्मासम्बुद्धसासनं 18।

    ‘‘Etañce 19 ruccati bhoto, sammāsambuddhasāsanaṃ 20;

    मयम्पि पब्बजिस्साम, वरपञ्‍ञस्स सन्तिके’’॥

    Mayampi pabbajissāma, varapaññassa santike’’.

    ‘‘ब्राह्मणा तिसता इमे, याचन्ति पञ्‍जलीकता।

    ‘‘Brāhmaṇā tisatā ime, yācanti pañjalīkatā;

    ब्रह्मचरियं चरिस्साम, भगवा तव सन्तिके’’॥

    Brahmacariyaṃ carissāma, bhagavā tava santike’’.

    ‘‘स्वाक्खातं ब्रह्मचरियं, (सेलाति भगवा सन्दिट्ठिकमकालिकं।

    ‘‘Svākkhātaṃ brahmacariyaṃ, (selāti bhagavā sandiṭṭhikamakālikaṃ;

    यत्थ अमोघा पब्बज्‍जा, अप्पमत्तस्स सिक्खतो’’ति॥

    Yattha amoghā pabbajjā, appamattassa sikkhato’’ti.

    अलत्थ खो सेलो ब्राह्मणो सपरिसो भगवतो सन्तिके पब्बज्‍जं, अलत्थ उपसम्पदं।

    Alattha kho selo brāhmaṇo sapariso bhagavato santike pabbajjaṃ, alattha upasampadaṃ.

    ४००. अथ खो केणियो जटिलो तस्सा रत्तिया अच्‍चयेन सके अस्समे पणीतं खादनीयं भोजनीयं पटियादापेत्वा भगवतो कालं आरोचापेसि – ‘‘कालो, भो गोतम, निट्ठितं भत्त’’न्ति। अथ खो भगवा पुब्बण्हसमयं निवासेत्वा पत्तचीवरमादाय येन केणियस्स जटिलस्स अस्समो तेनुपसङ्कमि; उपसङ्कमित्वा पञ्‍ञत्ते आसने निसीदि सद्धिं भिक्खुसङ्घेन। अथ खो केणियो जटिलो बुद्धप्पमुखं भिक्खुसङ्घं पणीतेन खादनीयेन भोजनीयेन सहत्था सन्तप्पेसि, सम्पवारेसि। अथ खो केणियो जटिलो भगवन्तं भुत्ताविं ओनीतपत्तपाणिं अञ्‍ञतरं नीचं आसनं गहेत्वा एकमन्तं निसीदि। एकमन्तं निसिन्‍नं खो केणियं जटिलं भगवा इमाहि गाथाहि अनुमोदि –

    400. Atha kho keṇiyo jaṭilo tassā rattiyā accayena sake assame paṇītaṃ khādanīyaṃ bhojanīyaṃ paṭiyādāpetvā bhagavato kālaṃ ārocāpesi – ‘‘kālo, bho gotama, niṭṭhitaṃ bhatta’’nti. Atha kho bhagavā pubbaṇhasamayaṃ nivāsetvā pattacīvaramādāya yena keṇiyassa jaṭilassa assamo tenupasaṅkami; upasaṅkamitvā paññatte āsane nisīdi saddhiṃ bhikkhusaṅghena. Atha kho keṇiyo jaṭilo buddhappamukhaṃ bhikkhusaṅghaṃ paṇītena khādanīyena bhojanīyena sahatthā santappesi, sampavāresi. Atha kho keṇiyo jaṭilo bhagavantaṃ bhuttāviṃ onītapattapāṇiṃ aññataraṃ nīcaṃ āsanaṃ gahetvā ekamantaṃ nisīdi. Ekamantaṃ nisinnaṃ kho keṇiyaṃ jaṭilaṃ bhagavā imāhi gāthāhi anumodi –

    ‘‘अग्गिहुत्तमुखा यञ्‍ञा, सावित्ती छन्दसो मुखं।

    ‘‘Aggihuttamukhā yaññā, sāvittī chandaso mukhaṃ;

    राजा मुखं मनुस्सानं, नदीनं सागरो मुखं॥

    Rājā mukhaṃ manussānaṃ, nadīnaṃ sāgaro mukhaṃ.

    ‘‘नक्खत्तानं मुखं चन्दो, आदिच्‍चो तपतं मुखं।

    ‘‘Nakkhattānaṃ mukhaṃ cando, ādicco tapataṃ mukhaṃ;

    पुञ्‍ञं आकङ्खमानानं, सङ्घो वे यजतं मुख’’न्ति॥

    Puññaṃ ākaṅkhamānānaṃ, saṅgho ve yajataṃ mukha’’nti.

    अथ खो भगवा केणियं जटिलं इमाहि गाथाहि अनुमोदित्वा उट्ठायासना पक्‍कामि।

    Atha kho bhagavā keṇiyaṃ jaṭilaṃ imāhi gāthāhi anumoditvā uṭṭhāyāsanā pakkāmi.

    अथ खो आयस्मा सेलो सपरिसो एको वूपकट्ठो अप्पमत्तो आतापी पहितत्तो विहरन्तो नचिरस्सेव – यस्सत्थाय कुलपुत्ता सम्मदेव अगारस्मा अनगारियं पब्बजन्ति तदनुत्तरं – ब्रह्मचरियपरियोसानं दिट्ठेव धम्मे सयं अभिञ्‍ञा सच्छिकत्वा उपसम्पज्‍ज विहासि। ‘खीणा जाति, वुसितं ब्रह्मचरियं, कतं करणीयं, नापरं इत्थत्ताया’ति अब्भञ्‍ञासि। अञ्‍ञतरो खो पनायस्मा सेलो सपरिसो अरहतं अहोसि। अथ खो आयस्मा सेलो सपरिसो येन भगवा तेनुपसङ्कमि; उपसङ्कमित्वा एकंसं चीवरं कत्वा येन भगवा तेनञ्‍जलिं पणामेत्वा भगवन्तं गाथाहि अज्झभासि –

    Atha kho āyasmā selo sapariso eko vūpakaṭṭho appamatto ātāpī pahitatto viharanto nacirasseva – yassatthāya kulaputtā sammadeva agārasmā anagāriyaṃ pabbajanti tadanuttaraṃ – brahmacariyapariyosānaṃ diṭṭheva dhamme sayaṃ abhiññā sacchikatvā upasampajja vihāsi. ‘Khīṇā jāti, vusitaṃ brahmacariyaṃ, kataṃ karaṇīyaṃ, nāparaṃ itthattāyā’ti abbhaññāsi. Aññataro kho panāyasmā selo sapariso arahataṃ ahosi. Atha kho āyasmā selo sapariso yena bhagavā tenupasaṅkami; upasaṅkamitvā ekaṃsaṃ cīvaraṃ katvā yena bhagavā tenañjaliṃ paṇāmetvā bhagavantaṃ gāthāhi ajjhabhāsi –

    ‘‘यं तं सरणमागम्म, इतो अट्ठमि चक्खुमा।

    ‘‘Yaṃ taṃ saraṇamāgamma, ito aṭṭhami cakkhumā;

    सत्तरत्तेन 21 भगवा, दन्तम्ह तव सासने॥

    Sattarattena 22 bhagavā, dantamha tava sāsane.

    ‘‘तुवं बुद्धो तुवं सत्था, तुवं माराभिभू मुनि।

    ‘‘Tuvaṃ buddho tuvaṃ satthā, tuvaṃ mārābhibhū muni;

    तुवं अनुसये छेत्वा, तिण्णो तारेसिमं पजं॥

    Tuvaṃ anusaye chetvā, tiṇṇo tāresimaṃ pajaṃ.

    ‘‘उपधी ते समतिक्‍कन्ता, आसवा ते पदालिता।

    ‘‘Upadhī te samatikkantā, āsavā te padālitā;

    सीहोव अनुपादानो, पहीनभयभेरवो॥

    Sīhova anupādāno, pahīnabhayabheravo.

    ‘‘भिक्खवो तिसता इमे, तिट्ठन्ति पञ्‍जलीकता।

    ‘‘Bhikkhavo tisatā ime, tiṭṭhanti pañjalīkatā;

    पादे वीर पसारेहि, नागा वन्दन्तु सत्थुनो’’ति॥

    Pāde vīra pasārehi, nāgā vandantu satthuno’’ti.

    सेलसुत्तं निट्ठितं दुतियं।

    Selasuttaṃ niṭṭhitaṃ dutiyaṃ.




    Next: ३. अस्सलायनसुत्तं • 3. Assalāyanasuttaṃ




    Footnotes:
    1. कायवेयावट्टिकं (सी॰ स्या॰ कं॰), कायवेय्यावतिकं (क॰)
    2. kāyaveyāvaṭṭikaṃ (sī. syā. kaṃ.), kāyaveyyāvatikaṃ (ka.)
    3. यदिदं बुद्धो बुद्धोति (क॰)
    4. yadidaṃ buddho buddhoti (ka.)
    5. पादे पादं (सी॰)
    6. दूरसद्दा (क॰)
    7. pāde pādaṃ (sī.)
    8. dūrasaddā (ka.)
    9. विरियवा (सी॰ स्या॰ कं॰ पी॰)
    10. viriyavā (sī. syā. kaṃ. pī.)
    11. ब्रह्मा (स्या॰ कं॰ क॰)
    12. brahmā (syā. kaṃ. ka.)
    13. जम्बुमण्डस्स (क॰)
    14. jambumaṇḍassa (ka.)
    15. अनुयुत्ता (सी॰ स्या॰ कं॰ पी॰)
    16. anuyuttā (sī. syā. kaṃ. pī.)
    17. एवञ्‍चे (स्या॰ कं॰)
    18. सम्मासम्बुद्धसासने (कत्थचि सुत्तनिपाते)
    19. evañce (syā. kaṃ.)
    20. sammāsambuddhasāsane (katthaci suttanipāte)
    21. अनुत्तरेन (क॰)
    22. anuttarena (ka.)



    Related texts:



    अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / सुत्तपिटक (अट्ठकथा) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / मज्झिमनिकाय (अट्ठकथा) • Majjhimanikāya (aṭṭhakathā) / २. सेलसुत्तवण्णना • 2. Selasuttavaṇṇanā

    टीका • Tīkā / सुत्तपिटक (टीका) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / मज्झिमनिकाय (टीका) • Majjhimanikāya (ṭīkā) / २. सेलसुत्तवण्णना • 2. Selasuttavaṇṇanā


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact