Library / Tipiṭaka / ติปิฎก • Tipiṭaka / เถรคาถา-อฎฺฐกถา • Theragāthā-aṭṭhakathā

    ๖. เสนกเตฺถรคาถาวณฺณนา

    6. Senakattheragāthāvaṇṇanā

    สฺวาคตํ วตาติอาทิกา อายสฺมโต เสนกเตฺถรสฺส คาถาฯ กา อุปฺปตฺติ? อยมฺปิ ปุริมพุเทฺธสุ กตาธิกาโร ตตฺถ ตตฺถ ภเว ปุญฺญานิ อุปจินโนฺต สิขิสฺส ภควโต กาเล กุลเคเห นิพฺพตฺติตฺวา วิญฺญุตํ ปโตฺต เอกทิวสํ สตฺถารํ ทิสฺวา ปสนฺนมานโส โมรหเตฺถน ภควนฺตํ ปูเชสิฯ โส เตน ปุญฺญกเมฺมน เทวมนุเสฺสสุ สํสรโนฺต อิมสฺมิํ พุทฺธุปฺปาเท พฺราหฺมณกุเล นิพฺพตฺติตฺวา อุรุเวลกสฺสปเตฺถรสฺส ภคินิยา กุจฺฉิมฺหิ นิพฺพตฺติ, เสนโกติสฺส นามํ อโหสิฯ โส วยปฺปโตฺต พฺราหฺมณานํ วิชฺชาสิเปฺปสุ นิปฺผตฺติํ คโต ฆราวาสํ วสติฯ เตน จ สมเยน มหาชโน สํวจฺฉเร สํวจฺฉเร ผคฺคุนมาเส อุตฺตรผคฺคุนนกฺขเตฺต อุสฺสวํ อนุภวโนฺต คยายํ ติตฺถาภิเสกํ กโรติฯ เตน ตํ อุสฺสวํ ‘‘คยาผคฺคู’’ติ วทนฺติฯ อถ ภควา ตาทิเส อุสฺสวทิวเส เวเนยฺยานุกมฺปาย คยาติตฺถสมีเป วิหรติ, มหาชโนปิ ติตฺถาภิเสกาธิปฺปาเยน ตโต ตโต ตํ ฐานํ อุปคจฺฉติฯ ตสฺมิํ ขเณ เสนโกปิ ติตฺถาภิเสกตฺถํ ตํ ฐานํ อุปคโต สตฺถารํ ธมฺมํ เทเสนฺตํ ทิสฺวา อุปสงฺกมิตฺวา ธมฺมํ สุตฺวา ปฎิลทฺธสโทฺธ ปพฺพชิตฺวา วิปสฺสนาย กมฺมํ กโรโนฺต นจิรเสฺสว อรหตฺตํ ปาปุณิฯ เตน วุตฺตํ อปทาเน (อป. เถร ๒.๔๖.๙-๑๖) –

    Svāgataṃ vatātiādikā āyasmato senakattherassa gāthā. Kā uppatti? Ayampi purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave puññāni upacinanto sikhissa bhagavato kāle kulagehe nibbattitvā viññutaṃ patto ekadivasaṃ satthāraṃ disvā pasannamānaso morahatthena bhagavantaṃ pūjesi. So tena puññakammena devamanussesu saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde brāhmaṇakule nibbattitvā uruvelakassapattherassa bhaginiyā kucchimhi nibbatti, senakotissa nāmaṃ ahosi. So vayappatto brāhmaṇānaṃ vijjāsippesu nipphattiṃ gato gharāvāsaṃ vasati. Tena ca samayena mahājano saṃvacchare saṃvacchare phaggunamāse uttaraphaggunanakkhatte ussavaṃ anubhavanto gayāyaṃ titthābhisekaṃ karoti. Tena taṃ ussavaṃ ‘‘gayāphaggū’’ti vadanti. Atha bhagavā tādise ussavadivase veneyyānukampāya gayātitthasamīpe viharati, mahājanopi titthābhisekādhippāyena tato tato taṃ ṭhānaṃ upagacchati. Tasmiṃ khaṇe senakopi titthābhisekatthaṃ taṃ ṭhānaṃ upagato satthāraṃ dhammaṃ desentaṃ disvā upasaṅkamitvā dhammaṃ sutvā paṭiladdhasaddho pabbajitvā vipassanāya kammaṃ karonto nacirasseva arahattaṃ pāpuṇi. Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 2.46.9-16) –

    ‘‘โมรหตฺถํ คเหตฺวาน, อุเปสิํ โลกนายกํ;

    ‘‘Morahatthaṃ gahetvāna, upesiṃ lokanāyakaṃ;

    ปสนฺนจิโตฺต สุมโน, โมรหตฺถมทาสหํฯ

    Pasannacitto sumano, morahatthamadāsahaṃ.

    ‘‘อิมินา โมรหเตฺถน, เจตนาปณิธีหิ จ;

    ‘‘Iminā morahatthena, cetanāpaṇidhīhi ca;

    นิพฺพายิํสุ ตโย อคฺคี, ลภามิ วิปุลํ สุขํฯ

    Nibbāyiṃsu tayo aggī, labhāmi vipulaṃ sukhaṃ.

    ‘‘อโห พุโทฺธ อโห ธโมฺม, อโห โน สตฺถุสมฺปทา;

    ‘‘Aho buddho aho dhammo, aho no satthusampadā;

    ทตฺวานหํ โมรหตฺถํ, ลภามิ วิปุลํ สุขํฯ

    Datvānahaṃ morahatthaṃ, labhāmi vipulaṃ sukhaṃ.

    ‘‘ติยคฺคี นิพฺพุตา มยฺหํ, ภวา สเพฺพ สมูหตา;

    ‘‘Tiyaggī nibbutā mayhaṃ, bhavā sabbe samūhatā;

    สพฺพาสวา ปริกฺขีณา, นตฺถิ ทานิ ปุนพฺภโวฯ

    Sabbāsavā parikkhīṇā, natthi dāni punabbhavo.

    ‘‘เอกติํเส อิโต กเปฺป, ยํ ทานมททิํ ตทา;

    ‘‘Ekatiṃse ito kappe, yaṃ dānamadadiṃ tadā;

    ทุคฺคติํ นาภิชานามิ, โมรหตฺถสฺสิทํ ผลํฯ

    Duggatiṃ nābhijānāmi, morahatthassidaṃ phalaṃ.

    ‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป.… กตํ พุทฺธสฺส สาสน’’นฺติฯ

    ‘‘Kilesā jhāpitā mayhaṃ…pe… kataṃ buddhassa sāsana’’nti.

    อรหตฺตํ ปน ปตฺวา อตฺตโน ปฎิปตฺติํ ปจฺจเวกฺขิตฺวา สญฺชาตโสมนโสฺส อุทานวเสน –

    Arahattaṃ pana patvā attano paṭipattiṃ paccavekkhitvā sañjātasomanasso udānavasena –

    ๒๘๗.

    287.

    ‘‘สฺวาคตํ วต เม อาสิ, คยายํ คยผคฺคุยา;

    ‘‘Svāgataṃ vata me āsi, gayāyaṃ gayaphagguyā;

    ยํ อทฺทสาสิํ สมฺพุทฺธํ, เทเสนฺตํ ธมฺมมุตฺตมํฯ

    Yaṃ addasāsiṃ sambuddhaṃ, desentaṃ dhammamuttamaṃ.

    ๒๘๘.

    288.

    ‘‘มหปฺปภํ คณาจริยํ, อคฺคปตฺตํ วินายกํ;

    ‘‘Mahappabhaṃ gaṇācariyaṃ, aggapattaṃ vināyakaṃ;

    สเทวกสฺส โลกสฺส, ชินํ อตุลทสฺสนํฯ

    Sadevakassa lokassa, jinaṃ atuladassanaṃ.

    ๒๘๙.

    289.

    ‘‘มหานาคํ มหาวีรํ, มหาชุติมนาสวํ;

    ‘‘Mahānāgaṃ mahāvīraṃ, mahājutimanāsavaṃ;

    สพฺพาสวปริกฺขีณํ, สตฺถารมกุโตภยํฯ

    Sabbāsavaparikkhīṇaṃ, satthāramakutobhayaṃ.

    ๒๙๐.

    290.

    ‘‘จิรสงฺกิลิฎฺฐํ วต มํ, ทิฎฺฐิสนฺทานพนฺธิตํ;

    ‘‘Cirasaṅkiliṭṭhaṃ vata maṃ, diṭṭhisandānabandhitaṃ;

    วิโมจยิ โส ภควา, สพฺพคเนฺถหิ เสนก’’นฺติฯ –

    Vimocayi so bhagavā, sabbaganthehi senaka’’nti. –

    จตโสฺส คาถา อภาสิฯ

    Catasso gāthā abhāsi.

    ตตฺถ สฺวาคตํ วต เม อาสีติ มยา สุฎฺฐุ อาคตํ วต อาสิฯ มม วา สุนฺทรํ วต อาคมนํ อาสิฯ คยายนฺติ คยาติตฺถสมีเปฯ คยผคฺคุยาติ ‘‘คยาผคฺคู’’ติ ลทฺธโวหาเร ผคฺคุนมาสสฺส อุตฺตรผคฺคุนีนกฺขเตฺตฯ ‘‘ย’’นฺติอาทิ สฺวาคตภาวสฺส การณทสฺสนํฯ ตตฺถ นฺติ ยสฺมาฯ อทฺทสาสินฺติ อทฺทกฺขิํฯ สมฺพุทฺธนฺติ สมฺมา สามํ สพฺพธมฺมานํ พุทฺธตฺตา สมฺพุทฺธํฯ เทเสนฺตํ ธมฺมมุตฺตมนฺติ อุตฺตมํ อคฺคํ สพฺพเสฎฺฐํ เอกนฺตนิยฺยานิกํ ธมฺมํ เวเนยฺยชฺฌาสยานุรูปํ ภาสนฺตํฯ

    Tattha svāgataṃ vata me āsīti mayā suṭṭhu āgataṃ vata āsi. Mama vā sundaraṃ vata āgamanaṃ āsi. Gayāyanti gayātitthasamīpe. Gayaphagguyāti ‘‘gayāphaggū’’ti laddhavohāre phaggunamāsassa uttaraphaggunīnakkhatte. ‘‘Ya’’ntiādi svāgatabhāvassa kāraṇadassanaṃ. Tattha yanti yasmā. Addasāsinti addakkhiṃ. Sambuddhanti sammā sāmaṃ sabbadhammānaṃ buddhattā sambuddhaṃ. Desentaṃ dhammamuttamanti uttamaṃ aggaṃ sabbaseṭṭhaṃ ekantaniyyānikaṃ dhammaṃ veneyyajjhāsayānurūpaṃ bhāsantaṃ.

    มหปฺปภนฺติ มหติยา สรีรปฺปภาย ญาณปฺปภาย จ สมนฺนาคตํฯ คณาจริยนฺติ ภิกฺขุปริสาทีนํ คณานํ อุตฺตเมน ทมเถน อาจารสิกฺขาปเนน คณาจริยํฯ อคฺคภูตานํ สีลาทีนํ คุณานํ อธิคเมน อคฺคปฺปตฺตํฯ เทวมนุสฺสาทีนํ ปรเมน วินเยน วินยนโต, สยํ นายกรหิตตฺตา จ วินายกํฯ เกนจิ อนภิภูโต หุตฺวา สกลํ โลกํ อภิภวิตฺวา ฐิตตฺตา, ปญฺจนฺนมฺปิ มารานํ ชิตตฺตา จ สเทวกสฺส โลกสฺส ชินํ สเทวเก โลเก อคฺคชินํ, พาตฺติํสวรมหาปุริสลกฺขณอสีติอนุพฺยญฺชนาทิปฎิมณฺฑิตรูปกายตาย ทสพลจตุเวสารชฺชาทิคุณปฎิมณฺฑิตธมฺมกายตาย จ สเทวเกน โลเกน อปริเมยฺยทสฺสนตาย อสทิสทสฺสนตาย จ อตุลทสฺสนํ

    Mahappabhanti mahatiyā sarīrappabhāya ñāṇappabhāya ca samannāgataṃ. Gaṇācariyanti bhikkhuparisādīnaṃ gaṇānaṃ uttamena damathena ācārasikkhāpanena gaṇācariyaṃ. Aggabhūtānaṃ sīlādīnaṃ guṇānaṃ adhigamena aggappattaṃ. Devamanussādīnaṃ paramena vinayena vinayanato, sayaṃ nāyakarahitattā ca vināyakaṃ. Kenaci anabhibhūto hutvā sakalaṃ lokaṃ abhibhavitvā ṭhitattā, pañcannampi mārānaṃ jitattā ca sadevakassa lokassa jinaṃ sadevake loke aggajinaṃ, bāttiṃsavaramahāpurisalakkhaṇaasītianubyañjanādipaṭimaṇḍitarūpakāyatāya dasabalacatuvesārajjādiguṇapaṭimaṇḍitadhammakāyatāya ca sadevakena lokena aparimeyyadassanatāya asadisadassanatāya ca atuladassanaṃ.

    คติพลปรกฺกมาทิสมฺปตฺติยา มหานาคสทิสตฺตา, นาเคสุปิ ขีณาสเวสุ มหานุภาวตาย จ มหานาคํฯ มารเสนาวิมถนโต มหาวิกฺกนฺตตาย จ มหาวีรํฯ มหาชุตินฺติ มหาปตาปํ มหาเตชนฺติ อโตฺถฯ นตฺถิ เอตสฺส จตฺตาโรปิ อาสวาติ อนาสวํฯ สเพฺพ อาสวา สวาสนา ปริกฺขีณา เอตสฺสาติ สพฺพาสวปริกฺขีณํฯ กามํ สาวกพุทฺธา ปเจฺจกพุทฺธา จ ขีณาสวาว, สพฺพญฺญุพุทฺธา เอว ปน สวาสเน อาสเว เขเปนฺตีติ ทสฺสนตฺถํ ‘‘อนาสว’’นฺติ วตฺวา ปุน ‘‘สพฺพาสวปริกฺขีณ’’นฺติ วุตฺตํฯ เตน วุตฺตํ – ‘‘สเพฺพ อาสวา สวาสนา ปริกฺขีณา เอตสฺสาติ สพฺพาสวปริกฺขีณ’’นฺติฯ ทิฎฺฐธมฺมิกสมฺปรายิกปรมเตฺถหิ ยถารหํ เวเนยฺยานํ อนุสาสนโต สตฺถารํ, จตุเวสารชฺชวิสารทตาย กุโตจิปิ ภยาภาวโต อกุโตภยํ, เอวรูปํ สมฺมาสมฺพุทฺธํ ยํ ยสฺมา อทฺทสาสิํ, ตสฺมา สฺวาคตํ วต เม อาสีติ โยชนาฯ

    Gatibalaparakkamādisampattiyā mahānāgasadisattā, nāgesupi khīṇāsavesu mahānubhāvatāya ca mahānāgaṃ. Mārasenāvimathanato mahāvikkantatāya ca mahāvīraṃ. Mahājutinti mahāpatāpaṃ mahātejanti attho. Natthi etassa cattāropi āsavāti anāsavaṃ. Sabbe āsavā savāsanā parikkhīṇā etassāti sabbāsavaparikkhīṇaṃ. Kāmaṃ sāvakabuddhā paccekabuddhā ca khīṇāsavāva, sabbaññubuddhā eva pana savāsane āsave khepentīti dassanatthaṃ ‘‘anāsava’’nti vatvā puna ‘‘sabbāsavaparikkhīṇa’’nti vuttaṃ. Tena vuttaṃ – ‘‘sabbe āsavā savāsanā parikkhīṇā etassāti sabbāsavaparikkhīṇa’’nti. Diṭṭhadhammikasamparāyikaparamatthehi yathārahaṃ veneyyānaṃ anusāsanato satthāraṃ, catuvesārajjavisāradatāya kutocipi bhayābhāvato akutobhayaṃ, evarūpaṃ sammāsambuddhaṃ yaṃ yasmā addasāsiṃ, tasmā svāgataṃ vata me āsīti yojanā.

    อิทานิ สตฺถุ ทสฺสเนน อตฺตนา ลทฺธคุณํ ทเสฺสโนฺต จตุตฺถํ คาถมาหฯ ตสฺสโตฺถ – กญฺชิยปุณฺณลาพุ วิย ตกฺกภริตจาฎิ วิย วสาปีตปิโลติกา วิย จ สํกิเลสวตฺถูหิ อนมตเคฺค สํสาเร จิรกาลํ สํกิลิฎฺฐํฯ คทฺทุลพนฺธิตํ วิย ถเมฺภ สารเมยํ สกฺกายถเมฺภ ทิฎฺฐิสนฺทาเนน, ทิฎฺฐิพนฺธเนน พนฺธิตํ พทฺธํ, ตโต วิโมเจโนฺต จ อภิชฺฌาทีหิ สพฺพคเนฺถ หิ มํ เสนกํ อริยมคฺคหเตฺถน, วิโมจยิ วต โส ภควา มยฺหํ สตฺถาติ ภควติ อภิปฺปสาทํ ปเวเทติฯ

    Idāni satthu dassanena attanā laddhaguṇaṃ dassento catutthaṃ gāthamāha. Tassattho – kañjiyapuṇṇalābu viya takkabharitacāṭi viya vasāpītapilotikā viya ca saṃkilesavatthūhi anamatagge saṃsāre cirakālaṃ saṃkiliṭṭhaṃ. Gaddulabandhitaṃ viya thambhe sārameyaṃ sakkāyathambhe diṭṭhisandānena, diṭṭhibandhanena bandhitaṃ baddhaṃ, tato vimocento ca abhijjhādīhi sabbaganthe hi maṃ senakaṃ ariyamaggahatthena, vimocayi vata so bhagavā mayhaṃ satthāti bhagavati abhippasādaṃ pavedeti.

    เสนกเตฺถรคาถาวณฺณนา นิฎฺฐิตาฯ

    Senakattheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.







    Related texts:



    ติปิฎก (มูล) • Tipiṭaka (Mūla) / สุตฺตปิฎก • Suttapiṭaka / ขุทฺทกนิกาย • Khuddakanikāya / เถรคาถาปาฬิ • Theragāthāpāḷi / ๖. เสนกเตฺถรคาถา • 6. Senakattheragāthā


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact