Library / Tipiṭaka / തിപിടക • Tipiṭaka / മിലിന്ദപഞ്ഹപാളി • Milindapañhapāḷi |
൩. പണാമിതവഗ്ഗോ
3. Paṇāmitavaggo
൧. സേട്ഠധമ്മപഞ്ഹോ
1. Seṭṭhadhammapañho
൧. ‘‘ഭന്തേ നാഗസേന, ഭാസിതമ്പേതം ഭഗവതാ ‘ധമ്മോ ഹി, വാസേട്ഠ, സേട്ഠോ ജനേതസ്മിം ദിട്ഠേ ചേവ ധമ്മേ അഭിസമ്പരായേ ചാ’തി. പുന ച ‘ഉപാസകോ ഗിഹീ സോതാപന്നോ പിഹിതാപായോ ദിട്ഠിപ്പത്തോ വിഞ്ഞാതസാസനോ ഭിക്ഖും വാ സാമണേരം വാ പുഥുജ്ജനം അഭിവാദേതി പച്ചുട്ഠേതീ’തി. യദി, ഭന്തേ നാഗസേന, ഭഗവതാ ഭണിതം ‘ധമ്മോ ഹി, വാസേട്ഠ, സേട്ഠോ ജനേതസ്മിം ദിട്ഠേ ചേവ ധമ്മേ അഭിസമ്പരായേ ചാ’തി, തേന ഹി ‘ഉപാസകോ ഗിഹീ സോതാപന്നോ പിഹിതാപായോ ദിട്ഠിപ്പത്തോ വിഞ്ഞാതസാസനോ ഭിക്ഖും വാ സാമണേരം വാ പുഥുജ്ജനം അഭിവാദേതി പച്ചുട്ഠേതീ’തി യം വചനം, തം മിച്ഛാ. യദി ‘ഉപാസകോ ഗിഹീ സോതാപന്നോ പിഹിതാപായോ ദിട്ഠിപ്പത്തോ വിഞ്ഞാതസാസനോ ഭിക്ഖും വാ സാമണേരം വാ പുഥുജ്ജനം അഭിവാദേതി പച്ചുട്ഠേതി’, തേന ഹി ‘ധമ്മോ ഹി, വാസേട്ഠ, സേട്ഠോ ജനേതസ്മിം ദിട്ഠേ ചേവ ധമ്മേ അഭിസമ്പരായേ ചാതി തമ്പി വചനം മിച്ഛാ. അയമ്പി ഉഭതോ കോടികോ പഞ്ഹോ തവാനുപ്പത്തോ, സോ തയാ നിബ്ബാഹിതബ്ബോ’’തി.
1. ‘‘Bhante nāgasena, bhāsitampetaṃ bhagavatā ‘dhammo hi, vāseṭṭha, seṭṭho janetasmiṃ diṭṭhe ceva dhamme abhisamparāye cā’ti. Puna ca ‘upāsako gihī sotāpanno pihitāpāyo diṭṭhippatto viññātasāsano bhikkhuṃ vā sāmaṇeraṃ vā puthujjanaṃ abhivādeti paccuṭṭhetī’ti. Yadi, bhante nāgasena, bhagavatā bhaṇitaṃ ‘dhammo hi, vāseṭṭha, seṭṭho janetasmiṃ diṭṭhe ceva dhamme abhisamparāye cā’ti, tena hi ‘upāsako gihī sotāpanno pihitāpāyo diṭṭhippatto viññātasāsano bhikkhuṃ vā sāmaṇeraṃ vā puthujjanaṃ abhivādeti paccuṭṭhetī’ti yaṃ vacanaṃ, taṃ micchā. Yadi ‘upāsako gihī sotāpanno pihitāpāyo diṭṭhippatto viññātasāsano bhikkhuṃ vā sāmaṇeraṃ vā puthujjanaṃ abhivādeti paccuṭṭheti’, tena hi ‘dhammo hi, vāseṭṭha, seṭṭho janetasmiṃ diṭṭhe ceva dhamme abhisamparāye cāti tampi vacanaṃ micchā. Ayampi ubhato koṭiko pañho tavānuppatto, so tayā nibbāhitabbo’’ti.
‘‘ഭാസിതമ്പേതം, മഹാരാജ, ഭഗവതാ ‘ധമ്മോ ഹി, വാസേട്ഠ, സേട്ഠോ ജനേതസ്മിം ദിട്ഠേ ചേവ ധമ്മേ അഭിസമ്പരായേ ചാ’തി, ‘ഉപാസകോ ച ഗിഹീ സോതാപന്നോ പിഹിതാപായോ ദിട്ഠിപ്പത്തോ വിഞ്ഞാതസാസനോ ഭിക്ഖും വാ സാമണേരം വാ പുഥുജ്ജനം അഭിവാദേതി പച്ചുട്ഠേതി’. തത്ഥ പന കാരണം അത്ഥി. കതമം തം കാരണം?
‘‘Bhāsitampetaṃ, mahārāja, bhagavatā ‘dhammo hi, vāseṭṭha, seṭṭho janetasmiṃ diṭṭhe ceva dhamme abhisamparāye cā’ti, ‘upāsako ca gihī sotāpanno pihitāpāyo diṭṭhippatto viññātasāsano bhikkhuṃ vā sāmaṇeraṃ vā puthujjanaṃ abhivādeti paccuṭṭheti’. Tattha pana kāraṇaṃ atthi. Katamaṃ taṃ kāraṇaṃ?
‘‘വീസതി ഖോ പനിമേ, മഹാരാജ, സമണസ്സ സമണകരണാ ധമ്മാ ദ്വേ ച ലിങ്ഗാനി, യേഹി സമണോ അഭിവാദനപച്ചുട്ഠാനസമാനനപൂജനാരഹോ ഹോതി. കതമേ വീസതി സമണസ്സ സമണകരണാ ധമ്മാ ദ്വേ ച ലിങ്ഗാനി? സേട്ഠോ 1 ധമ്മാരാമോ, അഗ്ഗോ നിയമോ, ചാരോ വിഹാരോ സംയമോ സംവരോ ഖന്തി സോരച്ചം ഏകത്തചരിയാ ഏകത്താഭിരതി പടിസല്ലാനം ഹിരിഓത്തപ്പം വീരിയം അപ്പമാദോ സിക്ഖാസമാദാനം 2 ഉദ്ദേസോ പരിപുച്ഛാ സീലാദിഅഭിരതി നിരാലയതാ സിക്ഖാപദപാരിപൂരിതാ, കാസാവധാരണം , ഭണ്ഡുഭാവോ . ഇമേ ഖോ , മഹാരാജ, വീസതി സമണസ്സ സമണകരണാ ധമ്മാ ദ്വേ ച ലിങ്ഗാനി. ഏതേ ഗുണേ ഭിക്ഖു സമാദായ വത്തതി, സോ തേസം ധമ്മാനം അനൂനത്താ പരിപുണ്ണത്താ സമ്പന്നത്താ സമന്നാഗതത്താ അസേക്ഖഭൂമിം അരഹന്തഭൂമിം ഓക്കമതി, സേട്ഠം ഭൂമന്തരം ഓക്കമതി, അരഹത്താസന്നഗതോതി അരഹതി ഉപാസകോ സോതാപന്നോ ഭിക്ഖും പുഥുജ്ജനം അഭിവാദേതും പച്ചുട്ഠാതും.
‘‘Vīsati kho panime, mahārāja, samaṇassa samaṇakaraṇā dhammā dve ca liṅgāni, yehi samaṇo abhivādanapaccuṭṭhānasamānanapūjanāraho hoti. Katame vīsati samaṇassa samaṇakaraṇā dhammā dve ca liṅgāni? Seṭṭho 3 dhammārāmo, aggo niyamo, cāro vihāro saṃyamo saṃvaro khanti soraccaṃ ekattacariyā ekattābhirati paṭisallānaṃ hiriottappaṃ vīriyaṃ appamādo sikkhāsamādānaṃ 4 uddeso paripucchā sīlādiabhirati nirālayatā sikkhāpadapāripūritā, kāsāvadhāraṇaṃ , bhaṇḍubhāvo . Ime kho , mahārāja, vīsati samaṇassa samaṇakaraṇā dhammā dve ca liṅgāni. Ete guṇe bhikkhu samādāya vattati, so tesaṃ dhammānaṃ anūnattā paripuṇṇattā sampannattā samannāgatattā asekkhabhūmiṃ arahantabhūmiṃ okkamati, seṭṭhaṃ bhūmantaraṃ okkamati, arahattāsannagatoti arahati upāsako sotāpanno bhikkhuṃ puthujjanaṃ abhivādetuṃ paccuṭṭhātuṃ.
‘‘‘ഖീണാസവേഹി സോ സാമഞ്ഞം ഉപഗതോ, നത്ഥി മേ സോ സമയോ’തി 5 അരഹതി ഉപാസകോ സോതാപന്നോ ഭിക്ഖും പുഥുജ്ജനം അഭിവാദേതും പച്ചുട്ഠാതും.
‘‘‘Khīṇāsavehi so sāmaññaṃ upagato, natthi me so samayo’ti 6 arahati upāsako sotāpanno bhikkhuṃ puthujjanaṃ abhivādetuṃ paccuṭṭhātuṃ.
‘‘‘അഗ്ഗപരിസം സോ ഉപഗതോ, നാഹം തം ഠാനം ഉപഗതോ’തി അരഹതി ഉപാസകോ സോതാപന്നോ ഭിക്ഖും പുഥുജ്ജനം അഭിവാദേതും പച്ചുട്ഠാതും.
‘‘‘Aggaparisaṃ so upagato, nāhaṃ taṃ ṭhānaṃ upagato’ti arahati upāsako sotāpanno bhikkhuṃ puthujjanaṃ abhivādetuṃ paccuṭṭhātuṃ.
‘‘‘ലഭതി സോ പാതിമോക്ഖുദ്ദേസം സോതും, നാഹം തം ലഭാമി സോതു’ന്തി അരഹതി ഉപാസകോ സോതാപന്നോ ഭിക്ഖും പുഥുജ്ജനം അഭിവാദേതും പച്ചുട്ഠാതും.
‘‘‘Labhati so pātimokkhuddesaṃ sotuṃ, nāhaṃ taṃ labhāmi sotu’nti arahati upāsako sotāpanno bhikkhuṃ puthujjanaṃ abhivādetuṃ paccuṭṭhātuṃ.
‘‘‘സോ അഞ്ഞേ പബ്ബാജേതി ഉപസമ്പാദേതി ജിനസാസനം വഡ്ഢേതി, അഹമേതം ന ലഭാമി കാതു’ന്തി അരഹതി ഉപാസകോ സോതാപന്നോ ഭിക്ഖും പുഥുജ്ജനം അഭിവാദേതും പച്ചുട്ഠാതും.
‘‘‘So aññe pabbājeti upasampādeti jinasāsanaṃ vaḍḍheti, ahametaṃ na labhāmi kātu’nti arahati upāsako sotāpanno bhikkhuṃ puthujjanaṃ abhivādetuṃ paccuṭṭhātuṃ.
‘‘‘അപ്പമാണേസു സോ സിക്ഖാപദേസു സമത്തകാരീ, നാഹം തേസു വത്താമീ’തി അരഹതി ഉപാസകോ സോതാപന്നോ ഭിക്ഖും പുഥുജ്ജനം അഭിവാദേതും പച്ചുട്ഠാതും.
‘‘‘Appamāṇesu so sikkhāpadesu samattakārī, nāhaṃ tesu vattāmī’ti arahati upāsako sotāpanno bhikkhuṃ puthujjanaṃ abhivādetuṃ paccuṭṭhātuṃ.
‘‘‘ഉപഗതോ സോ സമണലിങ്ഗം, ബുദ്ധാധിപ്പായേ ഠിതോ, തേനാഹം ലിങ്ഗേന ദൂരമപഗതോ’തി അരഹതി ഉപാസകോ സോതാപന്നോ ഭിക്ഖും പുഥുജ്ജനം അഭിവാദേതും പച്ചുട്ഠാതും.
‘‘‘Upagato so samaṇaliṅgaṃ, buddhādhippāye ṭhito, tenāhaṃ liṅgena dūramapagato’ti arahati upāsako sotāpanno bhikkhuṃ puthujjanaṃ abhivādetuṃ paccuṭṭhātuṃ.
‘‘‘പരൂള്ഹകച്ഛലോമോ സോ അനഞ്ജിതഅമണ്ഡിതോ അനുലിത്തസീലഗന്ധോ, അഹം പന മണ്ഡനവിഭൂസനാഭിരതോ’തി അരഹതി ഉപാസകോ സോതാപന്നോ ഭിക്ഖും പുഥുജ്ജനം അഭിവാദേതും പച്ചുട്ഠാതും.
‘‘‘Parūḷhakacchalomo so anañjitaamaṇḍito anulittasīlagandho, ahaṃ pana maṇḍanavibhūsanābhirato’ti arahati upāsako sotāpanno bhikkhuṃ puthujjanaṃ abhivādetuṃ paccuṭṭhātuṃ.
‘‘അപി ച, മഹാരാജ, ‘യേ തേ വീസതി സമണകരണാ ധമ്മാ ദ്വേ ച ലിങ്ഗാനി, സബ്ബേപേതേ ധമ്മാ ഭിക്ഖുസ്സ സംവിജ്ജന്തി, സോ യേവ തേ ധമ്മേ ധാരേതി, അഞ്ഞേപി തത്ഥ സിക്ഖാപേതി, സോ മേ ആഗമോ സിക്ഖാപനഞ്ച നത്ഥീ’തി അരഹതി ഉപാസകോ സോതാപന്നോ ഭിക്ഖും പുഥുജ്ജനം അഭിവാദേതും പച്ചുട്ഠാതും .
‘‘Api ca, mahārāja, ‘ye te vīsati samaṇakaraṇā dhammā dve ca liṅgāni, sabbepete dhammā bhikkhussa saṃvijjanti, so yeva te dhamme dhāreti, aññepi tattha sikkhāpeti, so me āgamo sikkhāpanañca natthī’ti arahati upāsako sotāpanno bhikkhuṃ puthujjanaṃ abhivādetuṃ paccuṭṭhātuṃ .
‘‘യഥാ, മഹാരാജ, രാജകുമാരോ പുരോഹിതസ്സ സന്തികേ വിജ്ജം അധീയതി, ഖത്തിയധമ്മം സിക്ഖതി, സോ അപരേന സമയേന അഭിസിത്തോ ആചരിയം അഭിവാദേതി പച്ചുട്ഠേതി ‘സിക്ഖാപകോ മേ അയ’ന്തി, ഏവമേവ ഖോ, മഹാരാജ, ‘ഭിക്ഖു സിക്ഖാപകോ വംസധരോ’തി അരഹതി ഉപാസകോ സോതാപന്നോ ഭിക്ഖും പുഥുജ്ജനം അഭിവാദേതും പച്ചുട്ഠാതും.
‘‘Yathā, mahārāja, rājakumāro purohitassa santike vijjaṃ adhīyati, khattiyadhammaṃ sikkhati, so aparena samayena abhisitto ācariyaṃ abhivādeti paccuṭṭheti ‘sikkhāpako me aya’nti, evameva kho, mahārāja, ‘bhikkhu sikkhāpako vaṃsadharo’ti arahati upāsako sotāpanno bhikkhuṃ puthujjanaṃ abhivādetuṃ paccuṭṭhātuṃ.
‘‘അപി ച, മഹാരാജ, ഇമിനാപേതം പരിയായേന ജാനാഹി ഭിക്ഖുഭൂമിയാ മഹന്തതം അസമവിപുലഭാവം. യദി, മഹാരാജ, ഉപാസകോ സോതാപന്നോ അരഹത്തം സച്ഛികരോതി, ദ്വേവ തസ്സ ഗതിയോ ഭവന്തി അനഞ്ഞാ തസ്മിം യേവ ദിവസേ പരിനിബ്ബായേയ്യ വാ, ഭിക്ഖുഭാവം വാ ഉപഗച്ഛേയ്യ. അചലാ ഹി സാ, മഹാരാജ, പബ്ബജ്ജാ, മഹതീ അച്ചുഗ്ഗതാ, യദിദം ഭിക്ഖുഭൂമീ’’തി. ‘‘ഞാണഗതോ, ഭന്തേ നാഗസേന, പഞ്ഹോ സുനിബ്ബേഠിതോ ബലവതാ അതിബുദ്ധിനാ തയാ, ന യിമം പഞ്ഹം സമത്ഥോ അഞ്ഞോ ഏവം വിനിവേഠേതും അഞ്ഞത്ര തവാദിസേന ബുദ്ധിമതാ’’തി.
‘‘Api ca, mahārāja, imināpetaṃ pariyāyena jānāhi bhikkhubhūmiyā mahantataṃ asamavipulabhāvaṃ. Yadi, mahārāja, upāsako sotāpanno arahattaṃ sacchikaroti, dveva tassa gatiyo bhavanti anaññā tasmiṃ yeva divase parinibbāyeyya vā, bhikkhubhāvaṃ vā upagaccheyya. Acalā hi sā, mahārāja, pabbajjā, mahatī accuggatā, yadidaṃ bhikkhubhūmī’’ti. ‘‘Ñāṇagato, bhante nāgasena, pañho sunibbeṭhito balavatā atibuddhinā tayā, na yimaṃ pañhaṃ samattho añño evaṃ viniveṭhetuṃ aññatra tavādisena buddhimatā’’ti.
സേട്ഠധമ്മപഞ്ഹോ പഠമോ.
Seṭṭhadhammapañho paṭhamo.
Footnotes: