| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / संयुत्तनिकाय (टीका) • Saṃyuttanikāya (ṭīkā) |
३. सीलसुत्तवण्णना
3. Sīlasuttavaṇṇanā
१८४. खीणासवस्स लोकुत्तरं सीलं नाम मग्गफलपरियापन्ना सम्मावाचाकम्मन्ताजीवा सीललक्खणप्पत्ता तदञ्ञे चेतनादयो। लोकियं पन किरियाब्याकतचित्तपरियापन्नं चारित्तसीलं, वारित्तसीलस्स पन सम्भवो एव नत्थि विरमणवसेन पवत्तिया अभावतो। ‘‘पुब्बभागसीलं लोकियसील’’न्ति केचि।
184.Khīṇāsavassa lokuttaraṃ sīlaṃ nāma maggaphalapariyāpannā sammāvācākammantājīvā sīlalakkhaṇappattā tadaññe cetanādayo. Lokiyaṃ pana kiriyābyākatacittapariyāpannaṃ cārittasīlaṃ, vārittasīlassa pana sambhavo eva natthi viramaṇavasena pavattiyā abhāvato. ‘‘Pubbabhāgasīlaṃ lokiyasīla’’nti keci.
चक्खुदस्सनन्ति चक्खूहि दस्सनं। लक्खणस्स दस्सनन्ति सभावधम्मानं सङ्खतानं पच्चत्तलक्खणस्स ञातपरिञ्ञाय, अनिच्चादिसामञ्ञलक्खणस्स तीरणपरिञ्ञाय दस्सनं। पजहन्तोपि हि ते पहातब्बाकारतो पस्सति नाम। निब्बानस्स तथलक्खणं मग्गफलेहि दस्सनं, तं पन पटिविज्झनं। झानेन पथवीकसिणादीनं, अभिञ्ञाहि रूपानं दस्सनम्पि ञाणदस्सनमेव। चक्खुदस्सनं अधिप्पेतं सवनपयिरुपासनानं परतो गहितत्ता। पञ्हपयिरुपासनन्ति पञ्हपुच्छनवसेन पयिरुपासनं अञ्ञकम्मत्थाय उपसङ्कमनस्स केवलं उपसङ्कमनेनेव जोतितत्ता।
Cakkhudassananti cakkhūhi dassanaṃ. Lakkhaṇassa dassananti sabhāvadhammānaṃ saṅkhatānaṃ paccattalakkhaṇassa ñātapariññāya, aniccādisāmaññalakkhaṇassa tīraṇapariññāya dassanaṃ. Pajahantopi hi te pahātabbākārato passati nāma. Nibbānassa tathalakkhaṇaṃ maggaphalehi dassanaṃ, taṃ pana paṭivijjhanaṃ. Jhānena pathavīkasiṇādīnaṃ, abhiññāhi rūpānaṃ dassanampi ñāṇadassanameva. Cakkhudassanaṃ adhippetaṃ savanapayirupāsanānaṃ parato gahitattā. Pañhapayirupāsananti pañhapucchanavasena payirupāsanaṃ aññakammatthāya upasaṅkamanassa kevalaṃ upasaṅkamaneneva jotitattā.
अरियानं अनुस्सति नाम गुणवसेन, तत्थापि लद्धओवादावज्जनमुखेन यथाभूतसीलादिगुणानुस्सरणन्ति दस्सेतुं ‘‘झानविपस्सना’’तिआदि वुत्तं। अञ्ञेसंयेव सन्तिकेति अरियेहि अञ्ञेसं सासनिकानंयेव सन्तिके। तेनाह – ‘‘अनुपब्बज्जा नामा’’ति। अञ्ञेसूति सासनिकेहि अञ्ञेसु तापसपरिब्बाजकादीसु। तत्थ हि पब्बज्जा अरियानं अनुपब्बज्जा नाम न होतीति वुत्तं।
Ariyānaṃ anussati nāma guṇavasena, tatthāpi laddhaovādāvajjanamukhena yathābhūtasīlādiguṇānussaraṇanti dassetuṃ ‘‘jhānavipassanā’’tiādi vuttaṃ. Aññesaṃyeva santiketi ariyehi aññesaṃ sāsanikānaṃyeva santike. Tenāha – ‘‘anupabbajjā nāmā’’ti. Aññesūti sāsanikehi aññesu tāpasaparibbājakādīsu. Tattha hi pabbajjā ariyānaṃ anupabbajjā nāma na hotīti vuttaṃ.
सतसहस्समत्ता अहेसुं समन्तपासादिकत्ता महाथेरस्स। लङ्कादीपेति निस्सयसीसेन निस्सितसल्लक्खणं। न हि पब्बज्जा दीपपटिलद्धा, अथ खो दीपनिवासिआचरियपटिलद्धा। महिन्द…पे॰… पब्बजन्ति नाम तस्स परिवारताय पब्बज्जायाति।
Satasahassamattāahesuṃ samantapāsādikattā mahātherassa. Laṅkādīpeti nissayasīsena nissitasallakkhaṇaṃ. Na hi pabbajjā dīpapaṭiladdhā, atha kho dīpanivāsiācariyapaṭiladdhā. Mahinda…pe… pabbajanti nāma tassa parivāratāya pabbajjāyāti.
सरतीति तं ओवादानुसासनिधम्मं चिन्तेति चित्ते करोति। वितक्काहतं करोतीति पुनप्पुनं परिवितक्कनेन तदत्थं वितक्कनिप्फादितं करोति। आरद्धो होतीति सम्पादितो होति। तं पन सम्पादनं पारिपूरि एवाति आह ‘‘परिपुण्णो होती’’ति। तत्थाति यथावुत्ते धम्मे। ञाणचारवसेनाति ञाणस्स पवत्तनवसेन। तेसं तेसं धम्मानन्ति तस्मिं तस्मिं ओवादधम्मे आगतानं रूपारूपधम्मानं। लक्खणन्ति विसेसलक्खणं सामञ्ञलक्खणञ्च। पविचिनतीति ‘‘इदं रूपं एत्तकं रूप’’न्तिआदिना विचयं आपज्जति। ञाणञ्च रोपेतीति ‘‘अनिच्चं चलं पलोकं पभङ्गू’’तिआदिना ञाणं पवत्तेति। वीमंसनं…पे॰… आपज्जतीति रूपसत्तकारूपसत्तकक्कमेन विपस्सनं पच्चक्खतो विय अनिच्चतादीनं दस्सनं सम्मसनं आपज्जति।
Saratīti taṃ ovādānusāsanidhammaṃ cinteti citte karoti. Vitakkāhataṃ karotīti punappunaṃ parivitakkanena tadatthaṃ vitakkanipphāditaṃ karoti. Āraddho hotīti sampādito hoti. Taṃ pana sampādanaṃ pāripūri evāti āha ‘‘paripuṇṇo hotī’’ti. Tatthāti yathāvutte dhamme. Ñāṇacāravasenāti ñāṇassa pavattanavasena. Tesaṃ tesaṃ dhammānanti tasmiṃ tasmiṃ ovādadhamme āgatānaṃ rūpārūpadhammānaṃ. Lakkhaṇanti visesalakkhaṇaṃ sāmaññalakkhaṇañca. Pavicinatīti ‘‘idaṃ rūpaṃ ettakaṃ rūpa’’ntiādinā vicayaṃ āpajjati. Ñāṇañca ropetīti ‘‘aniccaṃ calaṃ palokaṃ pabhaṅgū’’tiādinā ñāṇaṃ pavatteti. Vīmaṃsanaṃ…pe… āpajjatīti rūpasattakārūpasattakakkamena vipassanaṃ paccakkhato viya aniccatādīnaṃ dassanaṃ sammasanaṃ āpajjati.
उभयम्पेतन्ति फलानिसंसाति वुत्तद्वयं। अत्थतो एकं परियायसद्दत्ता। पटिकच्चाति पगेव। मरणकालेति मरणकालसमीपे। समीपत्थे हि इदं भुम्मन्ति आह ‘‘मरणस्स आसन्नकाले’’ति।
Ubhayampetanti phalānisaṃsāti vuttadvayaṃ. Atthato ekaṃ pariyāyasaddattā. Paṭikaccāti pageva. Maraṇakāleti maraṇakālasamīpe. Samīpatthe hi idaṃ bhummanti āha ‘‘maraṇassa āsannakāle’’ti.
सो तिविधो होति ञाणस्स तिक्खमज्झमुदुभावेन। तेनाह ‘‘कप्पसहस्सायुकेसू’’तिआदि। उपहच्चपरिनिब्बायी नाम आयुवेमज्झं अतिक्कमित्वा परिनिब्बायनतो। यत्थ कत्थचीति अविहादीसु यत्थ कत्थचि। सप्पयोगेनाति विपस्सनाञाणसङ्खारसङ्खातेन पयोगेन, सह विपस्सनापयोगेनाति अत्थो। सुद्धावासभूमियं उद्धंयेव मग्गसोतो एतस्साति उद्धंसोतो। पटिसन्धिवसेन अकनिट्ठभवं गच्छतीति अकनिट्ठगामी।
So tividho hoti ñāṇassa tikkhamajjhamudubhāvena. Tenāha ‘‘kappasahassāyukesū’’tiādi. Upahaccaparinibbāyī nāma āyuvemajjhaṃ atikkamitvā parinibbāyanato. Yattha katthacīti avihādīsu yattha katthaci. Sappayogenāti vipassanāñāṇasaṅkhārasaṅkhātena payogena, saha vipassanāpayogenāti attho. Suddhāvāsabhūmiyaṃ uddhaṃyeva maggasoto etassāti uddhaṃsoto. Paṭisandhivasena akaniṭṭhabhavaṃ gacchatīti akaniṭṭhagāmī.
अविहादीसु वत्तमानोपि एकंसतो उद्धंगमनारहो पुग्गलो अकनिट्ठगामी एव नामाति वुत्तं ‘‘एको उद्धंसोतो अकनिट्ठगामीति पञ्च होन्ती’’ति। तेसन्ति निद्धारणे सामिवचनं। उद्धंसोतभावतो यदिपि हेट्ठिमादीसुपि अरियभूमि निब्बत्ततेव, तथापि तत्थ भूमीसु आयुं अग्गहेत्वा अकनिट्ठभवे आयुवसेनेव सोळसकप्पसहस्सायुकता दट्ठब्बा। ‘‘सत्त फला सत्तानिसंसा पाटिकङ्खा’’ति वुत्तत्ता ‘‘अरहत्तमग्गस्स पुब्बभागविपस्सना बोज्झङ्गा कथिता’’ति वुत्तं। सत्तन्नम्पि सहभावो लब्भतीति ‘‘अपुब्बं अचरिमं एकचित्तक्खणिका’’ति वुत्तं। तयिदं पाळियं तत्थ तत्थ ‘‘तस्मिं समये’’ति आगतवचनेन विञ्ञायति, बोज्झङ्गानं पन नानासभावत्ता ‘‘नानालक्खणा’’ति वुत्तं।
Avihādīsu vattamānopi ekaṃsato uddhaṃgamanāraho puggalo akaniṭṭhagāmī eva nāmāti vuttaṃ ‘‘eko uddhaṃsoto akaniṭṭhagāmīti pañca hontī’’ti. Tesanti niddhāraṇe sāmivacanaṃ. Uddhaṃsotabhāvato yadipi heṭṭhimādīsupi ariyabhūmi nibbattateva, tathāpi tattha bhūmīsu āyuṃ aggahetvā akaniṭṭhabhave āyuvaseneva soḷasakappasahassāyukatā daṭṭhabbā. ‘‘Satta phalā sattānisaṃsā pāṭikaṅkhā’’ti vuttattā ‘‘arahattamaggassa pubbabhāgavipassanā bojjhaṅgā kathitā’’ti vuttaṃ. Sattannampi sahabhāvo labbhatīti ‘‘apubbaṃ acarimaṃ ekacittakkhaṇikā’’ti vuttaṃ. Tayidaṃ pāḷiyaṃ tattha tattha ‘‘tasmiṃ samaye’’ti āgatavacanena viññāyati, bojjhaṅgānaṃ pana nānāsabhāvattā ‘‘nānālakkhaṇā’’ti vuttaṃ.
सीलसुत्तवण्णना निट्ठिता।
Sīlasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / संयुत्तनिकाय • Saṃyuttanikāya / ३. सीलसुत्तं • 3. Sīlasuttaṃ
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / सुत्तपिटक (अट्ठकथा) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / संयुत्तनिकाय (अट्ठकथा) • Saṃyuttanikāya (aṭṭhakathā) / ३. सीलसुत्तवण्णना • 3. Sīlasuttavaṇṇanā
