Library / Tipiṭaka / തിപിടക • Tipiṭaka / അങ്ഗുത്തരനികായ (ടീകാ) • Aṅguttaranikāya (ṭīkā) |
൩. മഹാവഗ്ഗോ
3. Mahāvaggo
൧. സീഹനാദസുത്തവണ്ണനാ
1. Sīhanādasuttavaṇṇanā
൨൧. തതിയസ്സ പഠമേ വിസമട്ഠാനേസൂതി പപാതാദീസു വിസമട്ഠാനേസു. ‘‘അഞ്ഞേഹി അസാധാരണാനീ’’തി കസ്മാ വുത്തം, നനു ചേതാനി സാവകാനമ്പി ഏകച്ചാനം ഉപ്പജ്ജന്തീതി? കാമം ഉപ്പജ്ജന്തി, യാദിസാനി പന ബുദ്ധാനം ഠാനാട്ഠാനഞാണാദീനി, ന താദിസാനി തദഞ്ഞേസം കദാചിപി ഉപ്പജ്ജന്തീതി അഞ്ഞേഹി അസാധാരണാനീതി . തേനാഹ ‘‘തഥാഗതസ്സേവ ബലാനീ’’തി. ഇമമേവ ഹി യഥാവുത്തലേസം അപേക്ഖിത്വാ തദഭാവതോ ആസയാനുസയഞാണാദീസു ഏവ അസാധാരണസമഞ്ഞാ നിരുള്ഹാ. കാമം ഞാണബലാനം ഞാണസമ്ഭാരോ വിസേസപച്ചയോ, പുഞ്ഞസമ്ഭാരോപി പന നേസം പച്ചയോ ഏവ. ഞാണസമ്ഭാരസ്സപി വാ പുഞ്ഞസമ്ഭാരഭാവതോ ‘‘പുഞ്ഞുസ്സയസമ്പത്തിയാ ആഗതാനീ’’തി വുത്തം.
21. Tatiyassa paṭhame visamaṭṭhānesūti papātādīsu visamaṭṭhānesu. ‘‘Aññehi asādhāraṇānī’’ti kasmā vuttaṃ, nanu cetāni sāvakānampi ekaccānaṃ uppajjantīti? Kāmaṃ uppajjanti, yādisāni pana buddhānaṃ ṭhānāṭṭhānañāṇādīni, na tādisāni tadaññesaṃ kadācipi uppajjantīti aññehi asādhāraṇānīti . Tenāha ‘‘tathāgatasseva balānī’’ti. Imameva hi yathāvuttalesaṃ apekkhitvā tadabhāvato āsayānusayañāṇādīsu eva asādhāraṇasamaññā niruḷhā. Kāmaṃ ñāṇabalānaṃ ñāṇasambhāro visesapaccayo, puññasambhāropi pana nesaṃ paccayo eva. Ñāṇasambhārassapi vā puññasambhārabhāvato ‘‘puññussayasampattiyā āgatānī’’ti vuttaṃ.
പകതിഹത്ഥികുലന്തി (സം॰ നി॰ ടീ॰ ൨.൨.൨൨) ഗിരിചരനദിചരവനചരാദിപ്പഭേദാ ഗോചരിയകാലാവകനാമാ സബ്ബാപി ബലേന പാകതികാ ഹത്ഥിജാതി. ദസന്നം പുരിസാനന്തി ഥാമമജ്ഝിമാനം ദസന്നം പുരിസാനം. ഏകസ്സ തഥാഗതസ്സ കായബലന്തി ആനേത്വാ സമ്ബന്ധോ. ഏകസ്സാതി ച തഥാ ഹേട്ഠാ കഥായം ആഗതത്താ ദേസനാസോതേന വുത്തം. നാരായനസങ്ഘാതബലന്തി ഏത്ഥ നാരാ വുച്ചന്തി രസ്മിയോ. താ ബഹൂ നാനാവിധാ ഇതോ ഉപ്പജ്ജന്തീതി നാരായനം, വജിരം, തസ്മാ നാരായനസങ്ഘാതബലന്തി വജിരസങ്ഘാതബലന്തി അത്ഥോ. ഞാണബലം പന പാളിയം ആഗതമേവ, ന കായബലം വിയ അട്ഠകഥാരുള്ഹമേവാതി അധിപ്പായോ.
Pakatihatthikulanti (saṃ. ni. ṭī. 2.2.22) giricaranadicaravanacarādippabhedā gocariyakālāvakanāmā sabbāpi balena pākatikā hatthijāti. Dasannaṃ purisānanti thāmamajjhimānaṃ dasannaṃ purisānaṃ. Ekassa tathāgatassa kāyabalanti ānetvā sambandho. Ekassāti ca tathā heṭṭhā kathāyaṃ āgatattā desanāsotena vuttaṃ. Nārāyanasaṅghātabalanti ettha nārā vuccanti rasmiyo. Tā bahū nānāvidhā ito uppajjantīti nārāyanaṃ, vajiraṃ, tasmā nārāyanasaṅghātabalanti vajirasaṅghātabalanti attho. Ñāṇabalaṃ pana pāḷiyaṃ āgatameva, na kāyabalaṃ viya aṭṭhakathāruḷhamevāti adhippāyo.
സംയുത്തകേ (സം॰ നി॰ ൨.൩൩) ആഗതാനി തേസത്തതി ഞാണാനി, സത്തസത്തതി ഞാണാനീതി വുത്തം, തത്ഥ (വിഭ॰ മൂലടീ॰ ൭൬൦) പന നിദാനവഗ്ഗേ സത്തസത്തതി ആഗതാനി ചതുചത്താരീസഞ്ച. തേസത്തതി പന പടിസമ്ഭിദാമഗ്ഗേ (പടി॰ മ॰ ൧.൧) സുതമയാദീനി ആഗതാനി ദിസ്സന്തി, ന സംയുത്തകേ. അഞ്ഞാനിപീതി ഏതേന ഞാണവത്ഥുവിഭങ്ഗേ (വിഭ॰ ൭൫൧ ആദയോ) ഏകകാദിവസേന വുത്താനി, അഞ്ഞത്ഥ ച ‘‘പുബ്ബന്തേ ഞാണ’’ന്തിആദിനാ (ധ॰ സ॰ ൧൦൬൩) ബ്രഹ്മജാലാദീസു ച ‘‘തയിദം തഥാഗതോ പജാനാതി ‘ഇമാനി ദിട്ഠിട്ഠാനാനി ഏവം ഗഹിതാനീ’തി’’ആദിനാ (ദീ॰ നി॰ ൧.൩൬) വുത്താനി അനേകാനി ഞാണപ്പഭേദാനി സങ്ഗണ്ഹാതി. യാഥാവപ്പടിവേധതോ സയഞ്ച അകമ്പിയം പുഗ്ഗലഞ്ച തംസമങ്ഗിനം നേയ്യേസു അധിബലം കരോതീതി ആഹ ‘‘അകമ്പിയട്ഠേന ഉപത്ഥമ്ഭനട്ഠേന ചാ’’തി.
Saṃyuttake (saṃ. ni. 2.33) āgatāni tesattati ñāṇāni, sattasattati ñāṇānīti vuttaṃ, tattha (vibha. mūlaṭī. 760) pana nidānavagge sattasattati āgatāni catucattārīsañca. Tesattati pana paṭisambhidāmagge (paṭi. ma. 1.1) sutamayādīni āgatāni dissanti, na saṃyuttake. Aññānipīti etena ñāṇavatthuvibhaṅge (vibha. 751 ādayo) ekakādivasena vuttāni, aññattha ca ‘‘pubbante ñāṇa’’ntiādinā (dha. sa. 1063) brahmajālādīsu ca ‘‘tayidaṃ tathāgato pajānāti ‘imāni diṭṭhiṭṭhānāni evaṃ gahitānī’ti’’ādinā (dī. ni. 1.36) vuttāni anekāni ñāṇappabhedāni saṅgaṇhāti. Yāthāvappaṭivedhato sayañca akampiyaṃ puggalañca taṃsamaṅginaṃ neyyesu adhibalaṃ karotīti āha ‘‘akampiyaṭṭhena upatthambhanaṭṭhena cā’’ti.
ഉസഭസ്സ ഇദന്തി ആസഭം, സേട്ഠട്ഠാനം. സബ്ബഞ്ഞുതാപടിജാനനവസേന അഭിമുഖം ഗച്ഛന്തി, അട്ഠ വാ പരിസാ ഉപസങ്കമന്തീതി ആസഭാ, പുബ്ബബുദ്ധാ. ഇദം പനാതി ബുദ്ധാനം ഠാനം സബ്ബഞ്ഞുതമേവ വദതി. തിട്ഠമാനോവാതി അവദന്തോപി തിട്ഠമാനോവ പടിജാനാതി നാമാതി അത്ഥോ. ഉപഗച്ഛതീതി അനുജാനാതി.
Usabhassa idanti āsabhaṃ, seṭṭhaṭṭhānaṃ. Sabbaññutāpaṭijānanavasena abhimukhaṃ gacchanti, aṭṭha vā parisā upasaṅkamantīti āsabhā, pubbabuddhā. Idaṃ panāti buddhānaṃ ṭhānaṃ sabbaññutameva vadati. Tiṭṭhamānovāti avadantopi tiṭṭhamānova paṭijānāti nāmāti attho. Upagacchatīti anujānāti.
അട്ഠസു പരിസാസൂതി ‘‘അഭിജാനാമി ഖോ പനാഹം, സാരിപുത്ത, അനേകസതം ഖത്തിയപരിസം…പേ॰… തത്ര വത മം ഭയം വാ സാരജ്ജം വാ ഓക്കമിസ്സതീതി നിമിത്തമേതം, സാരിപുത്ത, ന സമനുപസ്സാമീ’’തി (മ॰ നി॰ ൧.൧൫൧) വുത്താസു അട്ഠസു പരിസാസു. അഭീതനാദം നദതീതി പരതോ ദസ്സിതഞാണയോഗേന ദസബലോഹന്തി അഭീതനാദം നദതി.
Aṭṭhasuparisāsūti ‘‘abhijānāmi kho panāhaṃ, sāriputta, anekasataṃ khattiyaparisaṃ…pe… tatra vata maṃ bhayaṃ vā sārajjaṃ vā okkamissatīti nimittametaṃ, sāriputta, na samanupassāmī’’ti (ma. ni. 1.151) vuttāsu aṭṭhasu parisāsu. Abhītanādaṃ nadatīti parato dassitañāṇayogena dasabalohanti abhītanādaṃ nadati.
പടിവേധനിട്ഠത്താ അരഹത്തമഗ്ഗഞാണം പടിവേധോതി ‘‘ഫലക്ഖണേ ഉപ്പന്നം നാമാ’’തി വുത്തം. തേന പടിലദ്ധസ്സപി ദേസനാഞാണസ്സ കിച്ചനിപ്ഫത്തി പരസ്സ അവബുജ്ഝനമത്തേന ഹോതീതി ‘‘അഞ്ഞാസികോണ്ഡഞ്ഞസ്സ സോതാപത്തിഫലക്ഖണേ പവത്തം നാമാ’’തി വുത്തം. തതോ പരം പന യാവ പരിനിബ്ബാനാ ദേസനാഞാണപവത്തി തസ്സേവ പവത്തിതസ്സ ധമ്മചക്കസ്സ ഠാനന്തി വേദിതബ്ബം പവത്തിതചക്കസ്സ ചക്കവത്തിനോ ചക്കരതനസ്സ ഠാനം വിയ.
Paṭivedhaniṭṭhattā arahattamaggañāṇaṃ paṭivedhoti ‘‘phalakkhaṇe uppannaṃ nāmā’’ti vuttaṃ. Tena paṭiladdhassapi desanāñāṇassa kiccanipphatti parassa avabujjhanamattena hotīti ‘‘aññāsikoṇḍaññassa sotāpattiphalakkhaṇe pavattaṃ nāmā’’ti vuttaṃ. Tato paraṃ pana yāva parinibbānā desanāñāṇapavatti tasseva pavattitassa dhammacakkassa ṭhānanti veditabbaṃ pavattitacakkassa cakkavattino cakkaratanassa ṭhānaṃ viya.
തിട്ഠതീതി വുത്തം, കിം ഭൂമിയം പുരിസോ വിയ, നോതി ആഹ ‘‘തദായത്തവുത്തിതായാ’’തി. ഠാനന്തി ചേത്ഥ അത്തലാഭോ ധരമാനതാ ച, ന ഗതിനിവത്തീതി ആഹ ‘‘ഉപ്പജ്ജതി ചേവ പവത്തതി ചാ’’തി. യത്ഥ പനേതം ദസബലഞാണം വിത്ഥാരിതം, തം ദസ്സേന്തോ ‘‘അഭിധമ്മേ പനാ’’തിആദിമാഹ. സേസേസുപി ഏസേവ നയോ.
Tiṭṭhatīti vuttaṃ, kiṃ bhūmiyaṃ puriso viya, noti āha ‘‘tadāyattavuttitāyā’’ti. Ṭhānanti cettha attalābho dharamānatā ca, na gatinivattīti āha ‘‘uppajjati ceva pavattati cā’’ti. Yattha panetaṃ dasabalañāṇaṃ vitthāritaṃ, taṃ dassento ‘‘abhidhamme panā’’tiādimāha. Sesesupi eseva nayo.
സമാദിയന്തീതി സമാദാനാനി, താനി പന സമാദിയിത്വാ കതാനി ഹോന്തീതി ആഹ ‘‘സമാദിയിത്വാ കതാന’’ന്തി. കമ്മമേവ വാ കമ്മസമാദാനന്തി ഏതേന സമാദാനസദ്ദസ്സ അപുബ്ബത്ഥാഭാവം ദസ്സേതി മുത്തഗതസദ്ദേ ഗതസദ്ദസ്സ വിയ. ഗതീതി നിരയാദിഗതിയോ. ഉപധീതി അത്തഭാവോ. കാലോതി കമ്മസ്സ വിപച്ചനാരഹകാലോ. പയോഗോതി വിപാകുപ്പത്തിയാ പച്ചയഭൂതാ കിരിയാ.
Samādiyantīti samādānāni, tāni pana samādiyitvā katāni hontīti āha ‘‘samādiyitvā katāna’’nti. Kammameva vā kammasamādānanti etena samādānasaddassa apubbatthābhāvaṃ dasseti muttagatasadde gatasaddassa viya. Gatīti nirayādigatiyo. Upadhīti attabhāvo. Kāloti kammassa vipaccanārahakālo. Payogoti vipākuppattiyā paccayabhūtā kiriyā.
അഗതിഗാമിനിന്തി നിബ്ബാനഗാമിനിം. വുത്തഞ്ഹി ‘‘നിബ്ബാനഞ്ചാഹം, സാരിപുത്ത, പജാനാമി നിബ്ബാനഗാമിനിഞ്ച പടിപദ’’ന്തി (മ॰ നി॰ ൧.൧൫൩). ബഹൂസുപി മനുസ്സേസു ഏകമേവ പാണം ഘാതേന്തേസു കാമം സബ്ബേസമ്പി ചേതനാ തസ്സേവേകസ്സ ജീവിതിന്ദ്രിയാരമ്മണാ, തം പന കമ്മം തേസം നാനാകാരം. തേസു (വിഭ॰ അട്ഠ॰ ൮൧൧) ഹി ഏകോ ആദരേന ഛന്ദജാതോ കരോതി, ഏകോ ‘‘ഏഹി ത്വമ്പി കരോഹീ’’തി പരേഹി നിപ്പീളിതോ കരോതി, ഏകോ സമാനച്ഛന്ദോ വിയ ഹുത്വാ അപ്പടിബാഹമാനോ വിചരതി. തേസു ഏകോ തേനേവ കമ്മേന നിരയേ നിബ്ബത്തതി, ഏകോ തിരച്ഛാനയോനിയം, ഏകോ പേത്തിവിസയേ. തം തഥാഗതോ ആയൂഹനക്ഖണേയേവ ‘‘ഇമിനാ നീഹാരേന ആയൂഹിതത്താ ഏസ നിരയേ നിബ്ബത്തിസ്സതി, ഏസ തിരച്ഛാനയോനിയം, ഏസ പേത്തിവിസയേ’’തി ജാനാതി. നിരയേ നിബ്ബത്തമാനമ്പി ‘‘ഏസ മഹാനിരയേ നിബ്ബത്തിസ്സതി, ഏസ ഉസ്സദനിരയേ’’തി ജാനാതി. തിരച്ഛാനയോനിയം നിബ്ബത്തമാനമ്പി ‘‘ഏസ അപാദകോ ഭവിസ്സതി, ഏസ ദ്വിപാദകോ, ഏസ ചതുപ്പദോ, ഏസ ബഹുപ്പദോ’’തി ജാനാതി. പേത്തിവിസയേ നിബ്ബത്തമാനമ്പി ‘‘ഏസ നിജ്ഝാമതണ്ഹികോ ഭവിസ്സതി, ഏസ ഖുപ്പിപാസികോ, ഏസ പരദത്തൂപജീവീ’’തി ജാനാതി. തേസു ച കമ്മേസു ‘‘ഇദം കമ്മം പടിസന്ധിം ആകഡ്ഢിസ്സതി, ഇദം അഞ്ഞേന ദിന്നായ പടിസന്ധിയാ ഉപധിവേപക്കം ഭവിസ്സതീ’’തി ജാനാതി.
Agatigāmininti nibbānagāminiṃ. Vuttañhi ‘‘nibbānañcāhaṃ, sāriputta, pajānāmi nibbānagāminiñca paṭipada’’nti (ma. ni. 1.153). Bahūsupi manussesu ekameva pāṇaṃ ghātentesu kāmaṃ sabbesampi cetanā tassevekassa jīvitindriyārammaṇā, taṃ pana kammaṃ tesaṃ nānākāraṃ. Tesu (vibha. aṭṭha. 811) hi eko ādarena chandajāto karoti, eko ‘‘ehi tvampi karohī’’ti parehi nippīḷito karoti, eko samānacchando viya hutvā appaṭibāhamāno vicarati. Tesu eko teneva kammena niraye nibbattati, eko tiracchānayoniyaṃ, eko pettivisaye. Taṃ tathāgato āyūhanakkhaṇeyeva ‘‘iminā nīhārena āyūhitattā esa niraye nibbattissati, esa tiracchānayoniyaṃ, esa pettivisaye’’ti jānāti. Niraye nibbattamānampi ‘‘esa mahāniraye nibbattissati, esa ussadaniraye’’ti jānāti. Tiracchānayoniyaṃ nibbattamānampi ‘‘esa apādako bhavissati, esa dvipādako, esa catuppado, esa bahuppado’’ti jānāti. Pettivisaye nibbattamānampi ‘‘esa nijjhāmataṇhiko bhavissati, esa khuppipāsiko, esa paradattūpajīvī’’ti jānāti. Tesu ca kammesu ‘‘idaṃ kammaṃ paṭisandhiṃ ākaḍḍhissati, idaṃ aññena dinnāya paṭisandhiyā upadhivepakkaṃ bhavissatī’’ti jānāti.
തഥാ സകലഗാമവാസികേസു ഏകതോ പിണ്ഡപാതം ദദമാനേസു കാമം സബ്ബേസമ്പി ചേതനാ പിണ്ഡപാതാരമ്മണാവ, തം പന കമ്മം തേസം നാനാകാരം. തേസു ഹി ഏകോ ആദരേന കരോതീതി സബ്ബം പുരിമസദിസം, തസ്മാ തേസു കേചി ദേവലോകേ നിബ്ബത്തന്തി, കേചി മനുസ്സലോകേ. തം തഥാഗതോ ആയൂഹനക്ഖണേയേവ ജാനാതി. ‘‘ഇമിനാ നീഹാരേന ആയൂഹിതത്താ ഏസ മനുസ്സലോകേ നിബ്ബത്തിസ്സതി, ഏസ ദേവലോകേ. തത്ഥാപി ഏസ ഖത്തിയകുലേ, ഏസ ബ്രാഹ്മണകുലേ, ഏസ വേസ്സകുലേ, ഏസ സുദ്ദകുലേ, ഏസ പരനിമ്മിതവസവത്തീസു, ഏസ നിമ്മാനരതീസു, ഏസ തുസിതേസു, ഏസ യാമേസു, ഏസ താവതിംസേസു, ഏസ ചാതുമഹാരാജികേസു, ഏസ ഭുമ്മദേവേസൂ’’തിആദിനാ തത്ഥ തത്ഥ ഹീനപണീതസുവണ്ണദുബ്ബണ്ണഅപ്പപരിവാരമഹാപരിവാരതാദിഭേദം തം തം വിസേസം ആയൂഹനക്ഖണേയേവ ജാനാതി.
Tathā sakalagāmavāsikesu ekato piṇḍapātaṃ dadamānesu kāmaṃ sabbesampi cetanā piṇḍapātārammaṇāva, taṃ pana kammaṃ tesaṃ nānākāraṃ. Tesu hi eko ādarena karotīti sabbaṃ purimasadisaṃ, tasmā tesu keci devaloke nibbattanti, keci manussaloke. Taṃ tathāgato āyūhanakkhaṇeyeva jānāti. ‘‘Iminā nīhārena āyūhitattā esa manussaloke nibbattissati, esa devaloke. Tatthāpi esa khattiyakule, esa brāhmaṇakule, esa vessakule, esa suddakule, esa paranimmitavasavattīsu, esa nimmānaratīsu, esa tusitesu, esa yāmesu, esa tāvatiṃsesu, esa cātumahārājikesu, esa bhummadevesū’’tiādinā tattha tattha hīnapaṇītasuvaṇṇadubbaṇṇaappaparivāramahāparivāratādibhedaṃ taṃ taṃ visesaṃ āyūhanakkhaṇeyeva jānāti.
തഥാ വിപസ്സനം പട്ഠപേന്തേസുയേവ ‘‘ഇമിനാ നീഹാരേന ഏസ കിഞ്ചി സല്ലക്ഖേതും ന സക്ഖിസ്സതി, ഏസ മഹാഭൂതമത്തമേവ വവത്ഥപേസ്സതി, ഏസ രൂപപരിഗ്ഗഹേയേവ ഠസ്സതി, ഏസ അരൂപപരിഗ്ഗഹേയേവ, ഏസ നാമരൂപപരിഗ്ഗഹേയേവ, ഏസ പച്ചയപരിഗ്ഗഹേയേവ, ഏസ ലക്ഖണാരമ്മണികവിപസ്സനായമേവ, ഏസ പഠമഫലേയേവ, ഏസ ദുതിയഫലേയേവ, ഏസ തതിയഫലേയേവ, ഏസ അരഹത്തം പാപുണിസ്സതീ’’തി ജാനാതി. കസിണപരികമ്മം കരോന്തേസുപി ‘‘ഇമസ്സ പരികമ്മമത്തമേവ ഭവിസ്സതി, ഏസ നിമിത്തം ഉപ്പാദേസ്സതി, ഏസ അപ്പനം ഏവ പാപുണിസ്സതി, ഏസ ഝാനം പാദകം കത്വാ വിപസ്സനം പട്ഠപേത്വാ അരഹത്തം ഗണ്ഹിസ്സതീ’’തി ജാനാതി. തേനാഹ ‘‘ഇമസ്സ ചേതനാ’’തിആദി.
Tathā vipassanaṃ paṭṭhapentesuyeva ‘‘iminā nīhārena esa kiñci sallakkhetuṃ na sakkhissati, esa mahābhūtamattameva vavatthapessati, esa rūpapariggaheyeva ṭhassati, esa arūpapariggaheyeva, esa nāmarūpapariggaheyeva, esa paccayapariggaheyeva, esa lakkhaṇārammaṇikavipassanāyameva, esa paṭhamaphaleyeva, esa dutiyaphaleyeva, esa tatiyaphaleyeva, esa arahattaṃ pāpuṇissatī’’ti jānāti. Kasiṇaparikammaṃ karontesupi ‘‘imassa parikammamattameva bhavissati, esa nimittaṃ uppādessati, esa appanaṃ eva pāpuṇissati, esa jhānaṃ pādakaṃ katvā vipassanaṃ paṭṭhapetvā arahattaṃ gaṇhissatī’’ti jānāti. Tenāha ‘‘imassa cetanā’’tiādi.
കാമനതോ കാമേതബ്ബതോ കാമപ്പടിസംയുത്തതോ ച ധാതു കാമധാതു. ആദി-സദ്ദേന ബ്യാപാദധാതുരൂപധാതുആദീനം സങ്ഗഹോ. വിലക്ഖണതായാതി വിസദിസസഭാവതായ. ഖന്ധായതനധാതുലോകന്തി അനേകധാതും നാനാധാതും ഖന്ധലോകം ആയതനലോകം ധാതുലോകം യഥാഭൂതം പജാനാതീതി യോജനാ. ‘‘അയം രൂപക്ഖന്ധോ നാമ…പേ॰… അയം വിഞ്ഞാണക്ഖന്ധോ നാമ. തേസുപി ഏകവിധേന രൂപക്ഖന്ധോ, ഏകാദസവിധേന രൂപക്ഖന്ധോ. ഏകവിധേന വേദനാക്ഖന്ധോ, ബഹുവിധേന വേദനാക്ഖന്ധോ. ഏകവിധേന സഞ്ഞാക്ഖന്ധോ…പേ॰… സങ്ഖാരക്ഖന്ധോ…പേ॰… വിഞ്ഞാണക്ഖന്ധോ, ബഹുവിധേന വിഞ്ഞാണക്ഖന്ധോ’’തി ഏവം താവ ഖന്ധലോകസ്സ, ‘‘ഇദം ചക്ഖായതനം നാമ…പേ॰… ഇദം ധമ്മായതനം നാമ. തത്ഥ ദസായതനാ കാമാവചരാ, ദ്വേ ചാതുഭൂമകാ’’തിആദിനാ ആയതനലോകസ്സ, ‘‘അയം ചക്ഖുധാതു നാമ…പേ॰… അയം മനോവിഞ്ഞാണധാതു നാമ. തത്ഥ സോളസ ധാതുയോ കാമാവചരാ, ദ്വേ ചാതുഭൂമകാ’’തിആദിനാ ധാതുലോകസ്സ അനേകസഭാവം നാനാസഭാവഞ്ച പജാനാതി. ന കേവലം ഉപാദിന്നസങ്ഖാരലോകസ്സേവ, അഥ ഖോ അനുപാദിന്നകസങ്ഖാരലോകസ്സപി ‘‘ഇമായ നാമ ധാതുയാ ഉസ്സന്നത്താ ഇമസ്സ രുക്ഖസ്സ ഖന്ധോ സേതോ, ഇമസ്സ കാളോ, ഇമസ്സ മട്ഠോ, ഇമസ്സ സകണ്ടകോ, ഇമസ്സ ബഹലത്തചോ, ഇമസ്സ തനുത്തചോ, ഇമസ്സ പത്തം വണ്ണസണ്ഠാനാദിവസേന ഏവരൂപം, ഇമസ്സ പുപ്ഫം നീലം പീതം ലോഹിതം ഓദാതം സുഗന്ധം ദുഗ്ഗന്ധം, ഇമസ്സ ഫലം ഖുദ്ദകം മഹന്തം ദീഘം വട്ടം സുസണ്ഠാനം ദുസ്സണ്ഠാനം മട്ഠം ഫരുസം സുഗന്ധം ദുഗ്ഗന്ധം മധുരം തിത്തകം കടുകം അമ്ബിലം കസാവം, ഇമസ്സ കണ്ടകോ തിഖിണോ കുണ്ഠോ ഉജുകോ കുടിലോ തമ്ബോ കാളോ ഓദാതോ ഹോതീ’’തിആദിനാ പജാനാതി. സബ്ബഞ്ഞുബുദ്ധാനം ഏവ ഹി ഏതം ബലം, ന അഞ്ഞേസം.
Kāmanato kāmetabbato kāmappaṭisaṃyuttato ca dhātu kāmadhātu. Ādi-saddena byāpādadhāturūpadhātuādīnaṃ saṅgaho. Vilakkhaṇatāyāti visadisasabhāvatāya. Khandhāyatanadhātulokanti anekadhātuṃ nānādhātuṃ khandhalokaṃ āyatanalokaṃ dhātulokaṃ yathābhūtaṃ pajānātīti yojanā. ‘‘Ayaṃ rūpakkhandho nāma…pe… ayaṃ viññāṇakkhandho nāma. Tesupi ekavidhena rūpakkhandho, ekādasavidhena rūpakkhandho. Ekavidhena vedanākkhandho, bahuvidhena vedanākkhandho. Ekavidhena saññākkhandho…pe… saṅkhārakkhandho…pe… viññāṇakkhandho, bahuvidhena viññāṇakkhandho’’ti evaṃ tāva khandhalokassa, ‘‘idaṃ cakkhāyatanaṃ nāma…pe… idaṃ dhammāyatanaṃ nāma. Tattha dasāyatanā kāmāvacarā, dve cātubhūmakā’’tiādinā āyatanalokassa, ‘‘ayaṃ cakkhudhātu nāma…pe… ayaṃ manoviññāṇadhātu nāma. Tattha soḷasa dhātuyo kāmāvacarā, dve cātubhūmakā’’tiādinā dhātulokassa anekasabhāvaṃ nānāsabhāvañca pajānāti. Na kevalaṃ upādinnasaṅkhāralokasseva, atha kho anupādinnakasaṅkhāralokassapi ‘‘imāya nāma dhātuyā ussannattā imassa rukkhassa khandho seto, imassa kāḷo, imassa maṭṭho, imassa sakaṇṭako, imassa bahalattaco, imassa tanuttaco, imassa pattaṃ vaṇṇasaṇṭhānādivasena evarūpaṃ, imassa pupphaṃ nīlaṃ pītaṃ lohitaṃ odātaṃ sugandhaṃ duggandhaṃ, imassa phalaṃ khuddakaṃ mahantaṃ dīghaṃ vaṭṭaṃ susaṇṭhānaṃ dussaṇṭhānaṃ maṭṭhaṃ pharusaṃ sugandhaṃ duggandhaṃ madhuraṃ tittakaṃ kaṭukaṃ ambilaṃ kasāvaṃ, imassa kaṇṭako tikhiṇo kuṇṭho ujuko kuṭilo tambo kāḷo odāto hotī’’tiādinā pajānāti. Sabbaññubuddhānaṃ eva hi etaṃ balaṃ, na aññesaṃ.
നാനാധിമുത്തികതന്തി നാനജ്ഝാസയതം. അധിമുത്തി നാമ അജ്ഝാസയധാതു അജ്ഝാസയസഭാവോ. സോ പന ഹീനപണീതതാസാമഞ്ഞേന പാളിയം ദ്വിധാവ വുത്തോപി ഹീനപണീതാദിഭേദേന അനേകവിധോതി ആഹ ‘‘ഹീനാദീഹി അധിമുത്തീഹി നാനാധിമുത്തികഭാവ’’ന്തി. തത്ഥ യേ യേ സത്താ യംയംഅധിമുത്തികാ, തേ തേ തംതദധിമുത്തികേ ഏവ സേവന്തി ഭജന്തി പയിരുപാസന്തി ധാതുസഭാഗതോ. യഥാ ഗൂഥാദീനം ധാതൂനം സഭാവോ ഏസോ, യം ഗൂഥാദീഹി ഏവ സംസന്ദന്തി സമേന്തി, ഏവം ഹീനജ്ഝാസയാ ദുസ്സീലാദീഹേവ സംസന്ദന്തി സമേന്തി, സമ്പന്നസീലാദയോ ച സമ്പന്നസീലാദീഹേവ. തം നേസം നാനാധിമുത്തികതം ഭഗവാ യഥാഭൂതം പജാനാതീതി.
Nānādhimuttikatanti nānajjhāsayataṃ. Adhimutti nāma ajjhāsayadhātu ajjhāsayasabhāvo. So pana hīnapaṇītatāsāmaññena pāḷiyaṃ dvidhāva vuttopi hīnapaṇītādibhedena anekavidhoti āha ‘‘hīnādīhi adhimuttīhi nānādhimuttikabhāva’’nti. Tattha ye ye sattā yaṃyaṃadhimuttikā, te te taṃtadadhimuttike eva sevanti bhajanti payirupāsanti dhātusabhāgato. Yathā gūthādīnaṃ dhātūnaṃ sabhāvo eso, yaṃ gūthādīhi eva saṃsandanti samenti, evaṃ hīnajjhāsayā dussīlādīheva saṃsandanti samenti, sampannasīlādayo ca sampannasīlādīheva. Taṃ nesaṃ nānādhimuttikataṃ bhagavā yathābhūtaṃ pajānātīti.
വുദ്ധിം ഹാനിഞ്ചാതി പച്ചയവിസേസേന സാമത്ഥിയതോ അധികതം അനധികതഞ്ച. ഇന്ദ്രിയപരോപരിയത്തഞാണനിദ്ദേസേ (വിഭ॰ ൮൧൪; പടി॰ മ॰ ൧൧൩) ‘‘ആസയം ജാനാതി, അനുസയം ജാനാതീ’’തി ആസയാദിജാനനം കസ്മാ നിദ്ദിട്ഠന്തി? ആസയജാനനാദിനാ യേഹി ഇന്ദ്രിയേഹി പരോപരേഹി സത്താ കല്യാണപാപാസയാദികാ ഹോന്തി, തേസം ജാനനസ്സ വിഭാവനതോ. ഏവഞ്ച കത്വാ ഇന്ദ്രിയപരോപരിയത്തആസയാനുസയഞാണാനം വിസും അസാധാരണതാ, ഇന്ദ്രിയപരോപരിയത്തനാനാധിമുത്തികതാഞാണാനം വിസും ബലവതാ ച സിദ്ധാ ഹോതി. തത്ഥ ആസയന്തി യത്ഥ സത്താ നിവസന്തി, തം തേസം നിവാസട്ഠാനം, ദിട്ഠിഗതം വാ യഥാഭൂതഞാണം വാ ആസയോ, അനുസയോ അപ്പഹീനഭാവേന ഥാമഗതോ കിലേസോ. തം പന ഭഗവാ സത്താനം ആസയം ജാനന്തോ തേസം തേസം ദിട്ഠിഗതാനം വിപസ്സനാമഗ്ഗഞാണാനഞ്ച അപ്പവത്തിക്ഖണേപി ജാനാതി. വുത്തഞ്ഹേതം –
Vuddhiṃhāniñcāti paccayavisesena sāmatthiyato adhikataṃ anadhikatañca. Indriyaparopariyattañāṇaniddese (vibha. 814; paṭi. ma. 113) ‘‘āsayaṃ jānāti, anusayaṃ jānātī’’ti āsayādijānanaṃ kasmā niddiṭṭhanti? Āsayajānanādinā yehi indriyehi paroparehi sattā kalyāṇapāpāsayādikā honti, tesaṃ jānanassa vibhāvanato. Evañca katvā indriyaparopariyattaāsayānusayañāṇānaṃ visuṃ asādhāraṇatā, indriyaparopariyattanānādhimuttikatāñāṇānaṃ visuṃ balavatā ca siddhā hoti. Tattha āsayanti yattha sattā nivasanti, taṃ tesaṃ nivāsaṭṭhānaṃ, diṭṭhigataṃ vā yathābhūtañāṇaṃ vā āsayo, anusayo appahīnabhāvena thāmagato kileso. Taṃ pana bhagavā sattānaṃ āsayaṃ jānanto tesaṃ tesaṃ diṭṭhigatānaṃ vipassanāmaggañāṇānañca appavattikkhaṇepi jānāti. Vuttañhetaṃ –
‘‘കാമം സേവന്തംയേവ ഭഗവാ ജാനാതി – ‘അയം പുഗ്ഗലോ കാമഗരുകോ കാമാസയോ കാമാധിമുത്തോ’തി. കാമം സേവന്തംയേവ ജാനാതി – ‘അയം പുഗ്ഗലോ നേക്ഖമ്മഗരുകോ നേക്ഖമ്മാസയോ നേക്ഖമ്മാധിമുത്തോ’തി. നേക്ഖമ്മം സേവന്തംയേവ ജാനാതി. ബ്യാപാദം, അബ്യാപാദം, ഥിനമിദ്ധം, ആലോകസഞ്ഞം സേവന്തംയേവ ജാനാതി – ‘അയം പുഗ്ഗലോ ഥിനമിദ്ധഗരുകോ ഥിനമിദ്ധാസയോ ഥിനമിദ്ധാധിമുത്തോ’’’തി (പടി॰ മ॰ ൧.൧൧൩).
‘‘Kāmaṃ sevantaṃyeva bhagavā jānāti – ‘ayaṃ puggalo kāmagaruko kāmāsayo kāmādhimutto’ti. Kāmaṃ sevantaṃyeva jānāti – ‘ayaṃ puggalo nekkhammagaruko nekkhammāsayo nekkhammādhimutto’ti. Nekkhammaṃ sevantaṃyeva jānāti. Byāpādaṃ, abyāpādaṃ, thinamiddhaṃ, ālokasaññaṃ sevantaṃyeva jānāti – ‘ayaṃ puggalo thinamiddhagaruko thinamiddhāsayo thinamiddhādhimutto’’’ti (paṭi. ma. 1.113).
പഠമാദീനം ചതുന്നം ഝാനാനന്തി രൂപാവചരാനം പഠമാദീനം പച്ചനീകജ്ഝാപനട്ഠേന ആരമ്മണൂപനിജ്ഝാപനട്ഠേന ച ഝാനാനം. ചതുക്കനയേന ഹേതം വുത്തം. അട്ഠന്നം വിമോക്ഖാനന്തി ഏത്ഥ പടിപാടിയാ സത്ത അപ്പിതപ്പിതക്ഖണേ പച്ചനീകധമ്മേഹി വിമുച്ചനതോ ആരമ്മണേ ച അധിമുച്ചനതോ വിമോക്ഖാ നാമ. അട്ഠമോ പന സബ്ബസോ സഞ്ഞാവേദയിതേഹി വിമുത്തത്താ അപഗമവിമോക്ഖോ നാമ. ചതുക്കനയപഞ്ചകനയേസു പഠമജ്ഝാനസമാധി സവിതക്കസവിചാരോ നാമ. പഞ്ചകനയേ ദുതിയജ്ഝാനസമാധി അവിതക്കവിചാരമത്തോ. നയദ്വയേപി ഉപരി തീസു ഝാനേസു സമാധി അവിതക്കഅവിചാരോ. സമാപത്തീസു പടിപാടിയാ അട്ഠന്നം സമാധീതിപി നാമം, സമാപത്തീതിപി ചിത്തേകഗ്ഗതാസബ്ഭാവതോ, നിരോധസമാപത്തിയാ തദഭാവതോ ന സമാധീതി നാമം. ഹാനഭാഗിയധമ്മന്തി അപ്പഗുണേഹി പഠമജ്ഝാനാദീഹി വുട്ഠിതസ്സ സഞ്ഞാമനസികാരാനം കാമാദിഅനുപക്ഖന്ദനം . വിസേസഭാഗിയധമ്മന്തി പഗുണേഹി പഠമജ്ഝാനാദീഹി വുട്ഠിതസ്സ സഞ്ഞാമനസികാരാനം ദുതിയജ്ഝാനാദിപക്ഖന്ദനം. ഇതി സഞ്ഞാമനസികാരാനം കാമാദിദുതിയജ്ഝാനാദിപക്ഖന്ദനാനി ഹാനഭാഗിയവിസേസഭാഗിയാ ധമ്മാതി ദസ്സിതാനി. തേഹി പന ഝാനാനം തംസഭാവതാ ച ധമ്മസദ്ദേന വുത്താ. തസ്മാതി വുത്തമേവത്ഥം ഹേതുഭാവേന പച്ചാമസതി. വോദാനന്തി പഗുണതാസങ്ഖാതം വോദാനം. തഞ്ഹി പഠമജ്ഝാനാദീഹി വുട്ഠഹിത്വാ ദുതിയജ്ഝാനാദിഅധിഗമസ്സ പച്ചയത്താ ‘‘വുട്ഠാന’’ന്തി വുത്തം. കേചി പന ‘‘നിരോധതോ ഫലസമാപത്തിയാ വുട്ഠാനന്തി പാളി നത്ഥീ’’തി വദന്തി. തേ ‘‘നിരോധാ വുട്ഠഹന്തസ്സ നേവസഞ്ഞാനാസഞ്ഞായതനം ഫലസമാപത്തിയാ അനന്തരപച്ചയേന പച്ചയോ’’തി ഇമായ പാളിയാ (പട്ഠാ॰ ൧.൧.൪൧൭) പടിസേധേതബ്ബാ. യോ സമാപത്തിലാഭീ സമാനോ ഏവ ‘‘ന ലാഭീമ്ഹീ’’തി, കമ്മട്ഠാനം സമാനം ഏവ ‘‘ന കമ്മട്ഠാന’’ന്തി സഞ്ഞീ ഹോതി, സോ സമ്പത്തിംയേവ സമാനം ‘‘വിപത്തീ’’തി പച്ചേതീതി വേദിതബ്ബോ.
Paṭhamādīnaṃ catunnaṃ jhānānanti rūpāvacarānaṃ paṭhamādīnaṃ paccanīkajjhāpanaṭṭhena ārammaṇūpanijjhāpanaṭṭhena ca jhānānaṃ. Catukkanayena hetaṃ vuttaṃ. Aṭṭhannaṃ vimokkhānanti ettha paṭipāṭiyā satta appitappitakkhaṇe paccanīkadhammehi vimuccanato ārammaṇe ca adhimuccanato vimokkhā nāma. Aṭṭhamo pana sabbaso saññāvedayitehi vimuttattā apagamavimokkho nāma. Catukkanayapañcakanayesu paṭhamajjhānasamādhi savitakkasavicāro nāma. Pañcakanaye dutiyajjhānasamādhi avitakkavicāramatto. Nayadvayepi upari tīsu jhānesu samādhi avitakkaavicāro. Samāpattīsu paṭipāṭiyā aṭṭhannaṃ samādhītipi nāmaṃ, samāpattītipi cittekaggatāsabbhāvato, nirodhasamāpattiyā tadabhāvato na samādhīti nāmaṃ. Hānabhāgiyadhammanti appaguṇehi paṭhamajjhānādīhi vuṭṭhitassa saññāmanasikārānaṃ kāmādianupakkhandanaṃ . Visesabhāgiyadhammanti paguṇehi paṭhamajjhānādīhi vuṭṭhitassa saññāmanasikārānaṃ dutiyajjhānādipakkhandanaṃ. Iti saññāmanasikārānaṃ kāmādidutiyajjhānādipakkhandanāni hānabhāgiyavisesabhāgiyā dhammāti dassitāni. Tehi pana jhānānaṃ taṃsabhāvatā ca dhammasaddena vuttā. Tasmāti vuttamevatthaṃ hetubhāvena paccāmasati. Vodānanti paguṇatāsaṅkhātaṃ vodānaṃ. Tañhi paṭhamajjhānādīhi vuṭṭhahitvā dutiyajjhānādiadhigamassa paccayattā ‘‘vuṭṭhāna’’nti vuttaṃ. Keci pana ‘‘nirodhato phalasamāpattiyā vuṭṭhānanti pāḷi natthī’’ti vadanti. Te ‘‘nirodhā vuṭṭhahantassa nevasaññānāsaññāyatanaṃ phalasamāpattiyā anantarapaccayena paccayo’’ti imāya pāḷiyā (paṭṭhā. 1.1.417) paṭisedhetabbā. Yo samāpattilābhī samāno eva ‘‘na lābhīmhī’’ti, kammaṭṭhānaṃ samānaṃ eva ‘‘na kammaṭṭhāna’’nti saññī hoti, so sampattiṃyeva samānaṃ ‘‘vipattī’’ti paccetīti veditabbo.
ന തഥാ ദട്ഠബ്ബന്തി യഥാ പരവാദിനാ വുത്തം, തഥാ ന ദട്ഠബ്ബം. സകസകകിച്ചമേവ ജാനാതീതി ഠാനാട്ഠാനജാനനാദിസകസകമേവ കിച്ചം കാതും ജാനാതി, യഥാസകമേവ വിസയം പടിവിജ്ഝതീതി അത്ഥോ. തമ്പീതി തേഹി ദസബലഞാണേഹി ജാനിതബ്ബമ്പി. കമ്മവിപാകന്തരമേവാതി കമ്മന്തരസ്സ വിപാകന്തരമേവ ജാനാതി. ചേതനാചേതനാസമ്പയുത്തധമ്മേ നിരയാദിനിബ്ബാനഗാമിനിപ്പടിപദാഭൂതേ കമ്മന്തി ഗഹേത്വാ ആഹ ‘‘കമ്മപരിച്ഛേദമേവാ’’തി. ധാതുനാനത്തഞ്ച ധാതുനാനത്തകാരണഞ്ച ധാതുനാനത്തകാരണന്തി ഏകദേസസരൂപേകസേസോ ദട്ഠബ്ബോ. തഞ്ഹി ഞാണം തദുഭയമ്പി ജാനാതി. ‘‘ഇമായ നാമ ധാതുയാ ഉസ്സന്നത്താ’’തിആദിനാ (വിഭ॰ അട്ഠ॰ ൮൧൨) തഥാ ചേവ സംവണ്ണിതം. സച്ചപരിച്ഛേദമേവാതി പരിഞ്ഞാഭിസമയാദിവസേന സച്ചാനം പരിച്ഛിന്നമേവ. അപ്പേതും ന സക്കോതി അട്ഠമനവമബലാനി വിയ തംസദിസം, ഇദ്ധിവിധഞാണമിവ വികുബ്ബിതും. ഏതേനസ്സ ബലസദിസതഞ്ച നിവാരേതി. ഝാനാദിഞാണം വിയ വാ അപ്പേതും വികുബ്ബിതുഞ്ച. യദിപി ഹി ഝാനാദിപച്ചവേക്ഖണഞാണം സത്തമബലന്തി തസ്സ സവിതക്കസവിചാരതാ വുത്താ, തഥാപി ഝാനാദീഹി വിനാ പച്ചവേക്ഖണാ നത്ഥീതി ഝാനാദിസഹഗതം ഞാണം തദന്തോഗധം കത്വാ ഏവം വുത്തന്തി വേദിതബ്ബം. അഥ വാ സബ്ബഞ്ഞുതഞ്ഞാണം ഝാനാദികിച്ചം വിയ ന സബ്ബം ബലകിച്ചം കാതും സക്കോതീതി ദസ്സേതും ‘‘ഝാനം ഹുത്വാ അപ്പേതും, ഇദ്ധി ഹുത്വാ വികുബ്ബിതുഞ്ച ന സക്കോതീ’’തി വുത്തം, ന പന കസ്സചി ബലസ്സ ഝാനഇദ്ധിഭാവതോതി ദട്ഠബ്ബം.
Na tathā daṭṭhabbanti yathā paravādinā vuttaṃ, tathā na daṭṭhabbaṃ. Sakasakakiccameva jānātīti ṭhānāṭṭhānajānanādisakasakameva kiccaṃ kātuṃ jānāti, yathāsakameva visayaṃ paṭivijjhatīti attho. Tampīti tehi dasabalañāṇehi jānitabbampi. Kammavipākantaramevāti kammantarassa vipākantarameva jānāti. Cetanācetanāsampayuttadhamme nirayādinibbānagāminippaṭipadābhūte kammanti gahetvā āha ‘‘kammaparicchedamevā’’ti. Dhātunānattañca dhātunānattakāraṇañca dhātunānattakāraṇanti ekadesasarūpekaseso daṭṭhabbo. Tañhi ñāṇaṃ tadubhayampi jānāti. ‘‘Imāya nāma dhātuyā ussannattā’’tiādinā (vibha. aṭṭha. 812) tathā ceva saṃvaṇṇitaṃ. Saccaparicchedamevāti pariññābhisamayādivasena saccānaṃ paricchinnameva. Appetuṃ na sakkoti aṭṭhamanavamabalāni viya taṃsadisaṃ, iddhividhañāṇamiva vikubbituṃ. Etenassa balasadisatañca nivāreti. Jhānādiñāṇaṃ viya vā appetuṃ vikubbituñca. Yadipi hi jhānādipaccavekkhaṇañāṇaṃ sattamabalanti tassa savitakkasavicāratā vuttā, tathāpi jhānādīhi vinā paccavekkhaṇā natthīti jhānādisahagataṃ ñāṇaṃ tadantogadhaṃ katvā evaṃ vuttanti veditabbaṃ. Atha vā sabbaññutaññāṇaṃ jhānādikiccaṃ viya na sabbaṃ balakiccaṃ kātuṃ sakkotīti dassetuṃ ‘‘jhānaṃ hutvā appetuṃ, iddhi hutvā vikubbituñca na sakkotī’’ti vuttaṃ, na pana kassaci balassa jhānaiddhibhāvatoti daṭṭhabbaṃ.
ഏവം കിച്ചവിസേസവസേനപി ദസബലഞാണസബ്ബഞ്ഞുതഞ്ഞാണവിസേസം ദസ്സേത്വാ ഇദാനി വിതക്കത്തികഭൂമന്തരവസേനപി തം ദസ്സേതും ‘‘അപിചാ’’തിആദി വുത്തം. പടിപാടിയാതിആദിതോ പട്ഠായ പടിപാടിയാ.
Evaṃ kiccavisesavasenapi dasabalañāṇasabbaññutaññāṇavisesaṃ dassetvā idāni vitakkattikabhūmantaravasenapi taṃ dassetuṃ ‘‘apicā’’tiādi vuttaṃ. Paṭipāṭiyātiādito paṭṭhāya paṭipāṭiyā.
അനുപദവണ്ണനം ഞത്വാ വേദിതബ്ബാനീതി സമ്ബന്ധോ. കിലേസാവരണം നിയതമിച്ഛാദിട്ഠി. കിലേസാവരണസ്സ അഭാവോ ആസവക്ഖയഞാണാധിഗമസ്സ ഠാനം, തബ്ഭാവോ അട്ഠാനം. അനധിഗമസ്സ പന തദുഭയമ്പി യഥാക്കമം അട്ഠാനം ഠാനഞ്ചാതി തത്ഥ കാരണം ദസ്സേന്തോ ‘‘ലോകിയ…പേ॰… ദസ്സനതോ ചാ’’തി ആഹ. തത്ഥ ലോകിയസമ്മാദിട്ഠിയാ ഠിതി ആസവക്ഖയാധിഗമസ്സ ഠാനം കിലേസാവരണാഭാവസ്സ കാരണത്താ. സാ ഹി തസ്മിം സതി ന ഹോതി, അസതി ച ഹോതി. ഏതേന തസ്സാ അട്ഠിതിയാ തസ്സ അട്ഠാനതാ വുത്താ ഏവ. നേസം വേനേയ്യസത്താനം. ധാതുവേമത്തദസ്സനതോതി കാമധാതുആദീനം പവത്തിഭേദദസ്സനതോ, യദഗ്ഗേന ധാതുവേമത്തം ജാനാതി, തദഗ്ഗേന ചരിയാദിവിസേസമ്പി ജാനാതി. ധാതുവേമത്തദസ്സനതോതി വാ ധമ്മധാതുവേമത്തദസ്സനതോ. സബ്ബാപി ഹി ചരിയാ ധമ്മധാതുപരിയാപന്നാ ഏവാതി. പയോഗം അനാദിയിത്വാപി സന്തതിമഹാമത്താദീനം വിയ. ദിബ്ബചക്ഖാനുഭാവതോ പത്തബ്ബേനാതി ഏത്ഥ ദിബ്ബചക്ഖുനാ പരസ്സ ഹദയവത്ഥുസന്നിസ്സയലോഹിതവണ്ണദസ്സനമുഖേന തദാ പവത്തമാനചിത്തജാനനത്ഥം പരികമ്മകരണം നാമ സാവകാനം, തഞ്ച ഖോ ആദികമ്മികാനം, യതോ ദിബ്ബചക്ഖുആനുഭാവതോ ചേതോപരിയഞാണസ്സ പത്തബ്ബതാ സിയാ. ബുദ്ധാനം പന യദിപി ആസവക്ഖയഞാണാധിഗമതോ പഗേവ ദിബ്ബചക്ഖുഞാണാധിഗമോ, തഥാപി തഥാപരികമ്മകരണം നത്ഥി വിജ്ജാത്തയസിദ്ധിയാ സിജ്ഝനതോ. സേസാഭിഞ്ഞാത്തയേ ചേതോപരിയഞാണം ദിബ്ബചക്ഖുഞാണാധിഗമേന പത്തന്തി ച വത്തബ്ബതം ലഭതീതി തഥാ വുത്തന്തി ദട്ഠബ്ബം.
Anupadavaṇṇanaṃ ñatvā veditabbānīti sambandho. Kilesāvaraṇaṃ niyatamicchādiṭṭhi. Kilesāvaraṇassa abhāvo āsavakkhayañāṇādhigamassa ṭhānaṃ, tabbhāvo aṭṭhānaṃ. Anadhigamassa pana tadubhayampi yathākkamaṃ aṭṭhānaṃ ṭhānañcāti tattha kāraṇaṃ dassento ‘‘lokiya…pe… dassanato cā’’ti āha. Tattha lokiyasammādiṭṭhiyā ṭhiti āsavakkhayādhigamassa ṭhānaṃ kilesāvaraṇābhāvassa kāraṇattā. Sā hi tasmiṃ sati na hoti, asati ca hoti. Etena tassā aṭṭhitiyā tassa aṭṭhānatā vuttā eva. Nesaṃ veneyyasattānaṃ. Dhātuvemattadassanatoti kāmadhātuādīnaṃ pavattibhedadassanato, yadaggena dhātuvemattaṃ jānāti, tadaggena cariyādivisesampi jānāti. Dhātuvemattadassanatoti vā dhammadhātuvemattadassanato. Sabbāpi hi cariyā dhammadhātupariyāpannā evāti. Payogaṃ anādiyitvāpi santatimahāmattādīnaṃ viya. Dibbacakkhānubhāvato pattabbenāti ettha dibbacakkhunā parassa hadayavatthusannissayalohitavaṇṇadassanamukhena tadā pavattamānacittajānanatthaṃ parikammakaraṇaṃ nāma sāvakānaṃ, tañca kho ādikammikānaṃ, yato dibbacakkhuānubhāvato cetopariyañāṇassa pattabbatā siyā. Buddhānaṃ pana yadipi āsavakkhayañāṇādhigamato pageva dibbacakkhuñāṇādhigamo, tathāpi tathāparikammakaraṇaṃ natthi vijjāttayasiddhiyā sijjhanato. Sesābhiññāttaye cetopariyañāṇaṃ dibbacakkhuñāṇādhigamena pattanti ca vattabbataṃ labhatīti tathā vuttanti daṭṭhabbaṃ.
സീഹനാദസുത്തവണ്ണനാ നിട്ഠിതാ.
Sīhanādasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
തിപിടക (മൂല) • Tipiṭaka (Mūla) / സുത്തപിടക • Suttapiṭaka / അങ്ഗുത്തരനികായ • Aṅguttaranikāya / ൧. സീഹനാദസുത്തം • 1. Sīhanādasuttaṃ
അട്ഠകഥാ • Aṭṭhakathā / സുത്തപിടക (അട്ഠകഥാ) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / അങ്ഗുത്തരനികായ (അട്ഠകഥാ) • Aṅguttaranikāya (aṭṭhakathā) / ൧. സീഹനാദസുത്തവണ്ണനാ • 1. Sīhanādasuttavaṇṇanā