| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / मज्झिमनिकाय (अट्ठकथा) • Majjhimanikāya (aṭṭhakathā) |
२. सेलसुत्तवण्णना
2. Selasuttavaṇṇanā
३९६. एवं मे सुतन्ति सेलसुत्तं। तत्थ अङ्गुत्तरापेसूतिआदि पोतलियसुत्ते वित्थारितमेव। अड्ढतेळसेहीति अड्ढेन तेळसेहि, द्वादसहि सतेहि पञ्ञासाय च भिक्खूहि सद्धिन्ति वुत्तं होति। ते पन सावकसन्निपाते सन्निपतिता भिक्खूयेव सब्बे एहिभिक्खुपब्बज्जाय पब्बजिता खीणासवा। केणियोति तस्स नामं, जटिलोति तापसो। सो किर ब्राह्मणमहासालो, धनरक्खणत्थाय पन तापसपब्बज्जं समादाय रञ्ञो पण्णाकारं दत्वा भूमिभागं गहेत्वा तत्थ अस्समं कारेत्वा वसति पञ्चहि सकटसतेहि वणिज्जं पयोजेत्वा कुलसहस्सस्स निस्सयो हुत्वा, अस्समेपि चस्स एको तालरुक्खो दिवसे दिवसे एकं सोवण्णमयं तालफलं मुञ्चतीति वदन्ति। सो दिवा कासायानि धारेति, जटा च बन्धति, रत्तिं कामसम्पत्तिं अनुभवति। धम्मिया कथायाति पानकानिसंसपटिसंयुत्ताय धम्मिया कथाय। अयञ्हि केणियो तुच्छहत्थो भगवतो दस्सनाय गन्तुं लज्जायमानो – ‘‘विकालभोजना विरतानम्पि पानकं कप्पती’’ति चिन्तेत्वा सुसङ्खतबदरपानं पञ्चहि काजसतेहि गाहापेत्वा अगमासि। एवं गतभावो चस्स – ‘‘अथ खो केणियस्स जटिलस्स एतदहोसि किं नु खो अहं समणस्स गोतमस्स हरापेय्य’’न्ति भेसज्जक्खन्धके (महाव॰ ३००) पाळिआरुळ्होयेव।
396.Evaṃme sutanti selasuttaṃ. Tattha aṅguttarāpesūtiādi potaliyasutte vitthāritameva. Aḍḍhateḷasehīti aḍḍhena teḷasehi, dvādasahi satehi paññāsāya ca bhikkhūhi saddhinti vuttaṃ hoti. Te pana sāvakasannipāte sannipatitā bhikkhūyeva sabbe ehibhikkhupabbajjāya pabbajitā khīṇāsavā. Keṇiyoti tassa nāmaṃ, jaṭiloti tāpaso. So kira brāhmaṇamahāsālo, dhanarakkhaṇatthāya pana tāpasapabbajjaṃ samādāya rañño paṇṇākāraṃ datvā bhūmibhāgaṃ gahetvā tattha assamaṃ kāretvā vasati pañcahi sakaṭasatehi vaṇijjaṃ payojetvā kulasahassassa nissayo hutvā, assamepi cassa eko tālarukkho divase divase ekaṃ sovaṇṇamayaṃ tālaphalaṃ muñcatīti vadanti. So divā kāsāyāni dhāreti, jaṭā ca bandhati, rattiṃ kāmasampattiṃ anubhavati. Dhammiyā kathāyāti pānakānisaṃsapaṭisaṃyuttāya dhammiyā kathāya. Ayañhi keṇiyo tucchahattho bhagavato dassanāya gantuṃ lajjāyamāno – ‘‘vikālabhojanā viratānampi pānakaṃ kappatī’’ti cintetvā susaṅkhatabadarapānaṃ pañcahi kājasatehi gāhāpetvā agamāsi. Evaṃ gatabhāvo cassa – ‘‘atha kho keṇiyassa jaṭilassa etadahosi kiṃ nu kho ahaṃ samaṇassa gotamassa harāpeyya’’nti bhesajjakkhandhake (mahāva. 300) pāḷiāruḷhoyeva.
दुतियम्पि खो भगवाति कस्मा पुनप्पुनं पटिक्खिपि? तित्थियानं पटिक्खेपपसन्नताय, अकारणमेतं, नत्थि बुद्धानं पच्चयहेतु एवरूपं कोहञ्ञं। अयं पन अड्ढतेळसानि भिक्खुसतानि दिस्वा एत्तकानंयेव भिक्खं पटियादेस्सति, स्वेव सेलो तीहि पुरिससतेहि सद्धिं पब्बजिस्सति। अयुत्तं खो पन नवके अञ्ञतो पेसेत्वा इमेहेव सद्धिं गन्तुं, इमे वा अञ्ञतो पेसेत्वा नवकेहि सद्धिं गन्तुं। अथापि सब्बे गहेत्वा गमिस्सामि, भिक्खाहारो नप्पहोस्सति। ततो भिक्खूसु पिण्डाय चरन्तेसु मनुस्सा उज्झायिस्सन्ति – ‘‘चिरस्सापि केणियो समणं गोतमं निमन्तेत्वा यापनमत्तं दातुं नासक्खी’’ति, सयम्पि विप्पटिसारी भविस्सति। पटिक्खेपे पन कते ‘‘समणो गोतमो पुनप्पुनं ‘त्वञ्च ब्राह्मणेसु अभिप्पसन्नो’ति ब्राह्मणानं नामं गण्हाती’’ति चिन्तेत्वा ब्राह्मणेपि निमन्तेतुकामो भविस्सति, ततो ब्राह्मणे पाटियेक्कं निमन्तेस्सति , ते तेन निमन्तिता भिक्खू हुत्वा भुञ्जिस्सन्ति। एवमस्स सद्धा अनुरक्खिता भविस्सतीति पुनप्पुनं पटिक्खिपि। किञ्चापि खो, भोति इमिना इदं दीपेति, – ‘‘भो गोतम, किं जातं यदि अहं ब्राह्मणेसु अभिप्पसन्नो, अधिवासेतु भवं गोतमो, अहं ब्राह्मणानम्पि दातुं सक्कोमि तुम्हाकम्पी’’ति।
Dutiyampi kho bhagavāti kasmā punappunaṃ paṭikkhipi? Titthiyānaṃ paṭikkhepapasannatāya, akāraṇametaṃ, natthi buddhānaṃ paccayahetu evarūpaṃ kohaññaṃ. Ayaṃ pana aḍḍhateḷasāni bhikkhusatāni disvā ettakānaṃyeva bhikkhaṃ paṭiyādessati, sveva selo tīhi purisasatehi saddhiṃ pabbajissati. Ayuttaṃ kho pana navake aññato pesetvā imeheva saddhiṃ gantuṃ, ime vā aññato pesetvā navakehi saddhiṃ gantuṃ. Athāpi sabbe gahetvā gamissāmi, bhikkhāhāro nappahossati. Tato bhikkhūsu piṇḍāya carantesu manussā ujjhāyissanti – ‘‘cirassāpi keṇiyo samaṇaṃ gotamaṃ nimantetvā yāpanamattaṃ dātuṃ nāsakkhī’’ti, sayampi vippaṭisārī bhavissati. Paṭikkhepe pana kate ‘‘samaṇo gotamo punappunaṃ ‘tvañca brāhmaṇesu abhippasanno’ti brāhmaṇānaṃ nāmaṃ gaṇhātī’’ti cintetvā brāhmaṇepi nimantetukāmo bhavissati, tato brāhmaṇe pāṭiyekkaṃ nimantessati , te tena nimantitā bhikkhū hutvā bhuñjissanti. Evamassa saddhā anurakkhitā bhavissatīti punappunaṃ paṭikkhipi. Kiñcāpi kho, bhoti iminā idaṃ dīpeti, – ‘‘bho gotama, kiṃ jātaṃ yadi ahaṃ brāhmaṇesu abhippasanno, adhivāsetu bhavaṃ gotamo, ahaṃ brāhmaṇānampi dātuṃ sakkomi tumhākampī’’ti.
कायवेय्यावटिकन्ति कायवेय्यावच्चं। मण्डलमाळन्ति दुस्समण्डपं।
Kāyaveyyāvaṭikanti kāyaveyyāvaccaṃ. Maṇḍalamāḷanti dussamaṇḍapaṃ.
३९७. आवाहोति कञ्ञागहणं। विवाहोति कञ्ञादानं। सो मे निमन्तितोति सो मया निमन्तितो। अथ ब्राह्मणो परिपक्कोपनिस्सयत्ता बुद्धसद्दं सुत्वाव अमतेनेवाभिसित्तो पसादं आविकरोन्तो बुद्धोति , भो केणिय, वदेसीति आह। केणियो यथाभूतं आचिक्खन्तो बुद्धोति, भो सेल, वदामीति आह। ततो नं पुनपि दळ्हीकरणत्थं पुच्छि, इतरोपि तथेव आरोचेसि।
397.Āvāhoti kaññāgahaṇaṃ. Vivāhoti kaññādānaṃ. So me nimantitoti so mayā nimantito. Atha brāhmaṇo paripakkopanissayattā buddhasaddaṃ sutvāva amatenevābhisitto pasādaṃ āvikaronto buddhoti, bho keṇiya, vadesīti āha. Keṇiyo yathābhūtaṃ ācikkhanto buddhoti, bho sela, vadāmīti āha. Tato naṃ punapi daḷhīkaraṇatthaṃ pucchi, itaropi tatheva ārocesi.
३९८. अथस्स कप्पसतसहस्सेहिपि बुद्धसद्दस्सेव दुल्लभभावं सम्पस्सतो। एतदहोसीति। एतं ‘‘घोसोपि खो’’तिआदि अहोसि। नीलवनराजीति नीलवण्णरुक्खपन्ति। पदे पदन्ति पदप्पमाणे पदं। अच्चासन्ने हि अतिदूरे वा पादे निक्खिपमाने सद्दो उट्ठाति, तं पटिसेधेन्तो एवमाह। सीहाव एकचराति गणवासी सीहो सीहपोतकादीहि सद्धिं पमादं आपज्जति, एकचरो अप्पमत्तो होति। इति अप्पमादविहारं दस्सेन्तो एकचरसीहेन ओपम्मं करोति। मा मे भोन्तोति आचारं सिक्खापेन्तो आह। अयञ्हेत्थ अधिप्पायो – सचे तुम्हे कथावारं अलभित्वा मम कथाय अन्तरे कथं पवेसेस्सथ, ‘‘अन्तेवासिके सिक्खापेतुं नासक्खी’’ति मय्हं गरहा उप्पज्जिस्सति, तस्मा ओकासं पस्सित्वा मन्तेय्याथाति। नो च खो नं जानामीति विपस्सीपि बोधिसत्तो चतुरासीतिसहस्सत्थेरपब्बजितपरिवारो सत्त मासानि बोधिसत्तचारिकं चरि, बुद्धुप्पादकालो विय अहोसि। अम्हाकम्पि बोधिसत्तो छब्बस्सानि बोधिसत्तचारिकं चरि। एवं परिपुण्णसरीरलक्खणेहि समन्नागतापि बुद्धा न होन्ति। तस्मा ब्राह्मणो ‘‘नो च खो नं जानामी’’ति आह।
398. Athassa kappasatasahassehipi buddhasaddasseva dullabhabhāvaṃ sampassato. Etadahosīti. Etaṃ ‘‘ghosopi kho’’tiādi ahosi. Nīlavanarājīti nīlavaṇṇarukkhapanti. Pade padanti padappamāṇe padaṃ. Accāsanne hi atidūre vā pāde nikkhipamāne saddo uṭṭhāti, taṃ paṭisedhento evamāha. Sīhāva ekacarāti gaṇavāsī sīho sīhapotakādīhi saddhiṃ pamādaṃ āpajjati, ekacaro appamatto hoti. Iti appamādavihāraṃ dassento ekacarasīhena opammaṃ karoti. Mā me bhontoti ācāraṃ sikkhāpento āha. Ayañhettha adhippāyo – sace tumhe kathāvāraṃ alabhitvā mama kathāya antare kathaṃ pavesessatha, ‘‘antevāsike sikkhāpetuṃ nāsakkhī’’ti mayhaṃ garahā uppajjissati, tasmā okāsaṃ passitvā manteyyāthāti. No ca kho naṃ jānāmīti vipassīpi bodhisatto caturāsītisahassattherapabbajitaparivāro satta māsāni bodhisattacārikaṃ cari, buddhuppādakālo viya ahosi. Amhākampi bodhisatto chabbassāni bodhisattacārikaṃ cari. Evaṃ paripuṇṇasarīralakkhaṇehi samannāgatāpi buddhā na honti. Tasmā brāhmaṇo ‘‘no ca kho naṃ jānāmī’’ti āha.
३९९. परिपुण्णकायोति लक्खणेहि परिपुण्णताय अहीनङ्गताय च परिपुण्णसरीरो। सुरुचीति सुन्दरसरीरप्पभो। सुजातोति आरोहपरिणाहसम्पत्तिया सण्ठानसम्पत्तिया च सुनिब्बत्तो। चारुदस्सनोति सुचिरम्पि पस्सन्तानं अतित्तिजनको मनोहरदस्सनो। सुवण्णवण्णोति सुवण्णसदिसवण्णो। सुसुक्कदाठोति सुट्ठु सुक्कदाठो। महापुरिसलक्खणाति पठमं वुत्तब्यञ्जनानेव वचनन्तरेन निगमेन्तो आह।
399.Paripuṇṇakāyoti lakkhaṇehi paripuṇṇatāya ahīnaṅgatāya ca paripuṇṇasarīro. Surucīti sundarasarīrappabho. Sujātoti ārohapariṇāhasampattiyā saṇṭhānasampattiyā ca sunibbatto. Cārudassanoti sucirampi passantānaṃ atittijanako manoharadassano. Suvaṇṇavaṇṇoti suvaṇṇasadisavaṇṇo. Susukkadāṭhoti suṭṭhu sukkadāṭho. Mahāpurisalakkhaṇāti paṭhamaṃ vuttabyañjanāneva vacanantarena nigamento āha.
इदानि तेसु लक्खणेसु अत्तनो चित्तरुचितानि गहेत्वा थोमेन्तो पसन्ननेत्तोतिआदिमाह। भगवा हि पञ्चवण्णपसादसम्पत्तिया पसन्ननेत्तो, पुण्णचन्दसदिसमुखताय सुमुखो, आरोहपरिणाहसम्पत्तिया ब्रहा, ब्रह्मुजुगत्तताय उजु, जुतिमन्तताय पतापवा। यम्पि चेत्थ पुब्बे वुत्तं, तं ‘‘मज्झे समणसङ्घस्सा’’ति इमिना परियायेन थोमयता पुन वुत्तं। एदिसो हि एवं विरोचति। उत्तरगाथायपि एसेव नयो। उत्तमवण्णीनोति उत्तमवण्णसम्पन्नस्स। रथेसभोति उत्तमसारथि। जम्बुसण्डस्साति जम्बुदीपस्स। पाकटेन इस्सरियं इस्सरो होति।
Idāni tesu lakkhaṇesu attano cittarucitāni gahetvā thomento pasannanettotiādimāha. Bhagavā hi pañcavaṇṇapasādasampattiyā pasannanetto, puṇṇacandasadisamukhatāya sumukho, ārohapariṇāhasampattiyā brahā, brahmujugattatāya uju, jutimantatāya patāpavā. Yampi cettha pubbe vuttaṃ, taṃ ‘‘majjhe samaṇasaṅghassā’’ti iminā pariyāyena thomayatā puna vuttaṃ. Ediso hi evaṃ virocati. Uttaragāthāyapi eseva nayo. Uttamavaṇṇīnoti uttamavaṇṇasampannassa. Rathesabhoti uttamasārathi. Jambusaṇḍassāti jambudīpassa. Pākaṭena issariyaṃ issaro hoti.
खत्तियाति जातिखत्तिया। भोगीति भोगिया। राजानोति ये केचि रज्जं कारेन्ता। राजाभिराजाति राजूनं पूजनीयो, अधिराजा हुत्वा, चक्कवत्तीति अधिप्पायो। मनुजिन्दोति मनुस्साधिपति परमिस्सरो हुत्वा।
Khattiyāti jātikhattiyā. Bhogīti bhogiyā. Rājānoti ye keci rajjaṃ kārentā. Rājābhirājāti rājūnaṃ pūjanīyo, adhirājā hutvā, cakkavattīti adhippāyo. Manujindoti manussādhipati paramissaro hutvā.
एवं वुत्ते भगवा – ‘‘ये ते भवन्ति अरहन्तो सम्मासम्बुद्धा, ते सकवण्णे भञ्ञमाने अत्तानं पातुकरोन्ती’’ति इमं सेलस्स मनोरथं पूरेन्तो राजाहमस्मीतिआदिमाह। तत्रायमधिप्पायो – यं मं त्वं सेल ‘‘राजा अरहसि भवितु’’न्ति याचसि, एत्थ अप्पोस्सुक्को होति राजाहमस्मि। सति च राजत्ते यथा अञ्ञो राजा योजनसतं वा अनुसासति योजनसहस्सं वा, चक्कवत्ती हुत्वापि चतुदीपपरियन्तमत्तं वा, नाहमेवं परिच्छिन्नविसयो, अहञ्हि धम्मराजा अनुत्तरो भवग्गतो अवीचिपरियन्तं कत्वा तिरियं अप्पमाणलोकधातुयो अनुसासामि। यावता हि अपदद्विपदादिभेदा सत्ता, अहं तेसं अग्गो। न हि मे कोचि सीलेन वा…पे॰… विमुत्तिञाणदस्सनेन वा पटिभागो अत्थि, स्वाहं एवं धम्मराजा अनुत्तरो अनुत्तरेनेव चतुसतिपट्ठानादिभेदेन धम्मेन चक्कं वत्तेमि। इदं पजहथ, इदं उपसम्पज्ज विहरथाति आणाचक्कं, इदं खो पन, भिक्खवे, दुक्खं अरियसच्चन्तिआदिना परियत्तिधम्मेन धम्मचक्कमेव वा। चक्कं अप्पटिवत्तियन्ति यं चक्कं अप्पटिवत्तियं होति समणेन वा…पे॰… केनचि वा लोकस्मिन्ति।
Evaṃ vutte bhagavā – ‘‘ye te bhavanti arahanto sammāsambuddhā, te sakavaṇṇe bhaññamāne attānaṃ pātukarontī’’ti imaṃ selassa manorathaṃ pūrento rājāhamasmītiādimāha. Tatrāyamadhippāyo – yaṃ maṃ tvaṃ sela ‘‘rājā arahasi bhavitu’’nti yācasi, ettha appossukko hoti rājāhamasmi. Sati ca rājatte yathā añño rājā yojanasataṃ vā anusāsati yojanasahassaṃ vā, cakkavattī hutvāpi catudīpapariyantamattaṃ vā, nāhamevaṃ paricchinnavisayo, ahañhi dhammarājā anuttaro bhavaggato avīcipariyantaṃ katvā tiriyaṃ appamāṇalokadhātuyo anusāsāmi. Yāvatā hi apadadvipadādibhedā sattā, ahaṃ tesaṃ aggo. Na hi me koci sīlena vā…pe… vimuttiñāṇadassanena vā paṭibhāgo atthi, svāhaṃ evaṃ dhammarājā anuttaro anuttareneva catusatipaṭṭhānādibhedena dhammena cakkaṃ vattemi. Idaṃ pajahatha, idaṃ upasampajja viharathāti āṇācakkaṃ, idaṃ kho pana, bhikkhave, dukkhaṃ ariyasaccantiādinā pariyattidhammena dhammacakkameva vā. Cakkaṃ appaṭivattiyanti yaṃ cakkaṃ appaṭivattiyaṃ hoti samaṇena vā…pe… kenaci vā lokasminti.
एवं अत्तानं आविकरोन्तं भगवन्तं दिस्वा पीतिसोमनस्सजातो सेलो पुन दळ्हीकरणत्थं सम्बुद्धो पटिजानासीति गाथाद्वयमाह। तत्थ को नु सेनापतीति रञ्ञो भोतो धम्मेन पवत्तितस्स चक्कस्स अनुपवत्तको सेनापति को नूति पुच्छि।
Evaṃ attānaṃ āvikarontaṃ bhagavantaṃ disvā pītisomanassajāto selo puna daḷhīkaraṇatthaṃ sambuddho paṭijānāsīti gāthādvayamāha. Tattha ko nu senāpatīti rañño bhoto dhammena pavattitassa cakkassa anupavattako senāpati ko nūti pucchi.
तेन च समयेन भगवतो दक्खिणपस्से आयस्मा सारिपुत्तो निसिन्नो होति सुवण्णपुञ्जो विय सिरिया सोभमानो, तं दस्सेन्तो भगवा मया पवत्तितन्ति गाथमाह। तत्थ अनुजातो तथागतन्ति तथागतं हेतुं अनुजातो, तथागतेन हेतुना जातोति अत्थो। अपिच अवजातो अनुजातो अतिजातोति तयो वुत्ता। तेसु अवजातो दुस्सीलो, सो तथागतस्स पुत्तो नाम न होति। अतिजातो नाम पितरा उत्तरितरो, तादिसोपि तथागतस्स पुत्तो नत्थि। तथागतस्स पन एको अनुजातोव पुत्तो होति, तं दस्सेन्तो एवमाह।
Tena ca samayena bhagavato dakkhiṇapasse āyasmā sāriputto nisinno hoti suvaṇṇapuñjo viya siriyā sobhamāno, taṃ dassento bhagavā mayā pavattitanti gāthamāha. Tattha anujāto tathāgatanti tathāgataṃ hetuṃ anujāto, tathāgatena hetunā jātoti attho. Apica avajāto anujāto atijātoti tayo vuttā. Tesu avajāto dussīlo, so tathāgatassa putto nāma na hoti. Atijāto nāma pitarā uttaritaro, tādisopi tathāgatassa putto natthi. Tathāgatassa pana eko anujātova putto hoti, taṃ dassento evamāha.
एवं ‘‘को नु सेनापती’’ति पञ्हं ब्याकरित्वा यं सेलो आह ‘‘सम्बुद्धो पटिजानासी’’ति, तत्र नं निक्कङ्खं कातुकामो ‘‘नाहं पटिञ्ञामत्तेनेव पटिजानामि, अपिचाहं इमिना कारणेन बुद्धो’’ति ञापेतुं अभिञ्ञेय्यन्ति गाथमाह। तत्र अभिञ्ञेय्यन्ति विज्जा च विमुत्ति च। भावेतब्बं मग्गसच्चं। पहातब्बं समुदयसच्चं। हेतुवचनेन पन फलसिद्धितो तेसं फलानि निरोधसच्चदुक्खसच्चानिपि वुत्तानेव होन्ति। एवं सच्छिकातब्बं सच्छिकतं परिञ्ञातब्बं परिञ्ञातन्ति इदम्पेत्थ सङ्गहितन्ति चतुसच्चभावनाफलञ्च विमुत्तिञ्च दस्सेन्तो ‘‘बुज्झितब्बं बुज्झित्वा बुद्धो जातोस्मी’’ति युत्तहेतुना बुद्धभावं साधेति।
Evaṃ ‘‘ko nu senāpatī’’ti pañhaṃ byākaritvā yaṃ selo āha ‘‘sambuddho paṭijānāsī’’ti, tatra naṃ nikkaṅkhaṃ kātukāmo ‘‘nāhaṃ paṭiññāmatteneva paṭijānāmi, apicāhaṃ iminā kāraṇena buddho’’ti ñāpetuṃ abhiññeyyanti gāthamāha. Tatra abhiññeyyanti vijjā ca vimutti ca. Bhāvetabbaṃ maggasaccaṃ. Pahātabbaṃ samudayasaccaṃ. Hetuvacanena pana phalasiddhito tesaṃ phalāni nirodhasaccadukkhasaccānipi vuttāneva honti. Evaṃ sacchikātabbaṃ sacchikataṃ pariññātabbaṃ pariññātanti idampettha saṅgahitanti catusaccabhāvanāphalañca vimuttiñca dassento ‘‘bujjhitabbaṃ bujjhitvā buddho jātosmī’’ti yuttahetunā buddhabhāvaṃ sādheti.
एवं निप्परियायेन अत्तानं आविकत्वा अत्तनि कङ्खावितरणत्थं ब्राह्मणं अतिचारियमानो विनयस्सूति गाथत्तयमाह। तत्थ सल्लकत्तोति रागादिसल्लकन्तनो। अनुत्तरोति यथा बाहिरवेज्जेन वूपसमितरोगो इमस्मिञ्ञेवत्तभावे कुप्पति, न एवं। मया वूपसमितस्स पन रोगस्स भवन्तरेपि उप्पत्ति नत्थि, तस्मा अहं अनुत्तरोति अत्थो। ब्रह्मभूतोति सेट्ठभूतो। अतितुलोति तुलं अतीतो, निरुपमोति अत्थो। मारसेनप्पमद्दनोति कामा ते पठमा सेनाति एवं आगताय मारसेनाय पमद्दनो। सब्बामित्तेति खन्धकिलेसाभिसङ्खारमच्चुदेवपुत्तमारसङ्खाते सब्बपच्चत्थिके। वसीकत्वाति अत्तनो वसे वत्तेत्वा। अकुतोभयोति कुतोचि अभयो।
Evaṃ nippariyāyena attānaṃ āvikatvā attani kaṅkhāvitaraṇatthaṃ brāhmaṇaṃ aticāriyamāno vinayassūti gāthattayamāha. Tattha sallakattoti rāgādisallakantano. Anuttaroti yathā bāhiravejjena vūpasamitarogo imasmiññevattabhāve kuppati, na evaṃ. Mayā vūpasamitassa pana rogassa bhavantarepi uppatti natthi, tasmā ahaṃ anuttaroti attho. Brahmabhūtoti seṭṭhabhūto. Atituloti tulaṃ atīto, nirupamoti attho. Mārasenappamaddanoti kāmā te paṭhamā senāti evaṃ āgatāya mārasenāya pamaddano. Sabbāmitteti khandhakilesābhisaṅkhāramaccudevaputtamārasaṅkhāte sabbapaccatthike. Vasīkatvāti attano vase vattetvā. Akutobhayoti kutoci abhayo.
एवं वुत्ते सेलो ब्राह्मणो तावदेव भगवति सञ्जातपसादो पब्बज्जापेक्खो हुत्वा इमं भोन्तोति गाथत्तयमाह। तत्थ कण्हाभिजातिकोति चण्डालादिनीचकुले जातो। ततो तेपि माणवका पब्बज्जापेक्खा हुत्वा एवञ्चे रुच्चति, भोतोति गाथमाहंसु। अथ सेलो तेसु माणवकेसु तुट्ठचित्तो ते च दस्सेन्तो पब्बज्जं याचन्तो ‘‘ब्राह्मणा’’ति गाथमाह।
Evaṃ vutte selo brāhmaṇo tāvadeva bhagavati sañjātapasādo pabbajjāpekkho hutvā imaṃ bhontoti gāthattayamāha. Tattha kaṇhābhijātikoti caṇḍālādinīcakule jāto. Tato tepi māṇavakā pabbajjāpekkhā hutvā evañce ruccati, bhototi gāthamāhaṃsu. Atha selo tesu māṇavakesu tuṭṭhacitto te ca dassento pabbajjaṃ yācanto ‘‘brāhmaṇā’’ti gāthamāha.
ततो भगवा यस्मा सेलो अतीते पदुमुत्तरस्स भगवतो सासने तेसंयेव तिण्णं पुरिससतानं गणसेट्ठो हुत्वा तेहि सद्धिं परिवेणं कारेत्वा दानादीनि पुञ्ञानि कत्वा तेन कम्मेन देवमनुस्ससम्पत्तिं अनुभवमानो पच्छिमे भवे तेसंयेव आचरियो हुत्वा निब्बत्तो, तञ्च तेसं कम्मं विमुत्तिपरिपाकाय परिपक्कं एहिभिक्खुभावस्स च उपनिस्सयभूतं, तस्मा ते सब्बेव एहिभिक्खुपब्बज्जं पब्बाजेन्तो स्वाक्खातन्ति गाथमाह। तत्थ सन्दिट्ठिकन्ति सयमेव दट्ठब्बं पच्चक्खं। अकालिकन्ति मग्गानन्तरफलुप्पत्तिया न कालन्तरं पत्तब्बफलं। यत्थ अमोघाति यस्मिं मग्गब्रह्मचरिये अप्पमत्तस्स सिक्खत्तयपूरणेन सिक्खतो पब्बज्जा अमोघा होति, सफलाति अत्थो। एवञ्च वत्वा ‘‘एथ भिक्खवो’’ति भगवा अवोच। ते सब्बे पत्तचीवरधरा हुत्वा आकासेनागन्त्वा वस्ससतिकत्थेरा विय सुविनीता भगवन्तं अभिवादयिंसु। एवमिमं तेसं एहिभिक्खुभावं सन्धाय ‘‘अलत्थ खो सेलो’’तिआदि वुत्तं।
Tato bhagavā yasmā selo atīte padumuttarassa bhagavato sāsane tesaṃyeva tiṇṇaṃ purisasatānaṃ gaṇaseṭṭho hutvā tehi saddhiṃ pariveṇaṃ kāretvā dānādīni puññāni katvā tena kammena devamanussasampattiṃ anubhavamāno pacchime bhave tesaṃyeva ācariyo hutvā nibbatto, tañca tesaṃ kammaṃ vimuttiparipākāya paripakkaṃ ehibhikkhubhāvassa ca upanissayabhūtaṃ, tasmā te sabbeva ehibhikkhupabbajjaṃ pabbājento svākkhātanti gāthamāha. Tattha sandiṭṭhikanti sayameva daṭṭhabbaṃ paccakkhaṃ. Akālikanti maggānantaraphaluppattiyā na kālantaraṃ pattabbaphalaṃ. Yattha amoghāti yasmiṃ maggabrahmacariye appamattassa sikkhattayapūraṇena sikkhato pabbajjā amoghā hoti, saphalāti attho. Evañca vatvā ‘‘etha bhikkhavo’’ti bhagavā avoca. Te sabbe pattacīvaradharā hutvā ākāsenāgantvā vassasatikattherā viya suvinītā bhagavantaṃ abhivādayiṃsu. Evamimaṃ tesaṃ ehibhikkhubhāvaṃ sandhāya ‘‘alattha kho selo’’tiādi vuttaṃ.
४००. इमाहीति इमाहि केणियस्स चित्तानुकूलाहि गाथाहि। तत्थ अग्गिपरिचरियं विना ब्राह्मणानं यञ्ञाभावतो ‘‘अग्गिहुत्तमुखा यञ्ञा’’ति वुत्तं। अग्गिहुत्तसेट्ठा अग्गिजुहनप्पधानाति अत्थो। वेदे सज्झायन्तेहि पठमं सज्झायितब्बतो, सावित्ती, ‘‘छन्दसो मुख’’न्ति वुत्तो। मनुस्सानं सेट्ठतो राजा ‘‘मुख’’न्ति वुत्तो। नदीनं आधारतो पटिसरणतो च सागरो ‘‘मुख’’न्ति वुत्तो। चन्दयोगवसेन ‘‘अज्ज कत्तिका अज्ज रोहिणी’’ति सञ्ञाणतो आलोककरणतो सोम्मभावतो च ‘‘नक्खत्तानं मुखं चन्दो’’ति वुत्तं। तपन्तानं अग्गत्ता आदिच्चो ‘‘तपतं मुख’’न्ति वुत्तो। दक्खिणेय्यानं पन अग्गत्ता विसेसेन तस्मिं समये बुद्धप्पमुखं सङ्घं सन्धाय ‘‘पुञ्ञं आकङ्खमानानं, सङ्घो एव यजतं मुख’’न्ति वुत्तं। तेन सङ्घो पुञ्ञस्स आयमुखन्ति दस्सेति।
400.Imāhīti imāhi keṇiyassa cittānukūlāhi gāthāhi. Tattha aggiparicariyaṃ vinā brāhmaṇānaṃ yaññābhāvato ‘‘aggihuttamukhā yaññā’’ti vuttaṃ. Aggihuttaseṭṭhā aggijuhanappadhānāti attho. Vede sajjhāyantehi paṭhamaṃ sajjhāyitabbato, sāvittī, ‘‘chandaso mukha’’nti vutto. Manussānaṃ seṭṭhato rājā ‘‘mukha’’nti vutto. Nadīnaṃ ādhārato paṭisaraṇato ca sāgaro ‘‘mukha’’nti vutto. Candayogavasena ‘‘ajja kattikā ajja rohiṇī’’ti saññāṇato ālokakaraṇato sommabhāvato ca ‘‘nakkhattānaṃ mukhaṃ cando’’ti vuttaṃ. Tapantānaṃ aggattā ādicco ‘‘tapataṃ mukha’’nti vutto. Dakkhiṇeyyānaṃ pana aggattā visesena tasmiṃ samaye buddhappamukhaṃ saṅghaṃ sandhāya ‘‘puññaṃ ākaṅkhamānānaṃ, saṅgho eva yajataṃ mukha’’nti vuttaṃ. Tena saṅgho puññassa āyamukhanti dasseti.
यं तं सरणन्ति अञ्ञं ब्याकरणगाथमाह। तस्सत्थो – पञ्चहि चक्खूहि चक्खुमा भगवा यस्मा मयं इतो अट्ठमे दिवसे तं सरणं आगतम्हा, तस्मा अत्तना तव सासने अनुत्तरेन दमथेन दन्ताम्हा, अहो ते सरणस्स आनुभावोति।
Yaṃ taṃ saraṇanti aññaṃ byākaraṇagāthamāha. Tassattho – pañcahi cakkhūhi cakkhumā bhagavā yasmā mayaṃ ito aṭṭhame divase taṃ saraṇaṃ āgatamhā, tasmā attanā tava sāsane anuttarena damathena dantāmhā, aho te saraṇassa ānubhāvoti.
ततो परं भगवन्तं द्वीहि गाथाहि थोमेत्वा ततियाय वन्दनं याचन्तो भिक्खवो तिसता इमेतिआदिमाहाति।
Tato paraṃ bhagavantaṃ dvīhi gāthāhi thometvā tatiyāya vandanaṃ yācanto bhikkhavo tisatā imetiādimāhāti.
पपञ्चसूदनिया मज्झिमनिकायट्ठकथाय
Papañcasūdaniyā majjhimanikāyaṭṭhakathāya
सेलसुत्तवण्णना निट्ठिता।
Selasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / मज्झिमनिकाय • Majjhimanikāya / २. सेलसुत्तं • 2. Selasuttaṃ
टीका • Tīkā / सुत्तपिटक (टीका) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / मज्झिमनिकाय (टीका) • Majjhimanikāya (ṭīkā) / २. सेलसुत्तवण्णना • 2. Selasuttavaṇṇanā
