Library / Tipiṭaka / တိပိဋက • Tipiṭaka / ထေရဂာထာ-အဋ္ဌကထာ • Theragāthā-aṭṭhakathā |
၆. သေနကတ္ထေရဂာထာဝဏ္ဏနာ
6. Senakattheragāthāvaṇṇanā
သ္ဝာဂတံ ဝတာတိအာဒိကာ အာယသ္မတော သေနကတ္ထေရသ္သ ဂာထာ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? အယမ္ပိ ပုရိမဗုဒ္ဓေသု ကတာဓိကာရော တတ္ထ တတ္ထ ဘဝေ ပုညာနိ ဥပစိနန္တော သိခိသ္သ ဘဂဝတော ကာလေ ကုလဂေဟေ နိဗ္ဗတ္တိတ္ဝာ ဝိညုတံ ပတ္တော ဧကဒိဝသံ သတ္ထာရံ ဒိသ္ဝာ ပသန္နမာနသော မောရဟတ္ထေန ဘဂဝန္တံ ပူဇေသိ။ သော တေန ပုညကမ္မေန ဒေဝမနုသ္သေသု သံသရန္တော ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေ ဗ္ရာဟ္မဏကုလေ နိဗ္ဗတ္တိတ္ဝာ ဥရုဝေလကသ္သပတ္ထေရသ္သ ဘဂိနိယာ ကုစ္ဆိမ္ဟိ နိဗ္ဗတ္တိ, သေနကောတိသ္သ နာမံ အဟောသိ။ သော ဝယပ္ပတ္တော ဗ္ရာဟ္မဏာနံ ဝိဇ္ဇာသိပ္ပေသု နိပ္ဖတ္တိံ ဂတော ဃရာဝာသံ ဝသတိ။ တေန စ သမယေန မဟာဇနော သံဝစ္ဆရေ သံဝစ္ဆရေ ဖဂ္ဂုနမာသေ ဥတ္တရဖဂ္ဂုနနက္ခတ္တေ ဥသ္သဝံ အနုဘဝန္တော ဂယာယံ တိတ္ထာဘိသေကံ ကရောတိ။ တေန တံ ဥသ္သဝံ ‘‘ဂယာဖဂ္ဂူ’’တိ ဝဒန္တိ။ အထ ဘဂဝာ တာဒိသေ ဥသ္သဝဒိဝသေ ဝေနေယ္ယာနုကမ္ပာယ ဂယာတိတ္ထသမီပေ ဝိဟရတိ, မဟာဇနောပိ တိတ္ထာဘိသေကာဓိပ္ပာယေန တတော တတော တံ ဌာနံ ဥပဂစ္ဆတိ။ တသ္မိံ ခဏေ သေနကောပိ တိတ္ထာဘိသေကတ္ထံ တံ ဌာနံ ဥပဂတော သတ္ထာရံ ဓမ္မံ ဒေသေန္တံ ဒိသ္ဝာ ဥပသင္ကမိတ္ဝာ ဓမ္မံ သုတ္ဝာ ပဋိလဒ္ဓသဒ္ဓော ပဗ္ဗဇိတ္ဝာ ဝိပသ္သနာယ ကမ္မံ ကရောန္တော နစိရသ္သေဝ အရဟတ္တံ ပာပုဏိ။ တေန ဝုတ္တံ အပဒာနေ (အပ. ထေရ ၂.၄၆.၉-၁၆) –
Svāgataṃ vatātiādikā āyasmato senakattherassa gāthā. Kā uppatti? Ayampi purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave puññāni upacinanto sikhissa bhagavato kāle kulagehe nibbattitvā viññutaṃ patto ekadivasaṃ satthāraṃ disvā pasannamānaso morahatthena bhagavantaṃ pūjesi. So tena puññakammena devamanussesu saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde brāhmaṇakule nibbattitvā uruvelakassapattherassa bhaginiyā kucchimhi nibbatti, senakotissa nāmaṃ ahosi. So vayappatto brāhmaṇānaṃ vijjāsippesu nipphattiṃ gato gharāvāsaṃ vasati. Tena ca samayena mahājano saṃvacchare saṃvacchare phaggunamāse uttaraphaggunanakkhatte ussavaṃ anubhavanto gayāyaṃ titthābhisekaṃ karoti. Tena taṃ ussavaṃ ‘‘gayāphaggū’’ti vadanti. Atha bhagavā tādise ussavadivase veneyyānukampāya gayātitthasamīpe viharati, mahājanopi titthābhisekādhippāyena tato tato taṃ ṭhānaṃ upagacchati. Tasmiṃ khaṇe senakopi titthābhisekatthaṃ taṃ ṭhānaṃ upagato satthāraṃ dhammaṃ desentaṃ disvā upasaṅkamitvā dhammaṃ sutvā paṭiladdhasaddho pabbajitvā vipassanāya kammaṃ karonto nacirasseva arahattaṃ pāpuṇi. Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 2.46.9-16) –
‘‘မောရဟတ္ထံ ဂဟေတ္ဝာန၊ ဥပေသိံ လောကနာယကံ။
‘‘Morahatthaṃ gahetvāna, upesiṃ lokanāyakaṃ;
ပသန္နစိတ္တော သုမနော၊ မောရဟတ္ထမဒာသဟံ။
Pasannacitto sumano, morahatthamadāsahaṃ.
‘‘ဣမိနာ မောရဟတ္ထေန၊ စေတနာပဏိဓီဟိ စ။
‘‘Iminā morahatthena, cetanāpaṇidhīhi ca;
နိဗ္ဗာယိံသု တယော အဂ္ဂီ၊ လဘာမိ ဝိပုလံ သုခံ။
Nibbāyiṃsu tayo aggī, labhāmi vipulaṃ sukhaṃ.
‘‘အဟော ဗုဒ္ဓော အဟော ဓမ္မော၊ အဟော နော သတ္ထုသမ္ပဒာ။
‘‘Aho buddho aho dhammo, aho no satthusampadā;
ဒတ္ဝာနဟံ မောရဟတ္ထံ၊ လဘာမိ ဝိပုလံ သုခံ။
Datvānahaṃ morahatthaṃ, labhāmi vipulaṃ sukhaṃ.
‘‘တိယဂ္ဂီ နိဗ္ဗုတာ မယ္ဟံ၊ ဘဝာ သဗ္ဗေ သမူဟတာ။
‘‘Tiyaggī nibbutā mayhaṃ, bhavā sabbe samūhatā;
သဗ္ဗာသဝာ ပရိက္ခီဏာ၊ နတ္ထိ ဒာနိ ပုနဗ္ဘဝော။
Sabbāsavā parikkhīṇā, natthi dāni punabbhavo.
‘‘ဧကတိံသေ ဣတော ကပ္ပေ၊ ယံ ဒာနမဒဒိံ တဒာ။
‘‘Ekatiṃse ito kappe, yaṃ dānamadadiṃ tadā;
ဒုဂ္ဂတိံ နာဘိဇာနာမိ၊ မောရဟတ္ထသ္သိဒံ ဖလံ။
Duggatiṃ nābhijānāmi, morahatthassidaṃ phalaṃ.
‘‘ကိလေသာ ဈာပိတာ မယ္ဟံ။ပေ.။ ကတံ ဗုဒ္ဓသ္သ သာသန’’န္တိ။
‘‘Kilesā jhāpitā mayhaṃ…pe… kataṃ buddhassa sāsana’’nti.
အရဟတ္တံ ပန ပတ္ဝာ အတ္တနော ပဋိပတ္တိံ ပစ္စဝေက္ခိတ္ဝာ သဉ္ဇာတသောမနသ္သော ဥဒာနဝသေန –
Arahattaṃ pana patvā attano paṭipattiṃ paccavekkhitvā sañjātasomanasso udānavasena –
၂၈၇.
287.
‘‘သ္ဝာဂတံ ဝတ မေ အာသိ၊ ဂယာယံ ဂယဖဂ္ဂုယာ။
‘‘Svāgataṃ vata me āsi, gayāyaṃ gayaphagguyā;
ယံ အဒ္ဒသာသိံ သမ္ဗုဒ္ဓံ၊ ဒေသေန္တံ ဓမ္မမုတ္တမံ။
Yaṃ addasāsiṃ sambuddhaṃ, desentaṃ dhammamuttamaṃ.
၂၈၈.
288.
‘‘မဟပ္ပဘံ ဂဏာစရိယံ၊ အဂ္ဂပတ္တံ ဝိနာယကံ။
‘‘Mahappabhaṃ gaṇācariyaṃ, aggapattaṃ vināyakaṃ;
သဒေဝကသ္သ လောကသ္သ၊ ဇိနံ အတုလဒသ္သနံ။
Sadevakassa lokassa, jinaṃ atuladassanaṃ.
၂၈၉.
289.
‘‘မဟာနာဂံ မဟာဝီရံ၊ မဟာဇုတိမနာသဝံ။
‘‘Mahānāgaṃ mahāvīraṃ, mahājutimanāsavaṃ;
သဗ္ဗာသဝပရိက္ခီဏံ၊ သတ္ထာရမကုတောဘယံ။
Sabbāsavaparikkhīṇaṃ, satthāramakutobhayaṃ.
၂၉၀.
290.
‘‘စိရသင္ကိလိဋ္ဌံ ဝတ မံ၊ ဒိဋ္ဌိသန္ဒာနဗန္ဓိတံ။
‘‘Cirasaṅkiliṭṭhaṃ vata maṃ, diṭṭhisandānabandhitaṃ;
ဝိမောစယိ သော ဘဂဝာ၊ သဗ္ဗဂန္ထေဟိ သေနက’’န္တိ။ –
Vimocayi so bhagavā, sabbaganthehi senaka’’nti. –
စတသ္သော ဂာထာ အဘာသိ။
Catasso gāthā abhāsi.
တတ္ထ သ္ဝာဂတံ ဝတ မေ အာသီတိ မယာ သုဋ္ဌု အာဂတံ ဝတ အာသိ။ မမ ဝာ သုန္ဒရံ ဝတ အာဂမနံ အာသိ။ ဂယာယန္တိ ဂယာတိတ္ထသမီပေ။ ဂယဖဂ္ဂုယာတိ ‘‘ဂယာဖဂ္ဂူ’’တိ လဒ္ဓဝောဟာရေ ဖဂ္ဂုနမာသသ္သ ဥတ္တရဖဂ္ဂုနီနက္ခတ္တေ။ ‘‘ယ’’န္တိအာဒိ သ္ဝာဂတဘာဝသ္သ ကာရဏဒသ္သနံ။ တတ္ထ ယန္တိ ယသ္မာ။ အဒ္ဒသာသိန္တိ အဒ္ဒက္ခိံ။ သမ္ဗုဒ္ဓန္တိ သမ္မာ သာမံ သဗ္ဗဓမ္မာနံ ဗုဒ္ဓတ္တာ သမ္ဗုဒ္ဓံ။ ဒေသေန္တံ ဓမ္မမုတ္တမန္တိ ဥတ္တမံ အဂ္ဂံ သဗ္ဗသေဋ္ဌံ ဧကန္တနိယ္ယာနိကံ ဓမ္မံ ဝေနေယ္ယဇ္ဈာသယာနုရူပံ ဘာသန္တံ။
Tattha svāgataṃ vata me āsīti mayā suṭṭhu āgataṃ vata āsi. Mama vā sundaraṃ vata āgamanaṃ āsi. Gayāyanti gayātitthasamīpe. Gayaphagguyāti ‘‘gayāphaggū’’ti laddhavohāre phaggunamāsassa uttaraphaggunīnakkhatte. ‘‘Ya’’ntiādi svāgatabhāvassa kāraṇadassanaṃ. Tattha yanti yasmā. Addasāsinti addakkhiṃ. Sambuddhanti sammā sāmaṃ sabbadhammānaṃ buddhattā sambuddhaṃ. Desentaṃ dhammamuttamanti uttamaṃ aggaṃ sabbaseṭṭhaṃ ekantaniyyānikaṃ dhammaṃ veneyyajjhāsayānurūpaṃ bhāsantaṃ.
မဟပ္ပဘန္တိ မဟတိယာ သရီရပ္ပဘာယ ဉာဏပ္ပဘာယ စ သမန္နာဂတံ။ ဂဏာစရိယန္တိ ဘိက္ခုပရိသာဒီနံ ဂဏာနံ ဥတ္တမေန ဒမထေန အာစာရသိက္ခာပနေန ဂဏာစရိယံ။ အဂ္ဂဘူတာနံ သီလာဒီနံ ဂုဏာနံ အဓိဂမေန အဂ္ဂပ္ပတ္တံ။ ဒေဝမနုသ္သာဒီနံ ပရမေန ဝိနယေန ဝိနယနတော, သယံ နာယကရဟိတတ္တာ စ ဝိနာယကံ။ ကေနစိ အနဘိဘူတော ဟုတ္ဝာ သကလံ လောကံ အဘိဘဝိတ္ဝာ ဌိတတ္တာ, ပဉ္စန္နမ္ပိ မာရာနံ ဇိတတ္တာ စ သဒေဝကသ္သ လောကသ္သ ဇိနံ သဒေဝကေ လောကေ အဂ္ဂဇိနံ, ဗာတ္တိံသဝရမဟာပုရိသလက္ခဏအသီတိအနုဗ္ယဉ္ဇနာဒိပဋိမဏ္ဍိတရူပကာယတာယ ဒသဗလစတုဝေသာရဇ္ဇာဒိဂုဏပဋိမဏ္ဍိတဓမ္မကာယတာယ စ သဒေဝကေန လောကေန အပရိမေယ္ယဒသ္သနတာယ အသဒိသဒသ္သနတာယ စ အတုလဒသ္သနံ။
Mahappabhanti mahatiyā sarīrappabhāya ñāṇappabhāya ca samannāgataṃ. Gaṇācariyanti bhikkhuparisādīnaṃ gaṇānaṃ uttamena damathena ācārasikkhāpanena gaṇācariyaṃ. Aggabhūtānaṃ sīlādīnaṃ guṇānaṃ adhigamena aggappattaṃ. Devamanussādīnaṃ paramena vinayena vinayanato, sayaṃ nāyakarahitattā ca vināyakaṃ. Kenaci anabhibhūto hutvā sakalaṃ lokaṃ abhibhavitvā ṭhitattā, pañcannampi mārānaṃ jitattā ca sadevakassa lokassa jinaṃ sadevake loke aggajinaṃ, bāttiṃsavaramahāpurisalakkhaṇaasītianubyañjanādipaṭimaṇḍitarūpakāyatāya dasabalacatuvesārajjādiguṇapaṭimaṇḍitadhammakāyatāya ca sadevakena lokena aparimeyyadassanatāya asadisadassanatāya ca atuladassanaṃ.
ဂတိဗလပရက္ကမာဒိသမ္ပတ္တိယာ မဟာနာဂသဒိသတ္တာ, နာဂေသုပိ ခီဏာသဝေသု မဟာနုဘာဝတာယ စ မဟာနာဂံ။ မာရသေနာဝိမထနတော မဟာဝိက္ကန္တတာယ စ မဟာဝီရံ။ မဟာဇုတိန္တိ မဟာပတာပံ မဟာတေဇန္တိ အတ္ထော။ နတ္ထိ ဧတသ္သ စတ္တာရောပိ အာသဝာတိ အနာသဝံ။ သဗ္ဗေ အာသဝာ သဝာသနာ ပရိက္ခီဏာ ဧတသ္သာတိ သဗ္ဗာသဝပရိက္ခီဏံ။ ကာမံ သာဝကဗုဒ္ဓာ ပစ္စေကဗုဒ္ဓာ စ ခီဏာသဝာဝ, သဗ္ဗညုဗုဒ္ဓာ ဧဝ ပန သဝာသနေ အာသဝေ ခေပေန္တီတိ ဒသ္သနတ္ထံ ‘‘အနာသဝ’’န္တိ ဝတ္ဝာ ပုန ‘‘သဗ္ဗာသဝပရိက္ခီဏ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ တေန ဝုတ္တံ – ‘‘သဗ္ဗေ အာသဝာ သဝာသနာ ပရိက္ခီဏာ ဧတသ္သာတိ သဗ္ဗာသဝပရိက္ခီဏ’’န္တိ။ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကသမ္ပရာယိကပရမတ္ထေဟိ ယထာရဟံ ဝေနေယ္ယာနံ အနုသာသနတော သတ္ထာရံ, စတုဝေသာရဇ္ဇဝိသာရဒတာယ ကုတောစိပိ ဘယာဘာဝတော အကုတောဘယံ, ဧဝရူပံ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓံ ယံ ယသ္မာ အဒ္ဒသာသိံ, တသ္မာ သ္ဝာဂတံ ဝတ မေ အာသီတိ ယောဇနာ။
Gatibalaparakkamādisampattiyā mahānāgasadisattā, nāgesupi khīṇāsavesu mahānubhāvatāya ca mahānāgaṃ. Mārasenāvimathanato mahāvikkantatāya ca mahāvīraṃ. Mahājutinti mahāpatāpaṃ mahātejanti attho. Natthi etassa cattāropi āsavāti anāsavaṃ. Sabbe āsavā savāsanā parikkhīṇā etassāti sabbāsavaparikkhīṇaṃ. Kāmaṃ sāvakabuddhā paccekabuddhā ca khīṇāsavāva, sabbaññubuddhā eva pana savāsane āsave khepentīti dassanatthaṃ ‘‘anāsava’’nti vatvā puna ‘‘sabbāsavaparikkhīṇa’’nti vuttaṃ. Tena vuttaṃ – ‘‘sabbe āsavā savāsanā parikkhīṇā etassāti sabbāsavaparikkhīṇa’’nti. Diṭṭhadhammikasamparāyikaparamatthehi yathārahaṃ veneyyānaṃ anusāsanato satthāraṃ, catuvesārajjavisāradatāya kutocipi bhayābhāvato akutobhayaṃ, evarūpaṃ sammāsambuddhaṃ yaṃ yasmā addasāsiṃ, tasmā svāgataṃ vata me āsīti yojanā.
ဣဒာနိ သတ္ထု ဒသ္သနေန အတ္တနာ လဒ္ဓဂုဏံ ဒသ္သေန္တော စတုတ္ထံ ဂာထမာဟ။ တသ္သတ္ထော – ကဉ္ဇိယပုဏ္ဏလာဗု ဝိယ တက္ကဘရိတစာဋိ ဝိယ ဝသာပီတပိလောတိကာ ဝိယ စ သံကိလေသဝတ္ထူဟိ အနမတဂ္ဂေ သံသာရေ စိရကာလံ သံကိလိဋ္ဌံ။ ဂဒ္ဒုလဗန္ဓိတံ ဝိယ ထမ္ဘေ သာရမေယံ သက္ကာယထမ္ဘေ ဒိဋ္ဌိသန္ဒာနေန, ဒိဋ္ဌိဗန္ဓနေန ဗန္ဓိတံ ဗဒ္ဓံ, တတော ဝိမောစေန္တော စ အဘိဇ္ဈာဒီဟိ သဗ္ဗဂန္ထေ ဟိ မံ သေနကံ အရိယမဂ္ဂဟတ္ထေန, ဝိမောစယိ ဝတ သော ဘဂဝာ မယ္ဟံ သတ္ထာတိ ဘဂဝတိ အဘိပ္ပသာဒံ ပဝေဒေတိ။
Idāni satthu dassanena attanā laddhaguṇaṃ dassento catutthaṃ gāthamāha. Tassattho – kañjiyapuṇṇalābu viya takkabharitacāṭi viya vasāpītapilotikā viya ca saṃkilesavatthūhi anamatagge saṃsāre cirakālaṃ saṃkiliṭṭhaṃ. Gaddulabandhitaṃ viya thambhe sārameyaṃ sakkāyathambhe diṭṭhisandānena, diṭṭhibandhanena bandhitaṃ baddhaṃ, tato vimocento ca abhijjhādīhi sabbaganthe hi maṃ senakaṃ ariyamaggahatthena, vimocayi vata so bhagavā mayhaṃ satthāti bhagavati abhippasādaṃ pavedeti.
သေနကတ္ထေရဂာထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
Senakattheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
တိပိဋက (မူလ) • Tipiṭaka (Mūla) / သုတ္တပိဋက • Suttapiṭaka / ခုဒ္ဒကနိကာယ • Khuddakanikāya / ထေရဂာထာပာဠိ • Theragāthāpāḷi / ၆. သေနကတ္ထေရဂာထာ • 6. Senakattheragāthā