Library / Tipiṭaka / തിപിടക • Tipiṭaka / ഥേരഗാഥാ-അട്ഠകഥാ • Theragāthā-aṭṭhakathā |
൬. സേനകത്ഥേരഗാഥാവണ്ണനാ
6. Senakattheragāthāvaṇṇanā
സ്വാഗതം വതാതിആദികാ ആയസ്മതോ സേനകത്ഥേരസ്സ ഗാഥാ. കാ ഉപ്പത്തി? അയമ്പി പുരിമബുദ്ധേസു കതാധികാരോ തത്ഥ തത്ഥ ഭവേ പുഞ്ഞാനി ഉപചിനന്തോ സിഖിസ്സ ഭഗവതോ കാലേ കുലഗേഹേ നിബ്ബത്തിത്വാ വിഞ്ഞുതം പത്തോ ഏകദിവസം സത്ഥാരം ദിസ്വാ പസന്നമാനസോ മോരഹത്ഥേന ഭഗവന്തം പൂജേസി. സോ തേന പുഞ്ഞകമ്മേന ദേവമനുസ്സേസു സംസരന്തോ ഇമസ്മിം ബുദ്ധുപ്പാദേ ബ്രാഹ്മണകുലേ നിബ്ബത്തിത്വാ ഉരുവേലകസ്സപത്ഥേരസ്സ ഭഗിനിയാ കുച്ഛിമ്ഹി നിബ്ബത്തി, സേനകോതിസ്സ നാമം അഹോസി. സോ വയപ്പത്തോ ബ്രാഹ്മണാനം വിജ്ജാസിപ്പേസു നിപ്ഫത്തിം ഗതോ ഘരാവാസം വസതി. തേന ച സമയേന മഹാജനോ സംവച്ഛരേ സംവച്ഛരേ ഫഗ്ഗുനമാസേ ഉത്തരഫഗ്ഗുനനക്ഖത്തേ ഉസ്സവം അനുഭവന്തോ ഗയായം തിത്ഥാഭിസേകം കരോതി. തേന തം ഉസ്സവം ‘‘ഗയാഫഗ്ഗൂ’’തി വദന്തി. അഥ ഭഗവാ താദിസേ ഉസ്സവദിവസേ വേനേയ്യാനുകമ്പായ ഗയാതിത്ഥസമീപേ വിഹരതി, മഹാജനോപി തിത്ഥാഭിസേകാധിപ്പായേന തതോ തതോ തം ഠാനം ഉപഗച്ഛതി. തസ്മിം ഖണേ സേനകോപി തിത്ഥാഭിസേകത്ഥം തം ഠാനം ഉപഗതോ സത്ഥാരം ധമ്മം ദേസേന്തം ദിസ്വാ ഉപസങ്കമിത്വാ ധമ്മം സുത്വാ പടിലദ്ധസദ്ധോ പബ്ബജിത്വാ വിപസ്സനായ കമ്മം കരോന്തോ നചിരസ്സേവ അരഹത്തം പാപുണി. തേന വുത്തം അപദാനേ (അപ॰ ഥേര ൨.൪൬.൯-൧൬) –
Svāgataṃ vatātiādikā āyasmato senakattherassa gāthā. Kā uppatti? Ayampi purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave puññāni upacinanto sikhissa bhagavato kāle kulagehe nibbattitvā viññutaṃ patto ekadivasaṃ satthāraṃ disvā pasannamānaso morahatthena bhagavantaṃ pūjesi. So tena puññakammena devamanussesu saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde brāhmaṇakule nibbattitvā uruvelakassapattherassa bhaginiyā kucchimhi nibbatti, senakotissa nāmaṃ ahosi. So vayappatto brāhmaṇānaṃ vijjāsippesu nipphattiṃ gato gharāvāsaṃ vasati. Tena ca samayena mahājano saṃvacchare saṃvacchare phaggunamāse uttaraphaggunanakkhatte ussavaṃ anubhavanto gayāyaṃ titthābhisekaṃ karoti. Tena taṃ ussavaṃ ‘‘gayāphaggū’’ti vadanti. Atha bhagavā tādise ussavadivase veneyyānukampāya gayātitthasamīpe viharati, mahājanopi titthābhisekādhippāyena tato tato taṃ ṭhānaṃ upagacchati. Tasmiṃ khaṇe senakopi titthābhisekatthaṃ taṃ ṭhānaṃ upagato satthāraṃ dhammaṃ desentaṃ disvā upasaṅkamitvā dhammaṃ sutvā paṭiladdhasaddho pabbajitvā vipassanāya kammaṃ karonto nacirasseva arahattaṃ pāpuṇi. Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 2.46.9-16) –
‘‘മോരഹത്ഥം ഗഹേത്വാന, ഉപേസിം ലോകനായകം;
‘‘Morahatthaṃ gahetvāna, upesiṃ lokanāyakaṃ;
പസന്നചിത്തോ സുമനോ, മോരഹത്ഥമദാസഹം.
Pasannacitto sumano, morahatthamadāsahaṃ.
‘‘ഇമിനാ മോരഹത്ഥേന, ചേതനാപണിധീഹി ച;
‘‘Iminā morahatthena, cetanāpaṇidhīhi ca;
നിബ്ബായിംസു തയോ അഗ്ഗീ, ലഭാമി വിപുലം സുഖം.
Nibbāyiṃsu tayo aggī, labhāmi vipulaṃ sukhaṃ.
‘‘അഹോ ബുദ്ധോ അഹോ ധമ്മോ, അഹോ നോ സത്ഥുസമ്പദാ;
‘‘Aho buddho aho dhammo, aho no satthusampadā;
ദത്വാനഹം മോരഹത്ഥം, ലഭാമി വിപുലം സുഖം.
Datvānahaṃ morahatthaṃ, labhāmi vipulaṃ sukhaṃ.
‘‘തിയഗ്ഗീ നിബ്ബുതാ മയ്ഹം, ഭവാ സബ്ബേ സമൂഹതാ;
‘‘Tiyaggī nibbutā mayhaṃ, bhavā sabbe samūhatā;
സബ്ബാസവാ പരിക്ഖീണാ, നത്ഥി ദാനി പുനബ്ഭവോ.
Sabbāsavā parikkhīṇā, natthi dāni punabbhavo.
‘‘ഏകതിംസേ ഇതോ കപ്പേ, യം ദാനമദദിം തദാ;
‘‘Ekatiṃse ito kappe, yaṃ dānamadadiṃ tadā;
ദുഗ്ഗതിം നാഭിജാനാമി, മോരഹത്ഥസ്സിദം ഫലം.
Duggatiṃ nābhijānāmi, morahatthassidaṃ phalaṃ.
‘‘കിലേസാ ഝാപിതാ മയ്ഹം…പേ॰… കതം ബുദ്ധസ്സ സാസന’’ന്തി.
‘‘Kilesā jhāpitā mayhaṃ…pe… kataṃ buddhassa sāsana’’nti.
അരഹത്തം പന പത്വാ അത്തനോ പടിപത്തിം പച്ചവേക്ഖിത്വാ സഞ്ജാതസോമനസ്സോ ഉദാനവസേന –
Arahattaṃ pana patvā attano paṭipattiṃ paccavekkhitvā sañjātasomanasso udānavasena –
൨൮൭.
287.
‘‘സ്വാഗതം വത മേ ആസി, ഗയായം ഗയഫഗ്ഗുയാ;
‘‘Svāgataṃ vata me āsi, gayāyaṃ gayaphagguyā;
യം അദ്ദസാസിം സമ്ബുദ്ധം, ദേസേന്തം ധമ്മമുത്തമം.
Yaṃ addasāsiṃ sambuddhaṃ, desentaṃ dhammamuttamaṃ.
൨൮൮.
288.
‘‘മഹപ്പഭം ഗണാചരിയം, അഗ്ഗപത്തം വിനായകം;
‘‘Mahappabhaṃ gaṇācariyaṃ, aggapattaṃ vināyakaṃ;
സദേവകസ്സ ലോകസ്സ, ജിനം അതുലദസ്സനം.
Sadevakassa lokassa, jinaṃ atuladassanaṃ.
൨൮൯.
289.
‘‘മഹാനാഗം മഹാവീരം, മഹാജുതിമനാസവം;
‘‘Mahānāgaṃ mahāvīraṃ, mahājutimanāsavaṃ;
സബ്ബാസവപരിക്ഖീണം, സത്ഥാരമകുതോഭയം.
Sabbāsavaparikkhīṇaṃ, satthāramakutobhayaṃ.
൨൯൦.
290.
‘‘ചിരസങ്കിലിട്ഠം വത മം, ദിട്ഠിസന്ദാനബന്ധിതം;
‘‘Cirasaṅkiliṭṭhaṃ vata maṃ, diṭṭhisandānabandhitaṃ;
വിമോചയി സോ ഭഗവാ, സബ്ബഗന്ഥേഹി സേനക’’ന്തി. –
Vimocayi so bhagavā, sabbaganthehi senaka’’nti. –
ചതസ്സോ ഗാഥാ അഭാസി.
Catasso gāthā abhāsi.
തത്ഥ സ്വാഗതം വത മേ ആസീതി മയാ സുട്ഠു ആഗതം വത ആസി. മമ വാ സുന്ദരം വത ആഗമനം ആസി. ഗയായന്തി ഗയാതിത്ഥസമീപേ. ഗയഫഗ്ഗുയാതി ‘‘ഗയാഫഗ്ഗൂ’’തി ലദ്ധവോഹാരേ ഫഗ്ഗുനമാസസ്സ ഉത്തരഫഗ്ഗുനീനക്ഖത്തേ. ‘‘യ’’ന്തിആദി സ്വാഗതഭാവസ്സ കാരണദസ്സനം. തത്ഥ യന്തി യസ്മാ. അദ്ദസാസിന്തി അദ്ദക്ഖിം. സമ്ബുദ്ധന്തി സമ്മാ സാമം സബ്ബധമ്മാനം ബുദ്ധത്താ സമ്ബുദ്ധം. ദേസേന്തം ധമ്മമുത്തമന്തി ഉത്തമം അഗ്ഗം സബ്ബസേട്ഠം ഏകന്തനിയ്യാനികം ധമ്മം വേനേയ്യജ്ഝാസയാനുരൂപം ഭാസന്തം.
Tattha svāgataṃ vata me āsīti mayā suṭṭhu āgataṃ vata āsi. Mama vā sundaraṃ vata āgamanaṃ āsi. Gayāyanti gayātitthasamīpe. Gayaphagguyāti ‘‘gayāphaggū’’ti laddhavohāre phaggunamāsassa uttaraphaggunīnakkhatte. ‘‘Ya’’ntiādi svāgatabhāvassa kāraṇadassanaṃ. Tattha yanti yasmā. Addasāsinti addakkhiṃ. Sambuddhanti sammā sāmaṃ sabbadhammānaṃ buddhattā sambuddhaṃ. Desentaṃ dhammamuttamanti uttamaṃ aggaṃ sabbaseṭṭhaṃ ekantaniyyānikaṃ dhammaṃ veneyyajjhāsayānurūpaṃ bhāsantaṃ.
മഹപ്പഭന്തി മഹതിയാ സരീരപ്പഭായ ഞാണപ്പഭായ ച സമന്നാഗതം. ഗണാചരിയന്തി ഭിക്ഖുപരിസാദീനം ഗണാനം ഉത്തമേന ദമഥേന ആചാരസിക്ഖാപനേന ഗണാചരിയം. അഗ്ഗഭൂതാനം സീലാദീനം ഗുണാനം അധിഗമേന അഗ്ഗപ്പത്തം. ദേവമനുസ്സാദീനം പരമേന വിനയേന വിനയനതോ, സയം നായകരഹിതത്താ ച വിനായകം. കേനചി അനഭിഭൂതോ ഹുത്വാ സകലം ലോകം അഭിഭവിത്വാ ഠിതത്താ, പഞ്ചന്നമ്പി മാരാനം ജിതത്താ ച സദേവകസ്സ ലോകസ്സ ജിനം സദേവകേ ലോകേ അഗ്ഗജിനം, ബാത്തിംസവരമഹാപുരിസലക്ഖണഅസീതിഅനുബ്യഞ്ജനാദിപടിമണ്ഡിതരൂപകായതായ ദസബലചതുവേസാരജ്ജാദിഗുണപടിമണ്ഡിതധമ്മകായതായ ച സദേവകേന ലോകേന അപരിമേയ്യദസ്സനതായ അസദിസദസ്സനതായ ച അതുലദസ്സനം.
Mahappabhanti mahatiyā sarīrappabhāya ñāṇappabhāya ca samannāgataṃ. Gaṇācariyanti bhikkhuparisādīnaṃ gaṇānaṃ uttamena damathena ācārasikkhāpanena gaṇācariyaṃ. Aggabhūtānaṃ sīlādīnaṃ guṇānaṃ adhigamena aggappattaṃ. Devamanussādīnaṃ paramena vinayena vinayanato, sayaṃ nāyakarahitattā ca vināyakaṃ. Kenaci anabhibhūto hutvā sakalaṃ lokaṃ abhibhavitvā ṭhitattā, pañcannampi mārānaṃ jitattā ca sadevakassa lokassa jinaṃ sadevake loke aggajinaṃ, bāttiṃsavaramahāpurisalakkhaṇaasītianubyañjanādipaṭimaṇḍitarūpakāyatāya dasabalacatuvesārajjādiguṇapaṭimaṇḍitadhammakāyatāya ca sadevakena lokena aparimeyyadassanatāya asadisadassanatāya ca atuladassanaṃ.
ഗതിബലപരക്കമാദിസമ്പത്തിയാ മഹാനാഗസദിസത്താ, നാഗേസുപി ഖീണാസവേസു മഹാനുഭാവതായ ച മഹാനാഗം. മാരസേനാവിമഥനതോ മഹാവിക്കന്തതായ ച മഹാവീരം. മഹാജുതിന്തി മഹാപതാപം മഹാതേജന്തി അത്ഥോ. നത്ഥി ഏതസ്സ ചത്താരോപി ആസവാതി അനാസവം. സബ്ബേ ആസവാ സവാസനാ പരിക്ഖീണാ ഏതസ്സാതി സബ്ബാസവപരിക്ഖീണം. കാമം സാവകബുദ്ധാ പച്ചേകബുദ്ധാ ച ഖീണാസവാവ, സബ്ബഞ്ഞുബുദ്ധാ ഏവ പന സവാസനേ ആസവേ ഖേപേന്തീതി ദസ്സനത്ഥം ‘‘അനാസവ’’ന്തി വത്വാ പുന ‘‘സബ്ബാസവപരിക്ഖീണ’’ന്തി വുത്തം. തേന വുത്തം – ‘‘സബ്ബേ ആസവാ സവാസനാ പരിക്ഖീണാ ഏതസ്സാതി സബ്ബാസവപരിക്ഖീണ’’ന്തി. ദിട്ഠധമ്മികസമ്പരായികപരമത്ഥേഹി യഥാരഹം വേനേയ്യാനം അനുസാസനതോ സത്ഥാരം, ചതുവേസാരജ്ജവിസാരദതായ കുതോചിപി ഭയാഭാവതോ അകുതോഭയം, ഏവരൂപം സമ്മാസമ്ബുദ്ധം യം യസ്മാ അദ്ദസാസിം, തസ്മാ സ്വാഗതം വത മേ ആസീതി യോജനാ.
Gatibalaparakkamādisampattiyā mahānāgasadisattā, nāgesupi khīṇāsavesu mahānubhāvatāya ca mahānāgaṃ. Mārasenāvimathanato mahāvikkantatāya ca mahāvīraṃ. Mahājutinti mahāpatāpaṃ mahātejanti attho. Natthi etassa cattāropi āsavāti anāsavaṃ. Sabbe āsavā savāsanā parikkhīṇā etassāti sabbāsavaparikkhīṇaṃ. Kāmaṃ sāvakabuddhā paccekabuddhā ca khīṇāsavāva, sabbaññubuddhā eva pana savāsane āsave khepentīti dassanatthaṃ ‘‘anāsava’’nti vatvā puna ‘‘sabbāsavaparikkhīṇa’’nti vuttaṃ. Tena vuttaṃ – ‘‘sabbe āsavā savāsanā parikkhīṇā etassāti sabbāsavaparikkhīṇa’’nti. Diṭṭhadhammikasamparāyikaparamatthehi yathārahaṃ veneyyānaṃ anusāsanato satthāraṃ, catuvesārajjavisāradatāya kutocipi bhayābhāvato akutobhayaṃ, evarūpaṃ sammāsambuddhaṃ yaṃ yasmā addasāsiṃ, tasmā svāgataṃ vata me āsīti yojanā.
ഇദാനി സത്ഥു ദസ്സനേന അത്തനാ ലദ്ധഗുണം ദസ്സേന്തോ ചതുത്ഥം ഗാഥമാഹ. തസ്സത്ഥോ – കഞ്ജിയപുണ്ണലാബു വിയ തക്കഭരിതചാടി വിയ വസാപീതപിലോതികാ വിയ ച സംകിലേസവത്ഥൂഹി അനമതഗ്ഗേ സംസാരേ ചിരകാലം സംകിലിട്ഠം. ഗദ്ദുലബന്ധിതം വിയ ഥമ്ഭേ സാരമേയം സക്കായഥമ്ഭേ ദിട്ഠിസന്ദാനേന, ദിട്ഠിബന്ധനേന ബന്ധിതം ബദ്ധം, തതോ വിമോചേന്തോ ച അഭിജ്ഝാദീഹി സബ്ബഗന്ഥേ ഹി മം സേനകം അരിയമഗ്ഗഹത്ഥേന, വിമോചയി വത സോ ഭഗവാ മയ്ഹം സത്ഥാതി ഭഗവതി അഭിപ്പസാദം പവേദേതി.
Idāni satthu dassanena attanā laddhaguṇaṃ dassento catutthaṃ gāthamāha. Tassattho – kañjiyapuṇṇalābu viya takkabharitacāṭi viya vasāpītapilotikā viya ca saṃkilesavatthūhi anamatagge saṃsāre cirakālaṃ saṃkiliṭṭhaṃ. Gaddulabandhitaṃ viya thambhe sārameyaṃ sakkāyathambhe diṭṭhisandānena, diṭṭhibandhanena bandhitaṃ baddhaṃ, tato vimocento ca abhijjhādīhi sabbaganthe hi maṃ senakaṃ ariyamaggahatthena, vimocayi vata so bhagavā mayhaṃ satthāti bhagavati abhippasādaṃ pavedeti.
സേനകത്ഥേരഗാഥാവണ്ണനാ നിട്ഠിതാ.
Senakattheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
തിപിടക (മൂല) • Tipiṭaka (Mūla) / സുത്തപിടക • Suttapiṭaka / ഖുദ്ദകനികായ • Khuddakanikāya / ഥേരഗാഥാപാളി • Theragāthāpāḷi / ൬. സേനകത്ഥേരഗാഥാ • 6. Senakattheragāthā