Upanishads |
Sharabha Upanishad
Sanskrit Devanagari with Roman transliteration (IAST)
॥ शरभोपनिषत् ॥
॥ śarabhopaniṣat ॥
सर्वं सन्त्यज्य मुनयो यद्भजन्त्यात्मरूपतः ।
तच्छारभं त्रिपाद्ब्रह्म स्वमात्रमवशिष्यते ॥
sarvaṃ santyajya munayo yadbhajantyātmarūpataḥ ।
tacchārabhaṃ tripādbrahma svamātramavaśiṣyate ॥
ॐ भद्रं कर्णेभिः शृणुयाम देवाः ।
भद्रं पश्येमाक्षभिर्यजत्राः ।
स्थिरैरङ्गैस्तुष्टुवा्ँसस्तनूभिः ।
व्यशेम देवहितं यदायुः ।
स्वस्ति न इन्द्रो वृद्धश्रवाः । स्वस्ति नः पूषा विश्वदेवाः ।
स्वस्ति नस्तार्क्ष्यो अरिष्टनेमिः । स्वस्ति नो बृहस्पतिर्दधातु ॥
oṃ bhadraṃ karṇebhiḥ śṛṇuyāma devāḥ ।
bhadraṃ paśyemākṣabhiryajatrāḥ ।
sthirairaṅgaistuṣṭuvām̐sastanūbhiḥ ।
vyaśema devahitaṃ yadāyuḥ ।
svasti na indro vṛddhaśravāḥ । svasti naḥ pūṣā viśvadevāḥ ।
svasti nastārkṣyo ariṣṭanemiḥ । svasti no bṛhaspatirdadhātu ॥
ॐ शान्तिः शान्तिः शान्तिः ॥
oṃ śāntiḥ śāntiḥ śāntiḥ ॥
अथ हैनं पैप्पलादो ब्रह्माणमुवाच भो भगवन्
ब्रह्मविष्णुरुद्राणां मध्ये को वा अधिकतरो ध्येयः
स्यात्तत्त्वमेव नो ब्रूहीति ।
तस्मै स होवाच पितामहश्च
हे पैप्पलाद शृणु वाक्यमेतत् ।
बहूनि पुण्यानि कृतानि येन
तेनैव लभ्यः परमेश्वरोऽसौ ।
यस्याङ्गजोऽहं हरिरिन्द्रमुख्या
मोहान्न जानन्ति सुरेन्द्रमुख्याः ॥ १॥
atha hainaṃ paippalādo brahmāṇamuvāca bho bhagavan
brahmaviṣṇurudrāṇāṃ madhye ko vā adhikataro dhyeyaḥ
syāttattvameva no brūhīti ।
tasmai sa hovāca pitāmahaśca
he paippalāda śṛṇu vākyametat ।
bahūni puṇyāni kṛtāni yena
tenaiva labhyaḥ parameśvaro'sau ।
yasyāṅgajo'haṃ haririndramukhyā
mohānna jānanti surendramukhyāḥ ॥ 1॥
प्रभुं वरेण्यं पितरं महेशं
यो ब्रह्माणं विदधाति तस्मै ।
वेदांश्च सर्वान्प्रहिणोति चाग्र्यं
तं वै प्रभुं पितरं देवतानाम् ॥ २॥
prabhuṃ vareṇyaṃ pitaraṃ maheśaṃ
yo brahmāṇaṃ vidadhāti tasmai ।
vedāṃśca sarvānprahiṇoti cāgryaṃ
taṃ vai prabhuṃ pitaraṃ devatānām ॥ 2॥
ममापि विष्णोर्जनकं देवमीड्यं
योऽन्तकाले सर्वलोकान्संजहार ॥ ३॥
mamāpi viṣṇorjanakaṃ devamīḍyaṃ
yo'ntakāle sarvalokānsaṃjahāra ॥ 3॥
स एकः श्रेष्ठश्च सर्वशास्ता स एव वरिष्ठश्च ।
यो घोरं वेषमास्थाय शरभाख्यं महेश्वरः ।
नृसिंहं लोकहन्तारं संजघान महाबलः ॥ ४॥
sa ekaḥ śreṣṭhaśca sarvaśāstā sa eva variṣṭhaśca ।
yo ghoraṃ veṣamāsthāya śarabhākhyaṃ maheśvaraḥ ।
nṛsiṃhaṃ lokahantāraṃ saṃjaghāna mahābalaḥ ॥ 4॥
हरिं हरन्तं पादाभ्यामनुयान्ति सुरेश्वराः ।
मावधीः पुरुषं विष्णुं विक्रमस्व महानसि ॥ ५॥
hariṃ harantaṃ pādābhyāmanuyānti sureśvarāḥ ।
māvadhīḥ puruṣaṃ viṣṇuṃ vikramasva mahānasi ॥ 5॥
कृपया भगवान्विष्णुं विददार नखैः खरैः ।
चर्माम्बरो महावीरो वीरभद्रो बभूव ह ॥ ६॥
kṛpayā bhagavānviṣṇuṃ vidadāra nakhaiḥ kharaiḥ ।
carmāmbaro mahāvīro vīrabhadro babhūva ha ॥ 6॥
स एको रुद्रो ध्येयः सर्वेषां सर्वसिद्धये । यो ब्रह्मणः पञ्चवक्रहन्ता
तस्मै रुद्राय नमो अस्तु ॥ ७॥
sa eko rudro dhyeyaḥ sarveṣāṃ sarvasiddhaye । yo brahmaṇaḥ pañcavakrahantā
tasmai rudrāya namo astu ॥ 7॥
यो विस्फुलिङ्गेन ललाटजेन सर्वं जगद्भस्मसात्संकरोति ।
पुनश्च सृष्ट्वा पुनरप्यरक्षदेवं स्वतन्त्रं प्रकटीकरोति ।
तस्मै रुद्राय नमो अस्तु ॥ ८॥
yo visphuliṅgena lalāṭajena sarvaṃ jagadbhasmasātsaṃkaroti ।
punaśca sṛṣṭvā punarapyarakṣadevaṃ svatantraṃ prakaṭīkaroti ।
tasmai rudrāya namo astu ॥ 8॥
यो वामपादेन जघान कालं घोरं पपेऽथो हालहलं दहन्तम् ।
तस्मै रुद्राय नमो अस्तु ॥ ९॥
yo vāmapādena jaghāna kālaṃ ghoraṃ pape'tho hālahalaṃ dahantam ।
tasmai rudrāya namo astu ॥ 9॥
यो वामपादार्चितविष्णुनेत्रस्तस्मै ददौ चक्रमतीव हृष्टः ।
तस्मै रुद्राय नमो अस्तु ॥ १०॥
yo vāmapādārcitaviṣṇunetrastasmai dadau cakramatīva hṛṣṭaḥ ।
tasmai rudrāya namo astu ॥ 10॥
यो दक्षयज्ञे सुरसङ्घान्विजित्य
विष्णुं बबन्धोरगपाशेन वीरः ।
तस्मै रुद्राय नमो अस्तु ॥ ११॥
yo dakṣayajñe surasaṅghānvijitya
viṣṇuṃ babandhoragapāśena vīraḥ ।
tasmai rudrāya namo astu ॥ 11॥
यो लीलयैव त्रिपुरं ददाह
विष्णुं कविं सोमसूर्याग्निनेत्रः ।
सर्वे देवाः पशुतामवापुः
स्वयं तस्मात्पशुपतिर्बभूव ।
तस्मै रुद्राय नमो अस्तु ॥ १२॥
yo līlayaiva tripuraṃ dadāha
viṣṇuṃ kaviṃ somasūryāgninetraḥ ।
sarve devāḥ paśutāmavāpuḥ
svayaṃ tasmātpaśupatirbabhūva ।
tasmai rudrāya namo astu ॥ 12॥
यो मत्स्यकूर्मादिवराहसिंहा-
न्विष्णुं क्रमन्तं वामनमादिविष्णुम् ।
विविक्लवं पीड्यमानं सुरेशं
भस्मीचकार मन्मथं यमं च ।
तस्मै रुद्राय नमो अस्तु ॥ १३॥
yo matsyakūrmādivarāhasiṃhā-
nviṣṇuṃ kramantaṃ vāmanamādiviṣṇum ।
viviklavaṃ pīḍyamānaṃ sureśaṃ
bhasmīcakāra manmathaṃ yamaṃ ca ।
tasmai rudrāya namo astu ॥ 13॥
एवं प्रकारेण बहुधा प्रतुष्ट्वा
क्षमापयामासुर्नीलकण्ठं महेश्वरम् ।
तापत्रयसमुद्भूतजन्ममृत्युजरादिभिः ।
नाविधानि दुःखानि जहार परमेश्वरः ॥१४॥
evaṃ prakāreṇa bahudhā pratuṣṭvā
kṣamāpayāmāsurnīlakaṇṭhaṃ maheśvaram ।
tāpatrayasamudbhūtajanmamṛtyujarādibhiḥ ।
nāvidhāni duḥkhāni jahāra parameśvaraḥ ॥14॥
एवं मन्त्रैः प्रार्थ्यमान आत्मा वै सर्वदेहिनाम् ।
शङ्करो भगवानाद्यो ररक्ष सकलाः प्रजाः ॥ १५॥
evaṃ mantraiḥ prārthyamāna ātmā vai sarvadehinām ।
śaṅkaro bhagavānādyo rarakṣa sakalāḥ prajāḥ ॥ 15॥
यत्पादाम्भोरुहद्वन्द्वं मृग्यते विष्णुना सह ।
स्तुत्वा स्तुत्यं महेशानमवाङ्मनसगोचरम् ॥ १६॥
yatpādāmbhoruhadvandvaṃ mṛgyate viṣṇunā saha ।
stutvā stutyaṃ maheśānamavāṅmanasagocaram ॥ 16॥
भक्त्या नम्रतनोर्विष्णोः प्रसादमकरोद्विभुः ।
यतो वाचो निवर्तन्ते अप्राप्य मनसा सह ।
आनन्दं ब्रह्मणो विद्वान्न बिभेति कदाचनेति ॥ १७॥
bhaktyā namratanorviṣṇoḥ prasādamakarodvibhuḥ ।
yato vāco nivartante aprāpya manasā saha ।
ānandaṃ brahmaṇo vidvānna bibheti kadācaneti ॥ 17॥
अणोरणीयान्महतो महीया-
नात्मास्यजन्तोर्निहितो गुहायाम् ।
तमक्रतुं पश्यति वीतशोको
धातुःप्रसादान्महिमानमीशम् ॥ १८॥
aṇoraṇīyānmahato mahīyā-
nātmāsyajantornihito guhāyām ।
tamakratuṃ paśyati vītaśoko
dhātuḥprasādānmahimānamīśam ॥ 18॥
वसिष्ठवैयासकिवामदेव-
विरिञ्चिमुख्यैर्हृदि भाव्यमानः ।
सनत्सुजातादिसनातनाद्यै-
रीड्यो महेशो भगवानादिदेवः ॥ १९॥
vasiṣṭhavaiyāsakivāmadeva-
viriñcimukhyairhṛdi bhāvyamānaḥ ।
sanatsujātādisanātanādyai-
rīḍyo maheśo bhagavānādidevaḥ ॥ 19॥
सत्यो नित्यः सर्वसाक्षी महेशो
नित्यानन्दो निर्विकल्पो निराख्यः ।
अचिन्त्यशक्तिर्भगवान्गिरीशः
स्वाविद्यया कल्पितमानभूमिः ॥ २०॥
satyo nityaḥ sarvasākṣī maheśo
nityānando nirvikalpo nirākhyaḥ ।
acintyaśaktirbhagavāngirīśaḥ
svāvidyayā kalpitamānabhūmiḥ ॥ 20॥
अतिमोहकरी माया मम विष्णोश्च सुव्रत ।
तस्य पादाम्बुजध्यानाद्दुस्तरा सुतरा भवेत् ॥ २१॥
atimohakarī māyā mama viṣṇośca suvrata ।
tasya pādāmbujadhyānāddustarā sutarā bhavet ॥ 21॥
विष्णुर्विश्वजगद्योनिः स्वांशभूतैः स्वकैः सह ।
ममांशसंभवो भूत्वा पालयत्यखिलं जगत् ॥ २२॥
viṣṇurviśvajagadyoniḥ svāṃśabhūtaiḥ svakaiḥ saha ।
mamāṃśasaṃbhavo bhūtvā pālayatyakhilaṃ jagat ॥ 22॥
विनाशं कालतो याति ततोऽन्यत्सकलं मृषा ।
ॐ तस्मै महाग्रासाय महादेवाय शूलिने ।
महेश्वराय मृडाय तस्मै रुद्राय नमो अस्तु ॥ २३॥
vināśaṃ kālato yāti tato'nyatsakalaṃ mṛṣā ।
oṃ tasmai mahāgrāsāya mahādevāya śūline ।
maheśvarāya mṛḍāya tasmai rudrāya namo astu ॥ 23॥
एको विष्णुर्महद्भूतं पृथग्भूतायनेकशः ।
त्रींल्लोकान्व्याप्य भूतात्मा भुङ्क्ते विश्वभुगव्ययः ॥ २४॥
eko viṣṇurmahadbhūtaṃ pṛthagbhūtāyanekaśaḥ ।
trīṃllokānvyāpya bhūtātmā bhuṅkte viśvabhugavyayaḥ ॥ 24॥
चतुर्भिश्च चतुर्भिश्च द्वाभ्यां पञ्चमिरेव च ।
हूयते च पुनर्द्वाभ्यां स मे विष्णुः प्रसीदतु ॥ २५॥
caturbhiśca caturbhiśca dvābhyāṃ pañcamireva ca ।
hūyate ca punardvābhyāṃ sa me viṣṇuḥ prasīdatu ॥ 25॥
ब्रह्मार्पणं ब्रह्म हविर्ब्रह्माग्नौ ब्रह्मणा हुतम् ।
ब्रह्मैव तेन गन्तव्यं ब्रह्मकर्मसमाधिना ॥ २६॥
brahmārpaṇaṃ brahma havirbrahmāgnau brahmaṇā hutam ।
brahmaiva tena gantavyaṃ brahmakarmasamādhinā ॥ 26॥
शरा जीवास्तदङ्गेषु भाति नित्यं हरिः स्वयम् ।
ब्रह्मैव शरभः साक्षान्मोक्षदोऽयं महामुने ॥ २७॥
śarā jīvāstadaṅgeṣu bhāti nityaṃ hariḥ svayam ।
brahmaiva śarabhaḥ sākṣānmokṣado'yaṃ mahāmune ॥ 27॥
मायावशादेव देवा मोहिता ममतादिभिः ।
तस्य माहात्म्यलेशांशं वक्तुं केनाप्य शक्यते ॥ २८॥
māyāvaśādeva devā mohitā mamatādibhiḥ ।
tasya māhātmyaleśāṃśaṃ vaktuṃ kenāpya śakyate ॥ 28॥
परात्परतरं ब्रह्म यत्परात्परतो हरिः ।
परात्परतरो हीशस्तस्मात्तुल्योऽधिको न हि ॥ २९॥
parātparataraṃ brahma yatparātparato hariḥ ।
parātparataro hīśastasmāttulyo'dhiko na hi ॥ 29॥
एक एव शिवो नित्यस्ततोऽन्यत्सकलं मृषा ।
तस्मात्सर्वान्परित्यज्य ध्येयान्विष्ण्वादिकान्सुरान् ॥ ३०॥
eka eva śivo nityastato'nyatsakalaṃ mṛṣā ।
tasmātsarvānparityajya dhyeyānviṣṇvādikānsurān ॥ 30॥
शिव एव सदा ध्येयः सर्वसंसारमोचकः ।
तस्मै महाग्रासाय महेश्वराय नमः ॥ ३१॥
śiva eva sadā dhyeyaḥ sarvasaṃsāramocakaḥ ।
tasmai mahāgrāsāya maheśvarāya namaḥ ॥ 31॥
पैप्पलादं महाशास्त्रं न देयं यस्य कस्यचित् ।
नास्तिकाय कृतघ्नाय दुर्वृत्ताय दुरात्मने ॥ ३२॥
paippalādaṃ mahāśāstraṃ na deyaṃ yasya kasyacit ।
nāstikāya kṛtaghnāya durvṛttāya durātmane ॥ 32॥
दांभिकाय नृशंसाय शठायानृतभाषिणे ।
सुव्रताय सुभक्ताय सुवृत्ताय सुशीलिने ॥ ३३॥
dāṃbhikāya nṛśaṃsāya śaṭhāyānṛtabhāṣiṇe ।
suvratāya subhaktāya suvṛttāya suśīline ॥ 33॥
गुरुभक्ताय दान्ताय शान्ताय ऋजुचेतसे ।
शिवभक्ताय दातव्यं ब्रह्मकर्मोक्तधीमते ॥ ३४॥
gurubhaktāya dāntāya śāntāya ṛjucetase ।
śivabhaktāya dātavyaṃ brahmakarmoktadhīmate ॥ 34॥
स्वभक्तायैव दातव्यमकृतघ्नाय सुव्रतम् ।
न दातव्यं सदा गोप्यं यत्नेनैव द्विजोत्तम ॥ ३५॥
svabhaktāyaiva dātavyamakṛtaghnāya suvratam ।
na dātavyaṃ sadā gopyaṃ yatnenaiva dvijottama ॥ 35॥
एतत्पैप्पलादं महाशास्त्रं योऽधीते श्रावयेद्द्विजः
स जन्ममरणेभ्यो मुक्तो भवति । यो जानीते सोऽमृतत्वं
च गच्छति । गर्भवासाद्विमुक्तो भवति । सुरापानात्पूतो
भवति । स्वर्णस्तेयात्पूतो भवति । ब्रह्महत्यात्पूतो
भवति । गुरुतल्पगमनात्पूतो भवति । स सर्वान्वेदानधीतो
भवति । स सर्वान्देवान्ध्यातो भवति । स समस्तमहापातको-
पपातकात्पूतो भवति । तस्मादविमुक्तमाश्रितो भवति ।
स सततं शिवप्रियो भवति । स शिवसायुज्यमेति । न स
पुनरावर्तते न स पुनरावर्तते । ब्रह्मैव भवति । इत्याह
भगवान्ब्रह्मेत्युपनिषत् ॥
etatpaippalādaṃ mahāśāstraṃ yo'dhīte śrāvayeddvijaḥ
sa janmamaraṇebhyo mukto bhavati । yo jānīte so'mṛtatvaṃ
ca gacchati । garbhavāsādvimukto bhavati । surāpānātpūto
bhavati । svarṇasteyātpūto bhavati । brahmahatyātpūto
bhavati । gurutalpagamanātpūto bhavati । sa sarvānvedānadhīto
bhavati । sa sarvāndevāndhyāto bhavati । sa samastamahāpātako-
papātakātpūto bhavati । tasmādavimuktamāśrito bhavati ।
sa satataṃ śivapriyo bhavati । sa śivasāyujyameti । na sa
punarāvartate na sa punarāvartate । brahmaiva bhavati । ityāha
bhagavānbrahmetyupaniṣat ॥
ॐ भद्रं कर्णेभिः शृणुयाम देवाः ।
भद्रं पश्येमाक्षभिर्यजत्राः ।
स्थिरैरङ्गैस्तुष्टुवा्ँसस्तनूभिः ।
व्यशेम देवहितं यदायुः ।
स्वस्ति न इन्द्रो वृद्धश्रवाः । स्वस्ति नः पूषा विश्ववेदाः ।
स्वस्ति नस्तार्क्ष्यो अरिष्टनेमिः । स्वस्ति नो बृहस्पतिर्दधातु ।
ॐ शान्तिः शान्तिः शान्तिः ॥
oṃ bhadraṃ karṇebhiḥ śṛṇuyāma devāḥ ।
bhadraṃ paśyemākṣabhiryajatrāḥ ।
sthirairaṅgaistuṣṭuvām̐sastanūbhiḥ ।
vyaśema devahitaṃ yadāyuḥ ।
svasti na indro vṛddhaśravāḥ । svasti naḥ pūṣā viśvavedāḥ ।
svasti nastārkṣyo ariṣṭanemiḥ । svasti no bṛhaspatirdadhātu ।
oṃ śāntiḥ śāntiḥ śāntiḥ ॥
इति शरभोपनिषत्समाप्ता ॥
iti śarabhopaniṣatsamāptā ॥