| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / संयुत्तनिकाय (टीका) • Saṃyuttanikāya (ṭīkā) |
६. सीहसुत्तवण्णना
6. Sīhasuttavaṇṇanā
७८. सीहोति परिस्सयसहनतो पटिपक्खहननतो च ‘‘सीहो’ति लद्धनामो मिगाधिपति। चत्तारोति च समानेपि सीहजातिकभावे वण्णविसेसादिसिद्धेन विसेसेन चत्तारो सीहा। ते इदानि नामतो वण्णतो आहारतो दस्सेत्वा इधाधिप्पेतसीहं नानप्पकारतो विभावेतुं ‘‘तिणसीहो’’तिआदि आरद्धं। तिणभक्खो सीहो तिणसीहो पुरिमपदे उत्तरपदलोपेन यथा ‘‘साकपत्थिवो’’ति। काळवण्णताय काळसीहो। तथा पण्डुसीहो। तेनाह ‘‘काळसीहो काळगाविसदिसो, पण्डुसीहो पण्डुपलासवण्णगाविसदिसो’’ति। रत्तकम्बलस्स विय केसरो केसरकलापो एतस्स अत्थीति केसरी। लाखारसपरिकम्मकतेहि विय पादपरियन्तेहीति योजना।
78.Sīhoti parissayasahanato paṭipakkhahananato ca ‘‘sīho’ti laddhanāmo migādhipati. Cattāroti ca samānepi sīhajātikabhāve vaṇṇavisesādisiddhena visesena cattāro sīhā. Te idāni nāmato vaṇṇato āhārato dassetvā idhādhippetasīhaṃ nānappakārato vibhāvetuṃ ‘‘tiṇasīho’’tiādi āraddhaṃ. Tiṇabhakkho sīho tiṇasīho purimapade uttarapadalopena yathā ‘‘sākapatthivo’’ti. Kāḷavaṇṇatāya kāḷasīho. Tathā paṇḍusīho. Tenāha ‘‘kāḷasīho kāḷagāvisadiso, paṇḍusīho paṇḍupalāsavaṇṇagāvisadiso’’ti. Rattakambalassa viya kesaro kesarakalāpo etassa atthīti kesarī. Lākhārasaparikammakatehi viya pādapariyantehīti yojanā.
कम्मानुभावसिद्धआधिपच्चमहेसक्खताहि सब्बमिगगणस्स राजा सुवण्णगुहतो वातिआदि ‘‘सीहस्स विहारो किरिया एवं होती’’ति कत्वा वुत्तं।
Kammānubhāvasiddhaādhipaccamahesakkhatāhi sabbamigagaṇassa rājā suvaṇṇaguhato vātiādi ‘‘sīhassa vihāro kiriyā evaṃ hotī’’ti katvā vuttaṃ.
समं पतिट्ठापेत्वाति सब्बभागेहि सममेव भूमियं पतिट्ठापेत्वा। आकड्ढित्वाति पुरतो आकड्ढित्वा । अभिहरित्वाति अभिमुखं हरित्वा। सङ्घातन्ति विनासं। वीसतियट्ठिकं ठानं उसभं।
Samaṃ patiṭṭhāpetvāti sabbabhāgehi samameva bhūmiyaṃ patiṭṭhāpetvā. Ākaḍḍhitvāti purato ākaḍḍhitvā . Abhiharitvāti abhimukhaṃ haritvā. Saṅghātanti vināsaṃ. Vīsatiyaṭṭhikaṃ ṭhānaṃ usabhaṃ.
समसीहोति समजातिको समभागो च सीहो। समानोस्मीति देसनामत्तं, समप्पभावतायपि न भायति। सक्कायदिट्ठिबलवतायाति ‘‘के अञ्ञे अम्हेहि उत्तरितरा, अथ खो मयमेव महाबला’’ति एवं बलातिमाननिमित्ताय अहङ्कारहेतुभूताय सक्कायदिट्ठिया बलभावेन। सक्कायदिट्ठिपहीनत्ताति सक्कायदिट्ठिया पहीनत्ता निरहङ्कारत्ता अत्तसिनेहस्स सुट्ठु समुग्घाटितत्ता न भायति।
Samasīhoti samajātiko samabhāgo ca sīho. Samānosmīti desanāmattaṃ, samappabhāvatāyapi na bhāyati. Sakkāyadiṭṭhibalavatāyāti ‘‘ke aññe amhehi uttaritarā, atha kho mayameva mahābalā’’ti evaṃ balātimānanimittāya ahaṅkārahetubhūtāya sakkāyadiṭṭhiyā balabhāvena. Sakkāyadiṭṭhipahīnattāti sakkāyadiṭṭhiyā pahīnattā nirahaṅkārattā attasinehassa suṭṭhu samugghāṭitattā na bhāyati.
तथा तथाति सीहसदिसतादिना तेन तेन पकारेन अत्तानं कथेसीति वत्वा तमत्थं विवरित्वा दस्सेतुं ‘‘सीहोति खो’’तिआदि वुत्तं।
Tathā tathāti sīhasadisatādinā tena tena pakārena attānaṃ kathesīti vatvā tamatthaṃ vivaritvā dassetuṃ ‘‘sīhoti kho’’tiādi vuttaṃ.
कताभिनीहारस्स लोकनाथस्स बोधिया नियतभावप्पत्तिया एकन्तभावीबुद्धभावोति कत्वा ‘‘तीसु पासादेसु निवासकालो, मगधरञ्ञो पटिञ्ञादानकालो, पायासस्स परिभुत्तकालो’’तिआदिना अभिसम्बोधितो पुरिमावत्थापि सीहसदिसं कत्वा दस्सिता। भाविनि, भूतोपचारोपि हि लोकवोहारो। विज्जाभावसामञ्ञतो भूतविज्जा इतरविज्जापि एकज्झं गहेत्वा पटिच्चसमुप्पादसम्मसनतो तं पुरेतरं सिद्धं विपाकं विय कत्वा आह ‘‘तिस्सो विज्जा विसोधेत्वा’’ति। अनुलोमपटिलोमतो पवत्तञाणवसेन ‘‘यमकञाणमन्थनेना’’ति वुत्तं।
Katābhinīhārassa lokanāthassa bodhiyā niyatabhāvappattiyā ekantabhāvībuddhabhāvoti katvā ‘‘tīsu pāsādesu nivāsakālo, magadharañño paṭiññādānakālo, pāyāsassa paribhuttakālo’’tiādinā abhisambodhito purimāvatthāpi sīhasadisaṃ katvā dassitā. Bhāvini, bhūtopacāropi hi lokavohāro. Vijjābhāvasāmaññato bhūtavijjā itaravijjāpi ekajjhaṃ gahetvā paṭiccasamuppādasammasanato taṃ puretaraṃ siddhaṃ vipākaṃ viya katvā āha ‘‘tisso vijjā visodhetvā’’ti. Anulomapaṭilomato pavattañāṇavasena ‘‘yamakañāṇamanthanenā’’ti vuttaṃ.
तत्थ विहरन्तस्साति अजपालनिग्रोधमूले विहरन्तस्स। एकादसमे दिवसेति सत्तसत्ताहतो परं एकादसमे दिवसे। अचलपल्लङ्केति इसिपतने धम्मचक्कपवत्तनत्थं निसिन्नपल्लङ्के। तम्पि हि केनचि अप्पटिवत्तियधम्मचक्कपवत्तनत्थं निसज्जाति कत्वा वजिरासनं विय अचलपल्लङ्कं वुच्चति। इमस्मिञ्च पन पदेति ‘‘द्वेमे, भिक्खवे, अन्ता’’तिआदिनयप्पवत्ते इमस्मिं सद्धम्मकोट्ठासे। धम्मघोसो…पे॰… दससहस्सिलोकधातुं पटिच्छादेसि ‘‘सब्बत्थ ठिता सुणन्तू’’ति अधिट्ठानेन। सोळसहाकारेहीति ‘‘दुक्खपरिञ्ञा, समुदयप्पहानं, निरोधसच्छिकिरिया, मग्गभावना’’ति एवं एकेकस्मिं मग्गे चत्तारि चत्तारि कत्वा सोळसहि आकारेहि।
Tattha viharantassāti ajapālanigrodhamūle viharantassa. Ekādasame divaseti sattasattāhato paraṃ ekādasame divase. Acalapallaṅketi isipatane dhammacakkapavattanatthaṃ nisinnapallaṅke. Tampi hi kenaci appaṭivattiyadhammacakkapavattanatthaṃ nisajjāti katvā vajirāsanaṃ viya acalapallaṅkaṃ vuccati. Imasmiñca pana padeti ‘‘dveme, bhikkhave, antā’’tiādinayappavatte imasmiṃ saddhammakoṭṭhāse. Dhammaghoso…pe… dasasahassilokadhātuṃ paṭicchādesi ‘‘sabbattha ṭhitā suṇantū’’ti adhiṭṭhānena. Soḷasahākārehīti ‘‘dukkhapariññā, samudayappahānaṃ, nirodhasacchikiriyā, maggabhāvanā’’ti evaṃ ekekasmiṃ magge cattāri cattāri katvā soḷasahi ākārehi.
वुत्तोयेव, न इध वत्तब्बो, तस्मा तत्थ वुत्तनयेनेव वेदितब्बोति अधिप्पायो। यस्मा च अपरेहिपि अट्ठहि कारणेहि भगवा तथागतोति आरभित्वा उदानट्ठकथादीसुपि (उदा॰ अट्ठ॰ १८; इतिवु॰ ३८) तथागतपदस्स अत्थो वुत्तो एव, तस्मा तत्थ वुत्तनयेन अत्थो वेदितब्बो । यदिपि भगवा न बोधिपल्लङ्के निसिन्नमत्तोव अभिसम्बुद्धो जातो, तथापि ताय निसज्जाय निसिन्नोव पनुज्ज सब्बपरिस्सयं अभिसम्बुद्धो जातो। तथा हि तं ‘‘अपराजितपल्लङ्क’’न्ति वुच्चति। तस्मा ‘‘याव बोधिपल्लङ्का वा’’ति वत्वा तेन अपरितुस्सन्तो ‘‘याव अरहत्तमग्गञाणा वा’’ति आह।
Vuttoyeva, na idha vattabbo, tasmā tattha vuttanayeneva veditabboti adhippāyo. Yasmā ca aparehipi aṭṭhahi kāraṇehi bhagavā tathāgatoti ārabhitvā udānaṭṭhakathādīsupi (udā. aṭṭha. 18; itivu. 38) tathāgatapadassa attho vutto eva, tasmā tattha vuttanayena attho veditabbo . Yadipi bhagavā na bodhipallaṅke nisinnamattova abhisambuddho jāto, tathāpi tāya nisajjāya nisinnova panujja sabbaparissayaṃ abhisambuddho jāto. Tathā hi taṃ ‘‘aparājitapallaṅka’’nti vuccati. Tasmā ‘‘yāva bodhipallaṅkā vā’’ti vatvā tena aparitussanto ‘‘yāva arahattamaggañāṇā vā’’ti āha.
इति रूपन्ति एत्थ इति-सद्दो निदस्सनत्थो। तेन रूपं सरूपतो परिमाणतो परिच्छेदतो दस्सितन्ति आह ‘‘इदं रुप’’न्तिआदि। ‘‘इदं रूप’’न्ति हि इमिना भूतुपादायभेदरूपं सरूपतो दस्सितं। एत्तकं रूपन्ति इमिना तं परिमाणतो दस्सितं। तस्स च परिमाणस्स एकन्तभावदस्सनेन ‘‘न इतो भिय्यो रूपं अत्थी’’ति वुत्तं। सभावतोति सलक्खणतो। सरसतोति सकिच्चतो। परियन्ततोति परिमाणपरियन्ततो। परिच्छेदतोति यत्तके ठाने तस्स पवत्ति, तस्स परिच्छेदनतो। परिच्छिन्दनतोति परियोसानप्पत्तितो। तं सब्बं दस्सितं होति यथावुत्तेन विभागेन। अयं रूपस्स समुदयो नामाति अयं आहारादि रूपस्स समुदयो नाम। तेनाह ‘‘एत्तावता’’तिआदि। अत्थङ्गमोति निरोधो। ‘‘आहारसमुदया आहारनिरोधा’’ति च असाधारणमेव गहेत्वा सेसे आदि-सद्देन सङ्गण्हाति।
Iti rūpanti ettha iti-saddo nidassanattho. Tena rūpaṃ sarūpato parimāṇato paricchedato dassitanti āha ‘‘idaṃ rupa’’ntiādi. ‘‘Idaṃ rūpa’’nti hi iminā bhūtupādāyabhedarūpaṃ sarūpato dassitaṃ. Ettakaṃ rūpanti iminā taṃ parimāṇato dassitaṃ. Tassa ca parimāṇassa ekantabhāvadassanena ‘‘na ito bhiyyo rūpaṃ atthī’’ti vuttaṃ. Sabhāvatoti salakkhaṇato. Sarasatoti sakiccato. Pariyantatoti parimāṇapariyantato. Paricchedatoti yattake ṭhāne tassa pavatti, tassa paricchedanato. Paricchindanatoti pariyosānappattito. Taṃ sabbaṃ dassitaṃ hoti yathāvuttena vibhāgena. Ayaṃ rūpassa samudayo nāmāti ayaṃ āhārādi rūpassa samudayo nāma. Tenāha ‘‘ettāvatā’’tiādi. Atthaṅgamoti nirodho. ‘‘Āhārasamudayā āhāranirodhā’’ti ca asādhāraṇameva gahetvā sese ādi-saddena saṅgaṇhāti.
पण्णासलक्खणपटिमण्डितन्ति पण्णासउदयब्बयलक्खणविभूसितं समुदयत्थङ्गमगहणतो। खीणासवत्ताति अनवसेसं सावसेसञ्च आसवानं परिक्खीणत्ता। अनागामीनम्पि हि भयं चित्तुत्रासो च न होतीति। ञाणसंवेगो भयतूपट्ठानञाणं। इतरेसं पन देवानन्ति अखीणासवे देवे सन्धाय वदति। भोति धम्मालपनमत्तन्ति वाचसिकं तथालपनमत्तं।
Paṇṇāsalakkhaṇapaṭimaṇḍitanti paṇṇāsaudayabbayalakkhaṇavibhūsitaṃ samudayatthaṅgamagahaṇato. Khīṇāsavattāti anavasesaṃ sāvasesañca āsavānaṃ parikkhīṇattā. Anāgāmīnampi hi bhayaṃ cittutrāso ca na hotīti. Ñāṇasaṃvego bhayatūpaṭṭhānañāṇaṃ. Itaresaṃ pana devānanti akhīṇāsave deve sandhāya vadati. Bhoti dhammālapanamattanti vācasikaṃ tathālapanamattaṃ.
चक्कन्ति सत्थु आणाचक्कं, तं पन धम्मतो आगतन्ति धम्मचक्कं। तत्थ अरियसावकानं पटिवेधधम्मतो आगतन्ति धम्मचक्कं। इतरेसं देसनाधम्मतो आगतन्ति धम्मचक्कं। दुविधेपि ञाणं पधानन्ति ञाणसीसेन वुत्तं ‘‘पटिवेधञाणम्पि देसनाञाणम्पी’’ति। इदानि तं ञाणद्वयं सरूपतो दस्सेतुं ‘‘पटिवेधञाणं नामा’’तिआदि वुत्तं। यस्मा चस्स ञाणस्स सुप्पटिविद्धत्ता भगवा तानि सट्ठि नयसहस्सानि वेनेय्यानं दस्सेतुं समत्थो अहोसि, तस्मा तानि सट्ठि नयसहस्सानि तेन ञाणेन सद्धिंयेव सिद्धानीति कत्वा दस्सेन्तो ‘‘सट्ठिया च नयसहस्सेहि पटिविज्झी’’ति आह। तिपरिवट्टन्ति इदं दुक्खन्ति च, परिञ्ञेय्यन्ति च, परिञ्ञातन्ति च एवं तिपरिवट्टं, तंयेव द्वादसाकारं। तन्ति देसनाञाणं पवत्तेति एस भगवा। अप्पटिपुग्गलोति पतिनिधिभूतपुग्गलरहितो। एकसदिसस्साति निब्बिकारस्स।
Cakkanti satthu āṇācakkaṃ, taṃ pana dhammato āgatanti dhammacakkaṃ. Tattha ariyasāvakānaṃ paṭivedhadhammato āgatanti dhammacakkaṃ. Itaresaṃ desanādhammato āgatanti dhammacakkaṃ. Duvidhepi ñāṇaṃ padhānanti ñāṇasīsena vuttaṃ ‘‘paṭivedhañāṇampi desanāñāṇampī’’ti. Idāni taṃ ñāṇadvayaṃ sarūpato dassetuṃ ‘‘paṭivedhañāṇaṃ nāmā’’tiādi vuttaṃ. Yasmā cassa ñāṇassa suppaṭividdhattā bhagavā tāni saṭṭhi nayasahassāni veneyyānaṃ dassetuṃ samattho ahosi, tasmā tāni saṭṭhi nayasahassāni tena ñāṇena saddhiṃyeva siddhānīti katvā dassento ‘‘saṭṭhiyā ca nayasahassehi paṭivijjhī’’ti āha. Tiparivaṭṭanti idaṃ dukkhanti ca, pariññeyyanti ca, pariññātanti ca evaṃ tiparivaṭṭaṃ, taṃyeva dvādasākāraṃ. Tanti desanāñāṇaṃ pavatteti esa bhagavā. Appaṭipuggaloti patinidhibhūtapuggalarahito. Ekasadisassāti nibbikārassa.
सीहसुत्तवण्णना निट्ठिता।
Sīhasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / संयुत्तनिकाय • Saṃyuttanikāya / ६. सीहसुत्तं • 6. Sīhasuttaṃ
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / सुत्तपिटक (अट्ठकथा) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / संयुत्तनिकाय (अट्ठकथा) • Saṃyuttanikāya (aṭṭhakathā) / ६. सीहसुत्तवण्णना • 6. Sīhasuttavaṇṇanā
