| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / जातक-अट्ठकथा • Jātaka-aṭṭhakathā |
[३१०] १०. सेय्यजातकवण्णना
[310] 10. Seyyajātakavaṇṇanā
ससमुद्दपरियायन्ति इदं सत्था जेतवने विहरन्तो उक्कण्ठितभिक्खुं आरब्भ कथेसि। सो हि सावत्थियं पिण्डाय चरन्तो एकं अभिरूपं अलङ्कतपटियत्तं इत्थिं दिस्वा उक्कण्ठितो सासने नाभिरमि। अथ भिक्खू भगवतो आरोचेसुं। सो भगवता ‘‘सच्चं किर त्वं भिक्खु उक्कण्ठितोसी’’ति पुट्ठो ‘‘सच्चं, भन्ते’’ति वत्वा ‘‘को तं उक्कण्ठापेसी’’ति वुत्ते तमत्थं आरोचेसि। सत्था ‘‘कस्मा त्वं एवरूपे निय्यानिकसासने पब्बजित्वा उक्कण्ठितोसि, पुब्बे पण्डिता पुरोहितट्ठानं लभन्तापि तं पटिक्खिपित्वा पब्बजिंसू’’ति वत्वा अतीतं आहरि।
Sasamuddapariyāyanti idaṃ satthā jetavane viharanto ukkaṇṭhitabhikkhuṃ ārabbha kathesi. So hi sāvatthiyaṃ piṇḍāya caranto ekaṃ abhirūpaṃ alaṅkatapaṭiyattaṃ itthiṃ disvā ukkaṇṭhito sāsane nābhirami. Atha bhikkhū bhagavato ārocesuṃ. So bhagavatā ‘‘saccaṃ kira tvaṃ bhikkhu ukkaṇṭhitosī’’ti puṭṭho ‘‘saccaṃ, bhante’’ti vatvā ‘‘ko taṃ ukkaṇṭhāpesī’’ti vutte tamatthaṃ ārocesi. Satthā ‘‘kasmā tvaṃ evarūpe niyyānikasāsane pabbajitvā ukkaṇṭhitosi, pubbe paṇḍitā purohitaṭṭhānaṃ labhantāpi taṃ paṭikkhipitvā pabbajiṃsū’’ti vatvā atītaṃ āhari.
अतीते बाराणसियं ब्रह्मदत्ते रज्जं कारेन्ते बोधिसत्तो पुरोहितस्स ब्राह्मणिया कुच्छिम्हि पटिसन्धिं गण्हित्वा रञ्ञो पुत्तेन सद्धिं एकदिवसे विजायि। राजा ‘‘अत्थि नु खो कोचि मे पुत्तेन सद्धिं एकदिवसे जातो’’ति अमच्चे पुच्छि। ‘‘अत्थि, महाराज, पुरोहितस्स पुत्तो’’ति। राजा तं आहरापेत्वा धातीनं दत्वा पुत्तेन सद्धिं एकतोव पटिजग्गापेसि। उभिन्नं आभरणानि चेव पानभोजनादीनि च एकसदिसानेव अहेसुं। ते वयप्पत्ता एकतोव तक्कसिलं गन्त्वा सब्बसिप्पानि उग्गण्हित्वा आगमंसु। राजा पुत्तस्स ओपरज्जं अदासि, महायसो अहोसि। ततो पट्ठाय बोधिसत्तो राजपुत्तेन सद्धिं एकतोव खादति पिवति सयति, अञ्ञमञ्ञं विस्सासो थिरो अहोसि।
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto purohitassa brāhmaṇiyā kucchimhi paṭisandhiṃ gaṇhitvā rañño puttena saddhiṃ ekadivase vijāyi. Rājā ‘‘atthi nu kho koci me puttena saddhiṃ ekadivase jāto’’ti amacce pucchi. ‘‘Atthi, mahārāja, purohitassa putto’’ti. Rājā taṃ āharāpetvā dhātīnaṃ datvā puttena saddhiṃ ekatova paṭijaggāpesi. Ubhinnaṃ ābharaṇāni ceva pānabhojanādīni ca ekasadisāneva ahesuṃ. Te vayappattā ekatova takkasilaṃ gantvā sabbasippāni uggaṇhitvā āgamaṃsu. Rājā puttassa oparajjaṃ adāsi, mahāyaso ahosi. Tato paṭṭhāya bodhisatto rājaputtena saddhiṃ ekatova khādati pivati sayati, aññamaññaṃ vissāso thiro ahosi.
अपरभागे राजपुत्तो पितु अच्चयेन रज्जे पतिट्ठाय महासम्पत्तिं अनुभवि। बोधिसत्तो चिन्तेसि ‘‘मय्हं सहायो रज्जमनुसासति, सल्लक्खितक्खणेयेव खो पन मय्हं पुरोहितट्ठानं दस्सति, किं मे घरावासेन, पब्बजित्वा विवेकमनुब्रूहेस्सामी’’ति? सो मातापितरो वन्दित्वा पब्बज्जं अनुजानापेत्वा महासम्पत्तिं छड्डेत्वा एककोव निक्खमित्वा हिमवन्तं पविसित्वा मनोरमे भूमिभागे पण्णसालं मापेत्वा इसिपब्बज्जं पब्बजित्वा अभिञ्ञा च समापत्तियो च निब्बत्तेत्वा झानकीळं कीळन्तो विहासि। तदा राजा तं अनुस्सरित्वा ‘‘मय्हं सहायो न पञ्ञायति, कहं सो’’ति पुच्छि। अमच्चा तस्स पब्बजितभावं आरोचेत्वा ‘‘रमणीये किर वनसण्डे वसती’’ति आहंसु। राजा तस्स वसनोकासं पुच्छित्वा सेय्यं नाम अमच्चं ‘‘गच्छ सहायं मे गहेत्वा एहि, पुरोहितट्ठानमस्स दस्सामी’’ति आह। सो ‘‘साधू’’ति पटिस्सुणित्वा बाराणसितो निक्खमित्वा अनुपुब्बेन पच्चन्तगामं पत्वा तत्थ खन्धावारं ठपेत्वा वनचरकेहि सद्धिं बोधिसत्तस्स वसनोकासं गन्त्वा बोधिसत्तं पण्णसालद्वारे सुवण्णपटिमं विय निसिन्नं दिस्वा वन्दित्वा एकमन्तं निसीदित्वा कतपटिसन्थारो ‘‘भन्ते, राजा तुय्हं पुरोहितट्ठानं दातुकामो, आगमनं ते इच्छती’’ति आह।
Aparabhāge rājaputto pitu accayena rajje patiṭṭhāya mahāsampattiṃ anubhavi. Bodhisatto cintesi ‘‘mayhaṃ sahāyo rajjamanusāsati, sallakkhitakkhaṇeyeva kho pana mayhaṃ purohitaṭṭhānaṃ dassati, kiṃ me gharāvāsena, pabbajitvā vivekamanubrūhessāmī’’ti? So mātāpitaro vanditvā pabbajjaṃ anujānāpetvā mahāsampattiṃ chaḍḍetvā ekakova nikkhamitvā himavantaṃ pavisitvā manorame bhūmibhāge paṇṇasālaṃ māpetvā isipabbajjaṃ pabbajitvā abhiññā ca samāpattiyo ca nibbattetvā jhānakīḷaṃ kīḷanto vihāsi. Tadā rājā taṃ anussaritvā ‘‘mayhaṃ sahāyo na paññāyati, kahaṃ so’’ti pucchi. Amaccā tassa pabbajitabhāvaṃ ārocetvā ‘‘ramaṇīye kira vanasaṇḍe vasatī’’ti āhaṃsu. Rājā tassa vasanokāsaṃ pucchitvā seyyaṃ nāma amaccaṃ ‘‘gaccha sahāyaṃ me gahetvā ehi, purohitaṭṭhānamassa dassāmī’’ti āha. So ‘‘sādhū’’ti paṭissuṇitvā bārāṇasito nikkhamitvā anupubbena paccantagāmaṃ patvā tattha khandhāvāraṃ ṭhapetvā vanacarakehi saddhiṃ bodhisattassa vasanokāsaṃ gantvā bodhisattaṃ paṇṇasāladvāre suvaṇṇapaṭimaṃ viya nisinnaṃ disvā vanditvā ekamantaṃ nisīditvā katapaṭisanthāro ‘‘bhante, rājā tuyhaṃ purohitaṭṭhānaṃ dātukāmo, āgamanaṃ te icchatī’’ti āha.
बोधिसत्तो ‘‘तिट्ठतु पुरोहितट्ठानं, अहं सकलं कासिकोसलजम्बुदीपरज्जं चक्कवत्तिसिरिमेव वा लभन्तोपि न गच्छिस्सामि, न हि पण्डिता सकिं जहितकिलेसे पुन गण्हन्ति, सकिं जहितञ्हि निट्ठुभखेळसदिसं होती’’ति वत्वा इमा गाथा अभासि –
Bodhisatto ‘‘tiṭṭhatu purohitaṭṭhānaṃ, ahaṃ sakalaṃ kāsikosalajambudīparajjaṃ cakkavattisirimeva vā labhantopi na gacchissāmi, na hi paṇḍitā sakiṃ jahitakilese puna gaṇhanti, sakiṃ jahitañhi niṭṭhubhakheḷasadisaṃ hotī’’ti vatvā imā gāthā abhāsi –
३७.
37.
‘‘ससमुद्दपरियायं, महिं सागरकुण्डलं।
‘‘Sasamuddapariyāyaṃ, mahiṃ sāgarakuṇḍalaṃ;
न इच्छे सह निन्दाय, एवं सेय्य विजानहि॥
Na icche saha nindāya, evaṃ seyya vijānahi.
३८.
38.
‘‘धिरत्थु तं यसलाभं, धनलाभञ्च ब्राह्मण।
‘‘Dhiratthu taṃ yasalābhaṃ, dhanalābhañca brāhmaṇa;
या वुत्ति विनिपातेन, अधम्मचरणेन वा॥
Yā vutti vinipātena, adhammacaraṇena vā.
३९.
39.
‘‘अपि चे पत्तमादाय, अनगारो परिब्बजे।
‘‘Api ce pattamādāya, anagāro paribbaje;
सायेव जीविका सेय्यो, या चाधम्मेन एसना॥
Sāyeva jīvikā seyyo, yā cādhammena esanā.
४०.
40.
‘‘अपि चे पत्तमादाय, अनगारो परिब्बजे।
‘‘Api ce pattamādāya, anagāro paribbaje;
अञ्ञं अहिंसयं लोके, अपि रज्जेन तं वर’’न्ति॥
Aññaṃ ahiṃsayaṃ loke, api rajjena taṃ vara’’nti.
तत्थ ससमुद्दपरियायन्ति परियायो वुच्चति परिवारो, समुद्दं परिवारेत्वा ठितेन चक्कवाळपब्बतेन सद्धिं, समुद्दसङ्खातेन वा परिवारेन सद्धिन्ति अत्थो। सागरकुण्डलन्ति सागरमज्झे दीपवसेन ठितत्ता तस्स कुण्डलभूतन्ति अत्थो। निन्दायाति झानसुखसम्पन्नं पब्बज्जं छड्डेत्वा इस्सरियं गण्हीति इमाय निन्दाय। सेय्याति तं नामेनालपति। विजानहीति धम्मं विजानाहि। या वुत्ति विनिपातेनाति या पुरोहितट्ठानवसेन लद्धा यसलाभधनलाभवुत्ति झानसुखतो अत्तविनिपातनसङ्खातेन विनिपातेन इतो गन्त्वा इस्सरियमदमत्तस्स अधम्मचरणेन वा होति, तं वुत्तिं धिरत्थु।
Tattha sasamuddapariyāyanti pariyāyo vuccati parivāro, samuddaṃ parivāretvā ṭhitena cakkavāḷapabbatena saddhiṃ, samuddasaṅkhātena vā parivārena saddhinti attho. Sāgarakuṇḍalanti sāgaramajjhe dīpavasena ṭhitattā tassa kuṇḍalabhūtanti attho. Nindāyāti jhānasukhasampannaṃ pabbajjaṃ chaḍḍetvā issariyaṃ gaṇhīti imāya nindāya. Seyyāti taṃ nāmenālapati. Vijānahīti dhammaṃ vijānāhi. Yā vutti vinipātenāti yā purohitaṭṭhānavasena laddhā yasalābhadhanalābhavutti jhānasukhato attavinipātanasaṅkhātena vinipātena ito gantvā issariyamadamattassa adhammacaraṇena vā hoti, taṃ vuttiṃ dhiratthu.
पत्तमादायाति भिक्खाभाजनं गहेत्वा। अनगारोति अपि अहं अगारविरहितो परकुलेसु चरेय्यं। सायेव जीविकाति सा एव मे जीविका सेय्यो वरतरा। या चाधम्मेन एसनाति या च अधम्मेन एसना। इदं वुत्तं होति – या अधम्मेन एसना, ततो एसाव जीविका सुन्दरतराति। अहिंसयन्ति अविहेठेन्तो। अपि रज्जेनाति एवं परं अविहेठेन्तो कपालहत्थस्स मम जीविककप्पनं रज्जेनापि वरं उत्तमन्ति।
Pattamādāyāti bhikkhābhājanaṃ gahetvā. Anagāroti api ahaṃ agāravirahito parakulesu careyyaṃ. Sāyeva jīvikāti sā eva me jīvikā seyyo varatarā. Yā cādhammena esanāti yā ca adhammena esanā. Idaṃ vuttaṃ hoti – yā adhammena esanā, tato esāva jīvikā sundaratarāti. Ahiṃsayanti aviheṭhento. Api rajjenāti evaṃ paraṃ aviheṭhento kapālahatthassa mama jīvikakappanaṃ rajjenāpi varaṃ uttamanti.
इति सो पुनप्पुनं याचन्तम्पि तं पटिक्खिपि। सेय्योपि तस्स मनं अलभित्वा तं वन्दित्वा गन्त्वा तस्स अनागमनभावं रञ्ञो आरोचेसि।
Iti so punappunaṃ yācantampi taṃ paṭikkhipi. Seyyopi tassa manaṃ alabhitvā taṃ vanditvā gantvā tassa anāgamanabhāvaṃ rañño ārocesi.
सत्था इमं धम्मदेसनं आहरित्वा सच्चानि पकासेत्वा जातकं समोधानेसि, सच्चपरियोसाने उक्कण्ठितभिक्खु सोतापत्तिफले पतिट्ठहि, अपरेपि बहू सोतापत्तिफलादीनि सच्छिकरिंसु।
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā saccāni pakāsetvā jātakaṃ samodhānesi, saccapariyosāne ukkaṇṭhitabhikkhu sotāpattiphale patiṭṭhahi, aparepi bahū sotāpattiphalādīni sacchikariṃsu.
तदा राजा आनन्दो अहोसि, सेय्यो सारिपुत्तो, पुरोहितपुत्तो पन अहमेव अहोसिन्ति।
Tadā rājā ānando ahosi, seyyo sāriputto, purohitaputto pana ahameva ahosinti.
सेय्यजातकवण्णना दसमा।
Seyyajātakavaṇṇanā dasamā.
कालिङ्गवग्गो पठमो।
Kāliṅgavaggo paṭhamo.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / जातकपाळि • Jātakapāḷi / ३१०. सेय्यजातकं • 310. Seyyajātakaṃ
