| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / जातक-अट्ठकथा • Jātaka-aṭṭhakathā |
[११३] ३. सिङ्गालजातकवण्णना
[113] 3. Siṅgālajātakavaṇṇanā
सद्दहासि सिङ्गालस्साति इदं सत्था वेळुवने विहरन्तो देवदत्तं आरब्भ कथेसि। तस्मिञ्हि समये भिक्खू धम्मसभायं सन्निपतित्वा ‘‘आवुसो, देवदत्तेन पञ्च भिक्खुसतानि आदाय गयासीसं गन्त्वा ‘यं समणो गोतमो करोति, न सो धम्मो। यमहं करोमि, अयमेव धम्मो’ति ते भिक्खू अत्तनो लद्धिं गाहापेत्वा ठानप्पत्तं मुसावादं कत्वा सङ्घं भिन्दित्वा एकसीमाय द्वे उपोसथा कता’’ति देवदत्तस्स अगुणकथं कथेन्ता निसीदिंसु। सत्था आगन्त्वा ‘‘काय नुत्थ, भिक्खवे, एतरहि कथाय सन्निसिन्ना’’ति पुच्छित्वा ‘‘इमाय नामा’’ति वुत्ते ‘‘न, भिक्खवे, देवदत्तो इदानेव मुसावादी, पुब्बेपि मुसावादीयेवा’’ति वत्वा अतीतं आहरि।
Saddahāsisiṅgālassāti idaṃ satthā veḷuvane viharanto devadattaṃ ārabbha kathesi. Tasmiñhi samaye bhikkhū dhammasabhāyaṃ sannipatitvā ‘‘āvuso, devadattena pañca bhikkhusatāni ādāya gayāsīsaṃ gantvā ‘yaṃ samaṇo gotamo karoti, na so dhammo. Yamahaṃ karomi, ayameva dhammo’ti te bhikkhū attano laddhiṃ gāhāpetvā ṭhānappattaṃ musāvādaṃ katvā saṅghaṃ bhinditvā ekasīmāya dve uposathā katā’’ti devadattassa aguṇakathaṃ kathentā nisīdiṃsu. Satthā āgantvā ‘‘kāya nuttha, bhikkhave, etarahi kathāya sannisinnā’’ti pucchitvā ‘‘imāya nāmā’’ti vutte ‘‘na, bhikkhave, devadatto idāneva musāvādī, pubbepi musāvādīyevā’’ti vatvā atītaṃ āhari.
अतीते बाराणसियं ब्रह्मदत्ते रज्जं कारेन्ते बोधिसत्तो सुसानवने रुक्खदेवता हुत्वा निब्बत्ति। तदा बाराणसियं नक्खत्तं घुट्ठं अहोसि। मनुस्सा ‘‘यक्खबलिकम्मं करोमा’’ति तेसु तेसु चच्चररच्छादिट्ठानेसु मच्छमंसादीनि विप्पकिरित्वा कपालकेसु बहुं सुरं ठपयिंसु। अथेको सिङ्गालो अड्ढरत्तसमये निद्धमनेन नगरं पविसित्वा मच्छमंसं खादित्वा सुरं पिवित्वा पुन्नागगच्छन्तरं पविसित्वा याव अरुणुग्गमना निद्दं ओक्कमि। सो पबुज्झित्वा आलोकं दिस्वा ‘‘इदानि निक्खमितुं न सक्का’’ति मग्गसमीपं गन्त्वा अदिस्समानो निपज्जित्वा अञ्ञे मनुस्से दिस्वापि किञ्चि अवत्वा एकं ब्राह्मणं मुखधोवनत्थाय गच्छन्तं दिस्वा चिन्तेसि ‘‘ब्राह्मणा नाम धनलोला होन्ति, इमं धनेन पलोभेत्वा यथा मं उपकच्छकन्तरे कत्वा उत्तरासङ्गेन पटिच्छादेत्वा नगरा नीहरति, तथा करिस्सामी’’ति। सो मनुस्सभासाय ‘‘ब्राह्मणा’’ति आह। सो निवत्तित्वा ‘‘को मं पक्कोसती’’ति आह। ‘‘अहं, ब्राह्मणा’’ति। ‘‘किंकारणा’’ति। ‘‘ब्राह्मण, मय्हं द्वे कहापणसतानि अत्थि। सचे मं उपकच्छकन्तरे कत्वा उत्तरासङ्गेन पटिच्छादेत्वा यथा न कोचि पस्सति, तथा नगरा निक्खामेतुं सक्कोसि, तुय्हं ते कहापणे दस्सामी’’ति। ब्राह्मणो धनलोभेन ‘‘साधू’’ति सम्पटिच्छित्वा तं तथा कत्वा आदाय नगरा निक्खमित्वा थोकं अगमासि। अथ नं सिङ्गालो पुच्छि ‘‘कतरट्ठानं, ब्राह्मणा’’ति? ‘‘असुकं नामा’’ति। ‘‘अञ्ञं थोकं ठानं गच्छा’’ति। एवं पुनप्पुनं वदन्तो महासुसानं पत्वा ‘‘इध मं ओतारेही’’ति आह। तत्थ नं ओतारेसि। अथ सिङ्गालो ‘‘तेन हि, ब्राह्मण, उत्तरिसाटकं पत्थरा’’ति आह। सो धनलोभेन ‘‘साधू’’ति पत्थरि। अथ नं ‘‘इमं रुक्खमूलं खणाही’’ति पथविखणने योजेत्वा ब्राह्मणस्स उत्तरिसाटकं अभिरुय्ह चतूसु कण्णेसु च मज्झे चाति पञ्चसु ठानेसु सरीरनिस्सन्दं पातेत्वा मक्खेत्वा चेव तेमेत्वा च सुसानवनं पाविसि। बोधिसत्तो रुक्खविटपे ठत्वा इमं गाथमाह –
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto susānavane rukkhadevatā hutvā nibbatti. Tadā bārāṇasiyaṃ nakkhattaṃ ghuṭṭhaṃ ahosi. Manussā ‘‘yakkhabalikammaṃ karomā’’ti tesu tesu caccararacchādiṭṭhānesu macchamaṃsādīni vippakiritvā kapālakesu bahuṃ suraṃ ṭhapayiṃsu. Atheko siṅgālo aḍḍharattasamaye niddhamanena nagaraṃ pavisitvā macchamaṃsaṃ khāditvā suraṃ pivitvā punnāgagacchantaraṃ pavisitvā yāva aruṇuggamanā niddaṃ okkami. So pabujjhitvā ālokaṃ disvā ‘‘idāni nikkhamituṃ na sakkā’’ti maggasamīpaṃ gantvā adissamāno nipajjitvā aññe manusse disvāpi kiñci avatvā ekaṃ brāhmaṇaṃ mukhadhovanatthāya gacchantaṃ disvā cintesi ‘‘brāhmaṇā nāma dhanalolā honti, imaṃ dhanena palobhetvā yathā maṃ upakacchakantare katvā uttarāsaṅgena paṭicchādetvā nagarā nīharati, tathā karissāmī’’ti. So manussabhāsāya ‘‘brāhmaṇā’’ti āha. So nivattitvā ‘‘ko maṃ pakkosatī’’ti āha. ‘‘Ahaṃ, brāhmaṇā’’ti. ‘‘Kiṃkāraṇā’’ti. ‘‘Brāhmaṇa, mayhaṃ dve kahāpaṇasatāni atthi. Sace maṃ upakacchakantare katvā uttarāsaṅgena paṭicchādetvā yathā na koci passati, tathā nagarā nikkhāmetuṃ sakkosi, tuyhaṃ te kahāpaṇe dassāmī’’ti. Brāhmaṇo dhanalobhena ‘‘sādhū’’ti sampaṭicchitvā taṃ tathā katvā ādāya nagarā nikkhamitvā thokaṃ agamāsi. Atha naṃ siṅgālo pucchi ‘‘kataraṭṭhānaṃ, brāhmaṇā’’ti? ‘‘Asukaṃ nāmā’’ti. ‘‘Aññaṃ thokaṃ ṭhānaṃ gacchā’’ti. Evaṃ punappunaṃ vadanto mahāsusānaṃ patvā ‘‘idha maṃ otārehī’’ti āha. Tattha naṃ otāresi. Atha siṅgālo ‘‘tena hi, brāhmaṇa, uttarisāṭakaṃ pattharā’’ti āha. So dhanalobhena ‘‘sādhū’’ti patthari. Atha naṃ ‘‘imaṃ rukkhamūlaṃ khaṇāhī’’ti pathavikhaṇane yojetvā brāhmaṇassa uttarisāṭakaṃ abhiruyha catūsu kaṇṇesu ca majjhe cāti pañcasu ṭhānesu sarīranissandaṃ pātetvā makkhetvā ceva temetvā ca susānavanaṃ pāvisi. Bodhisatto rukkhaviṭape ṭhatvā imaṃ gāthamāha –
११३.
113.
‘‘सद्दहासि सिङ्गालस्स, सुरापीतस्स ब्राह्मण।
‘‘Saddahāsi siṅgālassa, surāpītassa brāhmaṇa;
सिप्पिकानं सतं नत्थि, कुतो कंससता दुवे’’ति॥
Sippikānaṃ sataṃ natthi, kuto kaṃsasatā duve’’ti.
तत्थ सद्दहासीति सद्दहसि, अयमेव वा पाठो, पत्तियायसीति अत्थो। सिप्पिकानं सतं नत्थीति एतस्स हि सिप्पिकासतम्पि नत्थि। कुतो कंससता दुवेति द्वे कहापणसतानि पनस्स कुतो एवाति।
Tattha saddahāsīti saddahasi, ayameva vā pāṭho, pattiyāyasīti attho. Sippikānaṃ sataṃ natthīti etassa hi sippikāsatampi natthi. Kuto kaṃsasatā duveti dve kahāpaṇasatāni panassa kuto evāti.
बोधिसत्तो इमं गाथं वत्वा ‘‘गच्छ, ब्राह्मण, तव साटकं धोवित्वा न्हायित्वा अत्तनो कम्मं करोही’’ति वत्वा अन्तरधायि। ब्राह्मणो तथा कत्वा ‘‘वञ्चितो वतम्ही’’ति दोमनस्सप्पत्तो पक्कामि।
Bodhisatto imaṃ gāthaṃ vatvā ‘‘gaccha, brāhmaṇa, tava sāṭakaṃ dhovitvā nhāyitvā attano kammaṃ karohī’’ti vatvā antaradhāyi. Brāhmaṇo tathā katvā ‘‘vañcito vatamhī’’ti domanassappatto pakkāmi.
सत्था इमं धम्मदेसनं आहरित्वा जातकं समोधानेसि – ‘‘तदा सिङ्गालो देवदत्तो अहोसि, रुक्खदेवता पन अहमेव अहोसि’’न्ति।
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā jātakaṃ samodhānesi – ‘‘tadā siṅgālo devadatto ahosi, rukkhadevatā pana ahameva ahosi’’nti.
सिङ्गालजातकवण्णना ततिया।
Siṅgālajātakavaṇṇanā tatiyā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / जातकपाळि • Jātakapāḷi / ११३. सिङ्गालजातकं • 113. Siṅgālajātakaṃ
