| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / जातक-अट्ठकथा • Jātaka-aṭṭhakathā |
[३६२] २. सीलवीमंसजातकवण्णना
[362] 2. Sīlavīmaṃsajātakavaṇṇanā
सीलं सेय्योति इदं सत्था जेतवने विहरन्तो एकं सीलवीमंसकब्राह्मणं आरब्भ कथेसि। तं किर राजा ‘‘एस सीलसम्पन्नो’’ति अञ्ञेहि ब्राह्मणेहि अतिरेकं कत्वा पस्सति। सो चिन्तेसि ‘‘किं नु खो मं राजा ‘सीलसम्पन्नो’ति अञ्ञेहि अतिरेकं कत्वा पस्सति, उदाहु ‘सुतधरयुत्तो’ति, वीमंसिस्सामि ताव सीलस्स वा सुतस्स वा महन्तभाव’’न्ति। सो एकदिवसं हेरञ्ञिकफलकतो कहापणं गण्हि। हेरञ्ञिको गरुभावेन न किञ्चि आह, दुतियवारेपि न किञ्चि आह। ततियवारे पन तं ‘‘विलोपखादको’’ति गाहापेत्वा रञ्ञो दस्सेत्वा ‘‘किं इमिना कत’’न्ति वुत्ते ‘‘कुटुम्बं विलुम्पती’’ति आह। ‘‘सच्चं किर , ब्राह्मणा’’ति? ‘‘न, महाराज, कुटुम्बं विलुम्पामि, मय्हं पन ‘सीलं नु खो महन्तं, सुतं नु खो’ति कुक्कुच्चं अहोसि, स्वाहं ‘एतेसु कतरं नु खो महन्त’न्ति वीमंसन्तो तयो वारे कहापणं गण्हिं, तं मं एस बन्धापेत्वा तुम्हाकं दस्सेति। इदानि मे सुततो सीलस्स महन्तभावो ञातो, न मे घरावासेनत्थो, पब्बजिस्सामह’’न्ति पब्बज्जं अनुजानापेत्वा घरद्वारं अनोलोकेत्वाव जेतवनं गन्त्वा सत्थारं पब्बज्जं याचि। तस्स सत्था पब्बज्जञ्च उपसम्पदञ्च दापेसि। सो अचिरूपसम्पन्नो विपस्सनं विपस्सित्वा अग्गफले पतिट्ठहि। भिक्खू धम्मसभायं कथं समुट्ठापेसुं ‘‘आवुसो, असुकब्राह्मणो अत्तनो सीलं वीमंसित्वा पब्बजितो विपस्सित्वा अरहत्तं पत्तो’’ति। सत्था आगन्त्वा ‘‘काय नुत्थ, भिक्खवे, एतरहि कथाय सन्निसिन्ना’’ति पुच्छित्वा ‘‘इमाय नामा’’ति वुत्ते ‘‘न, भिक्खवे, इदानि अयमेव, पुब्बे पण्डितापि सीलं वीमंसित्वा पब्बजित्वा अत्तनो पतिट्ठं करिंसुयेवा’’ति वत्वा अतीतं आहरि।
Sīlaṃ seyyoti idaṃ satthā jetavane viharanto ekaṃ sīlavīmaṃsakabrāhmaṇaṃ ārabbha kathesi. Taṃ kira rājā ‘‘esa sīlasampanno’’ti aññehi brāhmaṇehi atirekaṃ katvā passati. So cintesi ‘‘kiṃ nu kho maṃ rājā ‘sīlasampanno’ti aññehi atirekaṃ katvā passati, udāhu ‘sutadharayutto’ti, vīmaṃsissāmi tāva sīlassa vā sutassa vā mahantabhāva’’nti. So ekadivasaṃ heraññikaphalakato kahāpaṇaṃ gaṇhi. Heraññiko garubhāvena na kiñci āha, dutiyavārepi na kiñci āha. Tatiyavāre pana taṃ ‘‘vilopakhādako’’ti gāhāpetvā rañño dassetvā ‘‘kiṃ iminā kata’’nti vutte ‘‘kuṭumbaṃ vilumpatī’’ti āha. ‘‘Saccaṃ kira , brāhmaṇā’’ti? ‘‘Na, mahārāja, kuṭumbaṃ vilumpāmi, mayhaṃ pana ‘sīlaṃ nu kho mahantaṃ, sutaṃ nu kho’ti kukkuccaṃ ahosi, svāhaṃ ‘etesu kataraṃ nu kho mahanta’nti vīmaṃsanto tayo vāre kahāpaṇaṃ gaṇhiṃ, taṃ maṃ esa bandhāpetvā tumhākaṃ dasseti. Idāni me sutato sīlassa mahantabhāvo ñāto, na me gharāvāsenattho, pabbajissāmaha’’nti pabbajjaṃ anujānāpetvā gharadvāraṃ anoloketvāva jetavanaṃ gantvā satthāraṃ pabbajjaṃ yāci. Tassa satthā pabbajjañca upasampadañca dāpesi. So acirūpasampanno vipassanaṃ vipassitvā aggaphale patiṭṭhahi. Bhikkhū dhammasabhāyaṃ kathaṃ samuṭṭhāpesuṃ ‘‘āvuso, asukabrāhmaṇo attano sīlaṃ vīmaṃsitvā pabbajito vipassitvā arahattaṃ patto’’ti. Satthā āgantvā ‘‘kāya nuttha, bhikkhave, etarahi kathāya sannisinnā’’ti pucchitvā ‘‘imāya nāmā’’ti vutte ‘‘na, bhikkhave, idāni ayameva, pubbe paṇḍitāpi sīlaṃ vīmaṃsitvā pabbajitvā attano patiṭṭhaṃ kariṃsuyevā’’ti vatvā atītaṃ āhari.
अतीते बाराणसियं ब्रह्मदत्ते रज्जं कारेन्ते बोधिसत्तो ब्राह्मणकुले निब्बत्तित्वा वयप्पत्तो तक्कसिलायं सब्बसिप्पानि उग्गण्हित्वा बाराणसिं आगन्त्वा राजानं पस्सि। राजा तस्स पुरोहितट्ठानं अदासि। सो पञ्च सीलानि रक्खति। राजापि नं ‘‘सीलवा’’ति गरुं कत्वा पस्सि। सो चिन्तेसि ‘‘किं नु खो राजा ‘सीलवा’ति मं गरुं कत्वा पस्सति, उदाहु ‘सुतधरयुत्तो’’’ति। सब्बं पच्चुप्पन्नवत्थुसदिसमेव। इध पन सो ब्राह्मणो ‘‘इदानि मे सुततो सीलस्स महन्तभावो ञातो’’ति वत्वा इमा पञ्च गाथा अभासि –
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto brāhmaṇakule nibbattitvā vayappatto takkasilāyaṃ sabbasippāni uggaṇhitvā bārāṇasiṃ āgantvā rājānaṃ passi. Rājā tassa purohitaṭṭhānaṃ adāsi. So pañca sīlāni rakkhati. Rājāpi naṃ ‘‘sīlavā’’ti garuṃ katvā passi. So cintesi ‘‘kiṃ nu kho rājā ‘sīlavā’ti maṃ garuṃ katvā passati, udāhu ‘sutadharayutto’’’ti. Sabbaṃ paccuppannavatthusadisameva. Idha pana so brāhmaṇo ‘‘idāni me sutato sīlassa mahantabhāvo ñāto’’ti vatvā imā pañca gāthā abhāsi –
६५.
65.
‘‘सीलं सेय्यो सुतं सेय्यो, इति मे संसयो अहु।
‘‘Sīlaṃ seyyo sutaṃ seyyo, iti me saṃsayo ahu;
सीलमेव सुता सेय्यो, इति मे नत्थि संसयो॥
Sīlameva sutā seyyo, iti me natthi saṃsayo.
६६.
66.
‘‘मोघा जाति च वण्णो च, सीलमेव किरुत्तमं।
‘‘Moghā jāti ca vaṇṇo ca, sīlameva kiruttamaṃ;
सीलेन अनुपेतस्स, सुतेनत्थो न विज्जति॥
Sīlena anupetassa, sutenattho na vijjati.
६७.
67.
‘‘खत्तियो च अधम्मट्ठो, वेस्सो चाधम्मनिस्सितो।
‘‘Khattiyo ca adhammaṭṭho, vesso cādhammanissito;
ते परिच्चज्जुभो लोके, उपपज्जन्ति दुग्गतिं॥
Te pariccajjubho loke, upapajjanti duggatiṃ.
६८.
68.
‘‘खत्तिया ब्राह्मणा वेस्सा, सुद्दा चण्डालपुक्कुसा।
‘‘Khattiyā brāhmaṇā vessā, suddā caṇḍālapukkusā;
इध धम्मं चरित्वान, भवन्ति तिदिवे समा॥
Idha dhammaṃ caritvāna, bhavanti tidive samā.
६९.
69.
‘‘न वेदा सम्परायाय, न जाति नापि बन्धवा।
‘‘Na vedā samparāyāya, na jāti nāpi bandhavā;
सकञ्च सीलं संसुद्धं, सम्परायाय सुखाय चा’’ति॥
Sakañca sīlaṃ saṃsuddhaṃ, samparāyāya sukhāya cā’’ti.
तत्थ सीलमेव सुता सेय्योति सुतपरियत्तितो सतगुणेन सहस्सगुणेन सीलमेव उत्तरितरन्ति। एवञ्च पन वत्वा सीलं नामेतं एकविधं संवरवसेन, दुविधं चारित्तवारित्तवसेन, तिविधं कायिकवाचसिकमानसिकवसेन, चतुब्बिधं पातिमोक्खसंवरइन्द्रियसंवरआजीवपारिसुद्धिपच्चयसन्निस्सितवसेनाति मातिकं ठपेत्वा वित्थारेन्तो सीलस्स वण्णं अभासि।
Tattha sīlameva sutā seyyoti sutapariyattito sataguṇena sahassaguṇena sīlameva uttaritaranti. Evañca pana vatvā sīlaṃ nāmetaṃ ekavidhaṃ saṃvaravasena, duvidhaṃ cārittavārittavasena, tividhaṃ kāyikavācasikamānasikavasena, catubbidhaṃ pātimokkhasaṃvaraindriyasaṃvaraājīvapārisuddhipaccayasannissitavasenāti mātikaṃ ṭhapetvā vitthārento sīlassa vaṇṇaṃ abhāsi.
मोघाति अफला तुच्छा। जातीति खत्तियकुलादीसु निब्बत्ति। वण्णोति सरीरवण्णो अभिरूपभावो। या हि यस्मा सीलरहितस्स जातिसम्पदा वा वण्णसम्पदा वा सग्गसुखं दातुं न सक्कोति, तस्मा उभयम्पि तं ‘‘मोघ’’न्ति आह। सीलमेव किराति अनुस्सववसेन वदति, न पन सयं जानाति। अनुपेतस्साति अनुपगतस्स। सुतेनत्थो न विज्जतीति सीलरहितस्स सुतपरियत्तिमत्तेन इधलोके वा परलोके वा काचि वड्ढि नाम नत्थि।
Moghāti aphalā tucchā. Jātīti khattiyakulādīsu nibbatti. Vaṇṇoti sarīravaṇṇo abhirūpabhāvo. Yā hi yasmā sīlarahitassa jātisampadā vā vaṇṇasampadā vā saggasukhaṃ dātuṃ na sakkoti, tasmā ubhayampi taṃ ‘‘mogha’’nti āha. Sīlameva kirāti anussavavasena vadati, na pana sayaṃ jānāti. Anupetassāti anupagatassa. Sutenattho na vijjatīti sīlarahitassa sutapariyattimattena idhaloke vā paraloke vā kāci vaḍḍhi nāma natthi.
ततो परा द्वे गाथा जातिया मोघभावदस्सनत्थं वुत्ता। तत्थ ते परिच्चज्जुभो लोकेति ते दुस्सीला देवलोकञ्च मनुस्सलोकञ्चाति उभोपि लोके परिच्चजित्वा दुग्गतिं उपपज्जन्ति। चण्डालपुक्कुसाति छवछड्डकचण्डाला च पुप्फछड्डकपुक्कुसा च। भवन्ति तिदिवे समाति एते सब्बेपि सीलानुभावेन देवलोके निब्बत्ता समा होन्ति निब्बिसेसा, देवात्वेव सङ्ख्यं गच्छन्ति।
Tato parā dve gāthā jātiyā moghabhāvadassanatthaṃ vuttā. Tattha te pariccajjubho loketi te dussīlā devalokañca manussalokañcāti ubhopi loke pariccajitvā duggatiṃ upapajjanti. Caṇḍālapukkusāti chavachaḍḍakacaṇḍālā ca pupphachaḍḍakapukkusā ca. Bhavanti tidive samāti ete sabbepi sīlānubhāvena devaloke nibbattā samā honti nibbisesā, devātveva saṅkhyaṃ gacchanti.
पञ्चमगाथा सब्बेसम्पि सुतादीनं मोघभावदस्सनत्थं वुत्ता। तस्सत्थो – महाराज, एते वेदादयो ठपेत्वा इधलोके यसमत्तदानं सम्पराये दुतिये वा ततिये वा भवे यसं वा सुखं वा दातुं नाम न सक्कोन्ति, परिसुद्धं पन अत्तनो सीलमेव तं दातुं सक्कोतीति।
Pañcamagāthā sabbesampi sutādīnaṃ moghabhāvadassanatthaṃ vuttā. Tassattho – mahārāja, ete vedādayo ṭhapetvā idhaloke yasamattadānaṃ samparāye dutiye vā tatiye vā bhave yasaṃ vā sukhaṃ vā dātuṃ nāma na sakkonti, parisuddhaṃ pana attano sīlameva taṃ dātuṃ sakkotīti.
एवं महासत्तो सीलगुणे थोमेत्वा राजानं पब्बज्जं अनुजानापेत्वा तं दिवसमेव हिमवन्तं पविसित्वा इसिपब्बज्जं पब्बजित्वा अभिञ्ञा च समापत्तियो च निब्बत्तेत्वा अपरिहीनज्झानो ब्रह्मलोकपरायणो अहोसि।
Evaṃ mahāsatto sīlaguṇe thometvā rājānaṃ pabbajjaṃ anujānāpetvā taṃ divasameva himavantaṃ pavisitvā isipabbajjaṃ pabbajitvā abhiññā ca samāpattiyo ca nibbattetvā aparihīnajjhāno brahmalokaparāyaṇo ahosi.
सत्था इमं धम्मदेसनं आहरित्वा जातकं समोधानेसि – ‘‘तदा सीलं वीमंसित्वा इसिपब्बज्जं पब्बजितो अहमेव अहोसि’’न्ति।
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā jātakaṃ samodhānesi – ‘‘tadā sīlaṃ vīmaṃsitvā isipabbajjaṃ pabbajito ahameva ahosi’’nti.
सीलवीमंसजातकवण्णना दुतिया।
Sīlavīmaṃsajātakavaṇṇanā dutiyā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / जातकपाळि • Jātakapāḷi / ३६२. सीलवीमंसजातकं • 362. Sīlavīmaṃsajātakaṃ
