| Library / Tipiṭaka / ติปิฎก • Tipiṭaka / อิติวุตฺตก-อฎฺฐกถา • Itivuttaka-aṭṭhakathā |
๙. สิกฺขานิสํสสุตฺตวณฺณนา
9. Sikkhānisaṃsasuttavaṇṇanā
๔๖. นวเม สิกฺขานิสํสาติ เอตฺถ สิกฺขิตพฺพาติ สิกฺขา, สา ติวิธา อธิสีลสิกฺขา, อธิจิตฺตสิกฺขา, อธิปญฺญาสิกฺขาติฯ ติวิธาปิ เจสา สิกฺขา อานิสํสา เอเตสํ, น ลาภสกฺการสิโลกาติ สิกฺขานิสํสาฯ วิหรถาติ สิกฺขานิสํสา หุตฺวา วิหรถ, ตีสุ สิกฺขาสุ อานิสํสทสฺสาวิโน หุตฺวา ตาหิ สิกฺขาหิ ลทฺธพฺพํ อานิสํสเมว สมฺปสฺสนฺตา วิหรถาติ อโตฺถฯ ปญฺญุตฺตราติ ตาสุ สิกฺขาสุ ยา อธิปญฺญาสิกฺขาสงฺขาตา ปญฺญา, สา อุตฺตรา ปธานา วิสิฎฺฐา เอเตสนฺติ ปญฺญุตฺตราฯ เย หิ สิกฺขานิสํสา วิหรนฺติ, เต ปญฺญุตฺตรา ภวนฺตีติฯ วิมุตฺติสาราติ อรหตฺตผลสงฺขาตา วิมุตฺติ สารํ เอเตสนฺติ วิมุตฺติสารา, ยถาวุตฺตํ วิมุตฺติํเยว สารโต คเหตฺวา ฐิตาติ อโตฺถฯ เย หิ สิกฺขานิสํสา ปญฺญุตฺตรา จ, น เต ภววิเสสํ ปเตฺถนฺติ, อปิจ โข วิภวํ อากงฺขนฺตา วิมุตฺติํเยว สารโต ปเจฺจนฺติฯ สตาธิปเตยฺยาติ เชฎฺฐกกรณเฎฺฐน สติ อธิปเตยฺยํ เอเตสนฺติ สตาธิปเตยฺยา อธิปติ เอว อธิปเตยฺยนฺติ กตฺวา, จตูสุ สติปฎฺฐาเนสุ สุปฺปติฎฺฐิตจิตฺตา กายานุปสฺสนาทิมุเขน สมถวิปสฺสนาภาวนานุยุตฺตาติ อโตฺถฯ
46. Navame sikkhānisaṃsāti ettha sikkhitabbāti sikkhā, sā tividhā adhisīlasikkhā, adhicittasikkhā, adhipaññāsikkhāti. Tividhāpi cesā sikkhā ānisaṃsā etesaṃ, na lābhasakkārasilokāti sikkhānisaṃsā. Viharathāti sikkhānisaṃsā hutvā viharatha, tīsu sikkhāsu ānisaṃsadassāvino hutvā tāhi sikkhāhi laddhabbaṃ ānisaṃsameva sampassantā viharathāti attho. Paññuttarāti tāsu sikkhāsu yā adhipaññāsikkhāsaṅkhātā paññā, sā uttarā padhānā visiṭṭhā etesanti paññuttarā. Ye hi sikkhānisaṃsā viharanti, te paññuttarā bhavantīti. Vimuttisārāti arahattaphalasaṅkhātā vimutti sāraṃ etesanti vimuttisārā, yathāvuttaṃ vimuttiṃyeva sārato gahetvā ṭhitāti attho. Ye hi sikkhānisaṃsā paññuttarā ca, na te bhavavisesaṃ patthenti, apica kho vibhavaṃ ākaṅkhantā vimuttiṃyeva sārato paccenti. Satādhipateyyāti jeṭṭhakakaraṇaṭṭhena sati adhipateyyaṃ etesanti satādhipateyyā adhipati eva adhipateyyanti katvā, catūsu satipaṭṭhānesu suppatiṭṭhitacittā kāyānupassanādimukhena samathavipassanābhāvanānuyuttāti attho.
อถ วา สิกฺขานิสํสาติ ภิกฺขเว, เอวรูเป ทุลฺลภกฺขณปฎิลาเภ ติวิธสิกฺขาสิกฺขนเมว อานิสํสํ กตฺวา วิหรถ, เอวํ วิหรนฺตา จ ปญฺญุตฺตรา ปญฺญาย อุตฺตรา โลกุตฺตรปญฺญาย สมนฺนาคตา หุตฺวา วิหรถ, เอวํภูตา จ วิมุตฺติสารา นิพฺพานสารา อนญฺญสารา วิหรถฯ ตถาภาวสฺส จายํ อุปาโย, ยํ สตาธิปเตยฺยา วิหรถ, สติปฎฺฐานภาวนาย ยุตฺตปฺปยุตฺตา โหถ, สพฺพตฺถ วา สตารเกฺขน เจตสา วิหรถาติ เอวเมตฺถ อโตฺถ เวทิตโพฺพฯ อิติ ภควา ตีสุ สิกฺขาสุ ภิกฺขู นิโยเชโนฺต ยถา ตา สิกฺขิตพฺพา, เยน จ ปาริปูริํ คจฺฉนฺติ, ตํ สเงฺขเปเนว ทเสฺสตฺวา อิทานิ ยถานุสิฎฺฐํ ปฎิปชฺชมานานํ ผลวิเสสทสฺสเนน ตสฺสา ปฎิปตฺติยา อโมฆภาวํ ปกาเสโนฺต ‘‘สิกฺขานิสํสาน’’นฺติอาทิมาหฯ ตํ วุตฺตตฺถเมวฯ
Atha vā sikkhānisaṃsāti bhikkhave, evarūpe dullabhakkhaṇapaṭilābhe tividhasikkhāsikkhanameva ānisaṃsaṃ katvā viharatha, evaṃ viharantā ca paññuttarā paññāya uttarā lokuttarapaññāya samannāgatā hutvā viharatha, evaṃbhūtā ca vimuttisārā nibbānasārā anaññasārā viharatha. Tathābhāvassa cāyaṃ upāyo, yaṃ satādhipateyyā viharatha, satipaṭṭhānabhāvanāya yuttappayuttā hotha, sabbattha vā satārakkhena cetasā viharathāti evamettha attho veditabbo. Iti bhagavā tīsu sikkhāsu bhikkhū niyojento yathā tā sikkhitabbā, yena ca pāripūriṃ gacchanti, taṃ saṅkhepeneva dassetvā idāni yathānusiṭṭhaṃ paṭipajjamānānaṃ phalavisesadassanena tassā paṭipattiyā amoghabhāvaṃ pakāsento ‘‘sikkhānisaṃsāna’’ntiādimāha. Taṃ vuttatthameva.
คาถาสุ ปริปุณฺณสิกฺขนฺติ อคฺคผลปฺปตฺติยา ปริสุทฺธสิกฺขํ, อเสกฺขนฺติ อโตฺถฯ อปหานธมฺมนฺติ เอตฺถ ปหานธมฺมา วุจฺจนฺติ กุปฺปา วิมุตฺติโยฯ ปหานธโมฺมติ หิ หานธโมฺม กุปฺปธโมฺมฯ น ปหานธโมฺมติ อปหานธโมฺม, อกุปฺปธโมฺมฯ ‘‘อปฺปหานธโมฺม’’ติปิ ปาฬิ, โส เอว อโตฺถฯ ขโย เอว อโนฺตติ ขยโนฺต, ชาติยา ขยโนฺต ชาติขยโนฺต, นิพฺพานํฯ ขโย วา มรณํ, ชาติขยโนฺต นิพฺพานเมว, ตสฺส ทิฎฺฐตฺตา ชาติขยนฺตทสฺสีฯ
Gāthāsu paripuṇṇasikkhanti aggaphalappattiyā parisuddhasikkhaṃ, asekkhanti attho. Apahānadhammanti ettha pahānadhammā vuccanti kuppā vimuttiyo. Pahānadhammoti hi hānadhammo kuppadhammo. Na pahānadhammoti apahānadhammo, akuppadhammo. ‘‘Appahānadhammo’’tipi pāḷi, so eva attho. Khayo eva antoti khayanto, jātiyā khayanto jātikhayanto, nibbānaṃ. Khayo vā maraṇaṃ, jātikhayanto nibbānameva, tassa diṭṭhattā jātikhayantadassī.
ตสฺมาติ ยสฺมา สิกฺขาปาริปูริยา อยํ ชราปารงฺคมนปริโยสาโน อานิสํโส, ตสฺมาฯ สทาติ สพฺพกาลํฯ ฌานรตาติ ลกฺขณูปนิชฺฌาเน, อารมฺมณูปนิชฺฌาเนติ ทุวิเธปิ ฌาเน รตา, ตโต เอว สมาหิตาฯ มารํ สเสนํ อภิภุยฺยาติ กิเลสเสนาย อนฎฺฐเสนาย จ สเสนํ อนวสิฎฺฐํ จตุพฺพิธมฺปิ มารํ อภิภวิตฺวาฯ เทวปุตฺตมารสฺสปิ หิ คุณมารเณ สหายภาวูปคมนโต กิเลสา ‘‘เสนา’’ติ วุจฺจนฺติฯ ตถา โรคาทโย อนฎฺฐา มจฺจุมารสฺสฯ ยถาห –
Tasmāti yasmā sikkhāpāripūriyā ayaṃ jarāpāraṅgamanapariyosāno ānisaṃso, tasmā. Sadāti sabbakālaṃ. Jhānaratāti lakkhaṇūpanijjhāne, ārammaṇūpanijjhāneti duvidhepi jhāne ratā, tato eva samāhitā. Māraṃ sasenaṃ abhibhuyyāti kilesasenāya anaṭṭhasenāya ca sasenaṃ anavasiṭṭhaṃ catubbidhampi māraṃ abhibhavitvā. Devaputtamārassapi hi guṇamāraṇe sahāyabhāvūpagamanato kilesā ‘‘senā’’ti vuccanti. Tathā rogādayo anaṭṭhā maccumārassa. Yathāha –
‘‘กามา เต ปฐมา เสนา, ทุติยา อรติ วุจฺจติ;
‘‘Kāmā te paṭhamā senā, dutiyā arati vuccati;
ตติยา ขุปฺปิปาสา เต, จตุตฺถี ตณฺหา ปวุจฺจติฯ
Tatiyā khuppipāsā te, catutthī taṇhā pavuccati.
‘‘ปญฺจมี ถินมิทฺธํ เต, ฉฎฺฐา ภีรู ปวุจฺจติ;
‘‘Pañcamī thinamiddhaṃ te, chaṭṭhā bhīrū pavuccati;
สตฺตมี วิจิกิจฺฉา เต, มโกฺข ถโมฺภ จ อฎฺฐโมฯ
Sattamī vicikicchā te, makkho thambho ca aṭṭhamo.
‘‘ลาโภ สิโลโก สกฺกาโร, มิจฺฉาลโทฺธ จ โย ยโส;
‘‘Lābho siloko sakkāro, micchāladdho ca yo yaso;
โย จตฺตานํ สมุกฺกํเส, ปเร จ อวชานติฯ
Yo cattānaṃ samukkaṃse, pare ca avajānati.
‘‘เอสา นมุจิ เต เสนา, กณฺหสฺสาภิปฺปหารินี;
‘‘Esā namuci te senā, kaṇhassābhippahārinī;
น นํ อสูโร ชินาติ, เชตฺวา จ ลภเต สุข’’นฺติฯ (สุ. นิ. ๔๓๘-๔๔๑; มหานิ. ๒๘);
Na naṃ asūro jināti, jetvā ca labhate sukha’’nti. (su. ni. 438-441; mahāni. 28);
ยถา จาห –
Yathā cāha –
‘‘อเชฺชว กิจฺจมาตปฺปํ, โก ชญฺญา มรณํ สุเว;
‘‘Ajjeva kiccamātappaṃ, ko jaññā maraṇaṃ suve;
น หิ โน สงฺครํ เตน, มหาเสเนน มจฺจุนา’’ติฯ (ม. นิ. ๓.๒๘๐; ชา. ๒.๒๒.๑๒๑);
Na hi no saṅgaraṃ tena, mahāsenena maccunā’’ti. (ma. ni. 3.280; jā. 2.22.121);
ภวถ ชาติมรณสฺส ปารคาติ ชาติยา มรณสฺส จ ปารคามิโน นิพฺพานคามิโน ภวถาติฯ
Bhavatha jātimaraṇassa pāragāti jātiyā maraṇassa ca pāragāmino nibbānagāmino bhavathāti.
นวมสุตฺตวณฺณนา นิฎฺฐิตาฯ
Navamasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ติปิฎก (มูล) • Tipiṭaka (Mūla) / สุตฺตปิฎก • Suttapiṭaka / ขุทฺทกนิกาย • Khuddakanikāya / อิติวุตฺตกปาฬิ • Itivuttakapāḷi / ๙. สิกฺขานิสํสสุตฺตํ • 9. Sikkhānisaṃsasuttaṃ
