| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / जातक-अट्ठकथा • Jātaka-aṭṭhakathā |
[३०५] ५. सीलवीमंसनजातकवण्णना
[305] 5. Sīlavīmaṃsanajātakavaṇṇanā
नत्थि लोके रहो नामाति इदं सत्था जेतवने विहरन्तो किलेसनिग्गहं आरब्भ कथेसि। वत्थु एकादसकनिपाते पानीयजातके (जा॰ १.११.५९ आदयो) आवि भविस्सति। अयं पनेत्थ सङ्खेपो – पञ्चसता भिक्खू अन्तोजेतवने वसन्ता मज्झिमयामसमनन्तरे कामवितक्कं वितक्कयिंसु। सत्था छसुपि रत्तिदिवाकोट्ठासेसु यथा एकचक्खुको चक्खुं, एकपुत्तो पुत्तं, चामरी वालं अप्पमादेन रक्खति, एवं निच्चकालं भिक्खू ओलोकेति। सो रत्तिभागे दिब्बचक्खुना जेतवनं ओलोकेन्तो चक्कवत्तिरञ्ञो अत्तनो निवेसने उप्पन्नचोरे विय ते भिक्खू दिस्वा गन्धकुटिं विवरित्वा आनन्दत्थेरं आमन्तेत्वा ‘‘आनन्द, अन्तोजेतवने कोटिसन्थारे वसनकभिक्खू सन्निपातापेत्वा गन्धकुटिद्वारे आसनं पञ्ञापेही’’ति आह। सो तथा कत्वा सत्थु पटिवेदेसि। सत्था पञ्ञत्तासने निसीदित्वा सब्बसङ्गाहिकवसेन आमन्तेत्वा ‘‘भिक्खवे, पोराणकपण्डिता ‘पापकरणे रहो नाम नत्थी’ति पापं न करिंसू’’ति वत्वा तेहि याचितो अतीतं आहरि।
Natthiloke raho nāmāti idaṃ satthā jetavane viharanto kilesaniggahaṃ ārabbha kathesi. Vatthu ekādasakanipāte pānīyajātake (jā. 1.11.59 ādayo) āvi bhavissati. Ayaṃ panettha saṅkhepo – pañcasatā bhikkhū antojetavane vasantā majjhimayāmasamanantare kāmavitakkaṃ vitakkayiṃsu. Satthā chasupi rattidivākoṭṭhāsesu yathā ekacakkhuko cakkhuṃ, ekaputto puttaṃ, cāmarī vālaṃ appamādena rakkhati, evaṃ niccakālaṃ bhikkhū oloketi. So rattibhāge dibbacakkhunā jetavanaṃ olokento cakkavattirañño attano nivesane uppannacore viya te bhikkhū disvā gandhakuṭiṃ vivaritvā ānandattheraṃ āmantetvā ‘‘ānanda, antojetavane koṭisanthāre vasanakabhikkhū sannipātāpetvā gandhakuṭidvāre āsanaṃ paññāpehī’’ti āha. So tathā katvā satthu paṭivedesi. Satthā paññattāsane nisīditvā sabbasaṅgāhikavasena āmantetvā ‘‘bhikkhave, porāṇakapaṇḍitā ‘pāpakaraṇe raho nāma natthī’ti pāpaṃ na kariṃsū’’ti vatvā tehi yācito atītaṃ āhari.
अतीते बाराणसियं ब्रह्मदत्ते रज्जं कारेन्ते बोधिसत्तो ब्राह्मणकुले निब्बत्तित्वा वयप्पत्तो तत्थेव बाराणसियं दिसापामोक्खस्स आचरियस्स सन्तिके पञ्चन्नं माणवकसतानं जेट्ठको हुत्वा सिप्पं उग्गण्हाति। आचरियस्स पन वयप्पत्ता धीता अत्थि। सो चिन्तेसि ‘‘इमेसं माणवकानं सीलं वीमंसित्वा सीलसम्पन्नस्सेव धीतरं दस्सामी’’ति। सो एकदिवसं माणवके आमन्तेत्वा ‘‘ताता, मय्हं धीता वयप्पत्ता, विवाहमस्सा कारेस्सामि, वत्थालङ्कारं लद्धुं वट्टति, गच्छथ तुम्हे अत्तनो अत्तनो ञातकानं अपस्सन्तानञ्ञेव थेनेत्वा वत्थालङ्कारे आहरथ, केनचि अदिट्ठमेव गण्हामि, दस्सेत्वा आभतं न गण्हामी’’ति आह। ते ‘‘साधू’’ति सम्पटिच्छित्वा ततो पट्ठाय ञातकानं अपस्सन्तानं थेनेत्वा वत्थपिळन्धनादीनि आहरन्ति। आचरियो आभताभतं विसुं विसुं ठपेसि। बोधिसत्तो पन न किञ्चि आहरि। अथ नं आचरियो आह ‘‘त्वं पन, तात, न किञ्चि आहरसी’’ति। ‘‘आम, आचरिया’’ति। ‘‘कस्मा, ताता’’ति। ‘‘तुम्हे न कस्सचि पस्स्सन्तस्स आभतं गण्हथ, अहं पन पापकरणे रहो नाम न पस्सामी’’ति दीपेन्तो इमा द्वे गाथा आह –
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto brāhmaṇakule nibbattitvā vayappatto tattheva bārāṇasiyaṃ disāpāmokkhassa ācariyassa santike pañcannaṃ māṇavakasatānaṃ jeṭṭhako hutvā sippaṃ uggaṇhāti. Ācariyassa pana vayappattā dhītā atthi. So cintesi ‘‘imesaṃ māṇavakānaṃ sīlaṃ vīmaṃsitvā sīlasampannasseva dhītaraṃ dassāmī’’ti. So ekadivasaṃ māṇavake āmantetvā ‘‘tātā, mayhaṃ dhītā vayappattā, vivāhamassā kāressāmi, vatthālaṅkāraṃ laddhuṃ vaṭṭati, gacchatha tumhe attano attano ñātakānaṃ apassantānaññeva thenetvā vatthālaṅkāre āharatha, kenaci adiṭṭhameva gaṇhāmi, dassetvā ābhataṃ na gaṇhāmī’’ti āha. Te ‘‘sādhū’’ti sampaṭicchitvā tato paṭṭhāya ñātakānaṃ apassantānaṃ thenetvā vatthapiḷandhanādīni āharanti. Ācariyo ābhatābhataṃ visuṃ visuṃ ṭhapesi. Bodhisatto pana na kiñci āhari. Atha naṃ ācariyo āha ‘‘tvaṃ pana, tāta, na kiñci āharasī’’ti. ‘‘Āma, ācariyā’’ti. ‘‘Kasmā, tātā’’ti. ‘‘Tumhe na kassaci passsantassa ābhataṃ gaṇhatha, ahaṃ pana pāpakaraṇe raho nāma na passāmī’’ti dīpento imā dve gāthā āha –
१७.
17.
‘‘नत्थि लोके रहो नाम, पापकम्मं पकुब्बतो।
‘‘Natthi loke raho nāma, pāpakammaṃ pakubbato;
पस्सन्ति वनभूतानि, तं बालो मञ्ञती रहो॥
Passanti vanabhūtāni, taṃ bālo maññatī raho.
१८.
18.
‘‘अहं रहो न पस्सामि, सुञ्ञं वापि न विज्जति।
‘‘Ahaṃ raho na passāmi, suññaṃ vāpi na vijjati;
यत्थ अञ्ञं न पस्सामि, असुञ्ञं होति तं मया’’ति॥
Yattha aññaṃ na passāmi, asuññaṃ hoti taṃ mayā’’ti.
तत्थ रहोति पटिच्छन्नट्ठानं। वनभूतानीति वने निब्बत्तभूतानि। तं बालोति तं पापकम्मं रहो मया कतन्ति बालो मञ्ञति। सुञ्ञं वापीति यं वा ठानं सत्तेहि सुञ्ञं तुच्छं भवेय्य, तम्पि नत्थीति आह।
Tattha rahoti paṭicchannaṭṭhānaṃ. Vanabhūtānīti vane nibbattabhūtāni. Taṃ bāloti taṃ pāpakammaṃ raho mayā katanti bālo maññati. Suññaṃ vāpīti yaṃ vā ṭhānaṃ sattehi suññaṃ tucchaṃ bhaveyya, tampi natthīti āha.
आचरियो तस्स पसीदित्वा ‘‘तात, न मय्हं गेहे धनं नत्थि, अहं पन सीलसम्पन्नस्स धीतरं दातुकामो इमे माणवके वीमंसन्तो एवमकासिं, मम धीता तुय्हमेव अनुच्छविका’’ति धीतरं अलङ्करित्वा बोधिसत्तस्स अदासि। सेसमाणवके ‘‘तुम्हेहि आभताभतं तुम्हाकं गेहमेव नेथा’’ति आह।
Ācariyo tassa pasīditvā ‘‘tāta, na mayhaṃ gehe dhanaṃ natthi, ahaṃ pana sīlasampannassa dhītaraṃ dātukāmo ime māṇavake vīmaṃsanto evamakāsiṃ, mama dhītā tuyhameva anucchavikā’’ti dhītaraṃ alaṅkaritvā bodhisattassa adāsi. Sesamāṇavake ‘‘tumhehi ābhatābhataṃ tumhākaṃ gehameva nethā’’ti āha.
सत्था ‘‘इति खो, भिक्खवे, ते दुस्सीलमाणवका अत्तनो दुस्सीलताय तं इत्थिं न लभिंसु, इतरो पण्डितमाणवो सीलसम्पन्नताय लभी’’ति वत्वा अभिसम्बुद्धो हुत्वा इतरा द्वे गाथा अभासि –
Satthā ‘‘iti kho, bhikkhave, te dussīlamāṇavakā attano dussīlatāya taṃ itthiṃ na labhiṃsu, itaro paṇḍitamāṇavo sīlasampannatāya labhī’’ti vatvā abhisambuddho hutvā itarā dve gāthā abhāsi –
१९.
19.
‘‘दुज्जच्चो च सुजच्चो च, नन्दो च सुखवड्ढितो।
‘‘Dujjacco ca sujacco ca, nando ca sukhavaḍḍhito;
वज्जो च अद्धुवसीलो च, ते धम्मं जहुमत्थिका॥
Vajjo ca addhuvasīlo ca, te dhammaṃ jahumatthikā.
२०.
20.
‘‘ब्राह्मणो च कथं जहे, सब्बधम्मान पारगू।
‘‘Brāhmaṇo ca kathaṃ jahe, sabbadhammāna pāragū;
यो धम्ममनुपालेति, धितिमा सच्चनिक्कमो’’ति॥
Yo dhammamanupāleti, dhitimā saccanikkamo’’ti.
तत्थ दुज्जच्चोतिआदयो छ जेट्ठकमाणवा, तेसं नामं गण्हि, अवसेसानं नामं अग्गहेत्वा सब्बसङ्गाहिकवसेनेव ‘‘ते धम्मं जहुमत्थिका’’ति आह। तत्थ तेति सब्बेपि ते माणवा। धम्मन्ति इत्थिपटिलाभसभावं । जहुमत्थिकाति जहुं अत्थिका, अयमेव वा पाठो। मकारो पदब्यञ्जनसन्धिवसेन वुत्तो। इदं वुत्तं होति – सब्बेपि ते माणवा ताय इत्थिया अत्थिकाव हुत्वा अत्तनो दुस्सीलताय तं इत्थिपटिलाभसभावं जहिंसु।
Tattha dujjaccotiādayo cha jeṭṭhakamāṇavā, tesaṃ nāmaṃ gaṇhi, avasesānaṃ nāmaṃ aggahetvā sabbasaṅgāhikavaseneva ‘‘te dhammaṃ jahumatthikā’’ti āha. Tattha teti sabbepi te māṇavā. Dhammanti itthipaṭilābhasabhāvaṃ . Jahumatthikāti jahuṃ atthikā, ayameva vā pāṭho. Makāro padabyañjanasandhivasena vutto. Idaṃ vuttaṃ hoti – sabbepi te māṇavā tāya itthiyā atthikāva hutvā attano dussīlatāya taṃ itthipaṭilābhasabhāvaṃ jahiṃsu.
ब्राह्मणो चाति इतरो पन सीलसम्पन्नो ब्राह्मणो। कथं जहेति केन कारणेन तं इत्थिपटिलाभसभावं जहिस्सति। सब्बधम्मानन्ति इमस्मिं ठाने लोकियानि पञ्च सीलानि, दस सीलानि, तीणि सुचरितानि च, सब्बधम्मा नाम, तेसं सो पारं गतोति पारगू। धम्मन्ति वुत्तप्पकारमेव धम्मं यो अनुपालेति रक्खति। धितिमाति सीलरक्खनधितिया समन्नागतो। सच्चनिक्कमोति सच्चे सभावभूते यथावुत्ते सीलधम्मे निक्कमेन समन्नागतो।
Brāhmaṇo cāti itaro pana sīlasampanno brāhmaṇo. Kathaṃ jaheti kena kāraṇena taṃ itthipaṭilābhasabhāvaṃ jahissati. Sabbadhammānanti imasmiṃ ṭhāne lokiyāni pañca sīlāni, dasa sīlāni, tīṇi sucaritāni ca, sabbadhammā nāma, tesaṃ so pāraṃ gatoti pāragū. Dhammanti vuttappakārameva dhammaṃ yo anupāleti rakkhati. Dhitimāti sīlarakkhanadhitiyā samannāgato. Saccanikkamoti sacce sabhāvabhūte yathāvutte sīladhamme nikkamena samannāgato.
सत्था इमं धम्मदेसनं आहरित्वा सच्चानि पकासेत्वा जातकं समोधानेसि, सच्चपरियोसाने तानि पञ्च भिक्खुसतानि अरहत्ते पतिट्ठहिंसु।
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā saccāni pakāsetvā jātakaṃ samodhānesi, saccapariyosāne tāni pañca bhikkhusatāni arahatte patiṭṭhahiṃsu.
तदा आचरियो सारिपुत्तो अहोसि, पण्डितमाणवो पन अहमेव अहोसिन्ति।
Tadā ācariyo sāriputto ahosi, paṇḍitamāṇavo pana ahameva ahosinti.
सीलवीमंसनजातकवण्णना पञ्चमा।
Sīlavīmaṃsanajātakavaṇṇanā pañcamā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / जातकपाळि • Jātakapāḷi / ३०५. सीलवीमंसनजातकं • 305. Sīlavīmaṃsanajātakaṃ
