Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / ථෙරගාථා-අට්ඨකථා • Theragāthā-aṭṭhakathā |
6. සෙනකත්ථෙරගාථාවණ්ණනා
6. Senakattheragāthāvaṇṇanā
ස්වාගතං වතාතිආදිකා ආයස්මතො සෙනකත්ථෙරස්ස ගාථා. කා උප්පත්ති? අයම්පි පුරිමබුද්ධෙසු කතාධිකාරො තත්ථ තත්ථ භවෙ පුඤ්ඤානි උපචිනන්තො සිඛිස්ස භගවතො කාලෙ කුලගෙහෙ නිබ්බත්තිත්වා විඤ්ඤුතං පත්තො එකදිවසං සත්ථාරං දිස්වා පසන්නමානසො මොරහත්ථෙන භගවන්තං පූජෙසි. සො තෙන පුඤ්ඤකම්මෙන දෙවමනුස්සෙසු සංසරන්තො ඉමස්මිං බුද්ධුප්පාදෙ බ්රාහ්මණකුලෙ නිබ්බත්තිත්වා උරුවෙලකස්සපත්ථෙරස්ස භගිනියා කුච්ඡිම්හි නිබ්බත්ති, සෙනකොතිස්ස නාමං අහොසි. සො වයප්පත්තො බ්රාහ්මණානං විජ්ජාසිප්පෙසු නිප්ඵත්තිං ගතො ඝරාවාසං වසති. තෙන ච සමයෙන මහාජනො සංවච්ඡරෙ සංවච්ඡරෙ ඵග්ගුනමාසෙ උත්තරඵග්ගුනනක්ඛත්තෙ උස්සවං අනුභවන්තො ගයායං තිත්ථාභිසෙකං කරොති. තෙන තං උස්සවං ‘‘ගයාඵග්ගූ’’ති වදන්ති. අථ භගවා තාදිසෙ උස්සවදිවසෙ වෙනෙය්යානුකම්පාය ගයාතිත්ථසමීපෙ විහරති, මහාජනොපි තිත්ථාභිසෙකාධිප්පායෙන තතො තතො තං ඨානං උපගච්ඡති. තස්මිං ඛණෙ සෙනකොපි තිත්ථාභිසෙකත්ථං තං ඨානං උපගතො සත්ථාරං ධම්මං දෙසෙන්තං දිස්වා උපසඞ්කමිත්වා ධම්මං සුත්වා පටිලද්ධසද්ධො පබ්බජිත්වා විපස්සනාය කම්මං කරොන්තො නචිරස්සෙව අරහත්තං පාපුණි. තෙන වුත්තං අපදානෙ (අප. ථෙර 2.46.9-16) –
Svāgataṃ vatātiādikā āyasmato senakattherassa gāthā. Kā uppatti? Ayampi purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave puññāni upacinanto sikhissa bhagavato kāle kulagehe nibbattitvā viññutaṃ patto ekadivasaṃ satthāraṃ disvā pasannamānaso morahatthena bhagavantaṃ pūjesi. So tena puññakammena devamanussesu saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde brāhmaṇakule nibbattitvā uruvelakassapattherassa bhaginiyā kucchimhi nibbatti, senakotissa nāmaṃ ahosi. So vayappatto brāhmaṇānaṃ vijjāsippesu nipphattiṃ gato gharāvāsaṃ vasati. Tena ca samayena mahājano saṃvacchare saṃvacchare phaggunamāse uttaraphaggunanakkhatte ussavaṃ anubhavanto gayāyaṃ titthābhisekaṃ karoti. Tena taṃ ussavaṃ ‘‘gayāphaggū’’ti vadanti. Atha bhagavā tādise ussavadivase veneyyānukampāya gayātitthasamīpe viharati, mahājanopi titthābhisekādhippāyena tato tato taṃ ṭhānaṃ upagacchati. Tasmiṃ khaṇe senakopi titthābhisekatthaṃ taṃ ṭhānaṃ upagato satthāraṃ dhammaṃ desentaṃ disvā upasaṅkamitvā dhammaṃ sutvā paṭiladdhasaddho pabbajitvā vipassanāya kammaṃ karonto nacirasseva arahattaṃ pāpuṇi. Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 2.46.9-16) –
‘‘මොරහත්ථං ගහෙත්වාන, උපෙසිං ලොකනායකං;
‘‘Morahatthaṃ gahetvāna, upesiṃ lokanāyakaṃ;
පසන්නචිත්තො සුමනො, මොරහත්ථමදාසහං.
Pasannacitto sumano, morahatthamadāsahaṃ.
‘‘ඉමිනා මොරහත්ථෙන, චෙතනාපණිධීහි ච;
‘‘Iminā morahatthena, cetanāpaṇidhīhi ca;
නිබ්බායිංසු තයො අග්ගී, ලභාමි විපුලං සුඛං.
Nibbāyiṃsu tayo aggī, labhāmi vipulaṃ sukhaṃ.
‘‘අහො බුද්ධො අහො ධම්මො, අහො නො සත්ථුසම්පදා;
‘‘Aho buddho aho dhammo, aho no satthusampadā;
දත්වානහං මොරහත්ථං, ලභාමි විපුලං සුඛං.
Datvānahaṃ morahatthaṃ, labhāmi vipulaṃ sukhaṃ.
‘‘තියග්ගී නිබ්බුතා මය්හං, භවා සබ්බෙ සමූහතා;
‘‘Tiyaggī nibbutā mayhaṃ, bhavā sabbe samūhatā;
සබ්බාසවා පරික්ඛීණා, නත්ථි දානි පුනබ්භවො.
Sabbāsavā parikkhīṇā, natthi dāni punabbhavo.
‘‘එකතිංසෙ ඉතො කප්පෙ, යං දානමදදිං තදා;
‘‘Ekatiṃse ito kappe, yaṃ dānamadadiṃ tadā;
දුග්ගතිං නාභිජානාමි, මොරහත්ථස්සිදං ඵලං.
Duggatiṃ nābhijānāmi, morahatthassidaṃ phalaṃ.
‘‘කිලෙසා ඣාපිතා මය්හං…පෙ.… කතං බුද්ධස්ස සාසන’’න්ති.
‘‘Kilesā jhāpitā mayhaṃ…pe… kataṃ buddhassa sāsana’’nti.
අරහත්තං පන පත්වා අත්තනො පටිපත්තිං පච්චවෙක්ඛිත්වා සඤ්ජාතසොමනස්සො උදානවසෙන –
Arahattaṃ pana patvā attano paṭipattiṃ paccavekkhitvā sañjātasomanasso udānavasena –
287.
287.
‘‘ස්වාගතං වත මෙ ආසි, ගයායං ගයඵග්ගුයා;
‘‘Svāgataṃ vata me āsi, gayāyaṃ gayaphagguyā;
යං අද්දසාසිං සම්බුද්ධං, දෙසෙන්තං ධම්මමුත්තමං.
Yaṃ addasāsiṃ sambuddhaṃ, desentaṃ dhammamuttamaṃ.
288.
288.
‘‘මහප්පභං ගණාචරියං, අග්ගපත්තං විනායකං;
‘‘Mahappabhaṃ gaṇācariyaṃ, aggapattaṃ vināyakaṃ;
සදෙවකස්ස ලොකස්ස, ජිනං අතුලදස්සනං.
Sadevakassa lokassa, jinaṃ atuladassanaṃ.
289.
289.
‘‘මහානාගං මහාවීරං, මහාජුතිමනාසවං;
‘‘Mahānāgaṃ mahāvīraṃ, mahājutimanāsavaṃ;
සබ්බාසවපරික්ඛීණං, සත්ථාරමකුතොභයං.
Sabbāsavaparikkhīṇaṃ, satthāramakutobhayaṃ.
290.
290.
‘‘චිරසඞ්කිලිට්ඨං වත මං, දිට්ඨිසන්දානබන්ධිතං;
‘‘Cirasaṅkiliṭṭhaṃ vata maṃ, diṭṭhisandānabandhitaṃ;
විමොචයි සො භගවා, සබ්බගන්ථෙහි සෙනක’’න්ති. –
Vimocayi so bhagavā, sabbaganthehi senaka’’nti. –
චතස්සො ගාථා අභාසි.
Catasso gāthā abhāsi.
තත්ථ ස්වාගතං වත මෙ ආසීති මයා සුට්ඨු ආගතං වත ආසි. මම වා සුන්දරං වත ආගමනං ආසි. ගයායන්ති ගයාතිත්ථසමීපෙ. ගයඵග්ගුයාති ‘‘ගයාඵග්ගූ’’ති ලද්ධවොහාරෙ ඵග්ගුනමාසස්ස උත්තරඵග්ගුනීනක්ඛත්තෙ. ‘‘ය’’න්තිආදි ස්වාගතභාවස්ස කාරණදස්සනං. තත්ථ යන්ති යස්මා. අද්දසාසින්ති අද්දක්ඛිං. සම්බුද්ධන්ති සම්මා සාමං සබ්බධම්මානං බුද්ධත්තා සම්බුද්ධං. දෙසෙන්තං ධම්මමුත්තමන්ති උත්තමං අග්ගං සබ්බසෙට්ඨං එකන්තනිය්යානිකං ධම්මං වෙනෙය්යජ්ඣාසයානුරූපං භාසන්තං.
Tattha svāgataṃ vata me āsīti mayā suṭṭhu āgataṃ vata āsi. Mama vā sundaraṃ vata āgamanaṃ āsi. Gayāyanti gayātitthasamīpe. Gayaphagguyāti ‘‘gayāphaggū’’ti laddhavohāre phaggunamāsassa uttaraphaggunīnakkhatte. ‘‘Ya’’ntiādi svāgatabhāvassa kāraṇadassanaṃ. Tattha yanti yasmā. Addasāsinti addakkhiṃ. Sambuddhanti sammā sāmaṃ sabbadhammānaṃ buddhattā sambuddhaṃ. Desentaṃ dhammamuttamanti uttamaṃ aggaṃ sabbaseṭṭhaṃ ekantaniyyānikaṃ dhammaṃ veneyyajjhāsayānurūpaṃ bhāsantaṃ.
මහප්පභන්ති මහතියා සරීරප්පභාය ඤාණප්පභාය ච සමන්නාගතං. ගණාචරියන්ති භික්ඛුපරිසාදීනං ගණානං උත්තමෙන දමථෙන ආචාරසික්ඛාපනෙන ගණාචරියං. අග්ගභූතානං සීලාදීනං ගුණානං අධිගමෙන අග්ගප්පත්තං. දෙවමනුස්සාදීනං පරමෙන විනයෙන විනයනතො, සයං නායකරහිතත්තා ච විනායකං. කෙනචි අනභිභූතො හුත්වා සකලං ලොකං අභිභවිත්වා ඨිතත්තා, පඤ්චන්නම්පි මාරානං ජිතත්තා ච සදෙවකස්ස ලොකස්ස ජිනං සදෙවකෙ ලොකෙ අග්ගජිනං, බාත්තිංසවරමහාපුරිසලක්ඛණඅසීතිඅනුබ්යඤ්ජනාදිපටිමණ්ඩිතරූපකායතාය දසබලචතුවෙසාරජ්ජාදිගුණපටිමණ්ඩිතධම්මකායතාය ච සදෙවකෙන ලොකෙන අපරිමෙය්යදස්සනතාය අසදිසදස්සනතාය ච අතුලදස්සනං.
Mahappabhanti mahatiyā sarīrappabhāya ñāṇappabhāya ca samannāgataṃ. Gaṇācariyanti bhikkhuparisādīnaṃ gaṇānaṃ uttamena damathena ācārasikkhāpanena gaṇācariyaṃ. Aggabhūtānaṃ sīlādīnaṃ guṇānaṃ adhigamena aggappattaṃ. Devamanussādīnaṃ paramena vinayena vinayanato, sayaṃ nāyakarahitattā ca vināyakaṃ. Kenaci anabhibhūto hutvā sakalaṃ lokaṃ abhibhavitvā ṭhitattā, pañcannampi mārānaṃ jitattā ca sadevakassa lokassa jinaṃ sadevake loke aggajinaṃ, bāttiṃsavaramahāpurisalakkhaṇaasītianubyañjanādipaṭimaṇḍitarūpakāyatāya dasabalacatuvesārajjādiguṇapaṭimaṇḍitadhammakāyatāya ca sadevakena lokena aparimeyyadassanatāya asadisadassanatāya ca atuladassanaṃ.
ගතිබලපරක්කමාදිසම්පත්තියා මහානාගසදිසත්තා, නාගෙසුපි ඛීණාසවෙසු මහානුභාවතාය ච මහානාගං. මාරසෙනාවිමථනතො මහාවික්කන්තතාය ච මහාවීරං. මහාජුතින්ති මහාපතාපං මහාතෙජන්ති අත්ථො. නත්ථි එතස්ස චත්තාරොපි ආසවාති අනාසවං. සබ්බෙ ආසවා සවාසනා පරික්ඛීණා එතස්සාති සබ්බාසවපරික්ඛීණං. කාමං සාවකබුද්ධා පච්චෙකබුද්ධා ච ඛීණාසවාව, සබ්බඤ්ඤුබුද්ධා එව පන සවාසනෙ ආසවෙ ඛෙපෙන්තීති දස්සනත්ථං ‘‘අනාසව’’න්ති වත්වා පුන ‘‘සබ්බාසවපරික්ඛීණ’’න්ති වුත්තං. තෙන වුත්තං – ‘‘සබ්බෙ ආසවා සවාසනා පරික්ඛීණා එතස්සාති සබ්බාසවපරික්ඛීණ’’න්ති. දිට්ඨධම්මිකසම්පරායිකපරමත්ථෙහි යථාරහං වෙනෙය්යානං අනුසාසනතො සත්ථාරං, චතුවෙසාරජ්ජවිසාරදතාය කුතොචිපි භයාභාවතො අකුතොභයං, එවරූපං සම්මාසම්බුද්ධං යං යස්මා අද්දසාසිං, තස්මා ස්වාගතං වත මෙ ආසීති යොජනා.
Gatibalaparakkamādisampattiyā mahānāgasadisattā, nāgesupi khīṇāsavesu mahānubhāvatāya ca mahānāgaṃ. Mārasenāvimathanato mahāvikkantatāya ca mahāvīraṃ. Mahājutinti mahāpatāpaṃ mahātejanti attho. Natthi etassa cattāropi āsavāti anāsavaṃ. Sabbe āsavā savāsanā parikkhīṇā etassāti sabbāsavaparikkhīṇaṃ. Kāmaṃ sāvakabuddhā paccekabuddhā ca khīṇāsavāva, sabbaññubuddhā eva pana savāsane āsave khepentīti dassanatthaṃ ‘‘anāsava’’nti vatvā puna ‘‘sabbāsavaparikkhīṇa’’nti vuttaṃ. Tena vuttaṃ – ‘‘sabbe āsavā savāsanā parikkhīṇā etassāti sabbāsavaparikkhīṇa’’nti. Diṭṭhadhammikasamparāyikaparamatthehi yathārahaṃ veneyyānaṃ anusāsanato satthāraṃ, catuvesārajjavisāradatāya kutocipi bhayābhāvato akutobhayaṃ, evarūpaṃ sammāsambuddhaṃ yaṃ yasmā addasāsiṃ, tasmā svāgataṃ vata me āsīti yojanā.
ඉදානි සත්ථු දස්සනෙන අත්තනා ලද්ධගුණං දස්සෙන්තො චතුත්ථං ගාථමාහ. තස්සත්ථො – කඤ්ජියපුණ්ණලාබු විය තක්කභරිතචාටි විය වසාපීතපිලොතිකා විය ච සංකිලෙසවත්ථූහි අනමතග්ගෙ සංසාරෙ චිරකාලං සංකිලිට්ඨං. ගද්දුලබන්ධිතං විය ථම්භෙ සාරමෙයං සක්කායථම්භෙ දිට්ඨිසන්දානෙන, දිට්ඨිබන්ධනෙන බන්ධිතං බද්ධං, තතො විමොචෙන්තො ච අභිජ්ඣාදීහි සබ්බගන්ථෙ හි මං සෙනකං අරියමග්ගහත්ථෙන, විමොචයි වත සො භගවා මය්හං සත්ථාති භගවති අභිප්පසාදං පවෙදෙති.
Idāni satthu dassanena attanā laddhaguṇaṃ dassento catutthaṃ gāthamāha. Tassattho – kañjiyapuṇṇalābu viya takkabharitacāṭi viya vasāpītapilotikā viya ca saṃkilesavatthūhi anamatagge saṃsāre cirakālaṃ saṃkiliṭṭhaṃ. Gaddulabandhitaṃ viya thambhe sārameyaṃ sakkāyathambhe diṭṭhisandānena, diṭṭhibandhanena bandhitaṃ baddhaṃ, tato vimocento ca abhijjhādīhi sabbaganthe hi maṃ senakaṃ ariyamaggahatthena, vimocayi vata so bhagavā mayhaṃ satthāti bhagavati abhippasādaṃ pavedeti.
සෙනකත්ථෙරගාථාවණ්ණනා නිට්ඨිතා.
Senakattheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
තිපිටක (මූල) • Tipiṭaka (Mūla) / සුත්තපිටක • Suttapiṭaka / ඛුද්දකනිකාය • Khuddakanikāya / ථෙරගාථාපාළි • Theragāthāpāḷi / 6. සෙනකත්ථෙරගාථා • 6. Senakattheragāthā