| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / वजिरबुद्धि-टीका • Vajirabuddhi-ṭīkā |
सिक्खापच्चक्खानकथावण्णना
Sikkhāpaccakkhānakathāvaṇṇanā
एत्थ यामीति अमुकस्मिं तित्थायतने, घरादिम्हि वा। भावविकप्पाकारेनाति ‘‘अहं अस्स’’न्ति आगतत्ता यं यं भवितुकामो, तस्स तस्स भावस्स विकप्पाकारेन, भिक्खुभावतो अञ्ञभावविकप्पाकारेनाति अधिप्पायो।
Etthayāmīti amukasmiṃ titthāyatane, gharādimhi vā. Bhāvavikappākārenāti ‘‘ahaṃ assa’’nti āgatattā yaṃ yaṃ bhavitukāmo, tassa tassa bhāvassa vikappākārena, bhikkhubhāvato aññabhāvavikappākārenāti adhippāyo.
४६. हन्दाति वचसायेव। गिहिभावं पत्थयमानोतिआदिपदेहि चित्तनियमं दस्सेति। एकेनेव चित्तेन सिक्खापच्चक्खानं होति, न तदभावेनाति।
46.Handāti vacasāyeva. Gihibhāvaṃ patthayamānotiādipadehi cittaniyamaṃ dasseti. Ekeneva cittena sikkhāpaccakkhānaṃ hoti, na tadabhāvenāti.
५१. बुद्धं धम्मन्तिआदिपदेहि खेत्तनियमं दस्सेति। तत्थ आदितो चुद्दसहि पदेहि सभावपरिच्चागो, पच्छिमेहि अट्ठहि भावन्तरादानञ्च दस्सितं होति। पच्चक्खामि धारेहीति एतेहि कालनियमं दस्सेति। वदतीति इमिना पदेन पयोगनियमं दस्सेति। विञ्ञापेतीति इमिना विजानननियमं दस्सेति। उम्मत्तको सिक्खं पच्चक्खाति, उम्मत्तकस्स सन्तिके सिक्खं पच्चक्खातीतिआदीहि पुग्गलनियमं दस्सेति। अरियकेन मिलक्खस्स सन्तिके सिक्खं पच्चक्खातीतिआदीहि पन पुग्गलादिनियमेपि सति विजानननियमासम्भवं दस्सेति। तत्थ ‘‘याय मिलक्खभासाय कालनियमो नत्थि, तायपि भासाय कालनियमत्थदीपने सति सिक्खापच्चक्खानं रुहतीति नो मती’’ति आचरियो। दवायातिआदीहि खेत्तादिनियमे सतिपि चित्तनियमाभावेन न रुहतीति दस्सेति। सावेतुकामो न सावेतीति चित्तनियमेपि सति पयोगनियमाभावेन न रुहतीति दस्सेति। अविञ्ञुस्ससावेति, विञ्ञुस्स न सावेतीति चित्तखेत्तकालपयोगपुग्गलविजानननियमेपि सति यं पुग्गलं उद्दिस्स सावेति, तस्सेव सवने न रुहति, न अञ्ञस्साति दस्सनत्थं वुत्तं, तेन वुत्तं अट्ठकथायं ‘‘यदि अयमेव जानातूति एकं नियमेत्वा आरोचेति, तञ्चे सो एव जानाति, पच्चक्खाता होति सिक्खा। अथ सो न जानाति…पे॰… अप्पच्चक्खाता होति सिक्खा’’ति। सब्बसो वा पन न सावेति, अप्पच्चक्खा होति सिक्खाति चित्तादिनियमेनेव सिक्खा पच्चक्खाता होति, न अञ्ञथाति दस्सनत्थं वुत्तं। एत्तावता ‘‘सिक्खा…पे॰… दुब्बल्यं अनाविकत्वा’’ति पदस्स पदभाजनं तीहि आकारेहि दस्सितं होति। तत्थ द्वे अमिस्सा, पच्छिमो एको मिस्सोति वेदितब्बो। तेनेव वचीभेदेनाति तदत्थदीपनमत्तं वचनं सुत्वाव तेनेव वचीभेदेन जानापेतीति अत्थो। चित्तसम्पयुत्तन्ति पच्चक्खातुकामताचित्तसम्पयुत्तं। समयञ्ञू नाम तदधिप्पायजाननमत्तेन होति।
51.Buddhaṃ dhammantiādipadehi khettaniyamaṃ dasseti. Tattha ādito cuddasahi padehi sabhāvapariccāgo, pacchimehi aṭṭhahi bhāvantarādānañca dassitaṃ hoti. Paccakkhāmi dhārehīti etehi kālaniyamaṃ dasseti. Vadatīti iminā padena payoganiyamaṃ dasseti. Viññāpetīti iminā vijānananiyamaṃ dasseti. Ummattako sikkhaṃ paccakkhāti, ummattakassa santike sikkhaṃ paccakkhātītiādīhi puggalaniyamaṃ dasseti. Ariyakena milakkhassa santike sikkhaṃ paccakkhātītiādīhi pana puggalādiniyamepi sati vijānananiyamāsambhavaṃ dasseti. Tattha ‘‘yāya milakkhabhāsāya kālaniyamo natthi, tāyapi bhāsāya kālaniyamatthadīpane sati sikkhāpaccakkhānaṃ ruhatīti no matī’’ti ācariyo. Davāyātiādīhi khettādiniyame satipi cittaniyamābhāvena na ruhatīti dasseti. Sāvetukāmo na sāvetīti cittaniyamepi sati payoganiyamābhāvena na ruhatīti dasseti. Aviññussasāveti, viññussa na sāvetīti cittakhettakālapayogapuggalavijānananiyamepi sati yaṃ puggalaṃ uddissa sāveti, tasseva savane na ruhati, na aññassāti dassanatthaṃ vuttaṃ, tena vuttaṃ aṭṭhakathāyaṃ ‘‘yadi ayameva jānātūti ekaṃ niyametvā āroceti, tañce so eva jānāti, paccakkhātā hoti sikkhā. Atha so na jānāti…pe… appaccakkhātā hoti sikkhā’’ti. Sabbaso vā pana na sāveti, appaccakkhā hoti sikkhāti cittādiniyameneva sikkhā paccakkhātā hoti, na aññathāti dassanatthaṃ vuttaṃ. Ettāvatā ‘‘sikkhā…pe… dubbalyaṃ anāvikatvā’’ti padassa padabhājanaṃ tīhi ākārehi dassitaṃ hoti. Tattha dve amissā, pacchimo eko missoti veditabbo. Teneva vacībhedenāti tadatthadīpanamattaṃ vacanaṃ sutvāva teneva vacībhedena jānāpetīti attho. Cittasampayuttanti paccakkhātukāmatācittasampayuttaṃ. Samayaññū nāma tadadhippāyajānanamattena hoti.
५३. वण्णपट्ठानं बुद्धगुणदीपकं सुत्तं। उपालिगहपतिना वुत्ता किर उपालिगाथा। पञ्ञाणं सञ्ञाणन्ति अत्थतो एकं, तस्मा बोधिपञ्ञाणन्ति बोधिसञ्ञाणं, बोधिबीजन्ति वुत्तं होति।
53.Vaṇṇapaṭṭhānaṃ buddhaguṇadīpakaṃ suttaṃ. Upāligahapatinā vuttā kira upāligāthā. Paññāṇaṃ saññāṇanti atthato ekaṃ, tasmā bodhipaññāṇanti bodhisaññāṇaṃ, bodhibījanti vuttaṃ hoti.
द्विन्नम्पि नियमेत्वाति एत्थ ‘‘द्वीसुपि जानन्तेसु एव पच्चक्खामीति अधिप्पायेन वुत्ते तेसु एको चे जानाति, न पच्चक्खाता होती’’ति अञ्ञतरस्मिम्पि गण्ठिपदे वुत्तं, तं अट्ठकथाय न समेति। ‘‘गिही होमी’’ति वा ‘‘गिहिम्ही’’ति वा वुत्ते किञ्चापि वत्तमानवचनं होति। ‘‘धारेही’’ति अत्थाभावा च ‘‘धारेही’’ति वुत्ते च परस्सुपरि गच्छति, तस्मा न होति। सन्दिट्ठिकं धम्मन्ति सब्बत्थ धम्मवचनं वुत्तं यं सन्धाय ‘‘सन्दिट्ठिक’’न्ति वदति, तं पकासेतुं। अञ्ञथा ‘‘विजितविजयं पच्चक्खामी’’ति वुत्ते चक्कवत्तिआदीसुपि तप्पसङ्गतो बुद्धसद्दोपि अवसाने वत्तब्बो भवेय्य। आचरियवेवचनेसु पन यो मं पब्बाजेसीतिआदि उपज्झं अग्गहेत्वा, परं वा उद्दिस्स पब्बजितं सन्धाय वुत्तन्ति। ओकल्लकोति कपणाधिवचनं। मोळिबद्धोति सिखाबद्धो, ओमुक्कमकुटो वा। चेल्लको अथेरो। चेटको मज्झिमो। मोळिगल्लो महासामणेरो। मनुस्सविग्गहनागादीनं नागरूपादीनं वा सन्तिके, भासाजाननकिन्नरादीनं वा। ‘‘देवता नाम महापञ्ञा’’ति किर पाठो। दवायाति सहसा। रवाभञ्ञेनाति खलितभञ्ञेन। अक्खरसमयानञ्हि नाभिञ्ञाताय वा करणानं अविसदताय वा होति रवाभञ्ञं। अविधेय्यिन्द्रियताय ‘‘पोत्थकरूपसदिसस्सा’’ति वुत्तं, गरुमेधस्स मन्दपञ्ञस्स। कित्तावता पन गरुमेधो होतीति चे? समये अकोविदताय।
Dvinnampi niyametvāti ettha ‘‘dvīsupi jānantesu eva paccakkhāmīti adhippāyena vutte tesu eko ce jānāti, na paccakkhātā hotī’’ti aññatarasmimpi gaṇṭhipade vuttaṃ, taṃ aṭṭhakathāya na sameti. ‘‘Gihī homī’’ti vā ‘‘gihimhī’’ti vā vutte kiñcāpi vattamānavacanaṃ hoti. ‘‘Dhārehī’’ti atthābhāvā ca ‘‘dhārehī’’ti vutte ca parassupari gacchati, tasmā na hoti. Sandiṭṭhikaṃ dhammanti sabbattha dhammavacanaṃ vuttaṃ yaṃ sandhāya ‘‘sandiṭṭhika’’nti vadati, taṃ pakāsetuṃ. Aññathā ‘‘vijitavijayaṃ paccakkhāmī’’ti vutte cakkavattiādīsupi tappasaṅgato buddhasaddopi avasāne vattabbo bhaveyya. Ācariyavevacanesu pana yo maṃ pabbājesītiādi upajjhaṃ aggahetvā, paraṃ vā uddissa pabbajitaṃ sandhāya vuttanti. Okallakoti kapaṇādhivacanaṃ. Moḷibaddhoti sikhābaddho, omukkamakuṭo vā. Cellako athero. Ceṭako majjhimo. Moḷigallo mahāsāmaṇero. Manussaviggahanāgādīnaṃ nāgarūpādīnaṃ vā santike, bhāsājānanakinnarādīnaṃ vā. ‘‘Devatā nāma mahāpaññā’’ti kira pāṭho. Davāyāti sahasā. Ravābhaññenāti khalitabhaññena. Akkharasamayānañhi nābhiññātāya vā karaṇānaṃ avisadatāya vā hoti ravābhaññaṃ. Avidheyyindriyatāya ‘‘potthakarūpasadisassā’’ti vuttaṃ, garumedhassa mandapaññassa. Kittāvatā pana garumedho hotīti ce? Samaye akovidatāya.
सिक्खापच्चक्खानकथावण्णना निट्ठिता।
Sikkhāpaccakkhānakathāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / विनयपिटक • Vinayapiṭaka / महाविभङ्ग • Mahāvibhaṅga / १. पठमपाराजिकं • 1. Paṭhamapārājikaṃ
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / विनयपिटक (अट्ठकथा) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / महाविभङ्ग-अट्ठकथा • Mahāvibhaṅga-aṭṭhakathā / १. पठमपाराजिकं • 1. Paṭhamapārājikaṃ
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / सारत्थदीपनी-टीका • Sāratthadīpanī-ṭīkā / सिक्खापच्चक्खानविभङ्गवण्णना • Sikkhāpaccakkhānavibhaṅgavaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / विमतिविनोदनी-टीका • Vimativinodanī-ṭīkā / पच्चक्खानविभङ्गवण्णना • Paccakkhānavibhaṅgavaṇṇanā
