| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / इतिवुत्तक-अट्ठकथा • Itivuttaka-aṭṭhakathā |
९. सिक्खानिसंससुत्तवण्णना
9. Sikkhānisaṃsasuttavaṇṇanā
४६. नवमे सिक्खानिसंसाति एत्थ सिक्खितब्बाति सिक्खा, सा तिविधा अधिसीलसिक्खा, अधिचित्तसिक्खा, अधिपञ्ञासिक्खाति। तिविधापि चेसा सिक्खा आनिसंसा एतेसं, न लाभसक्कारसिलोकाति सिक्खानिसंसा। विहरथाति सिक्खानिसंसा हुत्वा विहरथ, तीसु सिक्खासु आनिसंसदस्साविनो हुत्वा ताहि सिक्खाहि लद्धब्बं आनिसंसमेव सम्पस्सन्ता विहरथाति अत्थो। पञ्ञुत्तराति तासु सिक्खासु या अधिपञ्ञासिक्खासङ्खाता पञ्ञा, सा उत्तरा पधाना विसिट्ठा एतेसन्ति पञ्ञुत्तरा। ये हि सिक्खानिसंसा विहरन्ति, ते पञ्ञुत्तरा भवन्तीति। विमुत्तिसाराति अरहत्तफलसङ्खाता विमुत्ति सारं एतेसन्ति विमुत्तिसारा, यथावुत्तं विमुत्तिंयेव सारतो गहेत्वा ठिताति अत्थो। ये हि सिक्खानिसंसा पञ्ञुत्तरा च, न ते भवविसेसं पत्थेन्ति, अपिच खो विभवं आकङ्खन्ता विमुत्तिंयेव सारतो पच्चेन्ति। सताधिपतेय्याति जेट्ठककरणट्ठेन सति अधिपतेय्यं एतेसन्ति सताधिपतेय्या अधिपति एव अधिपतेय्यन्ति कत्वा, चतूसु सतिपट्ठानेसु सुप्पतिट्ठितचित्ता कायानुपस्सनादिमुखेन समथविपस्सनाभावनानुयुत्ताति अत्थो।
46. Navame sikkhānisaṃsāti ettha sikkhitabbāti sikkhā, sā tividhā adhisīlasikkhā, adhicittasikkhā, adhipaññāsikkhāti. Tividhāpi cesā sikkhā ānisaṃsā etesaṃ, na lābhasakkārasilokāti sikkhānisaṃsā. Viharathāti sikkhānisaṃsā hutvā viharatha, tīsu sikkhāsu ānisaṃsadassāvino hutvā tāhi sikkhāhi laddhabbaṃ ānisaṃsameva sampassantā viharathāti attho. Paññuttarāti tāsu sikkhāsu yā adhipaññāsikkhāsaṅkhātā paññā, sā uttarā padhānā visiṭṭhā etesanti paññuttarā. Ye hi sikkhānisaṃsā viharanti, te paññuttarā bhavantīti. Vimuttisārāti arahattaphalasaṅkhātā vimutti sāraṃ etesanti vimuttisārā, yathāvuttaṃ vimuttiṃyeva sārato gahetvā ṭhitāti attho. Ye hi sikkhānisaṃsā paññuttarā ca, na te bhavavisesaṃ patthenti, apica kho vibhavaṃ ākaṅkhantā vimuttiṃyeva sārato paccenti. Satādhipateyyāti jeṭṭhakakaraṇaṭṭhena sati adhipateyyaṃ etesanti satādhipateyyā adhipati eva adhipateyyanti katvā, catūsu satipaṭṭhānesu suppatiṭṭhitacittā kāyānupassanādimukhena samathavipassanābhāvanānuyuttāti attho.
अथ वा सिक्खानिसंसाति भिक्खवे, एवरूपे दुल्लभक्खणपटिलाभे तिविधसिक्खासिक्खनमेव आनिसंसं कत्वा विहरथ, एवं विहरन्ता च पञ्ञुत्तरा पञ्ञाय उत्तरा लोकुत्तरपञ्ञाय समन्नागता हुत्वा विहरथ, एवंभूता च विमुत्तिसारा निब्बानसारा अनञ्ञसारा विहरथ। तथाभावस्स चायं उपायो, यं सताधिपतेय्या विहरथ, सतिपट्ठानभावनाय युत्तप्पयुत्ता होथ, सब्बत्थ वा सतारक्खेन चेतसा विहरथाति एवमेत्थ अत्थो वेदितब्बो। इति भगवा तीसु सिक्खासु भिक्खू नियोजेन्तो यथा ता सिक्खितब्बा, येन च पारिपूरिं गच्छन्ति, तं सङ्खेपेनेव दस्सेत्वा इदानि यथानुसिट्ठं पटिपज्जमानानं फलविसेसदस्सनेन तस्सा पटिपत्तिया अमोघभावं पकासेन्तो ‘‘सिक्खानिसंसान’’न्तिआदिमाह। तं वुत्तत्थमेव।
Atha vā sikkhānisaṃsāti bhikkhave, evarūpe dullabhakkhaṇapaṭilābhe tividhasikkhāsikkhanameva ānisaṃsaṃ katvā viharatha, evaṃ viharantā ca paññuttarā paññāya uttarā lokuttarapaññāya samannāgatā hutvā viharatha, evaṃbhūtā ca vimuttisārā nibbānasārā anaññasārā viharatha. Tathābhāvassa cāyaṃ upāyo, yaṃ satādhipateyyā viharatha, satipaṭṭhānabhāvanāya yuttappayuttā hotha, sabbattha vā satārakkhena cetasā viharathāti evamettha attho veditabbo. Iti bhagavā tīsu sikkhāsu bhikkhū niyojento yathā tā sikkhitabbā, yena ca pāripūriṃ gacchanti, taṃ saṅkhepeneva dassetvā idāni yathānusiṭṭhaṃ paṭipajjamānānaṃ phalavisesadassanena tassā paṭipattiyā amoghabhāvaṃ pakāsento ‘‘sikkhānisaṃsāna’’ntiādimāha. Taṃ vuttatthameva.
गाथासु परिपुण्णसिक्खन्ति अग्गफलप्पत्तिया परिसुद्धसिक्खं, असेक्खन्ति अत्थो। अपहानधम्मन्ति एत्थ पहानधम्मा वुच्चन्ति कुप्पा विमुत्तियो। पहानधम्मोति हि हानधम्मो कुप्पधम्मो। न पहानधम्मोति अपहानधम्मो, अकुप्पधम्मो। ‘‘अप्पहानधम्मो’’तिपि पाळि, सो एव अत्थो। खयो एव अन्तोति खयन्तो, जातिया खयन्तो जातिखयन्तो, निब्बानं। खयो वा मरणं, जातिखयन्तो निब्बानमेव, तस्स दिट्ठत्ता जातिखयन्तदस्सी।
Gāthāsu paripuṇṇasikkhanti aggaphalappattiyā parisuddhasikkhaṃ, asekkhanti attho. Apahānadhammanti ettha pahānadhammā vuccanti kuppā vimuttiyo. Pahānadhammoti hi hānadhammo kuppadhammo. Na pahānadhammoti apahānadhammo, akuppadhammo. ‘‘Appahānadhammo’’tipi pāḷi, so eva attho. Khayo eva antoti khayanto, jātiyā khayanto jātikhayanto, nibbānaṃ. Khayo vā maraṇaṃ, jātikhayanto nibbānameva, tassa diṭṭhattā jātikhayantadassī.
तस्माति यस्मा सिक्खापारिपूरिया अयं जरापारङ्गमनपरियोसानो आनिसंसो, तस्मा। सदाति सब्बकालं। झानरताति लक्खणूपनिज्झाने, आरम्मणूपनिज्झानेति दुविधेपि झाने रता, ततो एव समाहिता। मारं ससेनं अभिभुय्याति किलेससेनाय अनट्ठसेनाय च ससेनं अनवसिट्ठं चतुब्बिधम्पि मारं अभिभवित्वा। देवपुत्तमारस्सपि हि गुणमारणे सहायभावूपगमनतो किलेसा ‘‘सेना’’ति वुच्चन्ति। तथा रोगादयो अनट्ठा मच्चुमारस्स। यथाह –
Tasmāti yasmā sikkhāpāripūriyā ayaṃ jarāpāraṅgamanapariyosāno ānisaṃso, tasmā. Sadāti sabbakālaṃ. Jhānaratāti lakkhaṇūpanijjhāne, ārammaṇūpanijjhāneti duvidhepi jhāne ratā, tato eva samāhitā. Māraṃ sasenaṃ abhibhuyyāti kilesasenāya anaṭṭhasenāya ca sasenaṃ anavasiṭṭhaṃ catubbidhampi māraṃ abhibhavitvā. Devaputtamārassapi hi guṇamāraṇe sahāyabhāvūpagamanato kilesā ‘‘senā’’ti vuccanti. Tathā rogādayo anaṭṭhā maccumārassa. Yathāha –
‘‘कामा ते पठमा सेना, दुतिया अरति वुच्चति।
‘‘Kāmā te paṭhamā senā, dutiyā arati vuccati;
ततिया खुप्पिपासा ते, चतुत्थी तण्हा पवुच्चति॥
Tatiyā khuppipāsā te, catutthī taṇhā pavuccati.
‘‘पञ्चमी थिनमिद्धं ते, छट्ठा भीरू पवुच्चति।
‘‘Pañcamī thinamiddhaṃ te, chaṭṭhā bhīrū pavuccati;
सत्तमी विचिकिच्छा ते, मक्खो थम्भो च अट्ठमो॥
Sattamī vicikicchā te, makkho thambho ca aṭṭhamo.
‘‘लाभो सिलोको सक्कारो, मिच्छालद्धो च यो यसो।
‘‘Lābho siloko sakkāro, micchāladdho ca yo yaso;
यो चत्तानं समुक्कंसे, परे च अवजानति॥
Yo cattānaṃ samukkaṃse, pare ca avajānati.
‘‘एसा नमुचि ते सेना, कण्हस्साभिप्पहारिनी।
‘‘Esā namuci te senā, kaṇhassābhippahārinī;
न नं असूरो जिनाति, जेत्वा च लभते सुख’’न्ति॥ (सु॰ नि॰ ४३८-४४१; महानि॰ २८)।
Na naṃ asūro jināti, jetvā ca labhate sukha’’nti. (su. ni. 438-441; mahāni. 28);
यथा चाह –
Yathā cāha –
‘‘अज्जेव किच्चमातप्पं, को जञ्ञा मरणं सुवे।
‘‘Ajjeva kiccamātappaṃ, ko jaññā maraṇaṃ suve;
न हि नो सङ्गरं तेन, महासेनेन मच्चुना’’ति॥ (म॰ नि॰ ३.२८०; जा॰ २.२२.१२१)।
Na hi no saṅgaraṃ tena, mahāsenena maccunā’’ti. (ma. ni. 3.280; jā. 2.22.121);
भवथ जातिमरणस्स पारगाति जातिया मरणस्स च पारगामिनो निब्बानगामिनो भवथाति।
Bhavatha jātimaraṇassa pāragāti jātiyā maraṇassa ca pāragāmino nibbānagāmino bhavathāti.
नवमसुत्तवण्णना निट्ठिता।
Navamasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / इतिवुत्तकपाळि • Itivuttakapāḷi / ९. सिक्खानिसंससुत्तं • 9. Sikkhānisaṃsasuttaṃ
