| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / जातक-अट्ठकथा • Jātaka-aṭṭhakathā |
[२९०] १०. सीलवीमंसकजातकवण्णना
[290] 10. Sīlavīmaṃsakajātakavaṇṇanā
सीलं किरेव कल्याणन्ति इदं सत्था जेतवने विहरन्तो एकं सीलवीमंसकब्राह्मणं आरब्भ कथेसि। वत्थु पन पच्चुप्पन्नम्पि अतीतम्पि हेट्ठा एककनिपाते सीलवीमंसकजातके (जा॰ १.१.८६) वित्थारितमेव। इध पन बाराणसियं ब्रह्मदत्ते रज्जं कारेन्ते तस्स पुरोहितो सीलसम्पन्नो ‘‘अत्तनो सीलं वीमंसिस्सामी’’ति हेरञ्ञिकफलकतो द्वे दिवसे एकेकं कहापणं गण्हि। अथ नं ततियदिवसे ‘‘चोरो’’ति गहेत्वा रञ्ञो सन्तिकं नयिंसु। सो अन्तरामग्गे अहितुण्डिके सप्पं कीळापेन्ते अद्दस। अथ नं राजा दिस्वा ‘‘कस्मा एवरूपं अकासी’’ति पुच्छि । ब्राह्मणो ‘‘अत्तनो सीलं वीमंसितुकामताया’’ति वत्वा इमा गाथा अवोच –
Sīlaṃkireva kalyāṇanti idaṃ satthā jetavane viharanto ekaṃ sīlavīmaṃsakabrāhmaṇaṃ ārabbha kathesi. Vatthu pana paccuppannampi atītampi heṭṭhā ekakanipāte sīlavīmaṃsakajātake (jā. 1.1.86) vitthāritameva. Idha pana bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente tassa purohito sīlasampanno ‘‘attano sīlaṃ vīmaṃsissāmī’’ti heraññikaphalakato dve divase ekekaṃ kahāpaṇaṃ gaṇhi. Atha naṃ tatiyadivase ‘‘coro’’ti gahetvā rañño santikaṃ nayiṃsu. So antarāmagge ahituṇḍike sappaṃ kīḷāpente addasa. Atha naṃ rājā disvā ‘‘kasmā evarūpaṃ akāsī’’ti pucchi . Brāhmaṇo ‘‘attano sīlaṃ vīmaṃsitukāmatāyā’’ti vatvā imā gāthā avoca –
११८.
118.
‘‘सीलं किरेव कल्याणं, सीलं लोके अनुत्तरं।
‘‘Sīlaṃ kireva kalyāṇaṃ, sīlaṃ loke anuttaraṃ;
पस्स घोरविसो नागो, सीलवाति न हञ्ञति॥
Passa ghoraviso nāgo, sīlavāti na haññati.
११९.
119.
‘‘सोहं सीलं समादिस्सं, लोके अनुमतं सिवं।
‘‘Sohaṃ sīlaṃ samādissaṃ, loke anumataṃ sivaṃ;
अरियवुत्तिसमाचारो, येन वुच्चति सीलवा॥
Ariyavuttisamācāro, yena vuccati sīlavā.
१२०.
120.
‘‘ञातीनञ्च पियो होति, मित्तेसु च विरोचति।
‘‘Ñātīnañca piyo hoti, mittesu ca virocati;
कायस्स भेदा सुगतिं, उपपज्जति सीलवा’’ति॥
Kāyassa bhedā sugatiṃ, upapajjati sīlavā’’ti.
तत्थ सीलन्ति आचारो। किराति अनुस्सवत्थे निपातो। कल्याणन्ति सोभनं, ‘‘सीलं किरेव कल्याण’’न्ति एवं पण्डिता वदन्तीति अत्थो। पस्साति अत्तानमेव वदति। न हञ्ञतीति परम्पि न विहेठेति, परेहिपि न विहेठीयति। समादिस्सन्ति समादियिस्सामि। अनुमतं सिवन्ति ‘‘खेमं निब्भय’’न्ति एवं पण्डितेहि सम्पटिच्छितं। येन वुच्चतीति येन सीलेन सीलवा पुरिसो अरियानं बुद्धादीनं पटिपत्तिं समाचरन्तो ‘‘अरियवुत्तिसमाचारो’’ति वुच्चति, तमहं समादियिस्सामीति अत्थो। विरोचतीति पब्बतमत्थके अग्गिक्खन्धो विय विरोचति।
Tattha sīlanti ācāro. Kirāti anussavatthe nipāto. Kalyāṇanti sobhanaṃ, ‘‘sīlaṃ kireva kalyāṇa’’nti evaṃ paṇḍitā vadantīti attho. Passāti attānameva vadati. Na haññatīti parampi na viheṭheti, parehipi na viheṭhīyati. Samādissanti samādiyissāmi. Anumataṃ sivanti ‘‘khemaṃ nibbhaya’’nti evaṃ paṇḍitehi sampaṭicchitaṃ. Yena vuccatīti yena sīlena sīlavā puriso ariyānaṃ buddhādīnaṃ paṭipattiṃ samācaranto ‘‘ariyavuttisamācāro’’ti vuccati, tamahaṃ samādiyissāmīti attho. Virocatīti pabbatamatthake aggikkhandho viya virocati.
एवं बोधिसत्तो तीहि गाथाहि सीलस्स वण्णं पकासेन्तो रञ्ञो धम्मं देसेत्वा ‘‘महाराज, मम गेहे पितु सन्तकं मातु सन्तकं अत्तना उप्पादितं तया दिन्नञ्च बहु धनं अत्थि , परियन्तो नाम न पञ्ञायति, अहं पन सीलं वीमंसन्तो हेरञ्ञिकफलकतो कहापणे गण्हिं। इदानि मया इमस्मिं लोके जातिगोत्तकुलपदेसानं लामकभावो, सीलस्सेव च जेट्ठकभावो ञातो, अहं पब्बजिस्सामि, पब्बज्जं मे अनुजानाही’’ति अनुजानापेत्वा रञ्ञा पुनप्पुनं याचियमानोपि निक्खम्म हिमवन्तं पविसित्वा इसिपब्बज्जं पब्बजित्वा अभिञ्ञा च समापत्तियो च निब्बत्तेत्वा ब्रह्मलोकपरायणो अहोसि।
Evaṃ bodhisatto tīhi gāthāhi sīlassa vaṇṇaṃ pakāsento rañño dhammaṃ desetvā ‘‘mahārāja, mama gehe pitu santakaṃ mātu santakaṃ attanā uppāditaṃ tayā dinnañca bahu dhanaṃ atthi , pariyanto nāma na paññāyati, ahaṃ pana sīlaṃ vīmaṃsanto heraññikaphalakato kahāpaṇe gaṇhiṃ. Idāni mayā imasmiṃ loke jātigottakulapadesānaṃ lāmakabhāvo, sīlasseva ca jeṭṭhakabhāvo ñāto, ahaṃ pabbajissāmi, pabbajjaṃ me anujānāhī’’ti anujānāpetvā raññā punappunaṃ yāciyamānopi nikkhamma himavantaṃ pavisitvā isipabbajjaṃ pabbajitvā abhiññā ca samāpattiyo ca nibbattetvā brahmalokaparāyaṇo ahosi.
सत्था इमं धम्मदेसनं आहरित्वा जातकं समोधानेसि – ‘‘तदा सीलवीमंसको पुरोहितो ब्राह्मणो अहमेव अहोसि’’न्ति।
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā jātakaṃ samodhānesi – ‘‘tadā sīlavīmaṃsako purohito brāhmaṇo ahameva ahosi’’nti.
सीलवीमंसकजातकवण्णना दसमा।
Sīlavīmaṃsakajātakavaṇṇanā dasamā.
अब्भन्तरवग्गो चतुत्थो।
Abbhantaravaggo catuttho.
तस्सुद्दानं –
Tassuddānaṃ –
दुम कंसवरुत्तमब्यग्घमिगा, मणयो मणि सालुकमव्हयनो।
Duma kaṃsavaruttamabyagghamigā, maṇayo maṇi sālukamavhayano;
अनुसासनियोपि च मच्छवरो, मणिकुण्डलकेन किरेन दसाति॥
Anusāsaniyopi ca macchavaro, maṇikuṇḍalakena kirena dasāti.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / जातकपाळि • Jātakapāḷi / २९०. सीलवीमंसकजातकं • 290. Sīlavīmaṃsakajātakaṃ
