| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / जातक-अट्ठकथा • Jātaka-aṭṭhakathā |
[२८२] २. सेय्यजातकवण्णना
[282] 2. Seyyajātakavaṇṇanā
सेय्यंसो सेय्यसो होतीति इदं सत्था जेतवने विहरन्तो एकं कोसलरञ्ञो अमच्चं आरब्भ कथेसि। सो किर रञ्ञो बहूपकारो सब्बकिच्चनिप्फादको अहोसि। राजा ‘‘बहूपकारो मे अय’’न्ति तस्स महन्तं यसं अदासि। तं असहमाना अञ्ञे रञ्ञो पेसुञ्ञं उपसंहरित्वा तं परिभिन्दिंसु। राजा तेसं वचनं सद्दहित्वा दोसं अनुपपरिक्खित्वाव तं सीलवन्तं निद्दोसं सङ्खलिकबन्धनेन बन्धापेत्वा बन्धनागारे पक्खिपापेसि। सो तत्थ एकको वसन्तो सीलसम्पत्तिं निस्साय चित्तेकग्गतं लभित्वा एकग्गचित्तो सङ्खारे सम्मसित्वा सोतापत्तिफलं पापुणि। अथस्स राजा अपरभागे निद्दोसभावं ञत्वा सङ्खलिकबन्धनं भिन्दापेत्वा पुरिमयसतो महन्ततरं यसं अदासि। सो ‘‘सत्थारं वन्दिस्सामी’’ति बहूनि मालागन्धादीनि आदाय विहारं गन्त्वा तथागतं पूजेत्वा वन्दित्वा एकमन्तं निसीदि। सत्था तेन सद्धिं पटिसन्थारं करोन्तो ‘‘अनत्थो किर ते उप्पन्नोति अस्सुम्हा’’ति आह। ‘‘आम, भन्ते, उप्पन्नो, अहं पन तेन अनत्थेन अत्थं अकासिं, बन्धनागारे निसीदित्वा सोतापत्तिफलं निब्बत्तेसि’’न्ति। सत्था ‘‘न खो, उपासक, त्वञ्ञेव अनत्थेन अत्थं आहरि, पोराणकपण्डितापि अत्तनो अनत्थेन अत्थं आहरिं सुयेवा’’ति वत्वा तेन याचितो अतीतं आहरि।
Seyyaṃsoseyyaso hotīti idaṃ satthā jetavane viharanto ekaṃ kosalarañño amaccaṃ ārabbha kathesi. So kira rañño bahūpakāro sabbakiccanipphādako ahosi. Rājā ‘‘bahūpakāro me aya’’nti tassa mahantaṃ yasaṃ adāsi. Taṃ asahamānā aññe rañño pesuññaṃ upasaṃharitvā taṃ paribhindiṃsu. Rājā tesaṃ vacanaṃ saddahitvā dosaṃ anupaparikkhitvāva taṃ sīlavantaṃ niddosaṃ saṅkhalikabandhanena bandhāpetvā bandhanāgāre pakkhipāpesi. So tattha ekako vasanto sīlasampattiṃ nissāya cittekaggataṃ labhitvā ekaggacitto saṅkhāre sammasitvā sotāpattiphalaṃ pāpuṇi. Athassa rājā aparabhāge niddosabhāvaṃ ñatvā saṅkhalikabandhanaṃ bhindāpetvā purimayasato mahantataraṃ yasaṃ adāsi. So ‘‘satthāraṃ vandissāmī’’ti bahūni mālāgandhādīni ādāya vihāraṃ gantvā tathāgataṃ pūjetvā vanditvā ekamantaṃ nisīdi. Satthā tena saddhiṃ paṭisanthāraṃ karonto ‘‘anattho kira te uppannoti assumhā’’ti āha. ‘‘Āma, bhante, uppanno, ahaṃ pana tena anatthena atthaṃ akāsiṃ, bandhanāgāre nisīditvā sotāpattiphalaṃ nibbattesi’’nti. Satthā ‘‘na kho, upāsaka, tvaññeva anatthena atthaṃ āhari, porāṇakapaṇḍitāpi attano anatthena atthaṃ āhariṃ suyevā’’ti vatvā tena yācito atītaṃ āhari.
अतीते बाराणसियं ब्रह्मदत्ते रज्जं कारेन्ते बोधिसत्तो तस्स अग्गमहेसिया कुच्छिम्हि निब्बत्तित्वा वयप्पत्तो तक्कसिलायं सब्बसिप्पानि उग्गण्हित्वा पितु अच्चयेन रज्जे पतिट्ठाय दस राजधम्मे अकोपेत्वा दानं देति, पञ्च सीलानि रक्खति , उपोसथकम्मं करोति। अथस्सेको अमच्चो अन्तेपुरे पदुस्सि। पादमूलिकादयो ञत्वा ‘‘असुकअमच्चो अन्तेपुरे पदुट्ठो’’ति रञ्ञो आरोचेसुं। राजा परिग्गण्हन्तो यथासभावतो ञत्वा पक्कोसापेत्वा ‘‘मा मं इतो पट्ठाय उपट्ठाही’’ति निब्बिसयं अकासि। सो गन्त्वा अञ्ञतरं सामन्तराजानं उपट्ठहीति सब्बं वत्थु हेट्ठा महासीलवजातके (जा॰ १.१.५१) कथितसदिसमेव। इधापि सो राजा तिक्खत्तुं वीमंसित्वा तस्स अमच्चस्स वचनं सद्दहित्वा ‘‘बाराणसिरज्जं गण्हिस्सामी’’ति महन्तेन परिवारेन रज्जसीमं पापुणि। बाराणसिरञ्ञो सत्तसतमत्ता महायोधा तं पवत्तिं सुत्वा ‘‘देव, असुको नाम किर राजा बाराणसिरज्जं गण्हिस्सामी’ति जनपदं भिन्दन्तो आगच्छति, एत्थेव नं गन्त्वा गण्हिस्सामा’’ति आहंसु। ‘‘मय्हं परविहिंसाय लद्धेन रज्जेन किच्चं नत्थि, मा किञ्चि करित्था’’ति?
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto tassa aggamahesiyā kucchimhi nibbattitvā vayappatto takkasilāyaṃ sabbasippāni uggaṇhitvā pitu accayena rajje patiṭṭhāya dasa rājadhamme akopetvā dānaṃ deti, pañca sīlāni rakkhati , uposathakammaṃ karoti. Athasseko amacco antepure padussi. Pādamūlikādayo ñatvā ‘‘asukaamacco antepure paduṭṭho’’ti rañño ārocesuṃ. Rājā pariggaṇhanto yathāsabhāvato ñatvā pakkosāpetvā ‘‘mā maṃ ito paṭṭhāya upaṭṭhāhī’’ti nibbisayaṃ akāsi. So gantvā aññataraṃ sāmantarājānaṃ upaṭṭhahīti sabbaṃ vatthu heṭṭhā mahāsīlavajātake (jā. 1.1.51) kathitasadisameva. Idhāpi so rājā tikkhattuṃ vīmaṃsitvā tassa amaccassa vacanaṃ saddahitvā ‘‘bārāṇasirajjaṃ gaṇhissāmī’’ti mahantena parivārena rajjasīmaṃ pāpuṇi. Bārāṇasirañño sattasatamattā mahāyodhā taṃ pavattiṃ sutvā ‘‘deva, asuko nāma kira rājā bārāṇasirajjaṃ gaṇhissāmī’ti janapadaṃ bhindanto āgacchati, ettheva naṃ gantvā gaṇhissāmā’’ti āhaṃsu. ‘‘Mayhaṃ paravihiṃsāya laddhena rajjena kiccaṃ natthi, mā kiñci karitthā’’ti?
चोरराजा आगन्त्वा नगरं परिक्खिपि, पुन अमच्चा राजानं उपसङ्कमित्वा ‘‘देव, मा एवं करित्थ, गण्हिस्साम न’’न्ति आहंसु। राजा ‘‘न लब्भा किञ्चि कातुं, नगरद्वारानि विवरथा’’ति वत्वा सयं अमच्चगणपरिवुतो महातले राजपल्लङ्के निसीदि। चोरराजा चतूसु द्वारेसु मनुस्से पोथेन्तो नगरं पविसित्वा पासादं अभिरुय्ह अमच्चपरिवुतं राजानं गाहापेत्वा सङ्खलिकाहि बन्धापेत्वा बन्धनागारे पक्खिपापेसि। राजा बन्धनागारे निसिन्नोव चोरराजानं मेत्तायन्तो मेत्तज्झानं उप्पादेसि। तस्स मेत्तानुभावेन चोररञ्ञो काये डाहो उप्पज्जि, सकलसरीरं यमकउक्काहि झापियमानं विय जातं। सो महादुक्खाभितुन्नो ‘‘किं नु खो कारण’’न्ति पुच्छि। ‘‘तुम्हे सीलवन्तं राजानं बन्धनागारे पक्खिपेथ, तेन वो इदं दुक्खं उप्पन्नं भविस्सती’’ति। सो गन्त्वा बोधिसत्तं खमापेत्वा ‘‘तुम्हाकं रज्जं तुम्हाकमेव होतू’’ति रज्जं तस्सेव निय्यादेत्वा ‘‘इतो पट्ठाय तुम्हाकं पच्चत्थिको मे भारो होतू’’ति वत्वा पदुट्ठामच्चस्स राजाणं कारेत्वा अत्तनो नगरमेव गतो।
Corarājā āgantvā nagaraṃ parikkhipi, puna amaccā rājānaṃ upasaṅkamitvā ‘‘deva, mā evaṃ karittha, gaṇhissāma na’’nti āhaṃsu. Rājā ‘‘na labbhā kiñci kātuṃ, nagaradvārāni vivarathā’’ti vatvā sayaṃ amaccagaṇaparivuto mahātale rājapallaṅke nisīdi. Corarājā catūsu dvāresu manusse pothento nagaraṃ pavisitvā pāsādaṃ abhiruyha amaccaparivutaṃ rājānaṃ gāhāpetvā saṅkhalikāhi bandhāpetvā bandhanāgāre pakkhipāpesi. Rājā bandhanāgāre nisinnova corarājānaṃ mettāyanto mettajjhānaṃ uppādesi. Tassa mettānubhāvena corarañño kāye ḍāho uppajji, sakalasarīraṃ yamakaukkāhi jhāpiyamānaṃ viya jātaṃ. So mahādukkhābhitunno ‘‘kiṃ nu kho kāraṇa’’nti pucchi. ‘‘Tumhe sīlavantaṃ rājānaṃ bandhanāgāre pakkhipetha, tena vo idaṃ dukkhaṃ uppannaṃ bhavissatī’’ti. So gantvā bodhisattaṃ khamāpetvā ‘‘tumhākaṃ rajjaṃ tumhākameva hotū’’ti rajjaṃ tasseva niyyādetvā ‘‘ito paṭṭhāya tumhākaṃ paccatthiko me bhāro hotū’’ti vatvā paduṭṭhāmaccassa rājāṇaṃ kāretvā attano nagarameva gato.
बोधिसत्तो अलङ्कतमहातले समुस्सितसेतच्छत्ते राजपल्लङ्के निसिन्नो अमच्चेहि सद्धिं सल्लपन्तो पुरिमा द्वेगाथा अवोच –
Bodhisatto alaṅkatamahātale samussitasetacchatte rājapallaṅke nisinno amaccehi saddhiṃ sallapanto purimā dvegāthā avoca –
९४.
94.
‘‘सेय्यंसो सेय्यसो होति, यो सेय्यमुपसेवति।
‘‘Seyyaṃso seyyaso hoti, yo seyyamupasevati;
एकेन सन्धिं कत्वान, सतं वज्झे अमोचयिं॥
Ekena sandhiṃ katvāna, sataṃ vajjhe amocayiṃ.
९५.
95.
‘‘तस्मा सब्बेन लोकेन, सन्धिं कत्वान एकतो।
‘‘Tasmā sabbena lokena, sandhiṃ katvāna ekato;
पेच्च सग्गं निगच्छेय्य, इदं सुणाथ कासिया’’ति॥
Pecca saggaṃ nigaccheyya, idaṃ suṇātha kāsiyā’’ti.
तत्थ सेय्यंसो सेय्यसो होति, यो सेय्यमुपसेवतीति अनवज्जउत्तमधम्मसङ्खातो सेय्यो अंसो कोट्ठासो अस्साति सेय्यंसो, कुसलधम्मनिस्सितपुग्गलो। यो पुनप्पुनं तं सेय्यं कुसलधम्मभावनं कुसलाभिरतं वा उत्तमपुग्गलमुपसेवति, सो सेय्यसो होति पासंसतरो चेव उत्तरितरो च होति। एकेन सन्धिं कत्वान, सतं वज्झे अमोचयिन्ति तदमिनापि चेतं वेदितब्बं – अहञ्हि सेय्यं मेत्ताभावनं उपसेवन्तो ताय मेत्ताभावनाय एकेन चोररञ्ञा सन्धिं सन्थवं कत्वा मेत्ताभावनं भावेत्वा तुम्हे सतजने वज्झे अमोचयिं।
Tattha seyyaṃso seyyaso hoti, yo seyyamupasevatīti anavajjauttamadhammasaṅkhāto seyyo aṃso koṭṭhāso assāti seyyaṃso, kusaladhammanissitapuggalo. Yo punappunaṃ taṃ seyyaṃ kusaladhammabhāvanaṃ kusalābhirataṃ vā uttamapuggalamupasevati, so seyyaso hoti pāsaṃsataro ceva uttaritaro ca hoti. Ekena sandhiṃ katvāna, sataṃ vajjhe amocayinti tadamināpi cetaṃ veditabbaṃ – ahañhi seyyaṃ mettābhāvanaṃ upasevanto tāya mettābhāvanāya ekena coraraññā sandhiṃ santhavaṃ katvā mettābhāvanaṃ bhāvetvā tumhe satajane vajjhe amocayiṃ.
दुतियगाथाय अत्थो – यस्मा अहं एकेन सद्धिं एकतो मेत्ताभावनाय सन्धिं कत्वा तुम्हे वज्झप्पत्ते सतजने मोचयिं, तस्मा वेदितब्बमेवेतं, तस्मा सब्बेन लोकेन सद्धिं मेत्ताभावनाय सन्धिं कत्वा एकतो पुग्गलो पेच्च परलोके सग्गं निगच्छेय्य। मेत्ताय हि उपचारं कामावचरे पटिसन्धिं देति, अप्पना ब्रह्मलोके। इदं मम वचनं सब्बेपि तुम्हे कासिरट्ठवासिनो सुणाथाति।
Dutiyagāthāya attho – yasmā ahaṃ ekena saddhiṃ ekato mettābhāvanāya sandhiṃ katvā tumhe vajjhappatte satajane mocayiṃ, tasmā veditabbamevetaṃ, tasmā sabbena lokena saddhiṃ mettābhāvanāya sandhiṃ katvā ekato puggalo pecca paraloke saggaṃ nigaccheyya. Mettāya hi upacāraṃ kāmāvacare paṭisandhiṃ deti, appanā brahmaloke. Idaṃ mama vacanaṃ sabbepi tumhe kāsiraṭṭhavāsino suṇāthāti.
एवं महासत्तो महाजनस्स मेत्ताभावनाय गुणं वण्णेत्वा द्वादसयोजनिके बाराणसिनगरे सेतच्छत्तं पहाय हिमवन्तं पविसित्वा इसिपब्बज्जं पब्बजि। सत्था सम्मासम्बुद्धो हुत्वा ततियं गाथमाह –
Evaṃ mahāsatto mahājanassa mettābhāvanāya guṇaṃ vaṇṇetvā dvādasayojanike bārāṇasinagare setacchattaṃ pahāya himavantaṃ pavisitvā isipabbajjaṃ pabbaji. Satthā sammāsambuddho hutvā tatiyaṃ gāthamāha –
९६.
96.
‘‘इदं वत्वा महाराजा, कंसो बाराणसिग्गहो।
‘‘Idaṃ vatvā mahārājā, kaṃso bārāṇasiggaho;
धनुं कण्डञ्च निक्खिप्प, संयमं अज्झुपागमी’’ति॥
Dhanuṃ kaṇḍañca nikkhippa, saṃyamaṃ ajjhupāgamī’’ti.
तत्थ महन्तो राजाति महाराजा। कंसोति तस्स नामं। बाराणसिं गहेत्वा अज्झावसनतो बाराणसिग्गहो। सो राजा इदं वचनं वत्वा धनुञ्च सरसङ्खातं कण्डञ्च निक्खिप्प ओहाय छड्डेत्वा सीलसंयमं उपगतो पब्बजितो, पब्बजित्वा च पन झानं उप्पादेत्वा अपरिहीनज्झानो ब्रह्मलोके उप्पन्नोति।
Tattha mahanto rājāti mahārājā. Kaṃsoti tassa nāmaṃ. Bārāṇasiṃ gahetvā ajjhāvasanato bārāṇasiggaho. So rājā idaṃ vacanaṃ vatvā dhanuñca sarasaṅkhātaṃ kaṇḍañca nikkhippa ohāya chaḍḍetvā sīlasaṃyamaṃ upagato pabbajito, pabbajitvā ca pana jhānaṃ uppādetvā aparihīnajjhāno brahmaloke uppannoti.
सत्था इमं धम्मदेसनं आहरित्वा जातकं समोधानेसि – ‘‘तदा चोरराजा आनन्दो अहोसि, बाराणसिराजा पन अहमेव अहोसि’’न्ति।
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā jātakaṃ samodhānesi – ‘‘tadā corarājā ānando ahosi, bārāṇasirājā pana ahameva ahosi’’nti.
सेय्यजातकवण्णना दुतिया।
Seyyajātakavaṇṇanā dutiyā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / जातकपाळि • Jātakapāḷi / २८२. सेय्यजातकं • 282. Seyyajātakaṃ
