| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / विमतिविनोदनी-टीका • Vimativinodanī-ṭīkā |
सेनासनग्गाहकथावण्णना
Senāsanaggāhakathāvaṇṇanā
३१८. ‘‘छमासच्चयेन छमासच्चयेना’’ति इदं द्विक्खत्तुं पच्चयदानकालपरिच्छेददस्सनं, एवं उपरिपि। ‘‘तं न गाहेतब्ब’’न्ति वचनस्स कारणमाह ‘‘पच्चयेनेव हि त’’न्तिआदिना, पच्चयञ्ञेव निस्साय तत्थ वसित्वा पटिजग्गना भविस्सन्तीति अधिप्पायो।
318.‘‘Chamāsaccayena chamāsaccayenā’’ti idaṃ dvikkhattuṃ paccayadānakālaparicchedadassanaṃ, evaṃ uparipi. ‘‘Taṃ na gāhetabba’’nti vacanassa kāraṇamāha ‘‘paccayeneva hi ta’’ntiādinā, paccayaññeva nissāya tattha vasitvā paṭijagganā bhavissantīti adhippāyo.
उब्भण्डिकाति उक्खित्तभण्डा भविस्सन्ति। दीघसालाति चङ्कमनसाला। मण्डलमाळोति उपट्ठानसाला। अनुदहतीति पीळेति। ‘‘अदातुं न लब्भती’’ति इमिना सञ्चिच्च अददन्तस्स पटिबाहने पविसनतो दुक्कटन्ति दीपेति।
Ubbhaṇḍikāti ukkhittabhaṇḍā bhavissanti. Dīghasālāti caṅkamanasālā. Maṇḍalamāḷoti upaṭṭhānasālā. Anudahatīti pīḷeti. ‘‘Adātuṃ na labbhatī’’ti iminā sañcicca adadantassa paṭibāhane pavisanato dukkaṭanti dīpeti.
‘‘न गोचरगामो घट्टेतब्बो’’ति वुत्तमेवत्थं विभावेतुं ‘‘न तत्थ मनुस्सा वत्तब्बा’’तिआदि वुत्तं। वितक्कं छिन्दित्वाति ‘‘इमिना नीहारेन गच्छन्तं दिस्वा निवारेत्वा पच्चये दस्सन्ती’’ति एवरूपं वितक्कं अनुप्पादेत्वा। भण्डप्पटिच्छादनन्ति पटिच्छादनभण्डं। सरीरप्पटिच्छादनचीवरन्ति अत्थो। ‘‘सुद्धचित्तत्ताव अनवज्ज’’न्ति इदं पुच्छितक्खणे कारणाचिक्खनं सन्धाय वुत्तं न होति असुद्धचित्तस्सपि पुच्छितपञ्हविसज्जने दोसाभावा। एवं पन गते मं पुच्छिस्सन्तीतिसञ्ञाय अगमनं सन्धाय वुत्तन्ति दट्ठब्बं।
‘‘Na gocaragāmo ghaṭṭetabbo’’ti vuttamevatthaṃ vibhāvetuṃ ‘‘na tattha manussā vattabbā’’tiādi vuttaṃ. Vitakkaṃ chinditvāti ‘‘iminā nīhārena gacchantaṃ disvā nivāretvā paccaye dassantī’’ti evarūpaṃ vitakkaṃ anuppādetvā. Bhaṇḍappaṭicchādananti paṭicchādanabhaṇḍaṃ. Sarīrappaṭicchādanacīvaranti attho. ‘‘Suddhacittattāva anavajja’’nti idaṃ pucchitakkhaṇe kāraṇācikkhanaṃ sandhāya vuttaṃ na hoti asuddhacittassapi pucchitapañhavisajjane dosābhāvā. Evaṃ pana gate maṃ pucchissantītisaññāya agamanaṃ sandhāya vuttanti daṭṭhabbaṃ.
पटिजग्गितब्बानीति खण्डफुल्लपटिसङ्खरणसम्मज्जनादीहि पटिजग्गितब्बानि। मुद्दवेदिकायाति चेतियस्स हम्मियवेदिकाय घटाकारस्स उपरि चतुरस्सवेदिकाय। कस्मा पुच्छितब्बन्तिआदि यतो पकतिया लभति। तत्थापि पुच्छनस्स कारणसन्दस्सनत्थं वुत्तं।
Paṭijaggitabbānīti khaṇḍaphullapaṭisaṅkharaṇasammajjanādīhi paṭijaggitabbāni. Muddavedikāyāti cetiyassa hammiyavedikāya ghaṭākārassa upari caturassavedikāya. Kasmā pucchitabbantiādi yato pakatiyā labhati. Tatthāpi pucchanassa kāraṇasandassanatthaṃ vuttaṃ.
पटिक्कम्माति विहारतो अपसक्कित्वा। तमत्थं दस्सेन्तो ‘‘योजनद्वियोजनन्तरे होती’’ति आह। उपनिक्खेपं ठपेत्वाति वड्ढिया कहापणादिं ठपेत्वा, खेत्तादीनि वा नियमेत्वा। इति सद्धादेय्येति एवं हेट्ठा वुत्तनयेन सद्धाय दातब्बे वस्सावासिकलाभविसयेति अत्थो।
Paṭikkammāti vihārato apasakkitvā. Tamatthaṃ dassento ‘‘yojanadviyojanantare hotī’’ti āha. Upanikkhepaṃ ṭhapetvāti vaḍḍhiyā kahāpaṇādiṃ ṭhapetvā, khettādīni vā niyametvā. Iti saddhādeyyeti evaṃ heṭṭhā vuttanayena saddhāya dātabbe vassāvāsikalābhavisayeti attho.
वत्थु पनाति तत्रुप्पादे उप्पन्नरूपियं, तञ्च ‘‘ततो चतुपच्चयं परिभुञ्जथा’’ति दिन्नखेत्तादितो उप्पन्नत्ता कप्पियकारकानं हत्थे ‘‘कप्पियभण्डं परिभुञ्जथा’’ति दायकेहि दिन्नवत्थुसदिसं होतीति आह ‘‘कप्पियकारकानं ही’’तिआदि।
Vatthu panāti tatruppāde uppannarūpiyaṃ, tañca ‘‘tato catupaccayaṃ paribhuñjathā’’ti dinnakhettādito uppannattā kappiyakārakānaṃ hatthe ‘‘kappiyabhaṇḍaṃ paribhuñjathā’’ti dāyakehi dinnavatthusadisaṃ hotīti āha ‘‘kappiyakārakānaṃ hī’’tiādi.
सङ्घसुट्ठुतायाति सङ्घस्स हिताय। पुग्गलवसेनाति ‘‘भिक्खू चीवरेन किलमन्ती’’ति एवं पुग्गलपरामासवसेन, न ‘‘सङ्घो किलमती’’ति एवं सङ्घपरामासवसेन।
Saṅghasuṭṭhutāyāti saṅghassa hitāya. Puggalavasenāti ‘‘bhikkhū cīvarena kilamantī’’ti evaṃ puggalaparāmāsavasena, na ‘‘saṅgho kilamatī’’ti evaṃ saṅghaparāmāsavasena.
‘‘कप्पियभण्डवसेना’’ति सामञ्ञतो वुत्तमेवत्थं विभावेतुं ‘‘चीवरतण्डुलादिवसेनेव चा’’ति वुत्तं। च-कारो चेत्थ पन-सद्दत्थे वत्तति, न समुच्चयत्थेति दट्ठब्बं। पुग्गलवसेनेव, कप्पियभण्डवसेन च अपलोकनप्पकारं दस्सेतुं ‘‘तं पन एवं कत्तब्ब’’न्तिआदि वुत्तं।
‘‘Kappiyabhaṇḍavasenā’’ti sāmaññato vuttamevatthaṃ vibhāvetuṃ ‘‘cīvarataṇḍulādivaseneva cā’’ti vuttaṃ. Ca-kāro cettha pana-saddatthe vattati, na samuccayattheti daṭṭhabbaṃ. Puggalavaseneva, kappiyabhaṇḍavasena ca apalokanappakāraṃ dassetuṃ ‘‘taṃ pana evaṃ kattabba’’ntiādi vuttaṃ.
चीवरपच्चयं सल्लक्खेत्वाति सद्धादेय्यतत्रुप्पादादिवसेन तस्मिं वस्सावासे लब्भमानं चीवरसङ्खातं पच्चयं ‘‘एत्तक’’न्ति परिच्छिन्दित्वा। सेनासनस्साति सेनासनग्गाहापनस्स। ‘‘नवको वुड्ढतरस्स, वुड्ढो च नवकस्सा’’ति इदं सेनासनग्गाहस्स अत्तनाव अत्तनो गहणं असारुप्पन्ति वुत्तं, द्वे अञ्ञमञ्ञं गाहेस्सन्तीति अधिप्पायो। अट्ठपि सोळसपि जने सम्मन्नितुं वट्टतीति एककम्मवाचाय सब्बेपि एकतो सम्मन्नितुं वट्टति। निग्गहकम्ममेव हि सङ्घो सङ्घस्स न करोति। तेनेव सत्तसतिकक्खन्धके ‘‘उब्बाहिककम्मसम्मुतियं अट्ठपि जना एकतोव सम्मताति।
Cīvarapaccayaṃ sallakkhetvāti saddhādeyyatatruppādādivasena tasmiṃ vassāvāse labbhamānaṃ cīvarasaṅkhātaṃ paccayaṃ ‘‘ettaka’’nti paricchinditvā. Senāsanassāti senāsanaggāhāpanassa. ‘‘Navako vuḍḍhatarassa, vuḍḍho canavakassā’’ti idaṃ senāsanaggāhassa attanāva attano gahaṇaṃ asāruppanti vuttaṃ, dve aññamaññaṃ gāhessantīti adhippāyo. Aṭṭhapi soḷasapi jane sammannituṃ vaṭṭatīti ekakammavācāya sabbepi ekato sammannituṃ vaṭṭati. Niggahakammameva hi saṅgho saṅghassa na karoti. Teneva sattasatikakkhandhake ‘‘ubbāhikakammasammutiyaṃ aṭṭhapi janā ekatova sammatāti.
आसनघरन्ति पटिमाघरं। मग्गोति उपचारसीमब्भन्तरगते गामाभिमुखमग्गे कतसाला वुच्चति। एवं पोक्खरणीरुक्खमूलादीसुपि।
Āsanagharanti paṭimāgharaṃ. Maggoti upacārasīmabbhantaragate gāmābhimukhamagge katasālā vuccati. Evaṃ pokkharaṇīrukkhamūlādīsupi.
लभन्तीति तत्रवासिनो भिक्खू लभन्ति। विजटेत्वाति ‘‘एकेकस्स पहोनकप्पमाणेन वियोजेत्वा। आवासेसु पक्खिपित्वाति ‘‘इतो उप्पन्नं असुकस्मिं असुकस्मिञ्च आवासे वसन्ता पापेत्वा गण्हन्तू’’ति वाचाय उपसंहरित्वा। पविसितब्बन्ति महालाभे परिवेणे वसित्वाव लाभो गहेतब्बोति अधिप्पायो।
Labhantīti tatravāsino bhikkhū labhanti. Vijaṭetvāti ‘‘ekekassa pahonakappamāṇena viyojetvā. Āvāsesu pakkhipitvāti ‘‘ito uppannaṃ asukasmiṃ asukasmiñca āvāse vasantā pāpetvā gaṇhantū’’ti vācāya upasaṃharitvā. Pavisitabbanti mahālābhe pariveṇe vasitvāva lābho gahetabboti adhippāyo.
अयम्पीति एत्थ यो पंसुकूलिको पच्चयं विस्सज्जेति। तेनेव विस्सट्ठो अयं चीवरपच्चयोपीति योजना। पादमूले ठपेत्वा साटकं देन्तीति पच्चयदायका देन्ति। एतेन गहट्ठेहि पादमूले ठपेत्वा दिन्नम्पि पंसुकूलिकानम्पि वट्टतीति दस्सेति। अथ वस्सावासिकं देमाति वदन्तीति एत्थ पंसुकूलिकानं न वट्टतीति अज्झाहरित्वा योजेतब्बं। वस्संवुत्थभिक्खूनन्ति पंसुकूलिकतो अञ्ञेसं भिक्खूनं।
Ayampīti ettha yo paṃsukūliko paccayaṃ vissajjeti. Teneva vissaṭṭho ayaṃ cīvarapaccayopīti yojanā. Pādamūle ṭhapetvā sāṭakaṃ dentīti paccayadāyakā denti. Etena gahaṭṭhehi pādamūle ṭhapetvā dinnampi paṃsukūlikānampi vaṭṭatīti dasseti. Atha vassāvāsikaṃ demāti vadantīti ettha paṃsukūlikānaṃ na vaṭṭatīti ajjhāharitvā yojetabbaṃ. Vassaṃvutthabhikkhūnanti paṃsukūlikato aññesaṃ bhikkhūnaṃ.
उपनिबन्धित्वा गाहापेतब्बन्ति इध रुक्खादीसु वसित्वा चीवरं गण्हथाति पटिबन्धं कत्वा गाहेतब्बं।
Upanibandhitvā gāhāpetabbanti idha rukkhādīsu vasitvā cīvaraṃ gaṇhathāti paṭibandhaṃ katvā gāhetabbaṃ.
पाटिपदअरुणतोतिआदि वस्सूपनायिकदिवसं सन्धाय वुत्तं। अन्तरामुत्तकं पन पाटिपदं अतिक्कमित्वापि गाहेतुं वट्टति। निबद्धवत्तं ठपेत्वाति सज्झायमनसिकारादीसु निरन्तरकरणीयेसु कत्तब्बं कतिकवत्तं कत्वा। कसावपरिभण्डन्ति कसावरसेहि भूमिपरिकम्मं।
Pāṭipadaaruṇatotiādi vassūpanāyikadivasaṃ sandhāya vuttaṃ. Antarāmuttakaṃ pana pāṭipadaṃ atikkamitvāpi gāhetuṃ vaṭṭati. Nibaddhavattaṃ ṭhapetvāti sajjhāyamanasikārādīsu nirantarakaraṇīyesu kattabbaṃ katikavattaṃ katvā. Kasāvaparibhaṇḍanti kasāvarasehi bhūmiparikammaṃ.
तिविधम्पीति परियत्तिपटिपत्तिपटिवेधवसेन तिविधम्पि। सोधेत्वाति आचारादीसु उपपरिक्खित्वा। एकचारिकवत्तन्ति भावनाकम्मं। तञ्हि गणसङ्गणिकं पहाय एकचारिकेनेव वत्तितब्बत्ता एवं वुत्तं। दसवत्थुककथा नाम अप्पिच्छकथा, सन्तुट्ठि, पविवेक, असंसग्ग, वीरियारम्भ, सील, समाधि, पञ्ञा, विमुत्ति, विमुत्तिञाणदस्सनकथाति इमा दस।
Tividhampīti pariyattipaṭipattipaṭivedhavasena tividhampi. Sodhetvāti ācārādīsu upaparikkhitvā. Ekacārikavattanti bhāvanākammaṃ. Tañhi gaṇasaṅgaṇikaṃ pahāya ekacārikeneva vattitabbattā evaṃ vuttaṃ. Dasavatthukakathā nāma appicchakathā, santuṭṭhi, paviveka, asaṃsagga, vīriyārambha, sīla, samādhi, paññā, vimutti, vimuttiñāṇadassanakathāti imā dasa.
दन्तकट्ठखादनवत्तन्ति दन्तकट्ठमाळके निक्खित्तेसु दन्तकट्ठेसु ‘‘दिवसे दिवसे एकमेव दन्तकट्ठं गहेतब्ब’’न्तिआदिना (पारा॰ अट्ठ॰ १.१०९) अदिन्नादाने दन्तपोनकथायं वुत्तं वत्तं। पत्तं वा…पे॰… न कथेतब्बन्ति पत्तगुत्तत्थाय वुत्तं। विसभागकथाति तिरच्छानकथा। खन्धकवत्तन्ति वत्तक्खन्धके (चूळव॰ ३६५) आगतं पिण्डचारिकवत्ततो अवसिट्ठवत्तं तस्स ‘‘भिक्खाचारवत्त’’न्ति विसुं गहितत्ता।
Dantakaṭṭhakhādanavattanti dantakaṭṭhamāḷake nikkhittesu dantakaṭṭhesu ‘‘divase divase ekameva dantakaṭṭhaṃ gahetabba’’ntiādinā (pārā. aṭṭha. 1.109) adinnādāne dantaponakathāyaṃ vuttaṃ vattaṃ. Pattaṃ vā…pe… na kathetabbanti pattaguttatthāya vuttaṃ. Visabhāgakathāti tiracchānakathā. Khandhakavattanti vattakkhandhake (cūḷava. 365) āgataṃ piṇḍacārikavattato avasiṭṭhavattaṃ tassa ‘‘bhikkhācāravatta’’nti visuṃ gahitattā.
इदानि यं दायका पच्छिमवस्संवुत्थानं वस्सावासिकं देन्ति, तत्थ पटिपज्जनविधिं दस्सेतुं ‘‘पच्छिमवस्सूपनायिकदिवसे पना’’ति आरद्धं। आगन्तुको सचे भिक्खूति चीवरे गाहिते पच्छा आगतो आगन्तुको भिक्खु। पत्तट्ठानेति वस्सग्गेन पत्तट्ठाने। पठमवस्सूपगताति आगन्तुकस्स आगमनतो पुरेतरमेव पच्छिमिकाय वस्सूपनायिकाय वस्सूपगता। लद्धं लद्धन्ति पुनप्पुनं दायकानं सन्तिका आगतागतसाटकं।
Idāni yaṃ dāyakā pacchimavassaṃvutthānaṃ vassāvāsikaṃ denti, tattha paṭipajjanavidhiṃ dassetuṃ ‘‘pacchimavassūpanāyikadivase panā’’ti āraddhaṃ. Āgantuko sace bhikkhūti cīvare gāhite pacchā āgato āgantuko bhikkhu. Pattaṭṭhāneti vassaggena pattaṭṭhāne. Paṭhamavassūpagatāti āgantukassa āgamanato puretarameva pacchimikāya vassūpanāyikāya vassūpagatā. Laddhaṃ laddhanti punappunaṃ dāyakānaṃ santikā āgatāgatasāṭakaṃ.
नेव वस्सावासिकस्स सामिनोति छिन्नवस्सत्ता वुत्तं। पठममेव कतिकाय कतत्ता ‘‘नेव अदातुं लभन्ती’’ति वुत्तं, दातब्बं वारेन्तानं गीवा होतीति अधिप्पायो। तेसमेव दातब्बन्ति वस्सूपगतेसु अलद्धवस्सावासिकानं एकच्चानमेव दातब्बं।
Neva vassāvāsikassa sāminoti chinnavassattā vuttaṃ. Paṭhamameva katikāya katattā ‘‘neva adātuṃ labhantī’’ti vuttaṃ, dātabbaṃ vārentānaṃ gīvā hotīti adhippāyo. Tesameva dātabbanti vassūpagatesu aladdhavassāvāsikānaṃ ekaccānameva dātabbaṃ.
भतिनिविट्ठन्ति पानीयुपट्ठानादिभतिं कत्वा लद्धं। सङ्घिकं पनातिआदि केसञ्चि वाददस्सनं। तत्थ अपलोकनकम्मं कत्वा गाहितन्ति ‘‘छिन्नवस्सानं वस्सावासिकञ्च इदानि उप्पज्जनकवस्सावासिकञ्च इमेसं दातुं रुच्चती’’ति अनन्तरे वुत्तनयेन अपलोकनं कत्वा गाहितं सङ्घेन दिन्नत्ता विब्भन्तोपि लभति। पगेव छिन्नवस्सो। पच्चयवसेन गाहितं पन तेमासं वसित्वा गहेतुं अत्तना, दायकेहि च अनुमतत्ता भतिनिविट्ठम्पि छिन्नवस्सोपि विब्भन्तोपि न लभतीति केचि आचरिया वदन्ति। इदञ्च पच्छा वुत्तत्ता पमाणं। तेनेव वस्सूपनायिकदिवसे एव दायकेहि दिन्नवस्सावासिकं गहितभिक्खुनो वस्सच्छेदं अकत्वा वासोव हेट्ठा विहितो, न पानीयुपट्ठानादिभतिकरणवत्तं। यदि हि तं निविट्ठमेव सिया, भतिकरणमेव विधातब्बं। तस्मा वस्सग्गेन गाहितं छिन्नवस्सादयो न लभन्तीति वेदितब्बं।
Bhatiniviṭṭhanti pānīyupaṭṭhānādibhatiṃ katvā laddhaṃ. Saṅghikaṃ panātiādi kesañci vādadassanaṃ. Tattha apalokanakammaṃ katvā gāhitanti ‘‘chinnavassānaṃ vassāvāsikañca idāni uppajjanakavassāvāsikañca imesaṃ dātuṃ ruccatī’’ti anantare vuttanayena apalokanaṃ katvā gāhitaṃ saṅghena dinnattā vibbhantopi labhati. Pageva chinnavasso. Paccayavasena gāhitaṃ pana temāsaṃ vasitvā gahetuṃ attanā, dāyakehi ca anumatattā bhatiniviṭṭhampi chinnavassopi vibbhantopi na labhatīti keci ācariyā vadanti. Idañca pacchā vuttattā pamāṇaṃ. Teneva vassūpanāyikadivase eva dāyakehi dinnavassāvāsikaṃ gahitabhikkhuno vassacchedaṃ akatvā vāsova heṭṭhā vihito, na pānīyupaṭṭhānādibhatikaraṇavattaṃ. Yadi hi taṃ niviṭṭhameva siyā, bhatikaraṇameva vidhātabbaṃ. Tasmā vassaggena gāhitaṃ chinnavassādayo na labhantīti veditabbaṃ.
‘‘सङ्घिकं होती’’ति एतेन वुत्थवस्सानम्पि वस्सावासिकभागो सङ्घिकतो अमोचितो तेसं विब्भमेन सङ्घिको होतीति दस्सेति। लभतीति ‘‘मम पत्तभागं एतस्स देथा’’ति दायके सम्पटिच्छापेन्तेनेव सङ्घिकतो वियोजितं होतीति वुत्तं।
‘‘Saṅghikaṃ hotī’’ti etena vutthavassānampi vassāvāsikabhāgo saṅghikato amocito tesaṃ vibbhamena saṅghiko hotīti dasseti. Labhatīti ‘‘mama pattabhāgaṃ etassa dethā’’ti dāyake sampaṭicchāpenteneva saṅghikato viyojitaṃ hotīti vuttaṃ.
वरभागं सामणेरस्साति तस्स पठमगाहत्ता, थेरेन पुब्बे पठमभागस्स गहितत्ता, इदानि गय्हमानस्स दुतियभागत्ता च वुत्तं।
Varabhāgaṃ sāmaṇerassāti tassa paṭhamagāhattā, therena pubbe paṭhamabhāgassa gahitattā, idāni gayhamānassa dutiyabhāgattā ca vuttaṃ.
सेनासनग्गाहकथावण्णना निट्ठिता।
Senāsanaggāhakathāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / विनयपिटक • Vinayapiṭaka / चूळवग्गपाळि • Cūḷavaggapāḷi / सेनासनग्गाहापकसम्मुति • Senāsanaggāhāpakasammuti
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / विनयपिटक (अट्ठकथा) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / चूळवग्ग-अट्ठकथा • Cūḷavagga-aṭṭhakathā / सेनासनग्गाहकथा • Senāsanaggāhakathā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / सारत्थदीपनी-टीका • Sāratthadīpanī-ṭīkā / सेनासनग्गाहापकसम्मुतिकथावण्णना • Senāsanaggāhāpakasammutikathāvaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / वजिरबुद्धि-टीका • Vajirabuddhi-ṭīkā / सेनासनग्गाहकथावण्णना • Senāsanaggāhakathāvaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / पाचित्यादियोजनापाळि • Pācityādiyojanāpāḷi / सेनासनग्गाहकथा • Senāsanaggāhakathā
