| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / पाचित्यादियोजनापाळि • Pācityādiyojanāpāḷi |
सेनासनग्गाहकथा
Senāsanaggāhakathā
३१८. सेय्याति कायपसारणसङ्खातं सयनकिरियं पटिक्खिपित्वा सेनासनसङ्खातं सेय्यं दस्सेन्तो आह ‘‘मञ्चट्ठानानी’’ति। ‘‘सेय्यापरिच्छेदेना’’ति इमिना सेय्यग्घेनाति एत्थ अग्घसद्दस्स पूजनत्थं पटिक्खिपित्वा परिच्छेदनत्थं दीपेति। एत्थ च अग्घसद्दस्स चतुत्थक्खरेन युत्तभावो हेट्ठा समुच्चयक्खन्धकवण्णना (चूळव॰ अट्ठ॰ १०२) योजनाय वुत्तोयेव। कालन्ति सेय्यापटिग्गहणस्स कालं। गाहियमानाति गाहापियमाना। ‘‘अतिरेकानि अहेसु’’न्ति इमिना उस्सारयिंसूति एत्थ उद्धं सारयिंसु गच्छिंसु पवत्तिंसूति अत्थं दस्सेति। अतिरेकानीति च भिक्खुपरिच्छेदतो सेय्यापरिच्छेदानि अतिरेकानि। अनुभागन्ति एत्थ अनु पच्छा दातब्बो भागो अनुभागोति दस्सेन्तो आह ‘‘पुन अपरम्पि भागं दातु’’न्ति। अतिमन्देसूतिआदिवचनेन किञ्चिमन्देसु भिक्खूसु एकेकस्स भिक्खुनो द्वे तिस्सो सेय्या दातब्बा। यतो किञ्चिमन्देसु भिक्खूसु द्वे तयो विहारा दातब्बाति अत्थोपि गहेतब्बो। तत्थाति ‘‘न अकामा दातब्बो’’ति वचने। अनुभागे गहितेति योजना। येन अनुभागो च पठमभागो च गहितो, सो भिक्खूति योजना।
318.Seyyāti kāyapasāraṇasaṅkhātaṃ sayanakiriyaṃ paṭikkhipitvā senāsanasaṅkhātaṃ seyyaṃ dassento āha ‘‘mañcaṭṭhānānī’’ti. ‘‘Seyyāparicchedenā’’ti iminā seyyagghenāti ettha agghasaddassa pūjanatthaṃ paṭikkhipitvā paricchedanatthaṃ dīpeti. Ettha ca agghasaddassa catutthakkharena yuttabhāvo heṭṭhā samuccayakkhandhakavaṇṇanā (cūḷava. aṭṭha. 102) yojanāya vuttoyeva. Kālanti seyyāpaṭiggahaṇassa kālaṃ. Gāhiyamānāti gāhāpiyamānā. ‘‘Atirekāni ahesu’’nti iminā ussārayiṃsūti ettha uddhaṃ sārayiṃsu gacchiṃsu pavattiṃsūti atthaṃ dasseti. Atirekānīti ca bhikkhuparicchedato seyyāparicchedāni atirekāni. Anubhāganti ettha anu pacchā dātabbo bhāgo anubhāgoti dassento āha ‘‘puna aparampi bhāgaṃ dātu’’nti. Atimandesūtiādivacanena kiñcimandesu bhikkhūsu ekekassa bhikkhuno dve tisso seyyā dātabbā. Yato kiñcimandesu bhikkhūsu dve tayo vihārā dātabbāti atthopi gahetabbo. Tatthāti ‘‘na akāmā dātabbo’’ti vacane. Anubhāge gahiteti yojanā. Yena anubhāgo ca paṭhamabhāgo ca gahito, so bhikkhūti yojanā.
‘‘उपचारसीमतो बही’’ति इमिना निस्सीमेति एत्थ सीमतो बहि निक्खन्तं, निसिन्नं वा निस्सीमन्ति अत्थं दस्सेति। उपचारसीमाय आवासवड्ढनवसेन अतिवित्थारत्ता वुत्तं ‘‘दूरे ठितस्सापी’’ति। उतुकालेपीति हेमन्तगिम्हकालेपि। तस्मिञ्हि काले सीतउण्हउतु तिखिणो होति, तस्मा तस्सेव विसेसेन उतुकालोति नामं पाकटं होति। तेन वुत्तं ‘‘हेमन्तगिम्हकालेपी’’ति। पिसद्देन वस्सकालं अपेक्खति। पुरिमवस्सूपनायिकदिवसे गाहो पुरिमको, पच्छिमवस्सूपनायिकदिवसे गाहो पच्छिमको।
‘‘Upacārasīmato bahī’’ti iminā nissīmeti ettha sīmato bahi nikkhantaṃ, nisinnaṃ vā nissīmanti atthaṃ dasseti. Upacārasīmāya āvāsavaḍḍhanavasena ativitthārattā vuttaṃ ‘‘dūre ṭhitassāpī’’ti. Utukālepīti hemantagimhakālepi. Tasmiñhi kāle sītauṇhautu tikhiṇo hoti, tasmā tasseva visesena utukāloti nāmaṃ pākaṭaṃ hoti. Tena vuttaṃ ‘‘hemantagimhakālepī’’ti. Pisaddena vassakālaṃ apekkhati. Purimavassūpanāyikadivase gāho purimako, pacchimavassūpanāyikadivase gāho pacchimako.
अन्तरा द्वीहि वस्सूपनायिकदिवसेहि मुत्ते काले गाहो अन्तरामुत्तको। एकस्मिं विहारेति एकिस्सं विहारसीमायं। सेनासनसामिकाति सेनासनदायका, देन्तीति सम्बन्धो। तन्ति सेनासनं। आवासिका न ओलोकेन्तीति सम्बन्धो। एत्थाति सेनासने। पलुज्जन्तम्पीति विनस्सन्तम्पि। भगवा आहाति सम्बन्धो। तस्साति सेनासनस्स। अपरज्जूति अपरस्मिं अहनि अपरज्जु। गतायाति अतिक्कमिताय। पवारणाय गताय पवारणदिवसे अतिक्कमिते सति अपरज्जु अन्तरामुत्तको गाहेतब्बोति योजना।
Antarā dvīhi vassūpanāyikadivasehi mutte kāle gāho antarāmuttako. Ekasmiṃ vihāreti ekissaṃ vihārasīmāyaṃ. Senāsanasāmikāti senāsanadāyakā, dentīti sambandho. Tanti senāsanaṃ. Āvāsikā na olokentīti sambandho. Etthāti senāsane. Palujjantampīti vinassantampi. Bhagavā āhāti sambandho. Tassāti senāsanassa. Aparajjūti aparasmiṃ ahani aparajju. Gatāyāti atikkamitāya. Pavāraṇāya gatāya pavāraṇadivase atikkamite sati aparajju antarāmuttako gāhetabboti yojanā.
तन्ति अन्तरामुत्तकं। गाहेन्तेनाति गाहापेन्तेन। तेनाति गण्हन्तेन। अट्ठमासेति चत्तारो हेमन्तमासे, चत्तारो च गिम्हमासेति अट्ठमासे। कदाचि पञ्च गिम्हमासेति नवमासे वा। खण्डं वाति छिन्नट्ठानं वा। फुल्लं वाति फलितट्ठानं वा। पटिसङ्खरितब्बन्ति पाकतिकं कातब्बं। दिवसं खेपेत्वाति परिवेणे दिवसं खेपेत्वा। तत्थाति गहितसेनासने। रत्तिन्दिवन्ति रत्ति च दिवो च रत्तिन्दिवं, समाहारद्वन्दो, अच्चन्तसंयोगे चेतं उपयोगवचनं। न लब्भतीति सङ्घत्थेरेन न लब्भति। इदन्ति सेनासनं।
Tanti antarāmuttakaṃ. Gāhentenāti gāhāpentena. Tenāti gaṇhantena. Aṭṭhamāseti cattāro hemantamāse, cattāro ca gimhamāseti aṭṭhamāse. Kadāci pañca gimhamāseti navamāse vā. Khaṇḍaṃ vāti chinnaṭṭhānaṃ vā. Phullaṃ vāti phalitaṭṭhānaṃ vā. Paṭisaṅkharitabbanti pākatikaṃ kātabbaṃ. Divasaṃ khepetvāti pariveṇe divasaṃ khepetvā. Tatthāti gahitasenāsane. Rattindivanti ratti ca divo ca rattindivaṃ, samāhāradvando, accantasaṃyoge cetaṃ upayogavacanaṃ. Na labbhatīti saṅghattherena na labbhati. Idanti senāsanaṃ.
अन्तरामुत्तकगाहेन अगहेतब्बसेनासनं दस्सेन्तो आह ‘‘यस्मिं पना’’तिआदि। तेमासच्चयेन तेमासच्चयेनाति तिण्णं मासानं अतिक्कमेन तिण्णं मासानं अतिक्कमेन। हीति सच्चं, यस्मा वा। यस्मिं पनाति सेनासने पन। सकिदेवाति एकवारमेव। अयन्ति एसा कथा।
Antarāmuttakagāhena agahetabbasenāsanaṃ dassento āha ‘‘yasmiṃ panā’’tiādi. Temāsaccayena temāsaccayenāti tiṇṇaṃ māsānaṃ atikkamena tiṇṇaṃ māsānaṃ atikkamena. Hīti saccaṃ, yasmā vā. Yasmiṃ panāti senāsane pana. Sakidevāti ekavārameva. Ayanti esā kathā.
तत्थाति दुविधेसु सेनासनग्गाहेसु। उतुकालन्ति उतुकाले आगच्छन्तीति सम्बन्धो। तेसं तदाव दातब्बन्ति सम्बन्धो। अकालो नामाति उट्ठापनस्स अकालो नाम नत्थि। एकं वा मञ्चट्ठानं वा ठपेतब्बन्ति योजना। एको वा थेरो आगच्छतीति योजना। उब्भण्डिकाति उक्खित्तभण्डिका।
Tatthāti duvidhesu senāsanaggāhesu. Utukālanti utukāle āgacchantīti sambandho. Tesaṃ tadāva dātabbanti sambandho. Akālo nāmāti uṭṭhāpanassa akālo nāma natthi. Ekaṃ vā mañcaṭṭhānaṃ vā ṭhapetabbanti yojanā. Eko vā thero āgacchatīti yojanā. Ubbhaṇḍikāti ukkhittabhaṇḍikā.
बहूसूति तयो आदिं कत्वा बहूसु भिक्खूसु। पहोतीति एकेकस्स भिक्खुस्स पहोति। तत्थाति परिवेणे। तस्सेवाति परिवेणसामिकस्सेव। एवं अपहोन्तेसूति एवं परिवेणग्घेन अपहोन्तेसु। पासादग्घेनाति विहारसङ्खातस्स पासादस्स परिच्छेदेन। ओवरकग्घेनाति गब्भस्स परिच्छेदेन। सेय्यग्घेनाति चतुपञ्चहत्थप्पमाणाय सेय्याय परिच्छेदेन। मञ्चट्ठानेनाति द्विहत्थवित्थारस्स चतुहत्थआयामस्स मञ्चस्स ठानेन। एकमञ्चट्ठानस्स द्विन्नं पीठकानं ठानत्ता वुत्तं ‘‘एकपीठकट्ठानवसेना’’ति। इदं निसीदितुं सक्कुणेय्यवसेन वुत्तं। सचे न सक्का निसीदितुं, न दातब्बं। तेन वुत्तं ‘‘भिक्खुनो पन ठितोकासमत्तं न गाहेतब्ब’’न्ति। एतन्ति ठितोकासमत्तं। हीति सच्चं, यस्मा वा। एकमञ्चट्ठानस्स तिण्णं जनानं एकपीठकट्ठानभावेन अपहोन्तत्ता वुत्तं ‘‘एकं मञ्चट्ठानं वा तिण्णं जनानं दातब्ब’’न्ति। हीति सच्चं। ‘‘सीतसमये’’ति इमिना उण्हसमयेपि सब्बदिवसं अज्झोकासे वसितुं न सक्काति दीपेति। परिळाहसमये पन सक्का सब्बरत्तिं अज्झोकासे वसितुं। किञ्चापि सक्का, सीतुण्हकाले पन न दातब्बत्ता परिळाहसमयेपि न दातब्बन्ति वेदितब्बं। एकमञ्चट्ठाने वा एकपीठकट्ठाने वा तिण्णं जनानं निसीदनाकारं दस्सेन्तो आह ‘‘महाथेरेना’’तिआदि। तत्थ महाथेरेन वत्तब्बन्ति सम्बन्धो। निद्दागरुकोति निद्दाय गरुकारको। सीतं अनुदहतीति सीतं मं पीळेति। तेनाति महाथेरेन। दुतियत्थेरेनापीति पिसद्दो महाथेरं अपेक्खति। वुत्तनयेनेवाति ‘‘उक्कासित्वा’’तिआदिना वुत्तनयेनेव। एवन्तिआदि निगमनं। जम्बुदीपे पन एकच्चे भिक्खू गाहेन्तीति सम्बन्धो। किञ्चिदेव मञ्चट्ठानं वा पीठट्ठानं वाति योजना। अयन्तिआदि पुरिमवचनस्स निगमनवसेन पच्छिमवचनस्स कथनत्थाय वुत्तवचनं।
Bahūsūti tayo ādiṃ katvā bahūsu bhikkhūsu. Pahotīti ekekassa bhikkhussa pahoti. Tatthāti pariveṇe. Tassevāti pariveṇasāmikasseva. Evaṃ apahontesūti evaṃ pariveṇagghena apahontesu. Pāsādagghenāti vihārasaṅkhātassa pāsādassa paricchedena. Ovarakagghenāti gabbhassa paricchedena. Seyyagghenāti catupañcahatthappamāṇāya seyyāya paricchedena. Mañcaṭṭhānenāti dvihatthavitthārassa catuhatthaāyāmassa mañcassa ṭhānena. Ekamañcaṭṭhānassa dvinnaṃ pīṭhakānaṃ ṭhānattā vuttaṃ ‘‘ekapīṭhakaṭṭhānavasenā’’ti. Idaṃ nisīdituṃ sakkuṇeyyavasena vuttaṃ. Sace na sakkā nisīdituṃ, na dātabbaṃ. Tena vuttaṃ ‘‘bhikkhuno pana ṭhitokāsamattaṃ na gāhetabba’’nti. Etanti ṭhitokāsamattaṃ. Hīti saccaṃ, yasmā vā. Ekamañcaṭṭhānassa tiṇṇaṃ janānaṃ ekapīṭhakaṭṭhānabhāvena apahontattā vuttaṃ ‘‘ekaṃ mañcaṭṭhānaṃ vā tiṇṇaṃ janānaṃ dātabba’’nti. Hīti saccaṃ. ‘‘Sītasamaye’’ti iminā uṇhasamayepi sabbadivasaṃ ajjhokāse vasituṃ na sakkāti dīpeti. Pariḷāhasamaye pana sakkā sabbarattiṃ ajjhokāse vasituṃ. Kiñcāpi sakkā, sītuṇhakāle pana na dātabbattā pariḷāhasamayepi na dātabbanti veditabbaṃ. Ekamañcaṭṭhāne vā ekapīṭhakaṭṭhāne vā tiṇṇaṃ janānaṃ nisīdanākāraṃ dassento āha ‘‘mahātherenā’’tiādi. Tattha mahātherena vattabbanti sambandho. Niddāgarukoti niddāya garukārako. Sītaṃ anudahatīti sītaṃ maṃ pīḷeti. Tenāti mahātherena. Dutiyattherenāpīti pisaddo mahātheraṃ apekkhati. Vuttanayenevāti ‘‘ukkāsitvā’’tiādinā vuttanayeneva. Evantiādi nigamanaṃ. Jambudīpe pana ekacce bhikkhū gāhentīti sambandho. Kiñcideva mañcaṭṭhānaṃ vā pīṭhaṭṭhānaṃ vāti yojanā. Ayantiādi purimavacanassa nigamanavasena pacchimavacanassa kathanatthāya vuttavacanaṃ.
वस्सावासे सेनासनग्गाहो एवं वेदितब्बोति योजना। आगन्तुकवत्तन्ति आगन्तुकस्स वत्तं। अञ्ञत्थाति अञ्ञस्मिं ठाने। गन्त्वा वसितुकामेन आगन्तुकेनाति योजना। वस्सूपनायिकदिवसमेवाति वस्सं उपगमनदिवसेयेव। तत्थाति अञ्ञं ठानं। नगन्तब्बकारणं दस्सेन्तो आह ‘‘वसनट्ठानं वा ही’’तिआदि। हीति यस्मा। तत्राति अञ्ञस्मिं ठाने। तेनाति सम्बाधअसम्पज्जनकारणा। तस्माति यस्मा न फासुं विहरेय्य, तस्मा। तं विहारन्ति यस्मिं वसितुकामो, तं विहारं। तत्थाति विहारे, वसन्तो सुखं वसिस्सतीति सम्बन्धो। उद्देसत्थिकोति उद्देसं अत्थिको, उद्देसेन वा। कम्मट्ठानसप्पायतन्ति कम्मट्ठानेन, कम्मट्ठानस्स वा सप्पायभावं।
Vassāvāse senāsanaggāho evaṃ veditabboti yojanā. Āgantukavattanti āgantukassa vattaṃ. Aññatthāti aññasmiṃ ṭhāne. Gantvā vasitukāmena āgantukenāti yojanā. Vassūpanāyikadivasamevāti vassaṃ upagamanadivaseyeva. Tatthāti aññaṃ ṭhānaṃ. Nagantabbakāraṇaṃ dassento āha ‘‘vasanaṭṭhānaṃ vā hī’’tiādi. Hīti yasmā. Tatrāti aññasmiṃ ṭhāne. Tenāti sambādhaasampajjanakāraṇā. Tasmāti yasmā na phāsuṃ vihareyya, tasmā. Taṃ vihāranti yasmiṃ vasitukāmo, taṃ vihāraṃ. Tatthāti vihāre, vasanto sukhaṃ vasissatīti sambandho. Uddesatthikoti uddesaṃ atthiko, uddesena vā. Kammaṭṭhānasappāyatanti kammaṭṭhānena, kammaṭṭhānassa vā sappāyabhāvaṃ.
तत्थाति अञ्ञविहारं। गच्छन्तेन घट्टेतब्बोति सम्बन्धो। घट्टेतब्बाकारं दस्सेन्तो आह ‘‘न तत्था’’तिआदि। तत्थ तत्थाति सकट्ठाने। किं न वत्तब्बाति आह ‘‘तुम्हे’’तिआदि। सलाकभत्तादीनि वा यागुखज्जकादीनि वा नत्थि न विज्जन्तीति योजना। उपोसथागारस्स परिक्खारोति सम्बन्धो। तुम्हाकं विहारस्स इदं ताळञ्चेव इमं सूचिञ्च सम्पटिच्छथाति योजना। गमियवत्तन्ति गमिकानं भिक्खूनं वत्तं। ‘‘दहरेही’’ति पदं ‘‘उक्खिपापेत्वा’’ति च ‘‘गाहापेत्वा’’ति च पदद्वये कारितकम्मं, ‘‘पत्तचीवरभण्डिकायो’’ति पदं ‘‘उक्खिपापेत्वा’’ति पदे धातुकम्मं, ‘‘तेलनाळिकत्तरदण्डादीनी’’ति पदं ‘‘गाहापेत्वा’’ति पदे धातुकम्ममेव। अत्तानं दस्सेन्तेनाति अत्तानं मनुस्सानं पकासेन्तेन। वितक्कन्ति पच्चयबाहुल्लिकवितक्कं। ‘‘सपरिवार’’न्ति पदं ‘‘गच्छन्तञ्चा’’ति पदे किरियाविसेसनं। एवञ्हि सति सपरिवारं गच्छन्तञ्चाति सम्बन्धो। ‘‘न’’न्ति पदे पन कारकविसेसनं। एवञ्हि सति सपरिवारं नं भिक्खुन्ति सम्बन्धो। ‘‘दिस्वा’’ति पदे च किरियाविसेसनमेव। एवञ्हि सति गच्छन्तञ्च नं भिक्खुं सपरिवारं दिस्वाति सम्बन्धो। मनुस्सा वदन्तीति सम्बन्धो। तेसूति मनुस्सेसु। एको पण्डितमनुस्सोति सम्बन्धो। अयं कालो वस्सूपनायिककालो नामाति योजना। यत्थाति ठाने। तस्साति एकस्स पण्डितमनुस्सस्स, वचनन्ति सम्बन्धो। ते मनुस्सा याचन्तीति सम्बन्धो । अञ्ञत्थाति अञ्ञं ठानं। मेज्जन्ति अञ्ञमञ्ञं सिनेहन्तीति मित्ता। सुखदुक्खेसु अमा सह वत्तन्तीति अमच्चा। मित्तायेव अमच्चाति मित्तामच्चा, ते। सम्मन्तयित्वाति समं, सम्मा वा मन्तयित्वा। इधेवाति गामे एव, विहारे एव वा। कस्मा सादितुं वट्टति, ननु सब्बमेतं अकप्पियञ्च सावज्जञ्चाति आह ‘‘सब्बञ्हेतं कप्पियञ्चेव अनवज्जञ्चा’’ति। हि यस्मा एतं सब्बं कप्पियञ्च अनवज्जञ्च, तस्मा सब्बं सादितुं वट्टतीति योजना। कुरुन्दियं पन वुत्तन्ति सम्बन्धो। उभयम्पीति महाअट्ठकथाकुरुन्दीसु वुत्तवचनवसेन उभयम्पि एतं वचनन्ति सम्बन्धो।
Tatthāti aññavihāraṃ. Gacchantena ghaṭṭetabboti sambandho. Ghaṭṭetabbākāraṃ dassento āha ‘‘na tatthā’’tiādi. Tattha tatthāti sakaṭṭhāne. Kiṃ na vattabbāti āha ‘‘tumhe’’tiādi. Salākabhattādīni vā yāgukhajjakādīni vā natthi na vijjantīti yojanā. Uposathāgārassa parikkhāroti sambandho. Tumhākaṃ vihārassa idaṃ tāḷañceva imaṃ sūciñca sampaṭicchathāti yojanā. Gamiyavattanti gamikānaṃ bhikkhūnaṃ vattaṃ. ‘‘Daharehī’’ti padaṃ ‘‘ukkhipāpetvā’’ti ca ‘‘gāhāpetvā’’ti ca padadvaye kāritakammaṃ, ‘‘pattacīvarabhaṇḍikāyo’’ti padaṃ ‘‘ukkhipāpetvā’’ti pade dhātukammaṃ, ‘‘telanāḷikattaradaṇḍādīnī’’ti padaṃ ‘‘gāhāpetvā’’ti pade dhātukammameva. Attānaṃ dassentenāti attānaṃ manussānaṃ pakāsentena. Vitakkanti paccayabāhullikavitakkaṃ. ‘‘Saparivāra’’nti padaṃ ‘‘gacchantañcā’’ti pade kiriyāvisesanaṃ. Evañhi sati saparivāraṃ gacchantañcāti sambandho. ‘‘Na’’nti pade pana kārakavisesanaṃ. Evañhi sati saparivāraṃ naṃ bhikkhunti sambandho. ‘‘Disvā’’ti pade ca kiriyāvisesanameva. Evañhi sati gacchantañca naṃ bhikkhuṃ saparivāraṃ disvāti sambandho. Manussā vadantīti sambandho. Tesūti manussesu. Eko paṇḍitamanussoti sambandho. Ayaṃ kālo vassūpanāyikakālo nāmāti yojanā. Yatthāti ṭhāne. Tassāti ekassa paṇḍitamanussassa, vacananti sambandho. Te manussā yācantīti sambandho . Aññatthāti aññaṃ ṭhānaṃ. Mejjanti aññamaññaṃ sinehantīti mittā. Sukhadukkhesu amā saha vattantīti amaccā. Mittāyeva amaccāti mittāmaccā, te. Sammantayitvāti samaṃ, sammā vā mantayitvā. Idhevāti gāme eva, vihāre eva vā. Kasmā sādituṃ vaṭṭati, nanu sabbametaṃ akappiyañca sāvajjañcāti āha ‘‘sabbañhetaṃ kappiyañceva anavajjañcā’’ti. Hi yasmā etaṃ sabbaṃ kappiyañca anavajjañca, tasmā sabbaṃ sādituṃ vaṭṭatīti yojanā. Kurundiyaṃ pana vuttanti sambandho. Ubhayampīti mahāaṭṭhakathākurundīsu vuttavacanavasena ubhayampi etaṃ vacananti sambandho.
आवासिकवत्तं वित्थारेन्तो आह ‘‘पटिकच्चेव ही’’तिआदि। तत्थ पटिकच्चेवाति आगन्तुकानं आगततो पठममेव। पधानघरविहारमग्गोति पधानघरमग्गो च विहारमग्गो च। मुद्दवेदिकायाति चेतियस्स हम्मियवेदिकाय। कस्मा इदम्पि सब्बं कातब्बन्ति आह ‘‘वस्सं वसितुकामा ही’’तिआदि। हीति सच्चं, यस्मा वा। वस्सं वसितुकामा सुखं वसिस्सन्तीति सम्बन्धो। कतपरिकम्मेहि आवासिकेहीति सम्बन्धो। यतो कुलतो पकतिया लब्भति, तस्मिं कुले वस्सावासिकं पुच्छितब्बन्ति योजना। न दिन्नपुब्बन्ति पुब्बे न दिन्नं। हीति यस्मा। उपद्दुताति उपगन्त्वा, भुसं वा पीळिता। तत्थाति मनुस्सेसु। येति मनुस्सा। वस्सावासिके गाहितेति वस्सावासिके सेनासने गाहापियमाने। गाहितभिक्खूनन्ति गाहापितभिक्खूनं। वस्सावासिकन्ति वस्सं आवसन्तानं दातब्बं चीवरं। गाहणकालोति गाहापनकालो। उपकट्ठोति आसन्नो। छातकादीहीति आदिसद्देन रोगादयो सङ्गण्हाति। यन्ति चीवरं। ततोति चीवरतो। तन्ति वचनं। तदनुरूपेनाति तेसं मनुस्सानं वचनस्सानुरूपेन। तेसं तेसन्ति मनुस्सानं, वस्सावासिकं चीवरन्ति सम्बन्धो।
Āvāsikavattaṃ vitthārento āha ‘‘paṭikacceva hī’’tiādi. Tattha paṭikaccevāti āgantukānaṃ āgatato paṭhamameva. Padhānagharavihāramaggoti padhānagharamaggo ca vihāramaggo ca. Muddavedikāyāti cetiyassa hammiyavedikāya. Kasmā idampi sabbaṃ kātabbanti āha ‘‘vassaṃ vasitukāmā hī’’tiādi. Hīti saccaṃ, yasmā vā. Vassaṃ vasitukāmā sukhaṃ vasissantīti sambandho. Kataparikammehi āvāsikehīti sambandho. Yato kulato pakatiyā labbhati, tasmiṃ kule vassāvāsikaṃ pucchitabbanti yojanā. Na dinnapubbanti pubbe na dinnaṃ. Hīti yasmā. Upaddutāti upagantvā, bhusaṃ vā pīḷitā. Tatthāti manussesu. Yeti manussā. Vassāvāsike gāhiteti vassāvāsike senāsane gāhāpiyamāne. Gāhitabhikkhūnanti gāhāpitabhikkhūnaṃ. Vassāvāsikanti vassaṃ āvasantānaṃ dātabbaṃ cīvaraṃ. Gāhaṇakāloti gāhāpanakālo. Upakaṭṭhoti āsanno. Chātakādīhīti ādisaddena rogādayo saṅgaṇhāti. Yanti cīvaraṃ. Tatoti cīvarato. Tanti vacanaṃ. Tadanurūpenāti tesaṃ manussānaṃ vacanassānurūpena. Tesaṃ tesanti manussānaṃ, vassāvāsikaṃ cīvaranti sambandho.
यस्साति भिक्खुनो। सोति भिक्खु। इति वदन्तीति योजना। तन्ति चीवरं। पटिक्कम्माति पटिक्कमित्वा। विहारतो अपसक्कित्वाति अत्थो। तत्राति गामे। उपनिक्खेपं ठपेत्वाति कप्पियवत्थुं वा अकप्पियवत्थुं वा आरामिकादीनं हत्थे उपनिक्खेपं ठपेत्वा। विहारेति विहारस्स, विहारे वस्सं वसन्तस्स वा। अपुच्छित्वापीति पिसद्देन ‘‘पुच्छित्वापी’’ति अत्थं दस्सेति। तेसन्तिकुलानं। वत्तन्ति जग्गनादिवत्तं। तेसन्ति कुलानं। आगतञ्च तन्ति तं पंसुकूलिकं आगतञ्च वदन्तीति सम्बन्धो। तेनाति पंसुकूलिकेन। दातुं न इच्छन्तीति सङ्घस्स आचिक्खन्तेपि सङ्घस्स दातुं न इच्छन्ति। सभागो भिक्खूति अत्तना सभागो भिक्खु। एतन्ति वस्सावासिकं। पंसुकूलिकस्स न वट्टति, कस्मा? गहपतिचीवरत्ता। इतीतिआदि निगमनं। सद्धादेय्येति सद्धाय दातब्बे वस्सावासिकलाभविसये।
Yassāti bhikkhuno. Soti bhikkhu. Iti vadantīti yojanā. Tanti cīvaraṃ. Paṭikkammāti paṭikkamitvā. Vihārato apasakkitvāti attho. Tatrāti gāme. Upanikkhepaṃ ṭhapetvāti kappiyavatthuṃ vā akappiyavatthuṃ vā ārāmikādīnaṃ hatthe upanikkhepaṃ ṭhapetvā. Vihāreti vihārassa, vihāre vassaṃ vasantassa vā. Apucchitvāpīti pisaddena ‘‘pucchitvāpī’’ti atthaṃ dasseti. Tesantikulānaṃ. Vattanti jagganādivattaṃ. Tesanti kulānaṃ. Āgatañca tanti taṃ paṃsukūlikaṃ āgatañca vadantīti sambandho. Tenāti paṃsukūlikena. Dātuṃ na icchantīti saṅghassa ācikkhantepi saṅghassa dātuṃ na icchanti. Sabhāgo bhikkhūti attanā sabhāgo bhikkhu. Etanti vassāvāsikaṃ. Paṃsukūlikassa na vaṭṭati, kasmā? Gahapaticīvarattā. Itītiādi nigamanaṃ. Saddhādeyyeti saddhāya dātabbe vassāvāsikalābhavisaye.
तत्रुप्पादेति तस्मिं विहारे उप्पज्जनकलाभविसये। भण्डपटिच्छादनन्ति पटिच्छादनचीवरभण्डं। चीवरभण्डमेव हि यस्मा अनेन सरीरं पटिच्छादियति, तस्मा भण्डपटिच्छादनन्ति वुच्चति। गाहेथाति भिक्खूहि गाहापेथ। गाहेतब्बन्ति भिक्खूहि गाहापेतब्बं। वत्थु पनाति साटकतो अञ्ञं कप्पियं वा अकप्पियं वा वत्थु पन। कस्मा वट्टतियेव, ननु अकप्पियवत्थु न वट्टतीति आह ‘‘कप्पियकारकानञ्हि’’तिआदि। तत्थ हि यस्मा अनुञ्ञातं, तस्मा वट्टतियेवाति योजना। दिन्नवत्थुतो उप्पन्नन्ति सम्बन्धो।
Tatruppādeti tasmiṃ vihāre uppajjanakalābhavisaye. Bhaṇḍapaṭicchādananti paṭicchādanacīvarabhaṇḍaṃ. Cīvarabhaṇḍameva hi yasmā anena sarīraṃ paṭicchādiyati, tasmā bhaṇḍapaṭicchādananti vuccati. Gāhethāti bhikkhūhi gāhāpetha. Gāhetabbanti bhikkhūhi gāhāpetabbaṃ. Vatthu panāti sāṭakato aññaṃ kappiyaṃ vā akappiyaṃ vā vatthu pana. Kasmā vaṭṭatiyeva, nanu akappiyavatthu na vaṭṭatīti āha ‘‘kappiyakārakānañhi’’tiādi. Tattha hi yasmā anuññātaṃ, tasmā vaṭṭatiyevāti yojanā. Dinnavatthuto uppannanti sambandho.
यन्ति वत्थु दिन्नन्ति सम्बन्धो। एत्थाति कप्पियकारकानं हत्थे दिन्नवत्थूसु। तन्ति वत्थु उपनामेन्तेहीति सम्बन्धो। गरुभण्डं होति, गरुभण्डत्ता अञ्ञेसु पच्चयेसु न उपनामेतब्बन्ति अधिप्पायो। पुग्गलवसेनेवाति ‘‘भिक्खू चीवरेन किलमन्ति, एत्तकं नाम तण्डुलभागं भिक्खूनं चीवरं कातुं रुच्चति सङ्घस्सा’’तिआदिना पुग्गलं परामसित्वा पुग्गलवसेनेव। सङ्घवसेनाति ‘‘सङ्घो चीवरेन किलमती’’तिआदिना सङ्घवसेन न कातब्बन्ति सम्बन्धो। एवं पुग्गलवसेन अपलोकनकम्मस्स अकत्तब्बतं दस्सेत्वा इदानि वत्थुवसेन तस्सेव अकत्तब्बतं दस्सेन्तो आह ‘‘जातरूपरजतवसेनापी’’तिआदि। कप्पियभण्डवसेनाति चीवरतण्डुलेहि अवसेसस्स कप्पियभण्डस्स वसेन। चीवरतण्डुलानञ्हि विसुं गहितत्ता ‘‘कप्पियभण्डवसेना’’ति एत्थ तेहि अवसेसो कप्पियभण्डोव गहेतब्बो। तं पनाति अपलोकनकम्मं पन। कत्तब्बाकारं दस्सेन्तो आह ‘‘इदानी’’तिआदि। सुभिक्खन्ति समिद्धभिक्खं। सुलभपिण्डन्ति सुखेन लभपिण्डं। द्वीहि पदेहि अञ्ञमञ्ञस्स कारणं दस्सेति, सुभिक्खत्ता सुलभपिण्डं, सुलभपिण्डत्ता सुभिक्खन्ति वुत्तं होति।
Yanti vatthu dinnanti sambandho. Etthāti kappiyakārakānaṃ hatthe dinnavatthūsu. Tanti vatthu upanāmentehīti sambandho. Garubhaṇḍaṃ hoti, garubhaṇḍattā aññesu paccayesu na upanāmetabbanti adhippāyo. Puggalavasenevāti ‘‘bhikkhū cīvarena kilamanti, ettakaṃ nāma taṇḍulabhāgaṃ bhikkhūnaṃ cīvaraṃ kātuṃ ruccati saṅghassā’’tiādinā puggalaṃ parāmasitvā puggalavaseneva. Saṅghavasenāti ‘‘saṅgho cīvarena kilamatī’’tiādinā saṅghavasena na kātabbanti sambandho. Evaṃ puggalavasena apalokanakammassa akattabbataṃ dassetvā idāni vatthuvasena tasseva akattabbataṃ dassento āha ‘‘jātarūparajatavasenāpī’’tiādi. Kappiyabhaṇḍavasenāti cīvarataṇḍulehi avasesassa kappiyabhaṇḍassa vasena. Cīvarataṇḍulānañhi visuṃ gahitattā ‘‘kappiyabhaṇḍavasenā’’ti ettha tehi avaseso kappiyabhaṇḍova gahetabbo. Taṃ panāti apalokanakammaṃ pana. Kattabbākāraṃ dassento āha ‘‘idānī’’tiādi. Subhikkhanti samiddhabhikkhaṃ. Sulabhapiṇḍanti sukhena labhapiṇḍaṃ. Dvīhi padehi aññamaññassa kāraṇaṃ dasseti, subhikkhattā sulabhapiṇḍaṃ, sulabhapiṇḍattā subhikkhanti vuttaṃ hoti.
एवं चीवरपच्चयं सल्लक्खेत्वा सेनासनं सल्लक्खेतब्बन्ति सम्बन्धो। कालेति गाहापनस्स काले। वुत्तन्ति महाअट्ठकथाय वुत्तं। कस्मा द्वे सम्मन्नितब्बा, ननु एकम्पि सम्मन्नितुं वट्टतीति आह ‘‘एवञ्ही’’तिआदि। तत्थ हि यस्मा गाहेस्सति, तस्मा द्वे सम्मन्नितब्बाति योजना। एकेन हि सम्मुतिलद्धेन सक्का परं गाहापेतुं, अत्तना पन अत्तनो पापेतुं न सक्का, तस्मा द्वीसु सम्मतेसु नवको वुड्ढस्स, वुड्ढो च नवकस्साति उभो अञ्ञमञ्ञं गाहेस्सन्तीति अधिप्पायो। सम्मन्नितब्बाति एकतो सम्मन्नितब्बा। अट्ठपि सोळसपीति एत्थ पिसद्देन ततो अधिकम्पि एकतो सम्मन्नितुं वट्टतीति दीपेति। सत्तसतिकक्खन्धके उब्बाहिकसम्मुतियं (चूळव॰ ४५६) अट्ठपि जना एकतोव सम्मताति वचनञ्चेत्थ साधकं। निग्गहकम्ममेव हि सङ्घो सङ्घस्स न करोतीति दट्ठब्बं। तेसन्ति अट्ठसोळसजनानं, सम्मुति वट्टतियेवाति सम्बन्धो। किन्ति सल्लक्खेतब्बन्ति आह ‘‘चेतियघर’’न्तिआदि।
Evaṃ cīvarapaccayaṃ sallakkhetvā senāsanaṃ sallakkhetabbanti sambandho. Kāleti gāhāpanassa kāle. Vuttanti mahāaṭṭhakathāya vuttaṃ. Kasmā dve sammannitabbā, nanu ekampi sammannituṃ vaṭṭatīti āha ‘‘evañhī’’tiādi. Tattha hi yasmā gāhessati, tasmā dve sammannitabbāti yojanā. Ekena hi sammutiladdhena sakkā paraṃ gāhāpetuṃ, attanā pana attano pāpetuṃ na sakkā, tasmā dvīsu sammatesu navako vuḍḍhassa, vuḍḍho ca navakassāti ubho aññamaññaṃ gāhessantīti adhippāyo. Sammannitabbāti ekato sammannitabbā. Aṭṭhapi soḷasapīti ettha pisaddena tato adhikampi ekato sammannituṃ vaṭṭatīti dīpeti. Sattasatikakkhandhake ubbāhikasammutiyaṃ (cūḷava. 456) aṭṭhapi janā ekatova sammatāti vacanañcettha sādhakaṃ. Niggahakammameva hi saṅgho saṅghassa na karotīti daṭṭhabbaṃ. Tesanti aṭṭhasoḷasajanānaṃ, sammuti vaṭṭatiyevāti sambandho. Kinti sallakkhetabbanti āha ‘‘cetiyaghara’’ntiādi.
आसनघरन्ति पटिमाघरं। मग्गपोक्खरणीनं समीपे कता सालायो उपचारवसेन वुच्चन्ति ‘‘मग्गो’’ति च ‘‘पोक्खरणी’’ति च। ता हि सालायो उपचारसीमब्भन्तरगते गामाभिमुखमग्गे च अन्तोउपचारसीमायं खणिता यत्थ कत्थचि पोक्खरणियो च करीयन्ति, इति सल्लक्खेतब्बन्ति योजना। असेनासनं दस्सेत्वा सेनासनं दस्सेन्तो आह ‘‘विहारो’’तिआदि। रुक्खमूलन्ति छन्नकवाटबद्धरुक्खमूलं। एसेव नयो वेळुगुम्बेपि। गाहेन्तेन च गाहेतब्बानीति सम्बन्धो। सङ्घिकोति तत्रुप्पादो। तेसूति द्वीसु चीवरपच्चयेसु। यन्ति चीवरपच्चयं। तस्साति चीवरपच्चयस्स। ठितिकतोति पबन्धवसेन ठितट्ठानतो। इतरोति पठमं गहितचीवरपच्चयतो इतरो।
Āsanagharanti paṭimāgharaṃ. Maggapokkharaṇīnaṃ samīpe katā sālāyo upacāravasena vuccanti ‘‘maggo’’ti ca ‘‘pokkharaṇī’’ti ca. Tā hi sālāyo upacārasīmabbhantaragate gāmābhimukhamagge ca antoupacārasīmāyaṃ khaṇitā yattha katthaci pokkharaṇiyo ca karīyanti, iti sallakkhetabbanti yojanā. Asenāsanaṃ dassetvā senāsanaṃ dassento āha ‘‘vihāro’’tiādi. Rukkhamūlanti channakavāṭabaddharukkhamūlaṃ. Eseva nayo veḷugumbepi. Gāhentena ca gāhetabbānīti sambandho. Saṅghikoti tatruppādo. Tesūti dvīsu cīvarapaccayesu. Yanti cīvarapaccayaṃ. Tassāti cīvarapaccayassa. Ṭhitikatoti pabandhavasena ṭhitaṭṭhānato. Itaroti paṭhamaṃ gahitacīvarapaccayato itaro.
अप्पतायाति अप्पभावतो, गाहियमानेति सम्बन्धो। परिवेणग्घेनाति परिवेणपरिच्छेदेन। लभन्तीति परिवेणसामिका भिक्खू लभन्ति। तन्ति परिवेणं। विजटेत्वाति विजटं कत्वा, द्वे वा तयो वा कोट्ठासे कत्वाति अत्थो। पक्खिपित्वाति भागकोट्ठासं पक्खिपित्वा। न एवं कातब्बन्ति यथा महासुमत्थेरो आह, तथा न कातब्बन्ति अत्थो। अकातब्बकारणं दस्सेन्तो आह ‘‘मनुस्सा ही’’तिआदि। तत्थाति परिवेणे, पविसितब्बं इति आहाति योजना। एत्थाति एतस्मिं गाहणट्ठाने। पटिक्कोसतीति पटिसेधेति। पटिक्कोसनाकारं दस्सेन्तो आह ‘‘मा आवुसो’’तिआदि। इति वुत्तं, इति पटिक्कोसतीति योजना। एको हि इतिसद्दो लुत्तनिद्दिट्ठो। तस्साति महाथेरस्स। सङ्गहन्ति भिक्खूनं सङ्गहं। तन्ति महाथेरं।
Appatāyāti appabhāvato, gāhiyamāneti sambandho. Pariveṇagghenāti pariveṇaparicchedena. Labhantīti pariveṇasāmikā bhikkhū labhanti. Tanti pariveṇaṃ. Vijaṭetvāti vijaṭaṃ katvā, dve vā tayo vā koṭṭhāse katvāti attho. Pakkhipitvāti bhāgakoṭṭhāsaṃ pakkhipitvā. Na evaṃ kātabbanti yathā mahāsumatthero āha, tathā na kātabbanti attho. Akātabbakāraṇaṃ dassento āha ‘‘manussā hī’’tiādi. Tatthāti pariveṇe, pavisitabbaṃ iti āhāti yojanā. Etthāti etasmiṃ gāhaṇaṭṭhāne. Paṭikkosatīti paṭisedheti. Paṭikkosanākāraṃ dassento āha ‘‘mā āvuso’’tiādi. Iti vuttaṃ, iti paṭikkosatīti yojanā. Eko hi itisaddo luttaniddiṭṭho. Tassāti mahātherassa. Saṅgahanti bhikkhūnaṃ saṅgahaṃ. Tanti mahātheraṃ.
एवं वत्तब्बन्ति एवं वक्खमाननयेन वत्तब्बं। पच्चयं धारेथ, इति वत्तब्बन्ति योजना। पापुणाति आवुसो इति वुत्तेति योजना। ‘‘गहितं होती’’ति इमिना ‘‘गण्हथ, गण्हामी’’ति पच्चुप्पन्नकालवसेन वुत्तत्ता गहितं होतीति दस्सेति। अतीतअनागतकालवसेन अगहितभावं दस्सेन्तो आह ‘‘सचे पना’’तिआदि। सतुप्पादमत्तन्ति गहणे सतिया उप्पादनमत्तं। एत्थाति सेनासनपच्चयगहणट्ठाने।
Evaṃ vattabbanti evaṃ vakkhamānanayena vattabbaṃ. Paccayaṃ dhāretha, iti vattabbanti yojanā. Pāpuṇāti āvuso iti vutteti yojanā. ‘‘Gahitaṃ hotī’’ti iminā ‘‘gaṇhatha, gaṇhāmī’’ti paccuppannakālavasena vuttattā gahitaṃ hotīti dasseti. Atītaanāgatakālavasena agahitabhāvaṃ dassento āha ‘‘sace panā’’tiādi. Satuppādamattanti gahaṇe satiyā uppādanamattaṃ. Etthāti senāsanapaccayagahaṇaṭṭhāne.
योपीति यम्पि। उपयोगत्थे चेतं पच्चत्तवचनं, यम्पि पच्चयं विस्सज्जेतीति योजना। पच्चयन्ति च चीवरपच्चयं। अयम्पीति अयम्पि पच्चयो। पिसद्दो महालाभपरिवेणे पच्चयं सम्पिण्डेति। तस्मिंयेव परिवेणेति तस्मिं पंसुकूलिकेन गहितपरिवेणे एव। अञ्ञस्साति पंसुकूलिकतो अञ्ञस्स भिक्खुस्स। पंसुकूलिको ‘‘अहं वसामी’’ति सेनासनं जग्गिस्सति। इतरो ‘‘अहं पच्चयं गण्हामी’’ति सेनासनं जग्गिस्सतीति योजना। द्वीहि कारणेहीति वसनगहणवसेन द्वीहि कारणेहि। पंसुकूलिके गण्हन्तेति सम्बन्धो। इधाति सेनासने। तेनाति पंसुकूलिकेन। हेट्ठाति सेनासनस्स हेट्ठा, ठितं अञ्ञं भिक्खुन्ति सम्बन्धो। तेनाति पंसुकूलिकेन , किञ्चि वचनन्ति सम्बन्धो। वुत्थवस्सस्स पंसुकूलिकस्साति योजना। वट्टतीति पंसुकूलिकस्स वट्टति। तस्मिं सेनासनेति पंसुकूलिकेन गहितसेनासने। येसं पनाति मनुस्सानं पन। तेसन्ति मनुस्सानं।
Yopīti yampi. Upayogatthe cetaṃ paccattavacanaṃ, yampi paccayaṃ vissajjetīti yojanā. Paccayanti ca cīvarapaccayaṃ. Ayampīti ayampi paccayo. Pisaddo mahālābhapariveṇe paccayaṃ sampiṇḍeti. Tasmiṃyeva pariveṇeti tasmiṃ paṃsukūlikena gahitapariveṇe eva. Aññassāti paṃsukūlikato aññassa bhikkhussa. Paṃsukūliko ‘‘ahaṃ vasāmī’’ti senāsanaṃ jaggissati. Itaro ‘‘ahaṃ paccayaṃ gaṇhāmī’’ti senāsanaṃ jaggissatīti yojanā. Dvīhi kāraṇehīti vasanagahaṇavasena dvīhi kāraṇehi. Paṃsukūlike gaṇhanteti sambandho. Idhāti senāsane. Tenāti paṃsukūlikena. Heṭṭhāti senāsanassa heṭṭhā, ṭhitaṃ aññaṃ bhikkhunti sambandho. Tenāti paṃsukūlikena , kiñci vacananti sambandho. Vutthavassassa paṃsukūlikassāti yojanā. Vaṭṭatīti paṃsukūlikassa vaṭṭati. Tasmiṃ senāsaneti paṃsukūlikena gahitasenāsane. Yesaṃ panāti manussānaṃ pana. Tesanti manussānaṃ.
थूपं कत्वाति चेतियं कत्वा। तस्साति थूपस्स। तेन भिक्खुनाति वस्सावासिकं गाहकभिक्खुना। तन्ति भोजनसालं। गाहेतुं वट्टतीति सम्बन्धो। सब्बमिदन्ति सब्बं इदं वचनं।
Thūpaṃ katvāti cetiyaṃ katvā. Tassāti thūpassa. Tena bhikkhunāti vassāvāsikaṃ gāhakabhikkhunā. Tanti bhojanasālaṃ. Gāhetuṃ vaṭṭatīti sambandho. Sabbamidanti sabbaṃ idaṃ vacanaṃ.
पाटिपदअरुणतोति वस्सूपनायिकदिवससङ्खातस्स पाटिपदस्स अरुणुग्गमनतो। वितक्कचारिकोति ‘‘कत्थ नु खो वसिस्सामी’’तिआदिना वितक्केन चरणे अनुयुत्तो। सेनासनं याचतीति सेनासनग्गाहापकं सेनासनं याचति। गहितन्ति सङ्घेन गहितं। यत्थाति ठाने। वस्सूपगतेहि वत्तब्बाति सम्बन्धो। पुनप्पुनं, समं वा चेतियङ्गणादिं मुञ्चन्ति सोधेन्ति इमाहीति सम्मुञ्चनियो। मुचिधातु सोधनत्थे युपच्चयो करणत्थे होति। तालुजो पठमक्खरो। सुलभा चे दण्डका, एकेकेन द्वे तिस्सो यट्ठिसम्मुञ्चनियो बन्धितब्बा। सुलभा चे सलाका, छपञ्चमुट्ठिसम्मुञ्चनियो बन्धितब्बाति अत्थो। पञ्च पञ्च उक्काति अरञ्ञविहारेसु परिस्सयविजाननत्थं पञ्च पञ्च अग्गिउक्का कोट्टेतब्बा छिन्दितब्बाति अत्थो।
Pāṭipadaaruṇatoti vassūpanāyikadivasasaṅkhātassa pāṭipadassa aruṇuggamanato. Vitakkacārikoti ‘‘kattha nu kho vasissāmī’’tiādinā vitakkena caraṇe anuyutto. Senāsanaṃ yācatīti senāsanaggāhāpakaṃ senāsanaṃ yācati. Gahitanti saṅghena gahitaṃ. Yatthāti ṭhāne. Vassūpagatehi vattabbāti sambandho. Punappunaṃ, samaṃ vā cetiyaṅgaṇādiṃ muñcanti sodhenti imāhīti sammuñcaniyo. Mucidhātu sodhanatthe yupaccayo karaṇatthe hoti. Tālujo paṭhamakkharo. Sulabhā ce daṇḍakā, ekekena dve tisso yaṭṭhisammuñcaniyo bandhitabbā. Sulabhā ce salākā, chapañcamuṭṭhisammuñcaniyo bandhitabbāti attho. Pañca pañca ukkāti araññavihāresu parissayavijānanatthaṃ pañca pañca aggiukkā koṭṭetabbā chinditabbāti attho.
‘‘निबद्धवत्तं ठपेत्वा’’ति एत्थ अकत्तब्बवत्तं दस्सेन्तो आह ‘‘वत्तं करोन्तेहि चा’’तिआदि। तत्थ वत्तं करोन्तेहि च एवरूपं अधम्मिकवत्तं न कातब्बन्ति सम्बन्धो। हि सच्चं, सब्बेव एते उद्देसादयो पपञ्चाति योजना। पपञ्चेन्ति संसारे चिरं ठपेन्तीति पपञ्चा। मूगब्बतन्ति मूगानं वतं, मूगेहि कत्तब्बं वा, मूगेन विय वा अमूगेहि कत्तब्बं वतं। एवं अकातब्बवत्तं दस्सेत्वा इदानि कातब्बवत्तं दस्सेन्तो आह ‘‘परियत्तिधम्मो नामा’’तिआदि। तिविधम्पीति परियत्तिपटिपत्तिपटिवेधवसेन तिप्पकारम्पि। अवयवपरियत्तिधम्मोपि अवयविपरियत्तिधम्मं, अवयविपरियत्तिधम्मो वा अवयवपरियत्तिधम्मं पतिट्ठापेति, तस्मा परियत्तिधम्मो अत्तनापि अत्तानं पतिट्ठापेसीति वेदितब्बं। उद्दिसथाति परियत्तिं उद्दिसथ। सोधेत्वा…पे॰… उपसम्पादेथाति एत्थ सोधनं नाम सब्बेसं आचारकुलपुत्तानं उपपरिक्खनं। सोधेत्वा निस्सयं देथाति एत्थ सोधनं नाम भिक्खुसभागतं उपपरिक्खनं। हीति सच्चं। कुलपुत्तोति आचारकुलपुत्तो। यत्तकानि धुतङ्गानि समादियितुं सक्कोथाति योजना। अन्तोवस्सं नामेतन्ति भुम्मत्थे उपयोगवचनमेतं। एतस्मिं अन्तोवस्सेति हि अत्थो, भवितब्बन्तिआदीसु सम्बन्धितब्बं। सकलदिवसन्ति सकलदिवसम्हि, अप्पमत्तेहीति सम्बन्धो। एकचारिकवत्तन्ति एककेन चरितब्बं वत्तं। भस्सेति वचने। दसवत्थुककथन्ति अप्पिच्छतादिदसवत्थुक कथं।
‘‘Nibaddhavattaṃ ṭhapetvā’’ti ettha akattabbavattaṃ dassento āha ‘‘vattaṃ karontehi cā’’tiādi. Tattha vattaṃ karontehi ca evarūpaṃ adhammikavattaṃ na kātabbanti sambandho. Hi saccaṃ, sabbeva ete uddesādayo papañcāti yojanā. Papañcenti saṃsāre ciraṃ ṭhapentīti papañcā. Mūgabbatanti mūgānaṃ vataṃ, mūgehi kattabbaṃ vā, mūgena viya vā amūgehi kattabbaṃ vataṃ. Evaṃ akātabbavattaṃ dassetvā idāni kātabbavattaṃ dassento āha ‘‘pariyattidhammo nāmā’’tiādi. Tividhampīti pariyattipaṭipattipaṭivedhavasena tippakārampi. Avayavapariyattidhammopi avayavipariyattidhammaṃ, avayavipariyattidhammo vā avayavapariyattidhammaṃ patiṭṭhāpeti, tasmā pariyattidhammo attanāpi attānaṃ patiṭṭhāpesīti veditabbaṃ. Uddisathāti pariyattiṃ uddisatha. Sodhetvā…pe… upasampādethāti ettha sodhanaṃ nāma sabbesaṃ ācārakulaputtānaṃ upaparikkhanaṃ. Sodhetvā nissayaṃ dethāti ettha sodhanaṃ nāma bhikkhusabhāgataṃ upaparikkhanaṃ. Hīti saccaṃ. Kulaputtoti ācārakulaputto. Yattakāni dhutaṅgāni samādiyituṃ sakkothāti yojanā. Antovassaṃ nāmetanti bhummatthe upayogavacanametaṃ. Etasmiṃ antovasseti hi attho, bhavitabbantiādīsu sambandhitabbaṃ. Sakaladivasanti sakaladivasamhi, appamattehīti sambandho. Ekacārikavattanti ekakena caritabbaṃ vattaṃ. Bhasseti vacane. Dasavatthukakathanti appicchatādidasavatthuka kathaṃ.
विग्गाहिकपिसुणफरुसवचनानीति विग्गहं कलहं जनेतीति विग्गाहिकं, विग्गाहिकवचनञ्च पिसुणवचनञ्च फरुसवचनञ्च विग्गाहिकपिसुणफरुसवचनानि। मनसिकारबहुला विहरथ इति ओवदितब्बाति योजना। दन्तकट्ठखादनवत्तन्ति हेट्ठा अदिन्नादानवण्णनायं वुत्तं दन्तकट्ठखादने, दन्तकट्ठखादनस्स वा वत्तं। ‘‘पत्तं थविकाय पक्खिपन्तेन न कथेतब्ब’’न्ति इमिना कथेन्ते पमादेन पत्तो भिज्जेय्याति पत्तस्स गुत्तत्थाय कथनं निवारेति। आचिक्खितब्बाति इतिसद्दो परिसमापनत्थो।
Viggāhikapisuṇapharusavacanānīti viggahaṃ kalahaṃ janetīti viggāhikaṃ, viggāhikavacanañca pisuṇavacanañca pharusavacanañca viggāhikapisuṇapharusavacanāni. Manasikārabahulā viharatha iti ovaditabbāti yojanā. Dantakaṭṭhakhādanavattanti heṭṭhā adinnādānavaṇṇanāyaṃ vuttaṃ dantakaṭṭhakhādane, dantakaṭṭhakhādanassa vā vattaṃ. ‘‘Pattaṃ thavikāya pakkhipantena na kathetabba’’nti iminā kathente pamādena patto bhijjeyyāti pattassa guttatthāya kathanaṃ nivāreti. Ācikkhitabbāti itisaddo parisamāpanattho.
कोचि दायकोति सम्बन्धो। आगन्तुको भिक्खूति चीवरग्गाहिततो पच्छा आगतो आगन्तुको भिक्खु। सङ्घत्थेरोति आवासिकसङ्घत्थेरो। पठमभागन्ति पुब्बे गाहितं पठमभागं, परिवत्तेत्वाति पुब्बे गाहितभागेन पच्छा दातब्बं वस्सावासिकं परिवत्तेत्वा। आगन्तुकस्स वस्सग्गेन पत्तट्ठाने आगन्तुकस्स दातब्बन्ति योजना। ‘‘आगन्तुकस्सा’’ति पदं पुब्बापरं अपेक्खति। तस्मा द्विन्नं पदानं मज्झे वुत्तं। पठमवस्सूपगताति पठमवस्सूपनायिकदिवसे वस्सूपगता। ‘‘द्वे तीणि चत्तारी’’ति वचनस्स वा बहूनं भिक्खूनं वा ब्यापनत्थाय ‘‘लद्धं लद्ध’’न्ति विच्छावसेन वुत्तं। तेन पनाति आगन्तुकेन पन। पठमवस्सूपगतेहि अप्पके लद्धे पच्छिमवस्सूपनायिकदिवसे दातब्बानं वस्सावासिकानं बहुकेपि अयं नयो ञातब्बोति कत्वा न वुत्तो।
Koci dāyakoti sambandho. Āgantuko bhikkhūti cīvaraggāhitato pacchā āgato āgantuko bhikkhu. Saṅghattheroti āvāsikasaṅghatthero. Paṭhamabhāganti pubbe gāhitaṃ paṭhamabhāgaṃ, parivattetvāti pubbe gāhitabhāgena pacchā dātabbaṃ vassāvāsikaṃ parivattetvā. Āgantukassa vassaggena pattaṭṭhāne āgantukassa dātabbanti yojanā. ‘‘Āgantukassā’’ti padaṃ pubbāparaṃ apekkhati. Tasmā dvinnaṃ padānaṃ majjhe vuttaṃ. Paṭhamavassūpagatāti paṭhamavassūpanāyikadivase vassūpagatā. ‘‘Dve tīṇi cattārī’’ti vacanassa vā bahūnaṃ bhikkhūnaṃ vā byāpanatthāya ‘‘laddhaṃ laddha’’nti vicchāvasena vuttaṃ. Tena panāti āgantukena pana. Paṭhamavassūpagatehi appake laddhe pacchimavassūpanāyikadivase dātabbānaṃ vassāvāsikānaṃ bahukepi ayaṃ nayo ñātabboti katvā na vutto.
द्वीसुपीति पठम दुतियवसेन द्वीसुपि। वस्सूपगता भिक्खू भिक्खाय किलमन्ता वदन्तीति सम्बन्धो। इधाति ठाने। वसन्ताति एकतो वसन्ता। द्वे भागा होम साधु वताति योजना। साधु वताति एकंसेन सुन्दरा भवेय्युन्ति अत्थो। येसन्ति भिक्खूनं। तत्थाति ञातिपवारितट्ठानेसु। पवारणायाति पवारणादिवसे। तेसूति भिक्खूसु। येति भिक्खू। तत्थाति ञातिपवारितट्ठानेसु। कस्मा अपलोकेत्वा दातब्बं, ननु ते सादियन्तीति आह ‘‘सादि यन्तापि ही’’तिआदि। तत्थ हीति यस्मा। ‘‘नेव वस्सावासिकस्स सामिनो’’ति इमिना तेसं वस्सच्छिन्नतं दीपेति। नेव अदातुं लभन्तीति पठममेव कतिकवत्तस्स कतत्ता अदातुं नेव लभन्ति, सब्बेसं नो अम्हाकन्ति योजना। इधाति ठाने। तन्ति कतिकवत्तं। एको भिक्खूति सम्बन्धो। तेसन्ति भिक्खूनं। तत्थाति सभागट्ठाने। वसित्वा आगतानं तेसं भिक्खूनन्ति योजना। न लब्भति इति वुत्तन्ति योजना। इमेसन्ति वस्सावासिअप्पत्तकानं एकच्चानं। गाहितसदिसमेवाति वस्सावासिकस्स गाहितेन सदिसमेव। तेसमेवाति एकच्चानमेव।
Dvīsupīti paṭhama dutiyavasena dvīsupi. Vassūpagatā bhikkhū bhikkhāya kilamantā vadantīti sambandho. Idhāti ṭhāne. Vasantāti ekato vasantā. Dve bhāgā homa sādhu vatāti yojanā. Sādhu vatāti ekaṃsena sundarā bhaveyyunti attho. Yesanti bhikkhūnaṃ. Tatthāti ñātipavāritaṭṭhānesu. Pavāraṇāyāti pavāraṇādivase. Tesūti bhikkhūsu. Yeti bhikkhū. Tatthāti ñātipavāritaṭṭhānesu. Kasmā apaloketvā dātabbaṃ, nanu te sādiyantīti āha ‘‘sādi yantāpi hī’’tiādi. Tattha hīti yasmā. ‘‘Neva vassāvāsikassa sāmino’’ti iminā tesaṃ vassacchinnataṃ dīpeti. Neva adātuṃ labhantīti paṭhamameva katikavattassa katattā adātuṃ neva labhanti, sabbesaṃ no amhākanti yojanā. Idhāti ṭhāne. Tanti katikavattaṃ. Eko bhikkhūti sambandho. Tesanti bhikkhūnaṃ. Tatthāti sabhāgaṭṭhāne. Vasitvā āgatānaṃ tesaṃ bhikkhūnanti yojanā. Na labbhati iti vuttanti yojanā. Imesanti vassāvāsiappattakānaṃ ekaccānaṃ. Gāhitasadisamevāti vassāvāsikassa gāhitena sadisameva. Tesamevāti ekaccānameva.
पक्कन्तोपीति अञ्ञं ठानं पक्कमन्तोपि। हीति सच्चं, यस्मा वा। तेन भिक्खुना कतं पानीयउपट्ठपनादिकम्मं भतिनिविट्ठं भतिया ठितन्ति योजना। अपलोकनकम्मं कत्वा गाहितं सङ्घिकन्ति सम्बन्धो। सङ्घिकन्ति तत्रुप्पादं सन्धाय वुत्तं। विब्भन्तोपीति पिसद्दो पगेव छिन्नवस्सोति दस्सेति। पच्चयवसेनेवाति सद्धादेय्यपच्चयवसेन। वदन्तीति केचि वदन्ति।
Pakkantopīti aññaṃ ṭhānaṃ pakkamantopi. Hīti saccaṃ, yasmā vā. Tena bhikkhunā kataṃ pānīyaupaṭṭhapanādikammaṃ bhatiniviṭṭhaṃ bhatiyā ṭhitanti yojanā. Apalokanakammaṃ katvā gāhitaṃ saṅghikanti sambandho. Saṅghikanti tatruppādaṃ sandhāya vuttaṃ. Vibbhantopīti pisaddo pageva chinnavassoti dasseti. Paccayavasenevāti saddhādeyyapaccayavasena. Vadantīti keci vadanti.
दिसंगमिको भिक्खु विब्भमतीति सम्बन्धो। मनुस्सेति वस्सावासिकदायकमनुस्से। सम्मुखाति आवासिकस्स सम्मुखा। सम्पटिच्छापेत्वाति ‘‘सुट्ठु दस्सामा’’ति पटिच्छापेत्वा। यस्स गाहितन्ति यस्स भिक्खुनो सेनासनं गाहितं। सेनासनसामिकस्साति सेनासनदायकस्स पुत्तधीतादयोति सम्बन्धो। सेनासने देमाति सेनासनस्स देम। तत्थाति सेनासने। एकमेव वत्थं दातब्बं। कस्मा? पुग्गलस्स अदत्वा सेनासनस्सेव दातब्बत्ता। वस्सावासिकट्ठितिकायाति वस्सावासिकगाहितस्स ठितिकाय। एसेव नयोति सेनासनस्सेव दिन्नत्ता एसेव नयो। तस्सेव होन्तीति पुग्गलस्सेव दिन्नत्ता तस्सेव होन्ति।
Disaṃgamiko bhikkhu vibbhamatīti sambandho. Manusseti vassāvāsikadāyakamanusse. Sammukhāti āvāsikassa sammukhā. Sampaṭicchāpetvāti ‘‘suṭṭhu dassāmā’’ti paṭicchāpetvā. Yassa gāhitanti yassa bhikkhuno senāsanaṃ gāhitaṃ. Senāsanasāmikassāti senāsanadāyakassa puttadhītādayoti sambandho. Senāsane demāti senāsanassa dema. Tatthāti senāsane. Ekameva vatthaṃ dātabbaṃ. Kasmā? Puggalassa adatvā senāsanasseva dātabbattā. Vassāvāsikaṭṭhitikāyāti vassāvāsikagāhitassa ṭhitikāya. Eseva nayoti senāsanasseva dinnattā eseva nayo. Tasseva hontīti puggalasseva dinnattā tasseva honti.
दुतियो थेरासने गाहितो होतीति सम्बन्धो। पठमभागस्स सामणेरस्स गाहितत्ता वुत्तं ‘‘वरभागं सामणेरस्स दत्वा’’ति। उभोपीति द्वे थेरसामणेरेपि। सयमेवाति दायको सयमेव। यन्ति वस्सावासिकं। यस्साति थेरस्स वा सामणेरस्स वा।
Dutiyo therāsane gāhito hotīti sambandho. Paṭhamabhāgassa sāmaṇerassa gāhitattā vuttaṃ ‘‘varabhāgaṃ sāmaṇerassa datvā’’ti. Ubhopīti dve therasāmaṇerepi. Sayamevāti dāyako sayameva. Yanti vassāvāsikaṃ. Yassāti therassa vā sāmaṇerassa vā.
इतोति वुत्तनयतो। दहरसामणेरस्साति तरुणस्स सामणेरस्स। सोति घरसामिको। नन्ति पत्तजनं। यस्साति भिक्खुनो। तेसन्ति मनुस्सानं। यथाभूतं आचिक्खितब्बन्ति विब्भमकालङ्कतकारणं यथाभूतं आचिक्खितब्बं। सुद्धपंसुकूलिकायेवाति अञ्ञेहि अमिस्सा सुद्धा पंसुकूलिकायेवाति। इदं नेवासिकवत्तन्ति निगमनं।
Itoti vuttanayato. Daharasāmaṇerassāti taruṇassa sāmaṇerassa. Soti gharasāmiko. Nanti pattajanaṃ. Yassāti bhikkhuno. Tesanti manussānaṃ. Yathābhūtaṃ ācikkhitabbanti vibbhamakālaṅkatakāraṇaṃ yathābhūtaṃ ācikkhitabbaṃ. Suddhapaṃsukūlikāyevāti aññehi amissā suddhā paṃsukūlikāyevāti. Idaṃ nevāsikavattanti nigamanaṃ.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / विनयपिटक • Vinayapiṭaka / चूळवग्गपाळि • Cūḷavaggapāḷi / सेनासनग्गाहापकसम्मुति • Senāsanaggāhāpakasammuti
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / विनयपिटक (अट्ठकथा) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / चूळवग्ग-अट्ठकथा • Cūḷavagga-aṭṭhakathā / सेनासनग्गाहकथा • Senāsanaggāhakathā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / सारत्थदीपनी-टीका • Sāratthadīpanī-ṭīkā / सेनासनग्गाहापकसम्मुतिकथावण्णना • Senāsanaggāhāpakasammutikathāvaṇṇanā
