| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / जातक-अट्ठकथा • Jātaka-aṭṭhakathā |
[१९०] १०. सीलानिसंसजातकवण्णना
[190] 10. Sīlānisaṃsajātakavaṇṇanā
पस्स सद्धाय सीलस्साति इदं सत्था जेतवने विहरन्तो एकं सद्धं उपासकं आरब्भ कथेसि। सो किर सद्धो पसन्नो अरियसावको एकदिवसं जेतवनं गच्छन्तो सायं अचिरवतिनदीतीरं गन्त्वा नाविके नावं तीरे ठपेत्वा धम्मस्सवनत्थाय गते तित्थे नावं अदिस्वा बुद्धारम्मणं पीतिं गहेत्वा नदिं ओतरि, पादा उदकम्हि न ओसीदिंसु। सो पथवीतले गच्छन्तो विय वेमज्झं गतकाले वीचिं पस्सि। अथस्स बुद्धारम्मणा पीति मन्दा जाता, पादा ओसीदितुं आरभिंसु, सो पुन बुद्धारम्मणं पीतिं दळ्हं कत्वा उदकपिट्ठेनेव गन्त्वा जेतवनं पविसित्वा सत्थारं वन्दित्वा एकमन्तं निसीदि। सत्था तेन सद्धिं पटिसन्थारं कत्वा ‘‘उपासक, कच्चि मग्गं आगच्छन्तो अप्पकिलमथेन आगतोसी’’ति पुच्छित्वा ‘‘भन्ते, बुद्धारम्मणं पीतिं गहेत्वा उदकपिट्ठे पतिट्ठं लभित्वा पथविं मद्दन्तो विय आगतोम्ही’’ति वुत्ते ‘‘न खो पन, उपासक, त्वञ्ञेव बुद्धगुणे अनुस्सरित्वा पतिट्ठं लद्धो, पुब्बेपि उपासका समुद्दमज्झे नावाय भिन्नाय बुद्धगुणे अनुस्सरन्ता पतिट्ठं लभिंसू’’ति वत्वा तेन याचितो अतीतं आहरि।
Passasaddhāya sīlassāti idaṃ satthā jetavane viharanto ekaṃ saddhaṃ upāsakaṃ ārabbha kathesi. So kira saddho pasanno ariyasāvako ekadivasaṃ jetavanaṃ gacchanto sāyaṃ aciravatinadītīraṃ gantvā nāvike nāvaṃ tīre ṭhapetvā dhammassavanatthāya gate titthe nāvaṃ adisvā buddhārammaṇaṃ pītiṃ gahetvā nadiṃ otari, pādā udakamhi na osīdiṃsu. So pathavītale gacchanto viya vemajjhaṃ gatakāle vīciṃ passi. Athassa buddhārammaṇā pīti mandā jātā, pādā osīdituṃ ārabhiṃsu, so puna buddhārammaṇaṃ pītiṃ daḷhaṃ katvā udakapiṭṭheneva gantvā jetavanaṃ pavisitvā satthāraṃ vanditvā ekamantaṃ nisīdi. Satthā tena saddhiṃ paṭisanthāraṃ katvā ‘‘upāsaka, kacci maggaṃ āgacchanto appakilamathena āgatosī’’ti pucchitvā ‘‘bhante, buddhārammaṇaṃ pītiṃ gahetvā udakapiṭṭhe patiṭṭhaṃ labhitvā pathaviṃ maddanto viya āgatomhī’’ti vutte ‘‘na kho pana, upāsaka, tvaññeva buddhaguṇe anussaritvā patiṭṭhaṃ laddho, pubbepi upāsakā samuddamajjhe nāvāya bhinnāya buddhaguṇe anussarantā patiṭṭhaṃ labhiṃsū’’ti vatvā tena yācito atītaṃ āhari.
अतीते कस्सपसम्मासम्बुद्धकाले सोतापन्नो अरियसावको एकेन न्हापितकुटुम्बिकेन सद्धिं नावं अभिरुहि, तस्स न्हापितस्स भरिया ‘‘अय्य, इमस्स सुखदुक्खं तव भारो’’ति न्हापितं तस्स उपासकस्स हत्थे निक्खिपि। अथ सा नावा सत्तमे दिवसे समुद्दमज्झे भिन्ना, तेपि द्वे जना एकस्मिं फलके निपन्ना एकं दीपकं पापुणिंसु। तत्थ सो न्हापितो सकुणे मारेत्वा पचित्वा खादन्तो उपासकस्सपि देति। उपासको ‘‘अलं मय्ह’’न्ति न खादति। सो चिन्तेसि – ‘‘इमस्मिं ठाने अम्हाकं ठपेत्वा तीणि सरणानि अञ्ञा पतिट्ठा नत्थी’’ति। सो तिण्णं रतनानं गुणे अनुस्सरि। अथस्सानुसरन्तस्स तस्मिं दीपके निब्बत्तो नागराजा अत्तनो सरीरं महानावं कत्वा मापेसि, समुद्ददेवता नियामको अहोसि, नावा सत्तहि रतनेहि पूरयित्थ, तयो कूपका इन्दनीलमणिमया अहेसुं, सुवण्णमयो लङ्कारो, रजतमयानि योत्तानि, सुवण्णमयानि यट्ठिफियानि।
Atīte kassapasammāsambuddhakāle sotāpanno ariyasāvako ekena nhāpitakuṭumbikena saddhiṃ nāvaṃ abhiruhi, tassa nhāpitassa bhariyā ‘‘ayya, imassa sukhadukkhaṃ tava bhāro’’ti nhāpitaṃ tassa upāsakassa hatthe nikkhipi. Atha sā nāvā sattame divase samuddamajjhe bhinnā, tepi dve janā ekasmiṃ phalake nipannā ekaṃ dīpakaṃ pāpuṇiṃsu. Tattha so nhāpito sakuṇe māretvā pacitvā khādanto upāsakassapi deti. Upāsako ‘‘alaṃ mayha’’nti na khādati. So cintesi – ‘‘imasmiṃ ṭhāne amhākaṃ ṭhapetvā tīṇi saraṇāni aññā patiṭṭhā natthī’’ti. So tiṇṇaṃ ratanānaṃ guṇe anussari. Athassānusarantassa tasmiṃ dīpake nibbatto nāgarājā attano sarīraṃ mahānāvaṃ katvā māpesi, samuddadevatā niyāmako ahosi, nāvā sattahi ratanehi pūrayittha, tayo kūpakā indanīlamaṇimayā ahesuṃ, suvaṇṇamayo laṅkāro, rajatamayāni yottāni, suvaṇṇamayāni yaṭṭhiphiyāni.
समुद्ददेवता नावाय ठत्वा ‘‘अत्थि जम्बुदीपगमिका’’ति घोसेसि। उपासको ‘‘मयं गमिस्सामा’’ति आह। तेन हि एहि, नावं अभिरुहाति। सो नावं अभिरुहित्वा न्हापितं पक्कोसि, समुद्ददेवता – ‘‘तुय्हञ्ञेव लब्भति, न एतस्सा’’ति आह। ‘‘किंकारणा’’ति? ‘‘एतस्स सीलगुणाचारो नत्थि, तं कारणं। अहञ्हि तुय्हं नावं आहरिं, न एतस्सा’’ति। ‘‘होतु, अहं अत्तना दिन्नदानेन रक्खितसीलेन भावितभावनाय एतस्स पत्तिं दम्मी’’ति। न्हापितो ‘‘अनुमोदामि, सामी’’ति आह। देवता ‘‘इदानि गण्हिस्सामी’’ति तम्पि आरोपेत्वा उभोपि जने समुद्दा निक्खामेत्वा नदिया बाराणसिं गन्त्वा अत्तनो आनुभावेन द्विन्नम्पि तेसं गेहे धनं पतिट्ठपेत्वा ‘‘पण्डितेहेव सद्धिं संसग्गो नाम कातब्बो। सचे हि इमस्स न्हापितस्स इमिना उपासकेन सद्धिं संसग्गो नाभविस्स, समुद्दमज्झेयेव नस्सिस्सा’’ति पण्डितसंसग्गगुणं कथयमाना इमा गाथा अवोच –
Samuddadevatā nāvāya ṭhatvā ‘‘atthi jambudīpagamikā’’ti ghosesi. Upāsako ‘‘mayaṃ gamissāmā’’ti āha. Tena hi ehi, nāvaṃ abhiruhāti. So nāvaṃ abhiruhitvā nhāpitaṃ pakkosi, samuddadevatā – ‘‘tuyhaññeva labbhati, na etassā’’ti āha. ‘‘Kiṃkāraṇā’’ti? ‘‘Etassa sīlaguṇācāro natthi, taṃ kāraṇaṃ. Ahañhi tuyhaṃ nāvaṃ āhariṃ, na etassā’’ti. ‘‘Hotu, ahaṃ attanā dinnadānena rakkhitasīlena bhāvitabhāvanāya etassa pattiṃ dammī’’ti. Nhāpito ‘‘anumodāmi, sāmī’’ti āha. Devatā ‘‘idāni gaṇhissāmī’’ti tampi āropetvā ubhopi jane samuddā nikkhāmetvā nadiyā bārāṇasiṃ gantvā attano ānubhāvena dvinnampi tesaṃ gehe dhanaṃ patiṭṭhapetvā ‘‘paṇḍiteheva saddhiṃ saṃsaggo nāma kātabbo. Sace hi imassa nhāpitassa iminā upāsakena saddhiṃ saṃsaggo nābhavissa, samuddamajjheyeva nassissā’’ti paṇḍitasaṃsaggaguṇaṃ kathayamānā imā gāthā avoca –
७९.
79.
‘‘पस्स सद्धाय सीलस्स, चागस्स च अयं फलं।
‘‘Passa saddhāya sīlassa, cāgassa ca ayaṃ phalaṃ;
नागो नावाय वण्णेन, सद्धं वहतुपासकं॥
Nāgo nāvāya vaṇṇena, saddhaṃ vahatupāsakaṃ.
८०.
80.
‘‘सब्भिरेव समासेथ, सब्भि कुब्बेथ सन्थवं।
‘‘Sabbhireva samāsetha, sabbhi kubbetha santhavaṃ;
सतञ्हि सन्निवासेन, सोत्थिं गच्छति न्हापितो’’ति॥
Satañhi sannivāsena, sotthiṃ gacchati nhāpito’’ti.
तत्थ पस्साति कञ्चि अनियमेत्वा पस्सथाति आलपति। सद्धायाति लोकियलोकुत्तराय सद्धाय। सीलेपि एसेव नयो। चागस्साति देय्यधम्मपरिच्चागस्स चेव किलेसपरिच्चागस्स च। अयं फलन्ति इदं फलं, गुणं आनिसंसन्ति अत्थो। अथ वा चागस्स च फलं पस्स, अयं नागो नावाय वण्णेनाति एवम्पेत्थ अत्थो दट्ठब्बो। नावाय वण्णेनाति नावाय सण्ठानेन। सद्धन्ति तीसु रतनेसु पतिट्ठितसद्धं। सब्भिरेवाति पण्डितेहियेव । समासेथाति एकतो आवसेय्य, उपवसेय्याति अत्थो। कुब्बेथाति करेय्य। सन्थवन्ति मित्तसन्थवं। तण्हासन्थवो पन केनचिपि सद्धिं न कातब्बो। न्हापितोति न्हापितकुटुम्बिको। ‘‘नहापितो’’तिपि पाठो।
Tattha passāti kañci aniyametvā passathāti ālapati. Saddhāyāti lokiyalokuttarāya saddhāya. Sīlepi eseva nayo. Cāgassāti deyyadhammapariccāgassa ceva kilesapariccāgassa ca. Ayaṃ phalanti idaṃ phalaṃ, guṇaṃ ānisaṃsanti attho. Atha vā cāgassa ca phalaṃ passa, ayaṃ nāgo nāvāya vaṇṇenāti evampettha attho daṭṭhabbo. Nāvāya vaṇṇenāti nāvāya saṇṭhānena. Saddhanti tīsu ratanesu patiṭṭhitasaddhaṃ. Sabbhirevāti paṇḍitehiyeva . Samāsethāti ekato āvaseyya, upavaseyyāti attho. Kubbethāti kareyya. Santhavanti mittasanthavaṃ. Taṇhāsanthavo pana kenacipi saddhiṃ na kātabbo. Nhāpitoti nhāpitakuṭumbiko. ‘‘Nahāpito’’tipi pāṭho.
एवं समुद्ददेवता आकासे ठत्वा धम्मं देसेत्वा ओवदित्वा नागराजानं गण्हित्वा अत्तनो विमानमेव अगमासि।
Evaṃ samuddadevatā ākāse ṭhatvā dhammaṃ desetvā ovaditvā nāgarājānaṃ gaṇhitvā attano vimānameva agamāsi.
सत्था इमं धम्मदेसनं आहरित्वा सच्चानि पकासेत्वा जातकं समोधानेसि – सच्चपरियोसाने उपासको सकदागामिफले पतिट्ठहि। ‘‘तदा सोतापन्नउपासको परिनिब्बायि, नागराजा सारिपुत्तो अहोसि, समुद्ददेवता पन अहमेव अहोसि’’न्ति।
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā saccāni pakāsetvā jātakaṃ samodhānesi – saccapariyosāne upāsako sakadāgāmiphale patiṭṭhahi. ‘‘Tadā sotāpannaupāsako parinibbāyi, nāgarājā sāriputto ahosi, samuddadevatā pana ahameva ahosi’’nti.
सीलानिसंसजातकवण्णना दसमा।
Sīlānisaṃsajātakavaṇṇanā dasamā.
असदिसवग्गो चतुत्थो।
Asadisavaggo catuttho.
तस्सुद्दानं –
Tassuddānaṃ –
असदिसञ्च सङ्गामं, वालोदकं गिरिदत्तं।
Asadisañca saṅgāmaṃ, vālodakaṃ giridattaṃ;
नभिरति दधिवाहं, चतुमट्ठं सीहकोट्ठं।
Nabhirati dadhivāhaṃ, catumaṭṭhaṃ sīhakoṭṭhaṃ;
सीहचम्मं सीलानिसंसं॥
Sīhacammaṃ sīlānisaṃsaṃ.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / जातकपाळि • Jātakapāḷi / १९०. सीलानिसंसजातकं • 190. Sīlānisaṃsajātakaṃ
