| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / वजिरबुद्धि-टीका • Vajirabuddhi-ṭīkā |
सीमानुजाननकथावण्णना
Sīmānujānanakathāvaṇṇanā
१३८. एकावासगतानं वसेन सामग्गिं पटिक्खिपित्वा एकसीमगतानं वसेन अनुजानितुकामो भगवा ‘‘अनुजानामि, भिक्खवे, सीमं सम्मन्नितु’’न्ति आह। अथ आवासपरिच्छेदं वत्तुकामो भवेय्य। एत्तावता एकावासो यावता एकासीमा। ‘‘अनुजानामि, भिक्खवे, सीमं सम्मन्नितु’’न्ति वदेय्य। तस्मा न इध अनुञ्ञातबद्धसीमावसेन एकावासपरिच्छेदो होति, उपचारसीमावसेनेव होतीति वेदितब्बं। कथं जानितब्बन्ति चे? पाळितोव, यथाह ‘‘तेन खो पन समयेन आयस्मा उपनन्दो सक्यपुत्तो एको द्वीसु आवासेसु वस्सं वसि…पे॰… एकाधिप्पाय’’न्ति (महाव॰ ३६४)। अञ्ञथा वस्सच्छेदोति अनिट्ठप्पसङ्गोव, कथं? एकावासवसेनेव चे सामग्गी, बहुआवासअनावासेसु न सम्भवेय्य। ततो सो तं आवासं गच्छन्तो बहिद्धा उपोसथं करोति। ‘‘न, भिक्खवे, तदहुपोसथे सभिक्खुको अनावासो गन्तब्बो’’तिआदि (महाव॰ १८१)-पाळिविरोधो सतिपि सङ्घे अनावासे उपोसथस्स अकत्तब्बतो। अनावासेपि चे सामग्गी लब्भति, ‘‘एत्तावता सामग्गी, यावता एकावासो’’ति न वत्तब्बं, तस्मा सब्बथा पुरिमनयो पच्छिमेनेव पटिक्खित्तोति कत्वा नानावासवसेनपि सामग्गीति वेदितब्बं। ‘‘तं कम्मं करोमाति वत्वा न अकंसू’तिआदीसु विय अनागतम्पि अपेक्खति, तस्मा ‘करोमा’ति वुत्ते न वट्टती’’ति वदन्ति। ‘‘सीमं असोधेत्वापि निमित्तं कित्तेतुं वट्टती’’ति लिखितं। हेट्ठिमकोटिया अड्ढट्ठमरतनुब्बेधो हत्थिप्पमाणो। सचे एको बद्धो होति, न कातब्बोति एत्थ ‘‘चतूसु दिसासु चतुन्नं पब्बतकूटानं हेट्ठा पिट्ठिपासाणसदिसे पासाणे ठितत्ता एकाबद्धभावे सतिपि पथवितो उद्धं तेसं सम्बन्धे असति हेट्ठा पथविगतसम्बन्धमत्ते अब्बोहारिकं कत्वा कित्तेतुं वट्टति। तेनेव ‘पिट्ठिपासाणो अतिमहन्तोपि पासाणसङ्ख्यमेव गच्छती’ति वुत्तं। पथवितो हेट्ठा तस्स महन्तभावे गय्हमाने पब्बतमेव होती’’ति अनुगण्ठिपदे वुत्तं। ‘‘चिनित्वा कतपंसुपुञ्जे तिणगुम्बरुक्खा चे जायन्ति, पब्बतो होतीति धम्मसिरित्थेरो। नेवाति उपतिस्सत्थेरो’’ति वुत्तं।
138. Ekāvāsagatānaṃ vasena sāmaggiṃ paṭikkhipitvā ekasīmagatānaṃ vasena anujānitukāmo bhagavā ‘‘anujānāmi, bhikkhave, sīmaṃ sammannitu’’nti āha. Atha āvāsaparicchedaṃ vattukāmo bhaveyya. Ettāvatā ekāvāso yāvatā ekāsīmā. ‘‘Anujānāmi, bhikkhave, sīmaṃ sammannitu’’nti vadeyya. Tasmā na idha anuññātabaddhasīmāvasena ekāvāsaparicchedo hoti, upacārasīmāvaseneva hotīti veditabbaṃ. Kathaṃ jānitabbanti ce? Pāḷitova, yathāha ‘‘tena kho pana samayena āyasmā upanando sakyaputto eko dvīsu āvāsesu vassaṃ vasi…pe… ekādhippāya’’nti (mahāva. 364). Aññathā vassacchedoti aniṭṭhappasaṅgova, kathaṃ? Ekāvāsavaseneva ce sāmaggī, bahuāvāsaanāvāsesu na sambhaveyya. Tato so taṃ āvāsaṃ gacchanto bahiddhā uposathaṃ karoti. ‘‘Na, bhikkhave, tadahuposathe sabhikkhuko anāvāso gantabbo’’tiādi (mahāva. 181)-pāḷivirodho satipi saṅghe anāvāse uposathassa akattabbato. Anāvāsepi ce sāmaggī labbhati, ‘‘ettāvatā sāmaggī, yāvatā ekāvāso’’ti na vattabbaṃ, tasmā sabbathā purimanayo pacchimeneva paṭikkhittoti katvā nānāvāsavasenapi sāmaggīti veditabbaṃ. ‘‘Taṃ kammaṃ karomāti vatvā na akaṃsū’tiādīsu viya anāgatampi apekkhati, tasmā ‘karomā’ti vutte na vaṭṭatī’’ti vadanti. ‘‘Sīmaṃ asodhetvāpi nimittaṃ kittetuṃ vaṭṭatī’’ti likhitaṃ. Heṭṭhimakoṭiyā aḍḍhaṭṭhamaratanubbedho hatthippamāṇo. Sace eko baddho hoti, na kātabboti ettha ‘‘catūsu disāsu catunnaṃ pabbatakūṭānaṃ heṭṭhā piṭṭhipāsāṇasadise pāsāṇe ṭhitattā ekābaddhabhāve satipi pathavito uddhaṃ tesaṃ sambandhe asati heṭṭhā pathavigatasambandhamatte abbohārikaṃ katvā kittetuṃ vaṭṭati. Teneva ‘piṭṭhipāsāṇo atimahantopi pāsāṇasaṅkhyameva gacchatī’ti vuttaṃ. Pathavito heṭṭhā tassa mahantabhāve gayhamāne pabbatameva hotī’’ti anugaṇṭhipade vuttaṃ. ‘‘Cinitvā katapaṃsupuñje tiṇagumbarukkhā ce jāyanti, pabbato hotīti dhammasiritthero. Nevāti upatissatthero’’ti vuttaṃ.
पासाणोति ‘‘सुधामयपासाणोपि वट्टती’’ति वदन्ति। वीमंसितब्बं इट्ठकाय पटिक्खित्तत्ता। द्वत्तिंसपलगुळपिण्डप्पमाणो तुलताय, न तुलगणनाय। सोपीति खाणुको विय उट्ठितपासाणो।
Pāsāṇoti ‘‘sudhāmayapāsāṇopi vaṭṭatī’’ti vadanti. Vīmaṃsitabbaṃ iṭṭhakāya paṭikkhittattā. Dvattiṃsapalaguḷapiṇḍappamāṇo tulatāya, na tulagaṇanāya. Sopīti khāṇuko viya uṭṭhitapāsāṇo.
चतुपञ्चरुक्खनिमित्तमत्तम्पीति एकच्चेसु निमित्तसद्दो नत्थि। एत्थ तयो चे साररुक्खा होन्ति, द्वे असाररुक्खा, साररुक्खानं बहुत्तं इच्छितब्बं। ‘‘सुसानम्पि इध ‘वनमेवा’ति सङ्ख्यं गच्छति सयंजातत्ता’’ति वुत्तं। केचि पन ‘‘चतूसु द्वे अन्तोसारा चे, वट्टति। अन्तोसारा अधिका, समा वा, वट्टति। तस्मा बहूसुपि द्वे चे अन्तोसारा अत्थि, वट्टती’’ति वदन्ति।
Catupañcarukkhanimittamattampīti ekaccesu nimittasaddo natthi. Ettha tayo ce sārarukkhā honti, dve asārarukkhā, sārarukkhānaṃ bahuttaṃ icchitabbaṃ. ‘‘Susānampi idha ‘vanamevā’ti saṅkhyaṃ gacchati sayaṃjātattā’’ti vuttaṃ. Keci pana ‘‘catūsu dve antosārā ce, vaṭṭati. Antosārā adhikā, samā vā, vaṭṭati. Tasmā bahūsupi dve ce antosārā atthi, vaṭṭatī’’ti vadanti.
परभागेति एत्थ ‘‘एतेहि बद्धट्ठानतो गतत्ता वट्टति। तथा दीघमग्गेपि गहितट्ठानतो गतट्ठानस्स अञ्ञत्ता’’ति वदन्ति।
Parabhāgeti ettha ‘‘etehi baddhaṭṭhānato gatattā vaṭṭati. Tathā dīghamaggepi gahitaṭṭhānato gataṭṭhānassa aññattā’’ti vadanti.
अन्वद्धमासन्ति एत्थ ‘‘अनुबद्धो अद्धमासो, अद्धमासस्स वा अनू’’ति लिखितं। ‘‘अन्तरवासको तेमियती’’ति वुत्तत्ता तत्तकप्पमाणउदकेयेव कातुं वट्टतीति केचि। तेमियतीति इमिना हेट्ठिमकोटिया नदिलक्खणं वुत्तं। एवरूपाय नदिया यस्मिं ठाने चत्तारो मासे अप्पं वा बहुं वा उदकं अज्झोत्थरित्वा पवत्तति, तस्मिं ठाने अप्पोदकेपि ठत्वा कातुं वट्टतीति एके। ‘‘पवत्तनट्ठाने नदिनिमित्त’न्ति वुत्तत्ता सेतुतो परतो तत्तकं उदकं यदि पवत्तति, नदी एवा’’ति वदन्ति।
Anvaddhamāsanti ettha ‘‘anubaddho addhamāso, addhamāsassa vā anū’’ti likhitaṃ. ‘‘Antaravāsako temiyatī’’ti vuttattā tattakappamāṇaudakeyeva kātuṃ vaṭṭatīti keci. Temiyatīti iminā heṭṭhimakoṭiyā nadilakkhaṇaṃ vuttaṃ. Evarūpāya nadiyā yasmiṃ ṭhāne cattāro māse appaṃ vā bahuṃ vā udakaṃ ajjhottharitvā pavattati, tasmiṃ ṭhāne appodakepi ṭhatvā kātuṃ vaṭṭatīti eke. ‘‘Pavattanaṭṭhāne nadinimitta’nti vuttattā setuto parato tattakaṃ udakaṃ yadi pavattati, nadī evā’’ti vadanti.
जातस्सरादीसु ठितोदकं जातस्सरादिपदेसेन अनन्तरिकम्पि निमित्तं कातुं वट्टति नदिपारसीमाय निमित्तं विय। सचे सो पदेसो कालन्तरेन गामखेत्तभावं पापुणाति, तत्थ अञ्ञं सीमं सम्मन्नितुं वट्टति। उक्खेपिमन्ति उद्धरित्वा गहेतब्बकं।
Jātassarādīsu ṭhitodakaṃ jātassarādipadesena anantarikampi nimittaṃ kātuṃ vaṭṭati nadipārasīmāya nimittaṃ viya. Sace so padeso kālantarena gāmakhettabhāvaṃ pāpuṇāti, tattha aññaṃ sīmaṃ sammannituṃ vaṭṭati. Ukkhepimanti uddharitvā gahetabbakaṃ.
अबद्धसीमविहारानं सीमाय उपचारं ठपेत्वाति ‘‘आयतिं सम्मन्नितब्बाय ओकासं ठपेत्वा’’ति लिखितं। अन्तोनिमित्तगतेहि पनाति ‘‘एकस्स उपड्ढं अन्तोकत्तुकामताय सति सब्बेसं आगमने पयोजनं नत्थीति कत्वा ‘अन्तोनिमित्तगतेही’ति वुत्तं, तञ्च सामीचिवसेना’’ति वदन्ति। अनागमनम्पि वट्टतीति ‘‘सीमाय अबद्धत्ता वग्गं नाम न होती’’ति लिखितं। ‘‘अञ्ञस्मिं गामखेत्ते ठत्वा निमित्तकित्तनकाले, समानसंवासकसीमाय सम्मन्ननकाले च आगमनपयोजनं नत्थी’’ति वुत्तं। भेरिसञ्ञं वाति ‘‘सम्मन्ननपरियोसानं करोमाति वत्वा’’ति लिखितं, तेन तादिसे काले तं कप्पतीति सिद्धं होति। किं इमिना? सुखकरणत्थन्ति महाजनसन्निपातनपरिस्समं अकत्वा अप्पतरेहि सुखकरणत्थं। यदि महासीमाबन्धनकाले अन्तरायो होति, तत्तकेनपि सुखविहारोति दस्सनत्थं ‘‘पठम’’न्ति वुत्तन्ति एके। ततो ओरं न वट्टतीति कथं पञ्ञायतीति? वीसतिवग्गकरणीयपरमत्ता सङ्घकम्मस्स। कम्मारहेन सद्धिं एकवीसति भिक्खू चे गण्हाति, वट्टति। तत्तकप्पमाणं सुखनिसज्जवसेन वेदितब्बं। तमेव निमित्तं अञ्ञेपि कित्तेत्वा सचे बन्धन्ति, वट्टतीति एके।
Abaddhasīmavihārānaṃ sīmāya upacāraṃ ṭhapetvāti ‘‘āyatiṃ sammannitabbāya okāsaṃ ṭhapetvā’’ti likhitaṃ. Antonimittagatehi panāti ‘‘ekassa upaḍḍhaṃ antokattukāmatāya sati sabbesaṃ āgamane payojanaṃ natthīti katvā ‘antonimittagatehī’ti vuttaṃ, tañca sāmīcivasenā’’ti vadanti. Anāgamanampi vaṭṭatīti ‘‘sīmāya abaddhattā vaggaṃ nāma na hotī’’ti likhitaṃ. ‘‘Aññasmiṃ gāmakhette ṭhatvā nimittakittanakāle, samānasaṃvāsakasīmāya sammannanakāle ca āgamanapayojanaṃ natthī’’ti vuttaṃ. Bherisaññaṃ vāti ‘‘sammannanapariyosānaṃ karomāti vatvā’’ti likhitaṃ, tena tādise kāle taṃ kappatīti siddhaṃ hoti. Kiṃ iminā? Sukhakaraṇatthanti mahājanasannipātanaparissamaṃ akatvā appatarehi sukhakaraṇatthaṃ. Yadi mahāsīmābandhanakāle antarāyo hoti, tattakenapi sukhavihāroti dassanatthaṃ ‘‘paṭhama’’nti vuttanti eke. Tato oraṃ na vaṭṭatīti kathaṃ paññāyatīti? Vīsativaggakaraṇīyaparamattā saṅghakammassa. Kammārahena saddhiṃ ekavīsati bhikkhū ce gaṇhāti, vaṭṭati. Tattakappamāṇaṃ sukhanisajjavasena veditabbaṃ. Tameva nimittaṃ aññepi kittetvā sace bandhanti, vaṭṭatīti eke.
‘‘एवं बद्धासु पन…पे॰… सीमन्तरिका हि गामखेत्तं भजती’’ति न आवासवसेन सामग्गीपरिच्छेदो, किन्तु सीमावसेनेवाति दस्सनत्थं वुत्तं। ‘‘निमित्तुपगपासाणे ठपेत्वा’’ति सञ्चारिमनिमित्तस्स तप्परतो वुत्तं। इतो पट्ठाय गण्ठिपदक्कमो होति – न सक्खिस्सन्तीति ते अविप्पवासं असल्लक्खेत्वा ‘‘समानसंवासकमेव समूहनिस्सामा’’ति वायामन्ता समूहनितुं न सक्खिस्सन्ति। ‘‘एकरतनप्पमाणा’’ति सुविञ्ञेय्यन्तरा होतीति कत्वा वुत्तं। एकङ्गुलमत्तम्पि वट्टतेव। खण्डसीमतो पट्ठाय बन्धनं आचिण्णं। आचिण्णकरणेन विगतसम्मोहो होतीति। कुटिगेहेति कुटिघरे भूमिघरे। उदुक्खलंवाति भूमिउदुक्खलं विय खुद्दकावाटं। ‘‘पमुखे’’ति भूमिकुटिं सन्धाय वुत्तन्ति एके। हेट्ठा न ओतरतीति भित्तितो ओरं निमित्तानि ठपेत्वा कित्तितत्ता हेट्ठा आकासे न ओतरति, उपरि कते पासादेति अत्थो। भित्तिलग्गेति भित्तिनिस्सितके। इमे किर भित्तिलग्गापि ‘‘एकाबद्धा’’ति न वुच्चन्ति। सब्बो पासादो सीमट्ठो होतीति एकाबद्धो वा होतु, मा वा। तालमूलकपब्बतो नाम अनुपुब्बेन तनुको। आकासपब्भारन्ति अपरिक्खेपपब्भारं। सुसिरपासाणो नाम लेणं होति। अन्तोलेणन्ति पब्बतस्स अन्तोलेणं। द्वारं पन सन्धाय परतो ‘‘ओरतो’’ति वुत्तं, सब्बथापि सीमतो बहिलेणेन ओतरतीति अधिप्पायो।
‘‘Evaṃbaddhāsu pana…pe… sīmantarikā hi gāmakhettaṃ bhajatī’’ti na āvāsavasena sāmaggīparicchedo, kintu sīmāvasenevāti dassanatthaṃ vuttaṃ. ‘‘Nimittupagapāsāṇe ṭhapetvā’’ti sañcārimanimittassa tapparato vuttaṃ. Ito paṭṭhāya gaṇṭhipadakkamo hoti – na sakkhissantīti te avippavāsaṃ asallakkhetvā ‘‘samānasaṃvāsakameva samūhanissāmā’’ti vāyāmantā samūhanituṃ na sakkhissanti. ‘‘Ekaratanappamāṇā’’ti suviññeyyantarā hotīti katvā vuttaṃ. Ekaṅgulamattampi vaṭṭateva. Khaṇḍasīmato paṭṭhāya bandhanaṃ āciṇṇaṃ. Āciṇṇakaraṇena vigatasammoho hotīti. Kuṭigeheti kuṭighare bhūmighare. Udukkhalaṃvāti bhūmiudukkhalaṃ viya khuddakāvāṭaṃ. ‘‘Pamukhe’’ti bhūmikuṭiṃ sandhāya vuttanti eke. Heṭṭhā na otaratīti bhittito oraṃ nimittāni ṭhapetvā kittitattā heṭṭhā ākāse na otarati, upari kate pāsādeti attho. Bhittilaggeti bhittinissitake. Ime kira bhittilaggāpi ‘‘ekābaddhā’’ti na vuccanti. Sabbo pāsādo sīmaṭṭho hotīti ekābaddho vā hotu, mā vā. Tālamūlakapabbato nāma anupubbena tanuko. Ākāsapabbhāranti aparikkhepapabbhāraṃ. Susirapāsāṇo nāma leṇaṃ hoti. Antoleṇanti pabbatassa antoleṇaṃ. Dvāraṃ pana sandhāya parato ‘‘orato’’ti vuttaṃ, sabbathāpi sīmato bahileṇena otaratīti adhippāyo.
महासीमं सोधेत्वाति सीमट्ठं दूरगतम्पि सीमगतं सीमसम्बन्धंव, तस्मा तं अनामसित्वा ठातब्बन्ति अधिप्पायो। यदि एवं ‘‘तन्निस्सितकं अपनेत्वा कम्मं कातुं वट्टती’’ति वत्तब्बं। महाअट्ठकथायम्पि ‘‘सीमं सोधेत्वा कातब्ब’’न्ति एत्तकमेव वुत्तं। महाथेरापि ‘‘सोधेतब्ब’’मिच्चेव वदन्तीति एके। ‘‘महासीमं सोधेत्वा वा कम्मं कातब्ब’’न्ति च पाठो अत्थि। ‘‘वुत्तनयेनेवा’’ति च परतो वक्खति, तस्मा साधारणपाठोव सुन्दरोति एके। पुरिमनयेपीति खण्डसीमाय उट्ठहित्वा महासीमाय ओनतेपीति अत्थो। उक्खिपापेत्वा कातुं न वट्टति। कस्मा? अन्तो ठितत्ता। रुक्खस्स हेट्ठा पथविगतं मूलं खण्डसीमाव होति, अब्बोहारिकं वाति अपरे। ‘‘मज्झे पन छिन्ने महासीमाय ठितमूलं महासीममेव भजति, खण्डसीमाय ठितं खण्डसीममेव भजति तदायत्तपथविरसादीहि अनुग्गहितत्ता’’ति वुत्तं। ‘‘सीमाय पच्छा उट्ठितरुक्खे निसीदित्वा कम्मं कातुं वट्टति पच्छासीमायं कतगेहे विया’’ति वत्वा ‘‘बन्धनकाले ठितरुक्खे निसीदित्वा कातुं न वट्टति उपरिसीमाय अगमनतो’’ति कारणं वदन्ति। एवं सति बन्धनकाले पुन आरोहणं नाम नत्थि, बन्धितकाले एव आरुहतीति आपज्जति। पच्छा उट्ठितरुक्खो पन तप्पटिबद्धत्ता सीमसङ्ख्यमेव गतो, एवं पुब्बे उट्ठितरुक्खोपीति गहेतब्बं। ‘‘यं किञ्चिपी’’ति वचनतो तिणादिपि सङ्गहितं। महाथेरापि तिणं सोधेत्वाव करोन्तीति।
Mahāsīmaṃ sodhetvāti sīmaṭṭhaṃ dūragatampi sīmagataṃ sīmasambandhaṃva, tasmā taṃ anāmasitvā ṭhātabbanti adhippāyo. Yadi evaṃ ‘‘tannissitakaṃ apanetvā kammaṃ kātuṃ vaṭṭatī’’ti vattabbaṃ. Mahāaṭṭhakathāyampi ‘‘sīmaṃ sodhetvā kātabba’’nti ettakameva vuttaṃ. Mahātherāpi ‘‘sodhetabba’’micceva vadantīti eke. ‘‘Mahāsīmaṃ sodhetvā vā kammaṃ kātabba’’nti ca pāṭho atthi. ‘‘Vuttanayenevā’’ti ca parato vakkhati, tasmā sādhāraṇapāṭhova sundaroti eke. Purimanayepīti khaṇḍasīmāya uṭṭhahitvā mahāsīmāya onatepīti attho. Ukkhipāpetvā kātuṃ na vaṭṭati. Kasmā? Anto ṭhitattā. Rukkhassa heṭṭhā pathavigataṃ mūlaṃ khaṇḍasīmāva hoti, abbohārikaṃ vāti apare. ‘‘Majjhe pana chinne mahāsīmāya ṭhitamūlaṃ mahāsīmameva bhajati, khaṇḍasīmāya ṭhitaṃ khaṇḍasīmameva bhajati tadāyattapathavirasādīhi anuggahitattā’’ti vuttaṃ. ‘‘Sīmāya pacchā uṭṭhitarukkhe nisīditvā kammaṃ kātuṃ vaṭṭati pacchāsīmāyaṃ katagehe viyā’’ti vatvā ‘‘bandhanakāle ṭhitarukkhe nisīditvā kātuṃ na vaṭṭati uparisīmāya agamanato’’ti kāraṇaṃ vadanti. Evaṃ sati bandhanakāle puna ārohaṇaṃ nāma natthi, bandhitakāle eva āruhatīti āpajjati. Pacchā uṭṭhitarukkho pana tappaṭibaddhattā sīmasaṅkhyameva gato, evaṃ pubbe uṭṭhitarukkhopīti gahetabbaṃ. ‘‘Yaṃ kiñcipī’’ti vacanato tiṇādipi saṅgahitaṃ. Mahātherāpi tiṇaṃ sodhetvāva karontīti.
१४०. यस्मा मज्झतो कोणं होति, तस्मा ‘‘कोणतो कोण’’न्ति वुत्तं। ‘‘आपत्तिञ्च आपज्जति अचित्तकत्ता’’ति वदन्ति। पारयतीति अज्झोत्थरति। का सा? सीमा। ‘‘या सब्बन्तिमेन…पे॰… वहती’’ति ततो हेट्ठिमा नावासङ्ख्यं न गच्छतीति कत्वा वुत्तन्ति एके, तं न युत्तं दुतियपाराजिके नावट्ठभण्डाधिकारे तस्सापि अधिप्पेतत्ता। मज्झिमपुरिसस्स भारप्पमाणेन वुत्तन्ति एके। भिक्खुनीनम्पि नदीपारसीमासम्भवतो तासं ‘‘एका वा नदीपारं गच्छेय्या’’ति वुत्तदोसपरिहरणत्थन्ति आचरियस्स तक्को। उभयत्थापि धुव-सद्दो गहितो। तेन उपोसथन्तराय परिहरणत्थं उपोसथदिवसो नियमतोव वुत्तो। एत्थ च नावा नाम पमाणयुत्ता सब्बसाधारणा थम्भनावा अधिप्पेता, न कुल्लनावाति नो तक्कोति आचरियो। रुक्खं छिन्दित्वा कतोति अत्थो। सचे एकं गामखेत्तं, सब्बनिमित्तानं अन्तो ठिते भिक्खू हत्थपासगते कत्वा सम्मन्नितब्बा। नानागामखेत्तं चे, अनागमनम्पि वट्टति। उभयतीरे निमित्तकित्तनमत्तेन दीपको सङ्गहितो न होति, तस्मा दीपके निमित्तानि कित्तेतब्बानेव। ‘‘नदिया हेट्ठा निसिन्नभिक्खु कम्मं कोपेति। उपरियेव हि नदी होती’’ति वदन्ति।
140. Yasmā majjhato koṇaṃ hoti, tasmā ‘‘koṇato koṇa’’nti vuttaṃ. ‘‘Āpattiñca āpajjati acittakattā’’ti vadanti. Pārayatīti ajjhottharati. Kā sā? Sīmā. ‘‘Yā sabbantimena…pe… vahatī’’ti tato heṭṭhimā nāvāsaṅkhyaṃ na gacchatīti katvā vuttanti eke, taṃ na yuttaṃ dutiyapārājike nāvaṭṭhabhaṇḍādhikāre tassāpi adhippetattā. Majjhimapurisassa bhārappamāṇena vuttanti eke. Bhikkhunīnampi nadīpārasīmāsambhavato tāsaṃ ‘‘ekā vā nadīpāraṃ gaccheyyā’’ti vuttadosapariharaṇatthanti ācariyassa takko. Ubhayatthāpi dhuva-saddo gahito. Tena uposathantarāya pariharaṇatthaṃ uposathadivaso niyamatova vutto. Ettha ca nāvā nāma pamāṇayuttā sabbasādhāraṇā thambhanāvā adhippetā, na kullanāvāti no takkoti ācariyo. Rukkhaṃ chinditvā katoti attho. Sace ekaṃ gāmakhettaṃ, sabbanimittānaṃ anto ṭhite bhikkhū hatthapāsagate katvā sammannitabbā. Nānāgāmakhettaṃ ce, anāgamanampi vaṭṭati. Ubhayatīre nimittakittanamattena dīpako saṅgahito na hoti, tasmā dīpake nimittāni kittetabbāneva. ‘‘Nadiyā heṭṭhā nisinnabhikkhu kammaṃ kopeti. Upariyeva hi nadī hotī’’ti vadanti.
सीमानुजाननकथावण्णना निट्ठिता।
Sīmānujānanakathāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / विनयपिटक • Vinayapiṭaka / महावग्गपाळि • Mahāvaggapāḷi / ७१. सीमानुजानना • 71. Sīmānujānanā
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / विनयपिटक (अट्ठकथा) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / महावग्ग-अट्ठकथा • Mahāvagga-aṭṭhakathā / सीमानुजाननकथा • Sīmānujānanakathā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / सारत्थदीपनी-टीका • Sāratthadīpanī-ṭīkā / सीमानुजाननकथावण्णना • Sīmānujānanakathāvaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / विमतिविनोदनी-टीका • Vimativinodanī-ṭīkā / सीमानुजाननकथावण्णना • Sīmānujānanakathāvaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / पाचित्यादियोजनापाळि • Pācityādiyojanāpāḷi / ७१. सीमानुजाननकथा • 71. Sīmānujānanakathā
