| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / पेतवत्थु-अट्ठकथा • Petavatthu-aṭṭhakathā |
१५. सेट्ठिपुत्तपेतवत्थुवण्णना
15. Seṭṭhiputtapetavatthuvaṇṇanā
सट्ठिवस्ससहस्सानीति इदं सेट्ठिपुत्तपेतवत्थु। तस्स का उप्पत्ति? भगवा सावत्थियं विहरति जेतवने। तेन खो पन समयेन राजा पसेनदि कोसलो अलङ्कतप्पटियत्तो हत्थिक्खन्धवरगतो महतिया राजिद्धिया महन्तेन राजानुभावेन नगरं अनुसञ्चरन्तो अञ्ञतरस्मिं गेहे उपरिपासादे वातपानं विवरित्वा तं राजविभूतिं ओलोकेन्तिं रूपसम्पत्तिया देवच्छरापटिभागं एकं इत्थिं दिस्वा अदिट्ठपुब्बे आरम्मणे सहसा समुप्पन्नेन किलेससमुदाचारेन परियुट्ठितचित्तो सतिपि कुलरूपाचारादिगुणविसेससम्पन्ने अन्तेपुरजने सभावलहुकस्स पन दुद्दमस्स चित्तस्स वसेन तस्सं इत्थियं पटिबद्धमानसो हुत्वा पच्छासने निसिन्नस्स पुरिसस्स ‘‘इमं पासादं इमञ्च इत्थिं उपधारेही’’ति सञ्ञं दत्वा राजगेहं पविट्ठो। अञ्ञं सब्बं अम्बसक्करपेतवत्थुम्हि आगतनयेनेव वेदितब्बं।
Saṭṭhivassasahassānīti idaṃ seṭṭhiputtapetavatthu. Tassa kā uppatti? Bhagavā sāvatthiyaṃ viharati jetavane. Tena kho pana samayena rājā pasenadi kosalo alaṅkatappaṭiyatto hatthikkhandhavaragato mahatiyā rājiddhiyā mahantena rājānubhāvena nagaraṃ anusañcaranto aññatarasmiṃ gehe uparipāsāde vātapānaṃ vivaritvā taṃ rājavibhūtiṃ olokentiṃ rūpasampattiyā devaccharāpaṭibhāgaṃ ekaṃ itthiṃ disvā adiṭṭhapubbe ārammaṇe sahasā samuppannena kilesasamudācārena pariyuṭṭhitacitto satipi kularūpācārādiguṇavisesasampanne antepurajane sabhāvalahukassa pana duddamassa cittassa vasena tassaṃ itthiyaṃ paṭibaddhamānaso hutvā pacchāsane nisinnassa purisassa ‘‘imaṃ pāsādaṃ imañca itthiṃ upadhārehī’’ti saññaṃ datvā rājagehaṃ paviṭṭho. Aññaṃ sabbaṃ ambasakkarapetavatthumhi āgatanayeneva veditabbaṃ.
अयं पन विसेसो – इध पुरिसो सूरिये अनत्थङ्गतेयेव आगन्त्वा नगरद्वारे थकिते अत्तना आनीतं अरुणवण्णमत्तिकं उप्पलानि च नगरद्वारकवाटे लग्गेत्वा निपज्जितुं जेतवनं अगमासि। राजा पन सिरिसयने वासूपगतो मज्झिमयामे स-इति न-इति दु-इति सो-इति च इमानि चत्तारि अक्खरानि महता कण्ठेन उच्चारितानि विय विस्सरवसेन अस्सोसि। तानि किर अतीते काले सावत्थिवासीहि चतूहि सेट्ठिपुत्तेहि भोगमदमत्तेहि योब्बनकाले पारदारिककम्मवसेन बहुं अपुञ्ञं पसवेत्वा अपरभागे कालं कत्वा तस्सेव नगरस्स समीपे लोहकुम्भियं निब्बत्तित्वा पच्चमानेहि लोहकुम्भिया मुखवट्टिं पत्वा एकेकं गाथं वत्थुकामेहि उच्चारितानं तासं गाथानं आदिअक्खरानि , ते पठमक्खरमेव वत्वा वेदनाप्पत्ता हुत्वा लोहकुम्भिं ओतरिंसु।
Ayaṃ pana viseso – idha puriso sūriye anatthaṅgateyeva āgantvā nagaradvāre thakite attanā ānītaṃ aruṇavaṇṇamattikaṃ uppalāni ca nagaradvārakavāṭe laggetvā nipajjituṃ jetavanaṃ agamāsi. Rājā pana sirisayane vāsūpagato majjhimayāme sa-iti na-iti du-iti so-iti ca imāni cattāri akkharāni mahatā kaṇṭhena uccāritāni viya vissaravasena assosi. Tāni kira atīte kāle sāvatthivāsīhi catūhi seṭṭhiputtehi bhogamadamattehi yobbanakāle pāradārikakammavasena bahuṃ apuññaṃ pasavetvā aparabhāge kālaṃ katvā tasseva nagarassa samīpe lohakumbhiyaṃ nibbattitvā paccamānehi lohakumbhiyā mukhavaṭṭiṃ patvā ekekaṃ gāthaṃ vatthukāmehi uccāritānaṃ tāsaṃ gāthānaṃ ādiakkharāni , te paṭhamakkharameva vatvā vedanāppattā hutvā lohakumbhiṃ otariṃsu.
राजा पन तं सद्दं सुत्वा भीततसितो संविग्गो लोमहट्ठजातो तं रत्तावसेसं दुक्खेन वीतिनामेत्वा विभाताय रत्तिया पुरोहितं पक्कोसापेत्वा तं पवत्तिं कथेसि। पुरोहितो राजानं भीततसितं ञत्वा लाभगिद्धो ‘‘उप्पन्नो खो अयं मय्हं ब्राह्मणानञ्च लाभुप्पादनुपायो’’ति चिन्तेत्वा ‘‘महाराज, महा वतायं उपद्दवो उप्पन्नो, सब्बचतुक्कं यञ्ञं यजाही’’ति आह। राजा तस्स वचनं सुत्वा अमच्चे आणापेसि ‘‘सब्बचतुक्कयञ्ञस्स उपकरणानि सज्जेथा’’ति। तं सुत्वा मल्लिका देवी राजानं एवमाह – ‘‘कस्मा, महाराज, ब्राह्मणस्स वचनं सुत्वा अनेकपाणवधहिंसनककिच्चं कातुकामोसि, ननु सब्बत्थ अप्पटिहतञाणचारो भगवा पुच्छितब्बो? यथा च ते भगवा ब्याकरिस्सति, तथा पटिपज्जितब्ब’’न्ति। राजा तस्सा वचनं सुत्वा सत्थु सन्तिकं गन्त्वा तं पवत्तिं भगवतो आरोचेसि। भगवा ‘‘न, महाराज, ततोनिदानं तुय्हं कोचि अन्तरायो’’ति वत्वा आदितो पट्ठाय तेसं लोहकुम्भिनिरये निब्बत्तसत्तानं पवत्तिं कथेत्वा तेहि पच्चेकं उच्चारेतुं आरद्धगाथायो –
Rājā pana taṃ saddaṃ sutvā bhītatasito saṃviggo lomahaṭṭhajāto taṃ rattāvasesaṃ dukkhena vītināmetvā vibhātāya rattiyā purohitaṃ pakkosāpetvā taṃ pavattiṃ kathesi. Purohito rājānaṃ bhītatasitaṃ ñatvā lābhagiddho ‘‘uppanno kho ayaṃ mayhaṃ brāhmaṇānañca lābhuppādanupāyo’’ti cintetvā ‘‘mahārāja, mahā vatāyaṃ upaddavo uppanno, sabbacatukkaṃ yaññaṃ yajāhī’’ti āha. Rājā tassa vacanaṃ sutvā amacce āṇāpesi ‘‘sabbacatukkayaññassa upakaraṇāni sajjethā’’ti. Taṃ sutvā mallikā devī rājānaṃ evamāha – ‘‘kasmā, mahārāja, brāhmaṇassa vacanaṃ sutvā anekapāṇavadhahiṃsanakakiccaṃ kātukāmosi, nanu sabbattha appaṭihatañāṇacāro bhagavā pucchitabbo? Yathā ca te bhagavā byākarissati, tathā paṭipajjitabba’’nti. Rājā tassā vacanaṃ sutvā satthu santikaṃ gantvā taṃ pavattiṃ bhagavato ārocesi. Bhagavā ‘‘na, mahārāja, tatonidānaṃ tuyhaṃ koci antarāyo’’ti vatvā ādito paṭṭhāya tesaṃ lohakumbhiniraye nibbattasattānaṃ pavattiṃ kathetvā tehi paccekaṃ uccāretuṃ āraddhagāthāyo –
८०२.
802.
‘‘सट्ठिवस्ससहस्सानि, परिपुण्णानि सब्बसो।
‘‘Saṭṭhivassasahassāni, paripuṇṇāni sabbaso;
निरये पच्चमानानं, कदा अन्तो भविस्सति॥
Niraye paccamānānaṃ, kadā anto bhavissati.
८०३.
803.
‘‘नत्थि अन्तो कुतो अन्तो, न अन्तो पटिदिस्सति।
‘‘Natthi anto kuto anto, na anto paṭidissati;
तथा हि पकतं पापं, तुय्हं मय्हञ्च मारिसा॥
Tathā hi pakataṃ pāpaṃ, tuyhaṃ mayhañca mārisā.
८०४.
804.
‘‘दुज्जीवितमजीविम्ह, ये सन्ते न ददम्हसे।
‘‘Dujjīvitamajīvimha, ye sante na dadamhase;
सन्तेसु देय्यधम्मेसु, दीपं नाकम्ह अत्तनो॥
Santesu deyyadhammesu, dīpaṃ nākamha attano.
८०५.
805.
‘‘सोहं नून इतो गन्त्वा, योनिं लद्धान मानुसिं।
‘‘Sohaṃ nūna ito gantvā, yoniṃ laddhāna mānusiṃ;
वदञ्ञू सीलसम्पन्नो, काहामि कुसलं बहु’’न्ति॥ –
Vadaññū sīlasampanno, kāhāmi kusalaṃ bahu’’nti. –
परिपुण्णं कत्वा कथेसि।
Paripuṇṇaṃ katvā kathesi.
८०२. तत्थ सट्ठिवस्ससहस्सानीति वस्सानं सट्ठिसहस्सानि। तस्मिं किर लोहकुम्भिनिरये निब्बत्तसत्तो अधो ओगच्छन्तो तिंसाय वस्ससहस्सेहि हेट्ठिमतलं पापुणाति, ततो उद्धं उग्गच्छन्तोपि तिंसाय एव वस्ससहस्सेहि मुखवट्टिपदेसं पापुणाति, ताय सञ्ञाय सो ‘‘सट्ठिवस्ससहस्सानि, परिपुण्णानि सब्बसो’’ति गाथं वत्तुकामो स-इति वत्वा अधिमत्तवेदनाप्पत्तो हुत्वा अधोमुखो पति। भगवा पन तं रञ्ञो परिपुण्णं कत्वा कथेसि। एस नयो सेसगाथासुपि। तत्थ कदा अन्तो भविस्सतीति लोहकुम्भिनिरये पच्चमानानं अम्हाकं कदा नु खो इमस्स दुक्खस्स अन्तो परियोसानं भविस्सति।
802. Tattha saṭṭhivassasahassānīti vassānaṃ saṭṭhisahassāni. Tasmiṃ kira lohakumbhiniraye nibbattasatto adho ogacchanto tiṃsāya vassasahassehi heṭṭhimatalaṃ pāpuṇāti, tato uddhaṃ uggacchantopi tiṃsāya eva vassasahassehi mukhavaṭṭipadesaṃ pāpuṇāti, tāya saññāya so ‘‘saṭṭhivassasahassāni, paripuṇṇāni sabbaso’’ti gāthaṃ vattukāmo sa-iti vatvā adhimattavedanāppatto hutvā adhomukho pati. Bhagavā pana taṃ rañño paripuṇṇaṃ katvā kathesi. Esa nayo sesagāthāsupi. Tattha kadā anto bhavissatīti lohakumbhiniraye paccamānānaṃ amhākaṃ kadā nu kho imassa dukkhassa anto pariyosānaṃ bhavissati.
८०३. तथा हीति यथा तुय्हं मय्हञ्च इमस्स दुक्खस्स नत्थि अन्तो, न अन्तो पटिदिस्सति, तथा तेन पकारेन पापकं कम्मं पकतं तया मया चाति विभत्तिं विपरिणामेत्वा वत्तब्बं।
803.Tathā hīti yathā tuyhaṃ mayhañca imassa dukkhassa natthi anto, na anto paṭidissati, tathā tena pakārena pāpakaṃ kammaṃ pakataṃ tayā mayā cāti vibhattiṃ vipariṇāmetvā vattabbaṃ.
८०४. दुज्जीवितन्ति विञ्ञूहि गरहितब्बं जीवितं। ये सन्तेति ये मयं सन्ते विज्जमाने देय्यधम्मे। न ददम्हसेति न अदम्ह। वुत्तमेवत्थं पाकटतरं कातुं ‘‘सन्तेसु देय्यधम्मेसु, दीपं नाकम्ह अत्तनो’’ति वुत्तं।
804.Dujjīvitanti viññūhi garahitabbaṃ jīvitaṃ. Ye santeti ye mayaṃ sante vijjamāne deyyadhamme. Na dadamhaseti na adamha. Vuttamevatthaṃ pākaṭataraṃ kātuṃ ‘‘santesu deyyadhammesu, dīpaṃ nākamha attano’’ti vuttaṃ.
८०५. सोहन्ति सो अहं। नूनाति परिवितक्के निपातो। इतोति इमस्मा लोहकुम्भिनिरया। गन्त्वाति अपगन्त्वा। योनिं लद्धान मानुसिन्ति मनुस्सयोनिं मनुस्सत्तभावं लभित्वा। वदञ्ञूति परिच्चागसीलो, याचकानं वा वचनञ्ञू। सीलसम्पन्नोति सीलाचारसम्पन्नो। काहामि कुसलं बहुन्ति पुब्बे विय पमादं अनापज्जित्वा बहुं पहूतं कुसलं पुञ्ञकम्मं करिस्सामि, उपचिनिस्सामीति अत्थो।
805.Sohanti so ahaṃ. Nūnāti parivitakke nipāto. Itoti imasmā lohakumbhinirayā. Gantvāti apagantvā. Yoniṃ laddhāna mānusinti manussayoniṃ manussattabhāvaṃ labhitvā. Vadaññūti pariccāgasīlo, yācakānaṃ vā vacanaññū. Sīlasampannoti sīlācārasampanno. Kāhāmi kusalaṃ bahunti pubbe viya pamādaṃ anāpajjitvā bahuṃ pahūtaṃ kusalaṃ puññakammaṃ karissāmi, upacinissāmīti attho.
सत्था इमा गाथायो वत्वा वित्थारेन धम्मं देसेसि, देसनापरियोसाने मत्तिकारत्तुप्पलहारको पुरिसो सोतापत्तिफले पतिट्ठहि। राजा सञ्जातसंवेगो परपरिग्गहे अभिज्झं पहाय सदारसन्तुट्ठो अहोसीति।
Satthā imā gāthāyo vatvā vitthārena dhammaṃ desesi, desanāpariyosāne mattikārattuppalahārako puriso sotāpattiphale patiṭṭhahi. Rājā sañjātasaṃvego parapariggahe abhijjhaṃ pahāya sadārasantuṭṭho ahosīti.
सेट्ठिपुत्तपेतवत्थुवण्णना निट्ठिता।
Seṭṭhiputtapetavatthuvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / पेतवत्थुपाळि • Petavatthupāḷi / १५. सेट्ठिपुत्तपेतवत्थु • 15. Seṭṭhiputtapetavatthu
