Library / Tipiṭaka / తిపిటక • Tipiṭaka / థేరగాథా-అట్ఠకథా • Theragāthā-aṭṭhakathā |
౬. సేనకత్థేరగాథావణ్ణనా
6. Senakattheragāthāvaṇṇanā
స్వాగతం వతాతిఆదికా ఆయస్మతో సేనకత్థేరస్స గాథా. కా ఉప్పత్తి? అయమ్పి పురిమబుద్ధేసు కతాధికారో తత్థ తత్థ భవే పుఞ్ఞాని ఉపచినన్తో సిఖిస్స భగవతో కాలే కులగేహే నిబ్బత్తిత్వా విఞ్ఞుతం పత్తో ఏకదివసం సత్థారం దిస్వా పసన్నమానసో మోరహత్థేన భగవన్తం పూజేసి. సో తేన పుఞ్ఞకమ్మేన దేవమనుస్సేసు సంసరన్తో ఇమస్మిం బుద్ధుప్పాదే బ్రాహ్మణకులే నిబ్బత్తిత్వా ఉరువేలకస్సపత్థేరస్స భగినియా కుచ్ఛిమ్హి నిబ్బత్తి, సేనకోతిస్స నామం అహోసి. సో వయప్పత్తో బ్రాహ్మణానం విజ్జాసిప్పేసు నిప్ఫత్తిం గతో ఘరావాసం వసతి. తేన చ సమయేన మహాజనో సంవచ్ఛరే సంవచ్ఛరే ఫగ్గునమాసే ఉత్తరఫగ్గుననక్ఖత్తే ఉస్సవం అనుభవన్తో గయాయం తిత్థాభిసేకం కరోతి. తేన తం ఉస్సవం ‘‘గయాఫగ్గూ’’తి వదన్తి. అథ భగవా తాదిసే ఉస్సవదివసే వేనేయ్యానుకమ్పాయ గయాతిత్థసమీపే విహరతి, మహాజనోపి తిత్థాభిసేకాధిప్పాయేన తతో తతో తం ఠానం ఉపగచ్ఛతి. తస్మిం ఖణే సేనకోపి తిత్థాభిసేకత్థం తం ఠానం ఉపగతో సత్థారం ధమ్మం దేసేన్తం దిస్వా ఉపసఙ్కమిత్వా ధమ్మం సుత్వా పటిలద్ధసద్ధో పబ్బజిత్వా విపస్సనాయ కమ్మం కరోన్తో నచిరస్సేవ అరహత్తం పాపుణి. తేన వుత్తం అపదానే (అప॰ థేర ౨.౪౬.౯-౧౬) –
Svāgataṃ vatātiādikā āyasmato senakattherassa gāthā. Kā uppatti? Ayampi purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave puññāni upacinanto sikhissa bhagavato kāle kulagehe nibbattitvā viññutaṃ patto ekadivasaṃ satthāraṃ disvā pasannamānaso morahatthena bhagavantaṃ pūjesi. So tena puññakammena devamanussesu saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde brāhmaṇakule nibbattitvā uruvelakassapattherassa bhaginiyā kucchimhi nibbatti, senakotissa nāmaṃ ahosi. So vayappatto brāhmaṇānaṃ vijjāsippesu nipphattiṃ gato gharāvāsaṃ vasati. Tena ca samayena mahājano saṃvacchare saṃvacchare phaggunamāse uttaraphaggunanakkhatte ussavaṃ anubhavanto gayāyaṃ titthābhisekaṃ karoti. Tena taṃ ussavaṃ ‘‘gayāphaggū’’ti vadanti. Atha bhagavā tādise ussavadivase veneyyānukampāya gayātitthasamīpe viharati, mahājanopi titthābhisekādhippāyena tato tato taṃ ṭhānaṃ upagacchati. Tasmiṃ khaṇe senakopi titthābhisekatthaṃ taṃ ṭhānaṃ upagato satthāraṃ dhammaṃ desentaṃ disvā upasaṅkamitvā dhammaṃ sutvā paṭiladdhasaddho pabbajitvā vipassanāya kammaṃ karonto nacirasseva arahattaṃ pāpuṇi. Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 2.46.9-16) –
‘‘మోరహత్థం గహేత్వాన, ఉపేసిం లోకనాయకం;
‘‘Morahatthaṃ gahetvāna, upesiṃ lokanāyakaṃ;
పసన్నచిత్తో సుమనో, మోరహత్థమదాసహం.
Pasannacitto sumano, morahatthamadāsahaṃ.
‘‘ఇమినా మోరహత్థేన, చేతనాపణిధీహి చ;
‘‘Iminā morahatthena, cetanāpaṇidhīhi ca;
నిబ్బాయింసు తయో అగ్గీ, లభామి విపులం సుఖం.
Nibbāyiṃsu tayo aggī, labhāmi vipulaṃ sukhaṃ.
‘‘అహో బుద్ధో అహో ధమ్మో, అహో నో సత్థుసమ్పదా;
‘‘Aho buddho aho dhammo, aho no satthusampadā;
దత్వానహం మోరహత్థం, లభామి విపులం సుఖం.
Datvānahaṃ morahatthaṃ, labhāmi vipulaṃ sukhaṃ.
‘‘తియగ్గీ నిబ్బుతా మయ్హం, భవా సబ్బే సమూహతా;
‘‘Tiyaggī nibbutā mayhaṃ, bhavā sabbe samūhatā;
సబ్బాసవా పరిక్ఖీణా, నత్థి దాని పునబ్భవో.
Sabbāsavā parikkhīṇā, natthi dāni punabbhavo.
‘‘ఏకతింసే ఇతో కప్పే, యం దానమదదిం తదా;
‘‘Ekatiṃse ito kappe, yaṃ dānamadadiṃ tadā;
దుగ్గతిం నాభిజానామి, మోరహత్థస్సిదం ఫలం.
Duggatiṃ nābhijānāmi, morahatthassidaṃ phalaṃ.
‘‘కిలేసా ఝాపితా మయ్హం…పే॰… కతం బుద్ధస్స సాసన’’న్తి.
‘‘Kilesā jhāpitā mayhaṃ…pe… kataṃ buddhassa sāsana’’nti.
అరహత్తం పన పత్వా అత్తనో పటిపత్తిం పచ్చవేక్ఖిత్వా సఞ్జాతసోమనస్సో ఉదానవసేన –
Arahattaṃ pana patvā attano paṭipattiṃ paccavekkhitvā sañjātasomanasso udānavasena –
౨౮౭.
287.
‘‘స్వాగతం వత మే ఆసి, గయాయం గయఫగ్గుయా;
‘‘Svāgataṃ vata me āsi, gayāyaṃ gayaphagguyā;
యం అద్దసాసిం సమ్బుద్ధం, దేసేన్తం ధమ్మముత్తమం.
Yaṃ addasāsiṃ sambuddhaṃ, desentaṃ dhammamuttamaṃ.
౨౮౮.
288.
‘‘మహప్పభం గణాచరియం, అగ్గపత్తం వినాయకం;
‘‘Mahappabhaṃ gaṇācariyaṃ, aggapattaṃ vināyakaṃ;
సదేవకస్స లోకస్స, జినం అతులదస్సనం.
Sadevakassa lokassa, jinaṃ atuladassanaṃ.
౨౮౯.
289.
‘‘మహానాగం మహావీరం, మహాజుతిమనాసవం;
‘‘Mahānāgaṃ mahāvīraṃ, mahājutimanāsavaṃ;
సబ్బాసవపరిక్ఖీణం, సత్థారమకుతోభయం.
Sabbāsavaparikkhīṇaṃ, satthāramakutobhayaṃ.
౨౯౦.
290.
‘‘చిరసఙ్కిలిట్ఠం వత మం, దిట్ఠిసన్దానబన్ధితం;
‘‘Cirasaṅkiliṭṭhaṃ vata maṃ, diṭṭhisandānabandhitaṃ;
విమోచయి సో భగవా, సబ్బగన్థేహి సేనక’’న్తి. –
Vimocayi so bhagavā, sabbaganthehi senaka’’nti. –
చతస్సో గాథా అభాసి.
Catasso gāthā abhāsi.
తత్థ స్వాగతం వత మే ఆసీతి మయా సుట్ఠు ఆగతం వత ఆసి. మమ వా సున్దరం వత ఆగమనం ఆసి. గయాయన్తి గయాతిత్థసమీపే. గయఫగ్గుయాతి ‘‘గయాఫగ్గూ’’తి లద్ధవోహారే ఫగ్గునమాసస్స ఉత్తరఫగ్గునీనక్ఖత్తే. ‘‘య’’న్తిఆది స్వాగతభావస్స కారణదస్సనం. తత్థ యన్తి యస్మా. అద్దసాసిన్తి అద్దక్ఖిం. సమ్బుద్ధన్తి సమ్మా సామం సబ్బధమ్మానం బుద్ధత్తా సమ్బుద్ధం. దేసేన్తం ధమ్మముత్తమన్తి ఉత్తమం అగ్గం సబ్బసేట్ఠం ఏకన్తనియ్యానికం ధమ్మం వేనేయ్యజ్ఝాసయానురూపం భాసన్తం.
Tattha svāgataṃ vata me āsīti mayā suṭṭhu āgataṃ vata āsi. Mama vā sundaraṃ vata āgamanaṃ āsi. Gayāyanti gayātitthasamīpe. Gayaphagguyāti ‘‘gayāphaggū’’ti laddhavohāre phaggunamāsassa uttaraphaggunīnakkhatte. ‘‘Ya’’ntiādi svāgatabhāvassa kāraṇadassanaṃ. Tattha yanti yasmā. Addasāsinti addakkhiṃ. Sambuddhanti sammā sāmaṃ sabbadhammānaṃ buddhattā sambuddhaṃ. Desentaṃ dhammamuttamanti uttamaṃ aggaṃ sabbaseṭṭhaṃ ekantaniyyānikaṃ dhammaṃ veneyyajjhāsayānurūpaṃ bhāsantaṃ.
మహప్పభన్తి మహతియా సరీరప్పభాయ ఞాణప్పభాయ చ సమన్నాగతం. గణాచరియన్తి భిక్ఖుపరిసాదీనం గణానం ఉత్తమేన దమథేన ఆచారసిక్ఖాపనేన గణాచరియం. అగ్గభూతానం సీలాదీనం గుణానం అధిగమేన అగ్గప్పత్తం. దేవమనుస్సాదీనం పరమేన వినయేన వినయనతో, సయం నాయకరహితత్తా చ వినాయకం. కేనచి అనభిభూతో హుత్వా సకలం లోకం అభిభవిత్వా ఠితత్తా, పఞ్చన్నమ్పి మారానం జితత్తా చ సదేవకస్స లోకస్స జినం సదేవకే లోకే అగ్గజినం, బాత్తింసవరమహాపురిసలక్ఖణఅసీతిఅనుబ్యఞ్జనాదిపటిమణ్డితరూపకాయతాయ దసబలచతువేసారజ్జాదిగుణపటిమణ్డితధమ్మకాయతాయ చ సదేవకేన లోకేన అపరిమేయ్యదస్సనతాయ అసదిసదస్సనతాయ చ అతులదస్సనం.
Mahappabhanti mahatiyā sarīrappabhāya ñāṇappabhāya ca samannāgataṃ. Gaṇācariyanti bhikkhuparisādīnaṃ gaṇānaṃ uttamena damathena ācārasikkhāpanena gaṇācariyaṃ. Aggabhūtānaṃ sīlādīnaṃ guṇānaṃ adhigamena aggappattaṃ. Devamanussādīnaṃ paramena vinayena vinayanato, sayaṃ nāyakarahitattā ca vināyakaṃ. Kenaci anabhibhūto hutvā sakalaṃ lokaṃ abhibhavitvā ṭhitattā, pañcannampi mārānaṃ jitattā ca sadevakassa lokassa jinaṃ sadevake loke aggajinaṃ, bāttiṃsavaramahāpurisalakkhaṇaasītianubyañjanādipaṭimaṇḍitarūpakāyatāya dasabalacatuvesārajjādiguṇapaṭimaṇḍitadhammakāyatāya ca sadevakena lokena aparimeyyadassanatāya asadisadassanatāya ca atuladassanaṃ.
గతిబలపరక్కమాదిసమ్పత్తియా మహానాగసదిసత్తా, నాగేసుపి ఖీణాసవేసు మహానుభావతాయ చ మహానాగం. మారసేనావిమథనతో మహావిక్కన్తతాయ చ మహావీరం. మహాజుతిన్తి మహాపతాపం మహాతేజన్తి అత్థో. నత్థి ఏతస్స చత్తారోపి ఆసవాతి అనాసవం. సబ్బే ఆసవా సవాసనా పరిక్ఖీణా ఏతస్సాతి సబ్బాసవపరిక్ఖీణం. కామం సావకబుద్ధా పచ్చేకబుద్ధా చ ఖీణాసవావ, సబ్బఞ్ఞుబుద్ధా ఏవ పన సవాసనే ఆసవే ఖేపేన్తీతి దస్సనత్థం ‘‘అనాసవ’’న్తి వత్వా పున ‘‘సబ్బాసవపరిక్ఖీణ’’న్తి వుత్తం. తేన వుత్తం – ‘‘సబ్బే ఆసవా సవాసనా పరిక్ఖీణా ఏతస్సాతి సబ్బాసవపరిక్ఖీణ’’న్తి. దిట్ఠధమ్మికసమ్పరాయికపరమత్థేహి యథారహం వేనేయ్యానం అనుసాసనతో సత్థారం, చతువేసారజ్జవిసారదతాయ కుతోచిపి భయాభావతో అకుతోభయం, ఏవరూపం సమ్మాసమ్బుద్ధం యం యస్మా అద్దసాసిం, తస్మా స్వాగతం వత మే ఆసీతి యోజనా.
Gatibalaparakkamādisampattiyā mahānāgasadisattā, nāgesupi khīṇāsavesu mahānubhāvatāya ca mahānāgaṃ. Mārasenāvimathanato mahāvikkantatāya ca mahāvīraṃ. Mahājutinti mahāpatāpaṃ mahātejanti attho. Natthi etassa cattāropi āsavāti anāsavaṃ. Sabbe āsavā savāsanā parikkhīṇā etassāti sabbāsavaparikkhīṇaṃ. Kāmaṃ sāvakabuddhā paccekabuddhā ca khīṇāsavāva, sabbaññubuddhā eva pana savāsane āsave khepentīti dassanatthaṃ ‘‘anāsava’’nti vatvā puna ‘‘sabbāsavaparikkhīṇa’’nti vuttaṃ. Tena vuttaṃ – ‘‘sabbe āsavā savāsanā parikkhīṇā etassāti sabbāsavaparikkhīṇa’’nti. Diṭṭhadhammikasamparāyikaparamatthehi yathārahaṃ veneyyānaṃ anusāsanato satthāraṃ, catuvesārajjavisāradatāya kutocipi bhayābhāvato akutobhayaṃ, evarūpaṃ sammāsambuddhaṃ yaṃ yasmā addasāsiṃ, tasmā svāgataṃ vata me āsīti yojanā.
ఇదాని సత్థు దస్సనేన అత్తనా లద్ధగుణం దస్సేన్తో చతుత్థం గాథమాహ. తస్సత్థో – కఞ్జియపుణ్ణలాబు వియ తక్కభరితచాటి వియ వసాపీతపిలోతికా వియ చ సంకిలేసవత్థూహి అనమతగ్గే సంసారే చిరకాలం సంకిలిట్ఠం. గద్దులబన్ధితం వియ థమ్భే సారమేయం సక్కాయథమ్భే దిట్ఠిసన్దానేన, దిట్ఠిబన్ధనేన బన్ధితం బద్ధం, తతో విమోచేన్తో చ అభిజ్ఝాదీహి సబ్బగన్థే హి మం సేనకం అరియమగ్గహత్థేన, విమోచయి వత సో భగవా మయ్హం సత్థాతి భగవతి అభిప్పసాదం పవేదేతి.
Idāni satthu dassanena attanā laddhaguṇaṃ dassento catutthaṃ gāthamāha. Tassattho – kañjiyapuṇṇalābu viya takkabharitacāṭi viya vasāpītapilotikā viya ca saṃkilesavatthūhi anamatagge saṃsāre cirakālaṃ saṃkiliṭṭhaṃ. Gaddulabandhitaṃ viya thambhe sārameyaṃ sakkāyathambhe diṭṭhisandānena, diṭṭhibandhanena bandhitaṃ baddhaṃ, tato vimocento ca abhijjhādīhi sabbaganthe hi maṃ senakaṃ ariyamaggahatthena, vimocayi vata so bhagavā mayhaṃ satthāti bhagavati abhippasādaṃ pavedeti.
సేనకత్థేరగాథావణ్ణనా నిట్ఠితా.
Senakattheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
తిపిటక (మూల) • Tipiṭaka (Mūla) / సుత్తపిటక • Suttapiṭaka / ఖుద్దకనికాయ • Khuddakanikāya / థేరగాథాపాళి • Theragāthāpāḷi / ౬. సేనకత్థేరగాథా • 6. Senakattheragāthā