Library / Tipiṭaka / တိပိဋက • Tipiṭaka / မဇ္ဈိမနိကာယ (အဋ္ဌကထာ) • Majjhimanikāya (aṭṭhakathā) |
၂. သေလသုတ္တဝဏ္ဏနာ
2. Selasuttavaṇṇanā
၃၉၆. ဧဝံ မေ သုတန္တိ သေလသုတ္တံ။ တတ္ထ အင္ဂုတ္တရာပေသူတိအာဒိ ပောတလိယသုတ္တေ ဝိတ္ထာရိတမေဝ။ အဍ္ဎတေဠသေဟီတိ အဍ္ဎေန တေဠသေဟိ, ဒ္ဝာဒသဟိ သတေဟိ ပညာသာယ စ ဘိက္ခူဟိ သဒ္ဓိန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တေ ပန သာဝကသန္နိပာတေ သန္နိပတိတာ ဘိက္ခူယေဝ သဗ္ဗေ ဧဟိဘိက္ခုပဗ္ဗဇ္ဇာယ ပဗ္ဗဇိတာ ခီဏာသဝာ။ ကေဏိယောတိ တသ္သ နာမံ, ဇဋိလောတိ တာပသော။ သော ကိရ ဗ္ရာဟ္မဏမဟာသာလော, ဓနရက္ခဏတ္ထာယ ပန တာပသပဗ္ဗဇ္ဇံ သမာဒာယ ရညော ပဏ္ဏာကာရံ ဒတ္ဝာ ဘူမိဘာဂံ ဂဟေတ္ဝာ တတ္ထ အသ္သမံ ကာရေတ္ဝာ ဝသတိ ပဉ္စဟိ သကဋသတေဟိ ဝဏိဇ္ဇံ ပယောဇေတ္ဝာ ကုလသဟသ္သသ္သ နိသ္သယော ဟုတ္ဝာ, အသ္သမေပိ စသ္သ ဧကော တာလရုက္ခော ဒိဝသေ ဒိဝသေ ဧကံ သောဝဏ္ဏမယံ တာလဖလံ မုဉ္စတီတိ ဝဒန္တိ။ သော ဒိဝာ ကာသာယာနိ ဓာရေတိ, ဇဋာ စ ဗန္ဓတိ, ရတ္တိံ ကာမသမ္ပတ္တိံ အနုဘဝတိ။ ဓမ္မိယာ ကထာယာတိ ပာနကာနိသံသပဋိသံယုတ္တာယ ဓမ္မိယာ ကထာယ။ အယဉ္ဟိ ကေဏိယော တုစ္ဆဟတ္ထော ဘဂဝတော ဒသ္သနာယ ဂန္တုံ လဇ္ဇာယမာနော – ‘‘ဝိကာလဘောဇနာ ဝိရတာနမ္ပိ ပာနကံ ကပ္ပတီ’’တိ စိန္တေတ္ဝာ သုသင္ခတဗဒရပာနံ ပဉ္စဟိ ကာဇသတေဟိ ဂာဟာပေတ္ဝာ အဂမာသိ။ ဧဝံ ဂတဘာဝော စသ္သ – ‘‘အထ ခော ကေဏိယသ္သ ဇဋိလသ္သ ဧတဒဟောသိ ကိံ နု ခော အဟံ သမဏသ္သ ဂောတမသ္သ ဟရာပေယ္ယ’’န္တိ ဘေသဇ္ဇက္ခန္ဓကေ (မဟာဝ. ၃၀၀) ပာဠိအာရုဠ္ဟောယေဝ။
396.Evaṃme sutanti selasuttaṃ. Tattha aṅguttarāpesūtiādi potaliyasutte vitthāritameva. Aḍḍhateḷasehīti aḍḍhena teḷasehi, dvādasahi satehi paññāsāya ca bhikkhūhi saddhinti vuttaṃ hoti. Te pana sāvakasannipāte sannipatitā bhikkhūyeva sabbe ehibhikkhupabbajjāya pabbajitā khīṇāsavā. Keṇiyoti tassa nāmaṃ, jaṭiloti tāpaso. So kira brāhmaṇamahāsālo, dhanarakkhaṇatthāya pana tāpasapabbajjaṃ samādāya rañño paṇṇākāraṃ datvā bhūmibhāgaṃ gahetvā tattha assamaṃ kāretvā vasati pañcahi sakaṭasatehi vaṇijjaṃ payojetvā kulasahassassa nissayo hutvā, assamepi cassa eko tālarukkho divase divase ekaṃ sovaṇṇamayaṃ tālaphalaṃ muñcatīti vadanti. So divā kāsāyāni dhāreti, jaṭā ca bandhati, rattiṃ kāmasampattiṃ anubhavati. Dhammiyā kathāyāti pānakānisaṃsapaṭisaṃyuttāya dhammiyā kathāya. Ayañhi keṇiyo tucchahattho bhagavato dassanāya gantuṃ lajjāyamāno – ‘‘vikālabhojanā viratānampi pānakaṃ kappatī’’ti cintetvā susaṅkhatabadarapānaṃ pañcahi kājasatehi gāhāpetvā agamāsi. Evaṃ gatabhāvo cassa – ‘‘atha kho keṇiyassa jaṭilassa etadahosi kiṃ nu kho ahaṃ samaṇassa gotamassa harāpeyya’’nti bhesajjakkhandhake (mahāva. 300) pāḷiāruḷhoyeva.
ဒုတိယမ္ပိ ခော ဘဂဝာတိ ကသ္မာ ပုနပ္ပုနံ ပဋိက္ခိပိ? တိတ္ထိယာနံ ပဋိက္ခေပပသန္နတာယ, အကာရဏမေတံ, နတ္ထိ ဗုဒ္ဓာနံ ပစ္စယဟေတု ဧဝရူပံ ကောဟညံ။ အယံ ပန အဍ္ဎတေဠသာနိ ဘိက္ခုသတာနိ ဒိသ္ဝာ ဧတ္တကာနံယေဝ ဘိက္ခံ ပဋိယာဒေသ္သတိ, သ္ဝေဝ သေလော တီဟိ ပုရိသသတေဟိ သဒ္ဓိံ ပဗ္ဗဇိသ္သတိ။ အယုတ္တံ ခော ပန နဝကေ အညတော ပေသေတ္ဝာ ဣမေဟေဝ သဒ္ဓိံ ဂန္တုံ, ဣမေ ဝာ အညတော ပေသေတ္ဝာ နဝကေဟိ သဒ္ဓိံ ဂန္တုံ။ အထာပိ သဗ္ဗေ ဂဟေတ္ဝာ ဂမိသ္သာမိ, ဘိက္ခာဟာရော နပ္ပဟောသ္သတိ။ တတော ဘိက္ခူသု ပိဏ္ဍာယ စရန္တေသု မနုသ္သာ ဥဇ္ဈာယိသ္သန္တိ – ‘‘စိရသ္သာပိ ကေဏိယော သမဏံ ဂောတမံ နိမန္တေတ္ဝာ ယာပနမတ္တံ ဒာတုံ နာသက္ခီ’’တိ, သယမ္ပိ ဝိပ္ပဋိသာရီ ဘဝိသ္သတိ။ ပဋိက္ခေပေ ပန ကတေ ‘‘သမဏော ဂောတမော ပုနပ္ပုနံ ‘တ္ဝဉ္စ ဗ္ရာဟ္မဏေသု အဘိပ္ပသန္နော’တိ ဗ္ရာဟ္မဏာနံ နာမံ ဂဏ္ဟာတီ’’တိ စိန္တေတ္ဝာ ဗ္ရာဟ္မဏေပိ နိမန္တေတုကာမော ဘဝိသ္သတိ, တတော ဗ္ရာဟ္မဏေ ပာဋိယေက္ကံ နိမန္တေသ္သတိ , တေ တေန နိမန္တိတာ ဘိက္ခူ ဟုတ္ဝာ ဘုဉ္ဇိသ္သန္တိ။ ဧဝမသ္သ သဒ္ဓာ အနုရက္ခိတာ ဘဝိသ္သတီတိ ပုနပ္ပုနံ ပဋိက္ခိပိ။ ကိဉ္စာပိ ခော, ဘောတိ ဣမိနာ ဣဒံ ဒီပေတိ, – ‘‘ဘော ဂောတမ, ကိံ ဇာတံ ယဒိ အဟံ ဗ္ရာဟ္မဏေသု အဘိပ္ပသန္နော, အဓိဝာသေတု ဘဝံ ဂောတမော, အဟံ ဗ္ရာဟ္မဏာနမ္ပိ ဒာတုံ သက္ကောမိ တုမ္ဟာကမ္ပီ’’တိ။
Dutiyampi kho bhagavāti kasmā punappunaṃ paṭikkhipi? Titthiyānaṃ paṭikkhepapasannatāya, akāraṇametaṃ, natthi buddhānaṃ paccayahetu evarūpaṃ kohaññaṃ. Ayaṃ pana aḍḍhateḷasāni bhikkhusatāni disvā ettakānaṃyeva bhikkhaṃ paṭiyādessati, sveva selo tīhi purisasatehi saddhiṃ pabbajissati. Ayuttaṃ kho pana navake aññato pesetvā imeheva saddhiṃ gantuṃ, ime vā aññato pesetvā navakehi saddhiṃ gantuṃ. Athāpi sabbe gahetvā gamissāmi, bhikkhāhāro nappahossati. Tato bhikkhūsu piṇḍāya carantesu manussā ujjhāyissanti – ‘‘cirassāpi keṇiyo samaṇaṃ gotamaṃ nimantetvā yāpanamattaṃ dātuṃ nāsakkhī’’ti, sayampi vippaṭisārī bhavissati. Paṭikkhepe pana kate ‘‘samaṇo gotamo punappunaṃ ‘tvañca brāhmaṇesu abhippasanno’ti brāhmaṇānaṃ nāmaṃ gaṇhātī’’ti cintetvā brāhmaṇepi nimantetukāmo bhavissati, tato brāhmaṇe pāṭiyekkaṃ nimantessati , te tena nimantitā bhikkhū hutvā bhuñjissanti. Evamassa saddhā anurakkhitā bhavissatīti punappunaṃ paṭikkhipi. Kiñcāpi kho, bhoti iminā idaṃ dīpeti, – ‘‘bho gotama, kiṃ jātaṃ yadi ahaṃ brāhmaṇesu abhippasanno, adhivāsetu bhavaṃ gotamo, ahaṃ brāhmaṇānampi dātuṃ sakkomi tumhākampī’’ti.
ကာယဝေယ္ယာဝဋိကန္တိ ကာယဝေယ္ယာဝစ္စံ။ မဏ္ဍလမာဠန္တိ ဒုသ္သမဏ္ဍပံ။
Kāyaveyyāvaṭikanti kāyaveyyāvaccaṃ. Maṇḍalamāḷanti dussamaṇḍapaṃ.
၃၉၇. အာဝာဟောတိ ကညာဂဟဏံ။ ဝိဝာဟောတိ ကညာဒာနံ။ သော မေ နိမန္တိတောတိ သော မယာ နိမန္တိတော။ အထ ဗ္ရာဟ္မဏော ပရိပက္ကောပနိသ္သယတ္တာ ဗုဒ္ဓသဒ္ဒံ သုတ္ဝာဝ အမတေနေဝာဘိသိတ္တော ပသာဒံ အာဝိကရောန္တော ဗုဒ္ဓောတိ , ဘော ကေဏိယ, ဝဒေသီတိ အာဟ။ ကေဏိယော ယထာဘူတံ အာစိက္ခန္တော ဗုဒ္ဓောတိ, ဘော သေလ, ဝဒာမီတိ အာဟ။ တတော နံ ပုနပိ ဒဠ္ဟီကရဏတ္ထံ ပုစ္ဆိ, ဣတရောပိ တထေဝ အာရောစေသိ။
397.Āvāhoti kaññāgahaṇaṃ. Vivāhoti kaññādānaṃ. So me nimantitoti so mayā nimantito. Atha brāhmaṇo paripakkopanissayattā buddhasaddaṃ sutvāva amatenevābhisitto pasādaṃ āvikaronto buddhoti, bho keṇiya, vadesīti āha. Keṇiyo yathābhūtaṃ ācikkhanto buddhoti, bho sela, vadāmīti āha. Tato naṃ punapi daḷhīkaraṇatthaṃ pucchi, itaropi tatheva ārocesi.
၃၉၈. အထသ္သ ကပ္ပသတသဟသ္သေဟိပိ ဗုဒ္ဓသဒ္ဒသ္သေဝ ဒုလ္လဘဘာဝံ သမ္ပသ္သတော။ ဧတဒဟောသီတိ။ ဧတံ ‘‘ဃောသောပိ ခော’’တိအာဒိ အဟောသိ။ နီလဝနရာဇီတိ နီလဝဏ္ဏရုက္ခပန္တိ။ ပဒေ ပဒန္တိ ပဒပ္ပမာဏေ ပဒံ။ အစ္စာသန္နေ ဟိ အတိဒူရေ ဝာ ပာဒေ နိက္ခိပမာနေ သဒ္ဒော ဥဋ္ဌာတိ, တံ ပဋိသေဓေန္တော ဧဝမာဟ။ သီဟာဝ ဧကစရာတိ ဂဏဝာသီ သီဟော သီဟပောတကာဒီဟိ သဒ္ဓိံ ပမာဒံ အာပဇ္ဇတိ, ဧကစရော အပ္ပမတ္တော ဟောတိ။ ဣတိ အပ္ပမာဒဝိဟာရံ ဒသ္သေန္တော ဧကစရသီဟေန ဩပမ္မံ ကရောတိ။ မာ မေ ဘောန္တောတိ အာစာရံ သိက္ခာပေန္တော အာဟ။ အယဉ္ဟေတ္ထ အဓိပ္ပာယော – သစေ တုမ္ဟေ ကထာဝာရံ အလဘိတ္ဝာ မမ ကထာယ အန္တရေ ကထံ ပဝေသေသ္သထ, ‘‘အန္တေဝာသိကေ သိက္ခာပေတုံ နာသက္ခီ’’တိ မယ္ဟံ ဂရဟာ ဥပ္ပဇ္ဇိသ္သတိ, တသ္မာ ဩကာသံ ပသ္သိတ္ဝာ မန္တေယ္ယာထာတိ။ နော စ ခော နံ ဇာနာမီတိ ဝိပသ္သီပိ ဗောဓိသတ္တော စတုရာသီတိသဟသ္သတ္ထေရပဗ္ဗဇိတပရိဝာရော သတ္တ မာသာနိ ဗောဓိသတ္တစာရိကံ စရိ, ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒကာလော ဝိယ အဟောသိ။ အမ္ဟာကမ္ပိ ဗောဓိသတ္တော ဆဗ္ဗသ္သာနိ ဗောဓိသတ္တစာရိကံ စရိ။ ဧဝံ ပရိပုဏ္ဏသရီရလက္ခဏေဟိ သမန္နာဂတာပိ ဗုဒ္ဓာ န ဟောန္တိ။ တသ္မာ ဗ္ရာဟ္မဏော ‘‘နော စ ခော နံ ဇာနာမီ’’တိ အာဟ။
398. Athassa kappasatasahassehipi buddhasaddasseva dullabhabhāvaṃ sampassato. Etadahosīti. Etaṃ ‘‘ghosopi kho’’tiādi ahosi. Nīlavanarājīti nīlavaṇṇarukkhapanti. Pade padanti padappamāṇe padaṃ. Accāsanne hi atidūre vā pāde nikkhipamāne saddo uṭṭhāti, taṃ paṭisedhento evamāha. Sīhāva ekacarāti gaṇavāsī sīho sīhapotakādīhi saddhiṃ pamādaṃ āpajjati, ekacaro appamatto hoti. Iti appamādavihāraṃ dassento ekacarasīhena opammaṃ karoti. Mā me bhontoti ācāraṃ sikkhāpento āha. Ayañhettha adhippāyo – sace tumhe kathāvāraṃ alabhitvā mama kathāya antare kathaṃ pavesessatha, ‘‘antevāsike sikkhāpetuṃ nāsakkhī’’ti mayhaṃ garahā uppajjissati, tasmā okāsaṃ passitvā manteyyāthāti. No ca kho naṃ jānāmīti vipassīpi bodhisatto caturāsītisahassattherapabbajitaparivāro satta māsāni bodhisattacārikaṃ cari, buddhuppādakālo viya ahosi. Amhākampi bodhisatto chabbassāni bodhisattacārikaṃ cari. Evaṃ paripuṇṇasarīralakkhaṇehi samannāgatāpi buddhā na honti. Tasmā brāhmaṇo ‘‘no ca kho naṃ jānāmī’’ti āha.
၃၉၉. ပရိပုဏ္ဏကာယောတိ လက္ခဏေဟိ ပရိပုဏ္ဏတာယ အဟီနင္ဂတာယ စ ပရိပုဏ္ဏသရီရော။ သုရုစီတိ သုန္ဒရသရီရပ္ပဘော။ သုဇာတောတိ အာရောဟပရိဏာဟသမ္ပတ္တိယာ သဏ္ဌာနသမ္ပတ္တိယာ စ သုနိဗ္ဗတ္တော။ စာရုဒသ္သနောတိ သုစိရမ္ပိ ပသ္သန္တာနံ အတိတ္တိဇနကော မနောဟရဒသ္သနော။ သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏောတိ သုဝဏ္ဏသဒိသဝဏ္ဏော။ သုသုက္ကဒာဌောတိ သုဋ္ဌု သုက္ကဒာဌော။ မဟာပုရိသလက္ခဏာတိ ပဌမံ ဝုတ္တဗ္ယဉ္ဇနာနေဝ ဝစနန္တရေန နိဂမေန္တော အာဟ။
399.Paripuṇṇakāyoti lakkhaṇehi paripuṇṇatāya ahīnaṅgatāya ca paripuṇṇasarīro. Surucīti sundarasarīrappabho. Sujātoti ārohapariṇāhasampattiyā saṇṭhānasampattiyā ca sunibbatto. Cārudassanoti sucirampi passantānaṃ atittijanako manoharadassano. Suvaṇṇavaṇṇoti suvaṇṇasadisavaṇṇo. Susukkadāṭhoti suṭṭhu sukkadāṭho. Mahāpurisalakkhaṇāti paṭhamaṃ vuttabyañjanāneva vacanantarena nigamento āha.
ဣဒာနိ တေသု လက္ခဏေသု အတ္တနော စိတ္တရုစိတာနိ ဂဟေတ္ဝာ ထောမေန္တော ပသန္နနေတ္တောတိအာဒိမာဟ။ ဘဂဝာ ဟိ ပဉ္စဝဏ္ဏပသာဒသမ္ပတ္တိယာ ပသန္နနေတ္တော, ပုဏ္ဏစန္ဒသဒိသမုခတာယ သုမုခော, အာရောဟပရိဏာဟသမ္ပတ္တိယာ ဗ္ရဟာ, ဗ္ရဟ္မုဇုဂတ္တတာယ ဥဇု, ဇုတိမန္တတာယ ပတာပဝာ။ ယမ္ပိ စေတ္ထ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တံ, တံ ‘‘မဇ္ဈေ သမဏသင္ဃသ္သာ’’တိ ဣမိနာ ပရိယာယေန ထောမယတာ ပုန ဝုတ္တံ။ ဧဒိသော ဟိ ဧဝံ ဝိရောစတိ။ ဥတ္တရဂာထာယပိ ဧသေဝ နယော။ ဥတ္တမဝဏ္ဏီနောတိ ဥတ္တမဝဏ္ဏသမ္ပန္နသ္သ။ ရထေသဘောတိ ဥတ္တမသာရထိ။ ဇမ္ဗုသဏ္ဍသ္သာတိ ဇမ္ဗုဒီပသ္သ။ ပာကဋေန ဣသ္သရိယံ ဣသ္သရော ဟောတိ။
Idāni tesu lakkhaṇesu attano cittarucitāni gahetvā thomento pasannanettotiādimāha. Bhagavā hi pañcavaṇṇapasādasampattiyā pasannanetto, puṇṇacandasadisamukhatāya sumukho, ārohapariṇāhasampattiyā brahā, brahmujugattatāya uju, jutimantatāya patāpavā. Yampi cettha pubbe vuttaṃ, taṃ ‘‘majjhe samaṇasaṅghassā’’ti iminā pariyāyena thomayatā puna vuttaṃ. Ediso hi evaṃ virocati. Uttaragāthāyapi eseva nayo. Uttamavaṇṇīnoti uttamavaṇṇasampannassa. Rathesabhoti uttamasārathi. Jambusaṇḍassāti jambudīpassa. Pākaṭena issariyaṃ issaro hoti.
ခတ္တိယာတိ ဇာတိခတ္တိယာ။ ဘောဂီတိ ဘောဂိယာ။ ရာဇာနောတိ ယေ ကေစိ ရဇ္ဇံ ကာရေန္တာ။ ရာဇာဘိရာဇာတိ ရာဇူနံ ပူဇနီယော, အဓိရာဇာ ဟုတ္ဝာ, စက္ကဝတ္တီတိ အဓိပ္ပာယော။ မနုဇိန္ဒောတိ မနုသ္သာဓိပတိ ပရမိသ္သရော ဟုတ္ဝာ။
Khattiyāti jātikhattiyā. Bhogīti bhogiyā. Rājānoti ye keci rajjaṃ kārentā. Rājābhirājāti rājūnaṃ pūjanīyo, adhirājā hutvā, cakkavattīti adhippāyo. Manujindoti manussādhipati paramissaro hutvā.
ဧဝံ ဝုတ္တေ ဘဂဝာ – ‘‘ယေ တေ ဘဝန္တိ အရဟန္တော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓာ, တေ သကဝဏ္ဏေ ဘညမာနေ အတ္တာနံ ပာတုကရောန္တီ’’တိ ဣမံ သေလသ္သ မနောရထံ ပူရေန္တော ရာဇာဟမသ္မီတိအာဒိမာဟ။ တတ္ရာယမဓိပ္ပာယော – ယံ မံ တ္ဝံ သေလ ‘‘ရာဇာ အရဟသိ ဘဝိတု’’န္တိ ယာစသိ, ဧတ္ထ အပ္ပောသ္သုက္ကော ဟောတိ ရာဇာဟမသ္မိ။ သတိ စ ရာဇတ္တေ ယထာ အညော ရာဇာ ယောဇနသတံ ဝာ အနုသာသတိ ယောဇနသဟသ္သံ ဝာ, စက္ကဝတ္တီ ဟုတ္ဝာပိ စတုဒီပပရိယန္တမတ္တံ ဝာ, နာဟမေဝံ ပရိစ္ဆိန္နဝိသယော, အဟဉ္ဟိ ဓမ္မရာဇာ အနုတ္တရော ဘဝဂ္ဂတော အဝီစိပရိယန္တံ ကတ္ဝာ တိရိယံ အပ္ပမာဏလောကဓာတုယော အနုသာသာမိ။ ယာဝတာ ဟိ အပဒဒ္ဝိပဒာဒိဘေဒာ သတ္တာ, အဟံ တေသံ အဂ္ဂော။ န ဟိ မေ ကောစိ သီလေန ဝာ။ပေ.။ ဝိမုတ္တိဉာဏဒသ္သနေန ဝာ ပဋိဘာဂော အတ္ထိ, သ္ဝာဟံ ဧဝံ ဓမ္မရာဇာ အနုတ္တရော အနုတ္တရေနေဝ စတုသတိပဋ္ဌာနာဒိဘေဒေန ဓမ္မေန စက္ကံ ဝတ္တေမိ။ ဣဒံ ပဇဟထ, ဣဒံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရထာတိ အာဏာစက္ကံ, ဣဒံ ခော ပန, ဘိက္ခဝေ, ဒုက္ခံ အရိယသစ္စန္တိအာဒိနာ ပရိယတ္တိဓမ္မေန ဓမ္မစက္ကမေဝ ဝာ။ စက္ကံ အပ္ပဋိဝတ္တိယန္တိ ယံ စက္ကံ အပ္ပဋိဝတ္တိယံ ဟောတိ သမဏေန ဝာ။ပေ.။ ကေနစိ ဝာ လောကသ္မိန္တိ။
Evaṃ vutte bhagavā – ‘‘ye te bhavanti arahanto sammāsambuddhā, te sakavaṇṇe bhaññamāne attānaṃ pātukarontī’’ti imaṃ selassa manorathaṃ pūrento rājāhamasmītiādimāha. Tatrāyamadhippāyo – yaṃ maṃ tvaṃ sela ‘‘rājā arahasi bhavitu’’nti yācasi, ettha appossukko hoti rājāhamasmi. Sati ca rājatte yathā añño rājā yojanasataṃ vā anusāsati yojanasahassaṃ vā, cakkavattī hutvāpi catudīpapariyantamattaṃ vā, nāhamevaṃ paricchinnavisayo, ahañhi dhammarājā anuttaro bhavaggato avīcipariyantaṃ katvā tiriyaṃ appamāṇalokadhātuyo anusāsāmi. Yāvatā hi apadadvipadādibhedā sattā, ahaṃ tesaṃ aggo. Na hi me koci sīlena vā…pe… vimuttiñāṇadassanena vā paṭibhāgo atthi, svāhaṃ evaṃ dhammarājā anuttaro anuttareneva catusatipaṭṭhānādibhedena dhammena cakkaṃ vattemi. Idaṃ pajahatha, idaṃ upasampajja viharathāti āṇācakkaṃ, idaṃ kho pana, bhikkhave, dukkhaṃ ariyasaccantiādinā pariyattidhammena dhammacakkameva vā. Cakkaṃ appaṭivattiyanti yaṃ cakkaṃ appaṭivattiyaṃ hoti samaṇena vā…pe… kenaci vā lokasminti.
ဧဝံ အတ္တာနံ အာဝိကရောန္တံ ဘဂဝန္တံ ဒိသ္ဝာ ပီတိသောမနသ္သဇာတော သေလော ပုန ဒဠ္ဟီကရဏတ္ထံ သမ္ဗုဒ္ဓော ပဋိဇာနာသီတိ ဂာထာဒ္ဝယမာဟ။ တတ္ထ ကော နု သေနာပတီတိ ရညော ဘောတော ဓမ္မေန ပဝတ္တိတသ္သ စက္ကသ္သ အနုပဝတ္တကော သေနာပတိ ကော နူတိ ပုစ္ဆိ။
Evaṃ attānaṃ āvikarontaṃ bhagavantaṃ disvā pītisomanassajāto selo puna daḷhīkaraṇatthaṃ sambuddho paṭijānāsīti gāthādvayamāha. Tattha ko nu senāpatīti rañño bhoto dhammena pavattitassa cakkassa anupavattako senāpati ko nūti pucchi.
တေန စ သမယေန ဘဂဝတော ဒက္ခိဏပသ္သေ အာယသ္မာ သာရိပုတ္တော နိသိန္နော ဟောတိ သုဝဏ္ဏပုဉ္ဇော ဝိယ သိရိယာ သောဘမာနော, တံ ဒသ္သေန္တော ဘဂဝာ မယာ ပဝတ္တိတန္တိ ဂာထမာဟ။ တတ္ထ အနုဇာတော တထာဂတန္တိ တထာဂတံ ဟေတုံ အနုဇာတော, တထာဂတေန ဟေတုနာ ဇာတောတိ အတ္ထော။ အပိစ အဝဇာတော အနုဇာတော အတိဇာတောတိ တယော ဝုတ္တာ။ တေသု အဝဇာတော ဒုသ္သီလော, သော တထာဂတသ္သ ပုတ္တော နာမ န ဟောတိ။ အတိဇာတော နာမ ပိတရာ ဥတ္တရိတရော, တာဒိသောပိ တထာဂတသ္သ ပုတ္တော နတ္ထိ။ တထာဂတသ္သ ပန ဧကော အနုဇာတောဝ ပုတ္တော ဟောတိ, တံ ဒသ္သေန္တော ဧဝမာဟ။
Tena ca samayena bhagavato dakkhiṇapasse āyasmā sāriputto nisinno hoti suvaṇṇapuñjo viya siriyā sobhamāno, taṃ dassento bhagavā mayā pavattitanti gāthamāha. Tattha anujāto tathāgatanti tathāgataṃ hetuṃ anujāto, tathāgatena hetunā jātoti attho. Apica avajāto anujāto atijātoti tayo vuttā. Tesu avajāto dussīlo, so tathāgatassa putto nāma na hoti. Atijāto nāma pitarā uttaritaro, tādisopi tathāgatassa putto natthi. Tathāgatassa pana eko anujātova putto hoti, taṃ dassento evamāha.
ဧဝံ ‘‘ကော နု သေနာပတီ’’တိ ပဉ္ဟံ ဗ္ယာကရိတ္ဝာ ယံ သေလော အာဟ ‘‘သမ္ဗုဒ္ဓော ပဋိဇာနာသီ’’တိ, တတ္ရ နံ နိက္ကင္ခံ ကာတုကာမော ‘‘နာဟံ ပဋိညာမတ္တေနေဝ ပဋိဇာနာမိ, အပိစာဟံ ဣမိနာ ကာရဏေန ဗုဒ္ဓော’’တိ ဉာပေတုံ အဘိညေယ္ယန္တိ ဂာထမာဟ။ တတ္ရ အဘိညေယ္ယန္တိ ဝိဇ္ဇာ စ ဝိမုတ္တိ စ။ ဘာဝေတဗ္ဗံ မဂ္ဂသစ္စံ။ ပဟာတဗ္ဗံ သမုဒယသစ္စံ။ ဟေတုဝစနေန ပန ဖလသိဒ္ဓိတော တေသံ ဖလာနိ နိရောဓသစ္စဒုက္ခသစ္စာနိပိ ဝုတ္တာနေဝ ဟောန္တိ။ ဧဝံ သစ္ဆိကာတဗ္ဗံ သစ္ဆိကတံ ပရိညာတဗ္ဗံ ပရိညာတန္တိ ဣဒမ္ပေတ္ထ သင္ဂဟိတန္တိ စတုသစ္စဘာဝနာဖလဉ္စ ဝိမုတ္တိဉ္စ ဒသ္သေန္တော ‘‘ဗုဇ္ဈိတဗ္ဗံ ဗုဇ္ဈိတ္ဝာ ဗုဒ္ဓော ဇာတောသ္မီ’’တိ ယုတ္တဟေတုနာ ဗုဒ္ဓဘာဝံ သာဓေတိ။
Evaṃ ‘‘ko nu senāpatī’’ti pañhaṃ byākaritvā yaṃ selo āha ‘‘sambuddho paṭijānāsī’’ti, tatra naṃ nikkaṅkhaṃ kātukāmo ‘‘nāhaṃ paṭiññāmatteneva paṭijānāmi, apicāhaṃ iminā kāraṇena buddho’’ti ñāpetuṃ abhiññeyyanti gāthamāha. Tatra abhiññeyyanti vijjā ca vimutti ca. Bhāvetabbaṃ maggasaccaṃ. Pahātabbaṃ samudayasaccaṃ. Hetuvacanena pana phalasiddhito tesaṃ phalāni nirodhasaccadukkhasaccānipi vuttāneva honti. Evaṃ sacchikātabbaṃ sacchikataṃ pariññātabbaṃ pariññātanti idampettha saṅgahitanti catusaccabhāvanāphalañca vimuttiñca dassento ‘‘bujjhitabbaṃ bujjhitvā buddho jātosmī’’ti yuttahetunā buddhabhāvaṃ sādheti.
ဧဝံ နိပ္ပရိယာယေန အတ္တာနံ အာဝိကတ္ဝာ အတ္တနိ ကင္ခာဝိတရဏတ္ထံ ဗ္ရာဟ္မဏံ အတိစာရိယမာနော ဝိနယသ္သူတိ ဂာထတ္တယမာဟ။ တတ္ထ သလ္လကတ္တောတိ ရာဂာဒိသလ္လကန္တနော။ အနုတ္တရောတိ ယထာ ဗာဟိရဝေဇ္ဇေန ဝူပသမိတရောဂော ဣမသ္မိညေဝတ္တဘာဝေ ကုပ္ပတိ, န ဧဝံ။ မယာ ဝူပသမိတသ္သ ပန ရောဂသ္သ ဘဝန္တရေပိ ဥပ္ပတ္တိ နတ္ထိ, တသ္မာ အဟံ အနုတ္တရောတိ အတ္ထော။ ဗ္ရဟ္မဘူတောတိ သေဋ္ဌဘူတော။ အတိတုလောတိ တုလံ အတီတော, နိရုပမောတိ အတ္ထော။ မာရသေနပ္ပမဒ္ဒနောတိ ကာမာ တေ ပဌမာ သေနာတိ ဧဝံ အာဂတာယ မာရသေနာယ ပမဒ္ဒနော။ သဗ္ဗာမိတ္တေတိ ခန္ဓကိလေသာဘိသင္ခာရမစ္စုဒေဝပုတ္တမာရသင္ခာတေ သဗ္ဗပစ္စတ္ထိကေ။ ဝသီကတ္ဝာတိ အတ္တနော ဝသေ ဝတ္တေတ္ဝာ။ အကုတောဘယောတိ ကုတောစိ အဘယော။
Evaṃ nippariyāyena attānaṃ āvikatvā attani kaṅkhāvitaraṇatthaṃ brāhmaṇaṃ aticāriyamāno vinayassūti gāthattayamāha. Tattha sallakattoti rāgādisallakantano. Anuttaroti yathā bāhiravejjena vūpasamitarogo imasmiññevattabhāve kuppati, na evaṃ. Mayā vūpasamitassa pana rogassa bhavantarepi uppatti natthi, tasmā ahaṃ anuttaroti attho. Brahmabhūtoti seṭṭhabhūto. Atituloti tulaṃ atīto, nirupamoti attho. Mārasenappamaddanoti kāmā te paṭhamā senāti evaṃ āgatāya mārasenāya pamaddano. Sabbāmitteti khandhakilesābhisaṅkhāramaccudevaputtamārasaṅkhāte sabbapaccatthike. Vasīkatvāti attano vase vattetvā. Akutobhayoti kutoci abhayo.
ဧဝံ ဝုတ္တေ သေလော ဗ္ရာဟ္မဏော တာဝဒေဝ ဘဂဝတိ သဉ္ဇာတပသာဒော ပဗ္ဗဇ္ဇာပေက္ခော ဟုတ္ဝာ ဣမံ ဘောန္တောတိ ဂာထတ္တယမာဟ။ တတ္ထ ကဏ္ဟာဘိဇာတိကောတိ စဏ္ဍာလာဒိနီစကုလေ ဇာတော။ တတော တေပိ မာဏဝကာ ပဗ္ဗဇ္ဇာပေက္ခာ ဟုတ္ဝာ ဧဝဉ္စေ ရုစ္စတိ, ဘောတောတိ ဂာထမာဟံသု။ အထ သေလော တေသု မာဏဝကေသု တုဋ္ဌစိတ္တော တေ စ ဒသ္သေန္တော ပဗ္ဗဇ္ဇံ ယာစန္တော ‘‘ဗ္ရာဟ္မဏာ’’တိ ဂာထမာဟ။
Evaṃ vutte selo brāhmaṇo tāvadeva bhagavati sañjātapasādo pabbajjāpekkho hutvā imaṃ bhontoti gāthattayamāha. Tattha kaṇhābhijātikoti caṇḍālādinīcakule jāto. Tato tepi māṇavakā pabbajjāpekkhā hutvā evañce ruccati, bhototi gāthamāhaṃsu. Atha selo tesu māṇavakesu tuṭṭhacitto te ca dassento pabbajjaṃ yācanto ‘‘brāhmaṇā’’ti gāthamāha.
တတော ဘဂဝာ ယသ္မာ သေလော အတီတေ ပဒုမုတ္တရသ္သ ဘဂဝတော သာသနေ တေသံယေဝ တိဏ္ဏံ ပုရိသသတာနံ ဂဏသေဋ္ဌော ဟုတ္ဝာ တေဟိ သဒ္ဓိံ ပရိဝေဏံ ကာရေတ္ဝာ ဒာနာဒီနိ ပုညာနိ ကတ္ဝာ တေန ကမ္မေန ဒေဝမနုသ္သသမ္ပတ္တိံ အနုဘဝမာနော ပစ္ဆိမေ ဘဝေ တေသံယေဝ အာစရိယော ဟုတ္ဝာ နိဗ္ဗတ္တော, တဉ္စ တေသံ ကမ္မံ ဝိမုတ္တိပရိပာကာယ ပရိပက္ကံ ဧဟိဘိက္ခုဘာဝသ္သ စ ဥပနိသ္သယဘူတံ, တသ္မာ တေ သဗ္ဗေဝ ဧဟိဘိက္ခုပဗ္ဗဇ္ဇံ ပဗ္ဗာဇေန္တော သ္ဝာက္ခာတန္တိ ဂာထမာဟ။ တတ္ထ သန္ဒိဋ္ဌိကန္တိ သယမေဝ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ ပစ္စက္ခံ။ အကာလိကန္တိ မဂ္ဂာနန္တရဖလုပ္ပတ္တိယာ န ကာလန္တရံ ပတ္တဗ္ဗဖလံ။ ယတ္ထ အမောဃာတိ ယသ္မိံ မဂ္ဂဗ္ရဟ္မစရိယေ အပ္ပမတ္တသ္သ သိက္ခတ္တယပူရဏေန သိက္ခတော ပဗ္ဗဇ္ဇာ အမောဃာ ဟောတိ, သဖလာတိ အတ္ထော။ ဧဝဉ္စ ဝတ္ဝာ ‘‘ဧထ ဘိက္ခဝော’’တိ ဘဂဝာ အဝောစ။ တေ သဗ္ဗေ ပတ္တစီဝရဓရာ ဟုတ္ဝာ အာကာသေနာဂန္တ္ဝာ ဝသ္သသတိကတ္ထေရာ ဝိယ သုဝိနီတာ ဘဂဝန္တံ အဘိဝာဒယိံသု။ ဧဝမိမံ တေသံ ဧဟိဘိက္ခုဘာဝံ သန္ဓာယ ‘‘အလတ္ထ ခော သေလော’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။
Tato bhagavā yasmā selo atīte padumuttarassa bhagavato sāsane tesaṃyeva tiṇṇaṃ purisasatānaṃ gaṇaseṭṭho hutvā tehi saddhiṃ pariveṇaṃ kāretvā dānādīni puññāni katvā tena kammena devamanussasampattiṃ anubhavamāno pacchime bhave tesaṃyeva ācariyo hutvā nibbatto, tañca tesaṃ kammaṃ vimuttiparipākāya paripakkaṃ ehibhikkhubhāvassa ca upanissayabhūtaṃ, tasmā te sabbeva ehibhikkhupabbajjaṃ pabbājento svākkhātanti gāthamāha. Tattha sandiṭṭhikanti sayameva daṭṭhabbaṃ paccakkhaṃ. Akālikanti maggānantaraphaluppattiyā na kālantaraṃ pattabbaphalaṃ. Yattha amoghāti yasmiṃ maggabrahmacariye appamattassa sikkhattayapūraṇena sikkhato pabbajjā amoghā hoti, saphalāti attho. Evañca vatvā ‘‘etha bhikkhavo’’ti bhagavā avoca. Te sabbe pattacīvaradharā hutvā ākāsenāgantvā vassasatikattherā viya suvinītā bhagavantaṃ abhivādayiṃsu. Evamimaṃ tesaṃ ehibhikkhubhāvaṃ sandhāya ‘‘alattha kho selo’’tiādi vuttaṃ.
၄၀၀. ဣမာဟီတိ ဣမာဟိ ကေဏိယသ္သ စိတ္တာနုကူလာဟိ ဂာထာဟိ။ တတ္ထ အဂ္ဂိပရိစရိယံ ဝိနာ ဗ္ရာဟ္မဏာနံ ယညာဘာဝတော ‘‘အဂ္ဂိဟုတ္တမုခာ ယညာ’’တိ ဝုတ္တံ။ အဂ္ဂိဟုတ္တသေဋ္ဌာ အဂ္ဂိဇုဟနပ္ပဓာနာတိ အတ္ထော။ ဝေဒေ သဇ္ဈာယန္တေဟိ ပဌမံ သဇ္ဈာယိတဗ္ဗတော, သာဝိတ္တီ, ‘‘ဆန္ဒသော မုခ’’န္တိ ဝုတ္တော။ မနုသ္သာနံ သေဋ္ဌတော ရာဇာ ‘‘မုခ’’န္တိ ဝုတ္တော။ နဒီနံ အာဓာရတော ပဋိသရဏတော စ သာဂရော ‘‘မုခ’’န္တိ ဝုတ္တော။ စန္ဒယောဂဝသေန ‘‘အဇ္ဇ ကတ္တိကာ အဇ္ဇ ရောဟိဏီ’’တိ သညာဏတော အာလောကကရဏတော သောမ္မဘာဝတော စ ‘‘နက္ခတ္တာနံ မုခံ စန္ဒော’’တိ ဝုတ္တံ။ တပန္တာနံ အဂ္ဂတ္တာ အာဒိစ္စော ‘‘တပတံ မုခ’’န္တိ ဝုတ္တော။ ဒက္ခိဏေယ္ယာနံ ပန အဂ္ဂတ္တာ ဝိသေသေန တသ္မိံ သမယေ ဗုဒ္ဓပ္ပမုခံ သင္ဃံ သန္ဓာယ ‘‘ပုညံ အာကင္ခမာနာနံ, သင္ဃော ဧဝ ယဇတံ မုခ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ တေန သင္ဃော ပုညသ္သ အာယမုခန္တိ ဒသ္သေတိ။
400.Imāhīti imāhi keṇiyassa cittānukūlāhi gāthāhi. Tattha aggiparicariyaṃ vinā brāhmaṇānaṃ yaññābhāvato ‘‘aggihuttamukhā yaññā’’ti vuttaṃ. Aggihuttaseṭṭhā aggijuhanappadhānāti attho. Vede sajjhāyantehi paṭhamaṃ sajjhāyitabbato, sāvittī, ‘‘chandaso mukha’’nti vutto. Manussānaṃ seṭṭhato rājā ‘‘mukha’’nti vutto. Nadīnaṃ ādhārato paṭisaraṇato ca sāgaro ‘‘mukha’’nti vutto. Candayogavasena ‘‘ajja kattikā ajja rohiṇī’’ti saññāṇato ālokakaraṇato sommabhāvato ca ‘‘nakkhattānaṃ mukhaṃ cando’’ti vuttaṃ. Tapantānaṃ aggattā ādicco ‘‘tapataṃ mukha’’nti vutto. Dakkhiṇeyyānaṃ pana aggattā visesena tasmiṃ samaye buddhappamukhaṃ saṅghaṃ sandhāya ‘‘puññaṃ ākaṅkhamānānaṃ, saṅgho eva yajataṃ mukha’’nti vuttaṃ. Tena saṅgho puññassa āyamukhanti dasseti.
ယံ တံ သရဏန္တိ အညံ ဗ္ယာကရဏဂာထမာဟ။ တသ္သတ္ထော – ပဉ္စဟိ စက္ခူဟိ စက္ခုမာ ဘဂဝာ ယသ္မာ မယံ ဣတော အဋ္ဌမေ ဒိဝသေ တံ သရဏံ အာဂတမ္ဟာ, တသ္မာ အတ္တနာ တဝ သာသနေ အနုတ္တရေန ဒမထေန ဒန္တာမ္ဟာ, အဟော တေ သရဏသ္သ အာနုဘာဝောတိ။
Yaṃ taṃ saraṇanti aññaṃ byākaraṇagāthamāha. Tassattho – pañcahi cakkhūhi cakkhumā bhagavā yasmā mayaṃ ito aṭṭhame divase taṃ saraṇaṃ āgatamhā, tasmā attanā tava sāsane anuttarena damathena dantāmhā, aho te saraṇassa ānubhāvoti.
တတော ပရံ ဘဂဝန္တံ ဒ္ဝီဟိ ဂာထာဟိ ထောမေတ္ဝာ တတိယာယ ဝန္ဒနံ ယာစန္တော ဘိက္ခဝော တိသတာ ဣမေတိအာဒိမာဟာတိ။
Tato paraṃ bhagavantaṃ dvīhi gāthāhi thometvā tatiyāya vandanaṃ yācanto bhikkhavo tisatā imetiādimāhāti.
ပပဉ္စသူဒနိယာ မဇ္ဈိမနိကာယဋ္ဌကထာယ
Papañcasūdaniyā majjhimanikāyaṭṭhakathāya
သေလသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
Selasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
တိပိဋက (မူလ) • Tipiṭaka (Mūla) / သုတ္တပိဋက • Suttapiṭaka / မဇ္ဈိမနိကာယ • Majjhimanikāya / ၂. သေလသုတ္တံ • 2. Selasuttaṃ
ဋီကာ • Tīkā / သုတ္တပိဋက (ဋီကာ) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / မဇ္ဈိမနိကာယ (ဋီကာ) • Majjhimanikāya (ṭīkā) / ၂. သေလသုတ္တဝဏ္ဏနာ • 2. Selasuttavaṇṇanā