| Library / Tipiṭaka / ติปิฎก • Tipiṭaka / สารตฺถทีปนี-ฎีกา • Sāratthadīpanī-ṭīkā |
เสนาสนคฺคาหาปกสมฺมุติกถาวณฺณนา
Senāsanaggāhāpakasammutikathāvaṇṇanā
๓๑๘. ปจฺจเยเนว หิ ตํ ปฎิชคฺคนํ ลภิสฺสตีติ ตสฺมิํ เสนาสเน มหาเถรา ตสฺส ปจฺจยสฺส การณา อญฺญตฺถ อคนฺตฺวา วสนฺตาเยว นํ ปฎิชคฺคิสฺสนฺตีติ อโตฺถฯ อุพฺภณฺฑิกา ภวิสฺสนฺตีติ อุกฺขิตฺตภณฺฑา ภวิสฺสนฺติ, อตฺตโน อตฺตโน ปริกฺขาเร คเหตฺวา ตตฺถ ตตฺถ วิจริสฺสนฺตีติ อโตฺถฯ ทีฆสาลาติ จงฺกมนสาลาฯ มณฺฑลมาโฬ อุปฎฺฐานสาลาฯ อนุทหตีติ ปีเฬติฯ ชมฺพุทีเป ปนาติ อริยเทเส ภิกฺขู สนฺธาย วุตฺตํฯ เต กิร ตถา ปญฺญาเปนฺติฯ น โคจรคาโม ฆเฎฺฎตโพฺพติ วุตฺตเมวตฺถํ วิภาเวติ ‘‘น ตตฺถ มนุสฺสา วตฺตพฺพา’’ติอาทินาฯ วิตกฺกํ ฉินฺทิตฺวาติ ‘‘อิมินา นีหาเรน คจฺฉนฺตํ ทิสฺวา นิวาเรตฺวา ปจฺจเย ทสฺสนฺตี’’ติ เอวรูปํ วิตกฺกํ อนุปฺปาเทตฺวาฯ เตสุ เจ เอโกติ เตสุ มนุเสฺสสุ เอโก ปณฺฑิตปุริโสฯ ภณฺฑปฎิจฺฉาทนนฺติ ปฎิจฺฉาทนกภณฺฑํ, สรีรปฎิจฺฉาทนํ จีวรนฺติ อโตฺถฯ
318.Paccayenevahi taṃ paṭijagganaṃ labhissatīti tasmiṃ senāsane mahātherā tassa paccayassa kāraṇā aññattha agantvā vasantāyeva naṃ paṭijaggissantīti attho. Ubbhaṇḍikā bhavissantīti ukkhittabhaṇḍā bhavissanti, attano attano parikkhāre gahetvā tattha tattha vicarissantīti attho. Dīghasālāti caṅkamanasālā. Maṇḍalamāḷo upaṭṭhānasālā. Anudahatīti pīḷeti. Jambudīpe panāti ariyadese bhikkhū sandhāya vuttaṃ. Te kira tathā paññāpenti. Na gocaragāmo ghaṭṭetabboti vuttamevatthaṃ vibhāveti ‘‘na tattha manussā vattabbā’’tiādinā. Vitakkaṃ chinditvāti ‘‘iminā nīhārena gacchantaṃ disvā nivāretvā paccaye dassantī’’ti evarūpaṃ vitakkaṃ anuppādetvā. Tesu ce ekoti tesu manussesu eko paṇḍitapuriso. Bhaṇḍapaṭicchādananti paṭicchādanakabhaṇḍaṃ, sarīrapaṭicchādanaṃ cīvaranti attho.
ปฎิชคฺคิตพฺพานีติ สมฺมชฺชนาทีหิ ปฎิชคฺคิตพฺพานิฯ มุณฺฑเวทิกายาติ เจติยสฺส หมฺมิยเวทิกายฯ หมฺมิยเวทิกาติ จ เจติยสฺส อุปริ จตุรสฺสเวทิโย วุจฺจติฯ ปฎิกฺกมฺมาติ วิหารโต อปสกฺกิตฺวาฯ อุปนิเกฺขปนฺติ เขตฺตํ วา นาฬิเกราทิอารามํ วา กหาปณาทีนิ วา อารามิกาทีนํ นิยฺยาเตตฺวา ‘‘อิโต อุปฺปนฺนา วฑฺฒิ วสฺสาวาสิกตฺถาย โหตู’’ติ ทินฺนํฯ วตฺตํ กตฺวาติ ตสฺมิํ เสนาสเน กตฺตพฺพวตฺตํ กตฺวาฯ
Paṭijaggitabbānīti sammajjanādīhi paṭijaggitabbāni. Muṇḍavedikāyāti cetiyassa hammiyavedikāya. Hammiyavedikāti ca cetiyassa upari caturassavediyo vuccati. Paṭikkammāti vihārato apasakkitvā. Upanikkhepanti khettaṃ vā nāḷikerādiārāmaṃ vā kahāpaṇādīni vā ārāmikādīnaṃ niyyātetvā ‘‘ito uppannā vaḍḍhi vassāvāsikatthāya hotū’’ti dinnaṃ. Vattaṃ katvāti tasmiṃ senāsane kattabbavattaṃ katvā.
ปุคฺคลวเสเนว กาตพฺพนฺติ ปรโต วกฺขมานนเยน ‘‘ภิกฺขู จีวเรน กิลมนฺติ, เอตฺตกํ นาม ตณฺฑุลภาคํ ภิกฺขูนํ จีวรํ กาตุํ รุจฺจตี’’ติอาทินา ปุคฺคลปรามาสวเสเนว กาตพฺพํ, ‘‘สโงฺฆ จีวเรน กิลมตี’’ติอาทินา ปน สงฺฆปรามาสวเสน น กาตพฺพํฯ จีวรปจฺจยนฺติ จีวรสงฺขาตํ ปจฺจยํฯ วุตฺตนฺติ มหาอฎฺฐกถายํวุตฺตํฯ กสฺมา เอวํ วุตฺตนฺติ อาห ‘‘เอวญฺหิ นวโก วุฑฺฒตรสฺส, วุโฑฺฒ จ นวกสฺส คาเหสฺสตี’’ติ, ยสฺมา อตฺตนาว อตฺตโน ปาเปตุํ น สกฺกา, ตสฺมา ทฺวีสุ สมฺมเตสุ นวโก วุฑฺฒตรสฺส, วุโฑฺฒ จ นวกสฺสาติ อุโภ อญฺญมญฺญํ คาเหสฺสนฺตีติ อธิปฺปาโยฯ สมฺมตเสนาสนคฺคาหาปกสฺส อาณตฺติยา อเญฺญน คาหิเตปิ คาโห รุหติเยวาติ เวทิตพฺพํฯ อฎฺฐปิ โสฬสปิ ชเน สมฺมนฺนิตุํ วฎฺฎตีติ กิํ วิสุํ วิสุํ สมฺมนฺนิตุํ วฎฺฎติ, อุทาหุ เอกโตติ? เอกโตปิ วฎฺฎติฯ นิคฺคหกมฺมเมว หิ สโงฺฆ สงฺฆสฺส น กโรติ, สมฺมุติทานํ ปน พหูนมฺปิ เอกโต กาตุํ วฎฺฎติ, เตเนว สตฺตสติกกฺขนฺธเก อุพฺพาหิกสมฺมุติยํ อฎฺฐปิ ชนา เอกโต สมฺมตาติฯ
Puggalavaseneva kātabbanti parato vakkhamānanayena ‘‘bhikkhū cīvarena kilamanti, ettakaṃ nāma taṇḍulabhāgaṃ bhikkhūnaṃ cīvaraṃ kātuṃ ruccatī’’tiādinā puggalaparāmāsavaseneva kātabbaṃ, ‘‘saṅgho cīvarena kilamatī’’tiādinā pana saṅghaparāmāsavasena na kātabbaṃ. Cīvarapaccayanti cīvarasaṅkhātaṃ paccayaṃ. Vuttanti mahāaṭṭhakathāyaṃvuttaṃ. Kasmā evaṃ vuttanti āha ‘‘evañhi navako vuḍḍhatarassa, vuḍḍho ca navakassa gāhessatī’’ti, yasmā attanāva attano pāpetuṃ na sakkā, tasmā dvīsu sammatesu navako vuḍḍhatarassa, vuḍḍho ca navakassāti ubho aññamaññaṃ gāhessantīti adhippāyo. Sammatasenāsanaggāhāpakassa āṇattiyā aññena gāhitepi gāho ruhatiyevāti veditabbaṃ. Aṭṭhapi soḷasapi janesammannituṃ vaṭṭatīti kiṃ visuṃ visuṃ sammannituṃ vaṭṭati, udāhu ekatoti? Ekatopi vaṭṭati. Niggahakammameva hi saṅgho saṅghassa na karoti, sammutidānaṃ pana bahūnampi ekato kātuṃ vaṭṭati, teneva sattasatikakkhandhake ubbāhikasammutiyaṃ aṭṭhapi janā ekato sammatāti.
มโคฺคติ มเคฺค กตทีฆสาลาฯ โปกฺขรณีติ นหายนฺตานํ โปกฺขรณิยํ กตสาลาฯ รุกฺขมูลาทโย ฉนฺนา กวาฎพทฺธาว เสนาสนํฯ วิชเฎตฺวาติ วิโยเชตฺวา, วิสุํ วิสุํ กตฺวาติ อโตฺถฯ อาวาเสสูติ เสนาสเนสุฯ ปกฺขิปิตฺวาติ เอตฺถ ปกฺขิปนํ นาม เตสุ วสนฺตานํ อิโต อุปฺปนฺนวสฺสาวาสิกทานํฯ ปวิสิตพฺพนฺติ อเญฺญหิ ภิกฺขูหิ ตสฺมิํ มหาลาเภ ปริเวเณ วสิตฺวา เจติเย วตฺตํ กตฺวาว ลาโภ คเหตโพฺพติ อธิปฺปาโยฯ
Maggoti magge katadīghasālā. Pokkharaṇīti nahāyantānaṃ pokkharaṇiyaṃ katasālā. Rukkhamūlādayo channā kavāṭabaddhāva senāsanaṃ. Vijaṭetvāti viyojetvā, visuṃ visuṃ katvāti attho. Āvāsesūti senāsanesu. Pakkhipitvāti ettha pakkhipanaṃ nāma tesu vasantānaṃ ito uppannavassāvāsikadānaṃ. Pavisitabbanti aññehi bhikkhūhi tasmiṃ mahālābhe pariveṇe vasitvā cetiye vattaṃ katvāva lābho gahetabboti adhippāyo.
ปจฺจยํ วิสฺสเชฺชตีติ จีวรปจฺจยํ นาธิวาเสติฯ อยมฺปีติ เตน วิสฺสฎฺฐปจฺจโยปิฯ อุปนิพนฺธิตฺวา คาเหตพฺพนฺติ ‘‘อิมสฺมิํ รุเกฺข วา มณฺฑเป วา วสิตฺวา เจติเย วตฺตํ กตฺวา คณฺหถา’’ติ เอวํ อุปนิพนฺธิตฺวา คาเหตพฺพํฯ ‘‘กตฺถ นุ โข วสิสฺสามิ, กตฺถ วสนฺตสฺส ผาสุ ภวิสฺสติ, กตฺถ วา ปจฺจโย ภวิสฺสตี’’ติ เอวํ อุปฺปเนฺนน วิตเกฺกน จรตีติ วิตกฺกจาริโกฯ อรญฺญวิหาเรสุ ปริสฺสยวิชานนตฺถํ อิจฺฉิตพฺพตฺตา ‘‘ปญฺจ ปญฺจ อุกฺกา โกเฎฺฎตพฺพา’’ติ วุตฺตํฯ
Paccayaṃ vissajjetīti cīvarapaccayaṃ nādhivāseti. Ayampīti tena vissaṭṭhapaccayopi. Upanibandhitvā gāhetabbanti ‘‘imasmiṃ rukkhe vā maṇḍape vā vasitvā cetiye vattaṃ katvā gaṇhathā’’ti evaṃ upanibandhitvā gāhetabbaṃ. ‘‘Kattha nu kho vasissāmi, kattha vasantassa phāsu bhavissati, kattha vā paccayo bhavissatī’’ti evaṃ uppannena vitakkena caratīti vitakkacāriko. Araññavihāresu parissayavijānanatthaṃ icchitabbattā ‘‘pañca pañca ukkā koṭṭetabbā’’ti vuttaṃ.
วตฺตนฺติ กติกวตฺตํฯ ติวิธมฺปีติ ปริยตฺติปฎิปตฺติปฎิเวธวเสน ติวิธมฺปิฯ โสเธตฺวา ปพฺพาเชถาติ ภเพฺพ อาจารกุลปุเตฺต อุปปริกฺขิตฺวา ปพฺพาเชถฯ ทสวตฺถุกกถา นาม อปฺปิจฺฉกถา สนฺตุฎฺฐิกถา ปวิเวกกถา อสํสคฺคกถา วีริยารมฺภกถา สีลกถา สมาธิกถา ปญฺญากถา วิมุตฺติกถา วิมุตฺติญาณทสฺสนกถาฯ
Vattanti katikavattaṃ. Tividhampīti pariyattipaṭipattipaṭivedhavasena tividhampi. Sodhetvā pabbājethāti bhabbe ācārakulaputte upaparikkhitvā pabbājetha. Dasavatthukakathā nāma appicchakathā santuṭṭhikathā pavivekakathā asaṃsaggakathā vīriyārambhakathā sīlakathā samādhikathā paññākathā vimuttikathā vimuttiñāṇadassanakathā.
วิคฺคหสํวตฺตนิกวจนํ วิคฺคาหิกํฯ จตุรารกฺขํ อหาเปนฺตาติ พุทฺธานุสฺสติ เมตฺตา อสุภํ มรณสฺสตีติ อิมํ จตุรารกฺขํ อปริหาเปนฺตาฯ ทนฺตกฎฺฐขาทนวตฺตํ อาจิกฺขิตพฺพนฺติ เอตฺถ ทนฺตกฎฺฐขาทนวตฺตํ โย เทวสิกํ สงฺฆมเชฺฌ โอสรติ, เตน สามเณราทีหิ อาหริตฺวา ภิกฺขูนํ ยถาสุขํ ปริภุญฺชนตฺถาย ทนฺตกฎฺฐมาฬเก นิกฺขิเตฺตสุ ทนฺตกเฎฺฐสุ ทิวเส ทิวเส เอกเมว ทนฺตกฎฺฐํ คเหตพฺพํฯ โย ปน เทวสิกํ น โอสรติ, ปธานฆเร วสิตฺวา ธมฺมสฺสวเน วา อุโปสถเคฺค วา ทิสฺสติ, เตน ปมาณํ สลฺลเกฺขตฺวา จตฺตาริ ปญฺจ ทนฺตกฎฺฐานิ อตฺตโน วสนฎฺฐาเน ฐเปตฺวา ขาทิตพฺพานิฯ เตสุ ขีเณสุ สเจ ปุนปิ ทนฺตกฎฺฐมาฬเก พหูนิ โหนฺติเยว, ปุนปิ อาหริตฺวา ขาทิตพฺพานิฯ ยทิ ปน ปมาณํ อสลฺลเกฺขตฺวา อาหรติ, เตสุ อขีเณสุเยว มาฬเก ขียติ, ตโต เกจิ เถรา ‘‘เยหิ คหิตานิ, เต ปฎิหรนฺตู’’ติ วเทยฺยุํ, เกจิ ‘‘ขาทนฺตุ, ปุน สามเณรา อาหริสฺสนฺตี’’ติฯ ตสฺมา วิวาทปริหารตฺถํ ปมาณํ สลฺลเกฺขตพฺพํฯ คหเณ ปน โทโส นตฺถิ, มคฺคํ คจฺฉเนฺตนปิ เอกํ วา เทฺว วา ถวิกาย ปกฺขิปิตฺวา คนฺตพฺพนฺติฯ ภิกฺขาจารวตฺตํ วตฺตกฺขนฺธเก ปิณฺฑจาริกวเตฺต อาวิ ภวิสฺสติฯ
Viggahasaṃvattanikavacanaṃ viggāhikaṃ. Caturārakkhaṃ ahāpentāti buddhānussati mettā asubhaṃ maraṇassatīti imaṃ caturārakkhaṃ aparihāpentā. Dantakaṭṭhakhādanavattaṃ ācikkhitabbanti ettha dantakaṭṭhakhādanavattaṃ yo devasikaṃ saṅghamajjhe osarati, tena sāmaṇerādīhi āharitvā bhikkhūnaṃ yathāsukhaṃ paribhuñjanatthāya dantakaṭṭhamāḷake nikkhittesu dantakaṭṭhesu divase divase ekameva dantakaṭṭhaṃ gahetabbaṃ. Yo pana devasikaṃ na osarati, padhānaghare vasitvā dhammassavane vā uposathagge vā dissati, tena pamāṇaṃ sallakkhetvā cattāri pañca dantakaṭṭhāni attano vasanaṭṭhāne ṭhapetvā khāditabbāni. Tesu khīṇesu sace punapi dantakaṭṭhamāḷake bahūni hontiyeva, punapi āharitvā khāditabbāni. Yadi pana pamāṇaṃ asallakkhetvā āharati, tesu akhīṇesuyeva māḷake khīyati, tato keci therā ‘‘yehi gahitāni, te paṭiharantū’’ti vadeyyuṃ, keci ‘‘khādantu, puna sāmaṇerā āharissantī’’ti. Tasmā vivādaparihāratthaṃ pamāṇaṃ sallakkhetabbaṃ. Gahaṇe pana doso natthi, maggaṃ gacchantenapi ekaṃ vā dve vā thavikāya pakkhipitvā gantabbanti. Bhikkhācāravattaṃ vattakkhandhake piṇḍacārikavatte āvi bhavissati.
ปตฺตฎฺฐาเนติ วสฺสเคฺคน อาคนฺตุกภิกฺขุโน ปตฺตฎฺฐาเนฯ เตสํ ฉินฺนวสฺสตฺตา ‘‘สาทิยนฺตาปิ หิ เต เนว วสฺสาวาสิกสฺส สามิโน’’ติ วุตฺตํ, ปฐมํเยว กติกาย กตตฺตา ขียนฺตาปิ จ อาวาสิกา เนว อทาตุํ ลภนฺตีติ วุตฺตํฯ ภตินิวิฎฺฐนฺติ ภติํ กตฺวา วิย นิวิฎฺฐํ ปริยิฎฺฐํฯ สงฺฆิกํ ปน อปโลกนกมฺมํ กตฺวา คาหิตนฺติ ตตฺรุปฺปาทํ สนฺธาย วุตฺตํฯ ปจฺจยวเสน คาหิตนฺติ ทายกานํ วสฺสาวาสิกปจฺจยวเสน คาหิตํ สนฺธาย วุตฺตํฯ ‘‘อิธ, ภิกฺขเว, วสฺสํวุโตฺถ ภิกฺขุ วิพฺภมติ, สงฺฆเสฺสเวต’’นฺติ (มหาว. ๓๗๔-๓๗๕) วจนโต ‘‘คตฎฺฐาเน…เป.… สงฺฆิกํ โหตี’’ติ วุตฺตํฯ มนุเสฺสติ ทายกมนุเสฺสฯ วรภาคํ สามเณรสฺสาติ ปฐมภาคสฺส คาหิตตฺตา วุตฺตํฯ
Pattaṭṭhāneti vassaggena āgantukabhikkhuno pattaṭṭhāne. Tesaṃ chinnavassattā ‘‘sādiyantāpi hi te neva vassāvāsikassa sāmino’’ti vuttaṃ, paṭhamaṃyeva katikāya katattā khīyantāpi ca āvāsikā neva adātuṃ labhantīti vuttaṃ. Bhatiniviṭṭhanti bhatiṃ katvā viya niviṭṭhaṃ pariyiṭṭhaṃ. Saṅghikaṃ pana apalokanakammaṃ katvā gāhitanti tatruppādaṃ sandhāya vuttaṃ. Paccayavasena gāhitanti dāyakānaṃ vassāvāsikapaccayavasena gāhitaṃ sandhāya vuttaṃ. ‘‘Idha, bhikkhave, vassaṃvuttho bhikkhu vibbhamati, saṅghasseveta’’nti (mahāva. 374-375) vacanato ‘‘gataṭṭhāne…pe… saṅghikaṃ hotī’’ti vuttaṃ. Manusseti dāyakamanusse. Varabhāgaṃ sāmaṇerassāti paṭhamabhāgassa gāhitattā vuttaṃ.
เสนาสนคฺคาหาปกสมฺมุติกถาวณฺณนา นิฎฺฐิตาฯ
Senāsanaggāhāpakasammutikathāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ติปิฎก (มูล) • Tipiṭaka (Mūla) / วินยปิฎก • Vinayapiṭaka / จูฬวคฺคปาฬิ • Cūḷavaggapāḷi / เสนาสนคฺคาหาปกสมฺมุติ • Senāsanaggāhāpakasammuti
อฎฺฐกถา • Aṭṭhakathā / วินยปิฎก (อฎฺฐกถา) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / จูฬวคฺค-อฎฺฐกถา • Cūḷavagga-aṭṭhakathā / เสนาสนคฺคาหกถา • Senāsanaggāhakathā
ฎีกา • Tīkā / วินยปิฎก (ฎีกา) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / วชิรพุทฺธิ-ฎีกา • Vajirabuddhi-ṭīkā / เสนาสนคฺคาหกถาวณฺณนา • Senāsanaggāhakathāvaṇṇanā
ฎีกา • Tīkā / วินยปิฎก (ฎีกา) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / วิมติวิโนทนี-ฎีกา • Vimativinodanī-ṭīkā / เสนาสนคฺคาหกถาวณฺณนา • Senāsanaggāhakathāvaṇṇanā
ฎีกา • Tīkā / วินยปิฎก (ฎีกา) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / ปาจิตฺยาทิโยชนาปาฬิ • Pācityādiyojanāpāḷi / เสนาสนคฺคาหกถา • Senāsanaggāhakathā
