Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / जातक-अट्ठकथा • Jātaka-aṭṭhakathā |
[३३०] १०. सीलवीमंसजातकवण्णना
[330] 10. Sīlavīmaṃsajātakavaṇṇanā
सीलं किरेव कल्याणन्ति इदं सत्था जेतवने विहरन्तो सीलवीमंसकब्राह्मणं आरब्भ कथेसि। द्वेपि वत्थूनि हेट्ठा कथितानेव। इध पन बोधिसत्तो बाराणसिरञ्ञो पुरोहितो अहोसि। सो अत्तनो सीलं वीमंसन्तो तीणि दिवसानि हेरञ्ञिकफलकतो कहापणं गण्हि। तं ‘‘चोरो’’ति गहेत्वा रञ्ञो दस्सेसुं। सो रञ्ञो सन्तिके ठितो –
Sīlaṃkireva kalyāṇanti idaṃ satthā jetavane viharanto sīlavīmaṃsakabrāhmaṇaṃ ārabbha kathesi. Dvepi vatthūni heṭṭhā kathitāneva. Idha pana bodhisatto bārāṇasirañño purohito ahosi. So attano sīlaṃ vīmaṃsanto tīṇi divasāni heraññikaphalakato kahāpaṇaṃ gaṇhi. Taṃ ‘‘coro’’ti gahetvā rañño dassesuṃ. So rañño santike ṭhito –
११७.
117.
‘‘सीलं किरेव कल्याणं, सीलं लोके अनुत्तरं।
‘‘Sīlaṃ kireva kalyāṇaṃ, sīlaṃ loke anuttaraṃ;
पस्स घोरविसो नागो, सीलवाति न हञ्ञती’’ति॥ –
Passa ghoraviso nāgo, sīlavāti na haññatī’’ti. –
इमाय पठमगाथाय सीलं वण्णेत्वा राजानं पब्बज्जं अनुजानापेत्वा पब्बजितुं गच्छति।
Imāya paṭhamagāthāya sīlaṃ vaṇṇetvā rājānaṃ pabbajjaṃ anujānāpetvā pabbajituṃ gacchati.
अथेकस्मिं दिवसे सूनापणतो सेनो मंसपेसिं गहेत्वा आकासं पक्खन्दि। तमञ्ञे सकुणा परिवारेत्वा पादनखतुण्डकादीहि पहरन्ति। सो तं दुक्खं सहितुं असक्कोन्तो मंसपेसिं छड्डेसि, अपरो गण्हि। सोपि तथेव विहेठियमानो छड्डेसि, अथञ्ञो गण्हि। एवं यो यो गण्हि, तं तं सकुणा अनुबन्धिंसु। यो यो छड्डेसि, सो सो सुखितो अहोसि। बोधिसत्तो तं दिस्वा ‘‘इमे कामा नाम मंसपेसूपमा, एते गण्हन्तानंयेव दुक्खं, विस्सज्जेन्तानं सुख’’न्ति चिन्तेत्वा दुतियं गाथमाह –
Athekasmiṃ divase sūnāpaṇato seno maṃsapesiṃ gahetvā ākāsaṃ pakkhandi. Tamaññe sakuṇā parivāretvā pādanakhatuṇḍakādīhi paharanti. So taṃ dukkhaṃ sahituṃ asakkonto maṃsapesiṃ chaḍḍesi, aparo gaṇhi. Sopi tatheva viheṭhiyamāno chaḍḍesi, athañño gaṇhi. Evaṃ yo yo gaṇhi, taṃ taṃ sakuṇā anubandhiṃsu. Yo yo chaḍḍesi, so so sukhito ahosi. Bodhisatto taṃ disvā ‘‘ime kāmā nāma maṃsapesūpamā, ete gaṇhantānaṃyeva dukkhaṃ, vissajjentānaṃ sukha’’nti cintetvā dutiyaṃ gāthamāha –
११८.
118.
‘‘यावदेवस्सहू किञ्चि, तावदेव अखादिसुं।
‘‘Yāvadevassahū kiñci, tāvadeva akhādisuṃ;
सङ्गम्म कुलला लोके, न हिंसन्ति अकिञ्चन’’न्ति॥
Saṅgamma kulalā loke, na hiṃsanti akiñcana’’nti.
तस्सत्थो – यावदेव अस्स सेनस्स अहु किञ्चि मुखेन गहितं मंसखण्डं, तावदेव नं इमस्मिं लोके कुलला समागन्त्वा अखादिंसु। तस्मिं पन विस्सट्ठे तमेनं अकिञ्चनं निप्पलिबोधं पक्खिं सेसपक्खिनो न हिंसन्तीति।
Tassattho – yāvadeva assa senassa ahu kiñci mukhena gahitaṃ maṃsakhaṇḍaṃ, tāvadeva naṃ imasmiṃ loke kulalā samāgantvā akhādiṃsu. Tasmiṃ pana vissaṭṭhe tamenaṃ akiñcanaṃ nippalibodhaṃ pakkhiṃ sesapakkhino na hiṃsantīti.
सो नगरा निक्खमित्वा अन्तरामग्गे एकस्मिं गामे सायं एकस्स गेहे निपज्जि। तत्थ पन पिङ्गला नाम दासी ‘‘असुकवेलाय आगच्छेय्यासी’’ति एकेन पुरिसेन सद्धिं सङ्केतमकासि। सा सामिकानं पादे धोवित्वा तेसु निपन्नेसु तस्सागमनं ओलोकेन्ती उम्मारे निसीदित्वा ‘‘इदानि आगमिस्सति, इदानि आगमिस्सती’’ति पठमयामम्पि मज्झिमयामम्पि वीतिनामेसि। पच्चूससमये पन ‘‘न सो इदानि आगमिस्सती’’ति छिन्नासा हुत्वा निपज्जित्वा निद्दं ओक्कमि। बोधिसत्तो इदं कारणं दिस्वा ‘‘अयं दासी ‘सो पुरिसो आगमिस्सती’ति आसाय एत्तकं कालं निसिन्ना, इदानिस्स अनागमनभावं ञत्वा छिन्नासा हुत्वा सुखं सुपति। किलेसेसु हि आसा नाम दुक्खं, निरासभावोव सुख’’न्ति चिन्तेत्वा ततियं गाथमाह –
So nagarā nikkhamitvā antarāmagge ekasmiṃ gāme sāyaṃ ekassa gehe nipajji. Tattha pana piṅgalā nāma dāsī ‘‘asukavelāya āgaccheyyāsī’’ti ekena purisena saddhiṃ saṅketamakāsi. Sā sāmikānaṃ pāde dhovitvā tesu nipannesu tassāgamanaṃ olokentī ummāre nisīditvā ‘‘idāni āgamissati, idāni āgamissatī’’ti paṭhamayāmampi majjhimayāmampi vītināmesi. Paccūsasamaye pana ‘‘na so idāni āgamissatī’’ti chinnāsā hutvā nipajjitvā niddaṃ okkami. Bodhisatto idaṃ kāraṇaṃ disvā ‘‘ayaṃ dāsī ‘so puriso āgamissatī’ti āsāya ettakaṃ kālaṃ nisinnā, idānissa anāgamanabhāvaṃ ñatvā chinnāsā hutvā sukhaṃ supati. Kilesesu hi āsā nāma dukkhaṃ, nirāsabhāvova sukha’’nti cintetvā tatiyaṃ gāthamāha –
११९.
119.
‘‘सुखं निरासा सुपति, आसा फलवती सुखा।
‘‘Sukhaṃ nirāsā supati, āsā phalavatī sukhā;
आसं निरासं कत्वान, सुखं सुपति पिङ्गला’’ति॥
Āsaṃ nirāsaṃ katvāna, sukhaṃ supati piṅgalā’’ti.
तत्थ फलवतीति यस्सा आसाय फलं लद्धं होति, सा तस्स फलस्स सुखताय सुखा नाम। निरासं कत्वानाति अनासं कत्वा छिन्दित्वा पजहित्वाति अत्थो। पिङ्गलाति एसा पिङ्गलदासी इदानि सुखं सुपतीति।
Tattha phalavatīti yassā āsāya phalaṃ laddhaṃ hoti, sā tassa phalassa sukhatāya sukhā nāma. Nirāsaṃ katvānāti anāsaṃ katvā chinditvā pajahitvāti attho. Piṅgalāti esā piṅgaladāsī idāni sukhaṃ supatīti.
सो पुनदिवसे ततो गामा अरञ्ञं पविसन्तो अरञ्ञे एकं तापसं झानं अप्पेत्वा निसिन्नं दिस्वा ‘‘इधलोके च परलोके च झानसुखतो उत्तरितरं सुखं नाम नत्थी’’ति चिन्तेत्वा चतुत्थं गाथमाह –
So punadivase tato gāmā araññaṃ pavisanto araññe ekaṃ tāpasaṃ jhānaṃ appetvā nisinnaṃ disvā ‘‘idhaloke ca paraloke ca jhānasukhato uttaritaraṃ sukhaṃ nāma natthī’’ti cintetvā catutthaṃ gāthamāha –
१२०.
120.
‘‘न समाधिपरो अत्थि, अस्मिं लोके परम्हि च।
‘‘Na samādhiparo atthi, asmiṃ loke paramhi ca;
न परं नापि अत्तानं, विहिंसति समाहितो’’ति॥
Na paraṃ nāpi attānaṃ, vihiṃsati samāhito’’ti.
तत्थ न समाधिपरोति समाधितो परो अञ्ञो सुखधम्मो नाम नत्थीति।
Tattha na samādhiparoti samādhito paro añño sukhadhammo nāma natthīti.
सो अरञ्ञं पविसित्वा इसिपब्बज्जं पब्बजित्वा झानाभिञ्ञा उप्पादेत्वा ब्रह्मलोकपरायणो अहोसि।
So araññaṃ pavisitvā isipabbajjaṃ pabbajitvā jhānābhiññā uppādetvā brahmalokaparāyaṇo ahosi.
सत्था इमं धम्मदेसनं आहरित्वा जातकं समोधानेसि – ‘‘तदा पुरोहितो अहमेव अहोसि’’न्ति।
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā jātakaṃ samodhānesi – ‘‘tadā purohito ahameva ahosi’’nti.
सीलवीमंसजातकवण्णना दसमा।
Sīlavīmaṃsajātakavaṇṇanā dasamā.
कुटिदूसकवग्गो ततियो।
Kuṭidūsakavaggo tatiyo.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / जातकपाळि • Jātakapāḷi / ३३०. सीलवीमंसजातकं • 330. Sīlavīmaṃsajātakaṃ