| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / जातक-अट्ठकथा • Jātaka-aṭṭhakathā |
[१४८] ८. सिङ्गालजातकवण्णना
[148] 8. Siṅgālajātakavaṇṇanā
नाहं पुनं न च पुनन्ति इदं सत्था जेतवने विहरन्तो किलेसनिग्गहं आरब्भ कथेसि। सावत्थियं किर पञ्चसतमत्ता सहायका महाविभवा सेट्ठिपुत्ता सत्थु धम्मदेसनं सुत्वा सासने उरं दत्वा पब्बजित्वा जेतवने अन्तोकोटिसन्थारे विहरिंसु। अथेकदिवसं तेसं अड्ढरत्तसमये किलेसनिस्सितो सङ्कप्पो उप्पज्जि। ते उक्कण्ठित्वा अत्तना जहितकिलेसे पुन गण्हितुं चित्तं उप्पादयिंसु। अथ सत्था अड्ढरत्तसमनन्तरे सब्बञ्ञुतञ्ञाणदण्डदीपकं उक्खिपित्वा ‘‘कतराय नु खो रतिया जेतवने भिक्खू विहरन्ती’’ति भिक्खूनं अज्झासयं ओलोकेन्तो तेसं भिक्खूनं अब्भन्तरे कामरागसङ्कप्पस्स उप्पन्नभावं अञ्ञासि। सत्था च नाम एकपुत्तिका इत्थी अत्तनो पुत्तं विय, एकचक्खुको पुरिसो चक्खुं विय अत्तनो सावके रक्खति। पुब्बण्हादीसु यस्मिं यस्मिं समये तेसं किलेसा उप्पज्जन्ति, ते तेसं किलेसे ततो परं वड्ढितुं अदत्वा तस्मिं तस्मिंयेव समये निग्गण्हाति। तेनस्स एतदहोसि ‘‘अयं चक्कवत्तिरञ्ञो अन्तोनगरेयेव चोरानं उप्पन्नकालो विय वत्तति, इदानेव तेसं धम्मदेसनं कत्वा ते किलेसे निग्गण्हित्वा अरहत्तं दस्सामी’’ति। सो सुरभिगन्धकुटितो निक्खमित्वा मधुरस्सरेन ‘‘आनन्दा’’ति आयस्मन्तं धम्मभण्डागारिकं आनन्दत्थेरं आमन्तेसि। थेरो ‘‘किं, भन्ते’’ति आगन्त्वा वन्दित्वा अट्ठासि। ‘‘आनन्द, यत्तका भिक्खू अन्तोकोटिसन्थारे विहरन्ति, सब्बेव गन्धकुटिपरिवेणे सन्निपातेही’’ति। एवं किरस्स अहोसि ‘‘सचाहं तेयेव पञ्चसते भिक्खू पक्कोसापेस्सामि। ‘सत्थारा नो अब्भन्तरे किलेसानं उप्पन्नभावो ञातो’ति संविग्गमानसा धम्मदेसनं सम्पटिच्छितुं न सक्खिस्सन्ती’’ति। तस्मा ‘‘सब्बे सन्निपातेही’’ति आह। थेरो ‘‘साधु, भन्ते’’ति अवापुरणं आदाय परिवेणेन परिवेणं आहिण्डित्वा सब्बे भिक्खू गन्धकुटिपरिवेणे सन्निपातेत्वा बुद्धासनं पञ्ञपेसि।
Nāhaṃpunaṃ na ca punanti idaṃ satthā jetavane viharanto kilesaniggahaṃ ārabbha kathesi. Sāvatthiyaṃ kira pañcasatamattā sahāyakā mahāvibhavā seṭṭhiputtā satthu dhammadesanaṃ sutvā sāsane uraṃ datvā pabbajitvā jetavane antokoṭisanthāre vihariṃsu. Athekadivasaṃ tesaṃ aḍḍharattasamaye kilesanissito saṅkappo uppajji. Te ukkaṇṭhitvā attanā jahitakilese puna gaṇhituṃ cittaṃ uppādayiṃsu. Atha satthā aḍḍharattasamanantare sabbaññutaññāṇadaṇḍadīpakaṃ ukkhipitvā ‘‘katarāya nu kho ratiyā jetavane bhikkhū viharantī’’ti bhikkhūnaṃ ajjhāsayaṃ olokento tesaṃ bhikkhūnaṃ abbhantare kāmarāgasaṅkappassa uppannabhāvaṃ aññāsi. Satthā ca nāma ekaputtikā itthī attano puttaṃ viya, ekacakkhuko puriso cakkhuṃ viya attano sāvake rakkhati. Pubbaṇhādīsu yasmiṃ yasmiṃ samaye tesaṃ kilesā uppajjanti, te tesaṃ kilese tato paraṃ vaḍḍhituṃ adatvā tasmiṃ tasmiṃyeva samaye niggaṇhāti. Tenassa etadahosi ‘‘ayaṃ cakkavattirañño antonagareyeva corānaṃ uppannakālo viya vattati, idāneva tesaṃ dhammadesanaṃ katvā te kilese niggaṇhitvā arahattaṃ dassāmī’’ti. So surabhigandhakuṭito nikkhamitvā madhurassarena ‘‘ānandā’’ti āyasmantaṃ dhammabhaṇḍāgārikaṃ ānandattheraṃ āmantesi. Thero ‘‘kiṃ, bhante’’ti āgantvā vanditvā aṭṭhāsi. ‘‘Ānanda, yattakā bhikkhū antokoṭisanthāre viharanti, sabbeva gandhakuṭipariveṇe sannipātehī’’ti. Evaṃ kirassa ahosi ‘‘sacāhaṃ teyeva pañcasate bhikkhū pakkosāpessāmi. ‘Satthārā no abbhantare kilesānaṃ uppannabhāvo ñāto’ti saṃviggamānasā dhammadesanaṃ sampaṭicchituṃ na sakkhissantī’’ti. Tasmā ‘‘sabbe sannipātehī’’ti āha. Thero ‘‘sādhu, bhante’’ti avāpuraṇaṃ ādāya pariveṇena pariveṇaṃ āhiṇḍitvā sabbe bhikkhū gandhakuṭipariveṇe sannipātetvā buddhāsanaṃ paññapesi.
सत्था पल्लङ्कं आभुजित्वा उजुं कायं पणिधाय सिलापथवियं पतिट्ठहमानो सिनेरु विय पञ्ञत्ते बुद्धासने निसीदि आवेळावेळा यमकयमका छब्बण्णघनबुद्धरस्मियो विस्सज्जेन्तो। तापि रस्मियो पातिमत्ता छत्तमत्ता कूटागारकुच्छिमत्ता छिज्जित्वा छिज्जित्वा गगनतले विज्जुलता विय सञ्चरिंसु, अण्णवकुच्छिं खोभेत्वा बालसूरियुग्गमनकालो विय अहोसि। भिक्खुसङ्घोपि सत्थारं वन्दित्वा गरुचित्तं पच्चुपट्ठपेत्वा रत्तकम्बलसाणिया परिक्खिपन्तो विय परिवारेत्वा निसीदि। सत्था ब्रह्मस्सरं निच्छारेन्तो भिक्खू आमन्तेत्वा ‘‘न, भिक्खवे, भिक्खुना नाम कामवितक्कं ब्यापादवितक्कं विहिंसावितक्कन्ति इमे तयो अकुसलवितक्के वितक्केतुं वट्टति। अन्तो उप्पन्नकिलेसो हि ‘परित्तको’ति अवमञ्ञितुं न वट्टति, किलेसो नाम पच्चामित्तसदिसो। पच्चामित्तो च खुद्दको नाम नत्थि, ओकासं लभित्वा विनासमेव पापेति, एवमेव अप्पमत्तकोपि किलेसो उप्पज्जित्वा वड्ढितुं लभन्तो महाविनासं पापेति। किलेसो नामेस हलाहलविसूपमो उप्पाटितच्छविगण्डसदिसो आसीविसपटिभागो असनिअग्गिसदिसो अल्लीयितुं न युत्तो आसङ्कितब्बो। उप्पन्नुप्पन्नक्खणेयेव पटिसङ्खानबलेन भावनाबलेन यथा मुहुत्तम्पि हदये अट्ठत्वा पदुमिनिपत्ता उदकबिन्दु विय विवट्टति, एवं पजहितब्बो। पोराणकपण्डि तापि अप्पमत्तकम्पि किलेसं गरहित्वा यथा पुन अब्भन्तरे नुप्पज्जति, एवं निग्गण्हिंसू’’ति वत्वा अतीतं आहरि।
Satthā pallaṅkaṃ ābhujitvā ujuṃ kāyaṃ paṇidhāya silāpathaviyaṃ patiṭṭhahamāno sineru viya paññatte buddhāsane nisīdi āveḷāveḷā yamakayamakā chabbaṇṇaghanabuddharasmiyo vissajjento. Tāpi rasmiyo pātimattā chattamattā kūṭāgārakucchimattā chijjitvā chijjitvā gaganatale vijjulatā viya sañcariṃsu, aṇṇavakucchiṃ khobhetvā bālasūriyuggamanakālo viya ahosi. Bhikkhusaṅghopi satthāraṃ vanditvā garucittaṃ paccupaṭṭhapetvā rattakambalasāṇiyā parikkhipanto viya parivāretvā nisīdi. Satthā brahmassaraṃ nicchārento bhikkhū āmantetvā ‘‘na, bhikkhave, bhikkhunā nāma kāmavitakkaṃ byāpādavitakkaṃ vihiṃsāvitakkanti ime tayo akusalavitakke vitakketuṃ vaṭṭati. Anto uppannakileso hi ‘parittako’ti avamaññituṃ na vaṭṭati, kileso nāma paccāmittasadiso. Paccāmitto ca khuddako nāma natthi, okāsaṃ labhitvā vināsameva pāpeti, evameva appamattakopi kileso uppajjitvā vaḍḍhituṃ labhanto mahāvināsaṃ pāpeti. Kileso nāmesa halāhalavisūpamo uppāṭitacchavigaṇḍasadiso āsīvisapaṭibhāgo asaniaggisadiso allīyituṃ na yutto āsaṅkitabbo. Uppannuppannakkhaṇeyeva paṭisaṅkhānabalena bhāvanābalena yathā muhuttampi hadaye aṭṭhatvā paduminipattā udakabindu viya vivaṭṭati, evaṃ pajahitabbo. Porāṇakapaṇḍi tāpi appamattakampi kilesaṃ garahitvā yathā puna abbhantare nuppajjati, evaṃ niggaṇhiṃsū’’ti vatvā atītaṃ āhari.
अतीते बाराणसियं ब्रह्मदत्ते रज्जं कारेन्ते बोधिसत्तो सिङ्गालयोनियं पटिसन्धिं गहेत्वा अरञ्ञे नदीतीरे निवासं कप्पेसि। अथेको जरहत्थी गङ्गातीरे कालमकासि। सिङ्गालो गोचरप्पसुतो तं मतहत्थिसरीरं दिस्वा ‘‘महा मे गोचरो उप्पन्नो’’ति गन्त्वा तं सोण्डे डंसि, नङ्गलीसाय दट्ठकालो विय अहोसि। सो ‘‘नत्थेत्थ खादितब्बयुत्तक’’न्ति दन्तेसु डंसि, थम्भे दट्ठकालो विय अहोसि। कण्णे डंसि, सुप्पकोटियं दट्ठकालो विय अहोसि। उदरे डंसि, कुसूले दट्ठकालो विय अहोसि। पादे डंसि, उदुक्खले दट्ठकालो विय अहोसि। नङ्गुट्ठे डंसि, मुसले दट्ठकालो विय अहोसि। सो ‘‘एत्थापि नत्थि खादितब्बयुत्तक’’न्ति सब्बत्थ अस्सादं अलभन्तो वच्चमग्गे डंसि, मुदुपूवे दट्ठकालो विय अहोसि। सो ‘‘लद्धं दानि मे इमस्मिं सरीरे मुदु खादितब्बयुत्तकट्ठान’’न्ति ततो पट्ठाय खादन्तो अन्तोकुच्छिं पविसित्वा वक्कहदयादीनि खादित्वा पिपासितकाले लोहितं पिवित्वा निपज्जितुकामकाले उदरं पत्थरित्वा निपज्जति।
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto siṅgālayoniyaṃ paṭisandhiṃ gahetvā araññe nadītīre nivāsaṃ kappesi. Atheko jarahatthī gaṅgātīre kālamakāsi. Siṅgālo gocarappasuto taṃ matahatthisarīraṃ disvā ‘‘mahā me gocaro uppanno’’ti gantvā taṃ soṇḍe ḍaṃsi, naṅgalīsāya daṭṭhakālo viya ahosi. So ‘‘natthettha khāditabbayuttaka’’nti dantesu ḍaṃsi, thambhe daṭṭhakālo viya ahosi. Kaṇṇe ḍaṃsi, suppakoṭiyaṃ daṭṭhakālo viya ahosi. Udare ḍaṃsi, kusūle daṭṭhakālo viya ahosi. Pāde ḍaṃsi, udukkhale daṭṭhakālo viya ahosi. Naṅguṭṭhe ḍaṃsi, musale daṭṭhakālo viya ahosi. So ‘‘etthāpi natthi khāditabbayuttaka’’nti sabbattha assādaṃ alabhanto vaccamagge ḍaṃsi, mudupūve daṭṭhakālo viya ahosi. So ‘‘laddhaṃ dāni me imasmiṃ sarīre mudu khāditabbayuttakaṭṭhāna’’nti tato paṭṭhāya khādanto antokucchiṃ pavisitvā vakkahadayādīni khāditvā pipāsitakāle lohitaṃ pivitvā nipajjitukāmakāle udaraṃ pattharitvā nipajjati.
अथस्स एतदहोसि – ‘‘इदं हत्थिसरीरं मय्हं निवाससुखताय गेहसदिसं, खादितुकामताय सति पहूतमंसं, किं दानि मे अञ्ञत्थ कम्म’’न्ति सो अञ्ञत्थ अगन्त्वा हत्थिकुच्छियंयेव मंसं खादित्वा वसति। गच्छन्ते गच्छन्ते काले निदाघे वातसम्फस्सेन चेव सूरियरस्मिसन्तापेन च तं कुणपं सुस्सित्वा वलियो गण्हि, सिङ्गालस्स पविट्ठद्वारं पिहितं, अन्तोकुच्छियं अन्धकारो अहोसि। सिङ्गालस्स लोकन्तरिकनिवासो विय जातो। कुणपे सुस्सन्ते मंसम्पि सुस्सि, लोहितम्पि पच्छिज्जि। सो निक्खमनद्वारं अलभन्तो भयप्पत्तो हुत्वा सन्धावन्तो इतो चितो च पहरित्वा निक्खमनद्वारं परियेसमानो विचरति। एवं तस्मिं उक्खलियं पिट्ठपिण्डि विय अन्तोकुच्छियं पच्चमाने कतिपाहच्चयेन महामेघो पावस्सि। अथ नं कुणपं तेमेत्वा उट्ठाय पकतिसण्ठानेन अट्ठासि। वच्चमग्गो विवटो हुत्वा तारका विय पञ्ञायि। सिङ्गालो तं छिद्दं दिस्वा ‘‘इदानि मे जीवितं लद्ध’’न्ति याव हत्थिसीसा पटिक्कमित्वा वेगेन पक्खन्दित्वा वच्चमग्गं सीसेन पहरित्वा निक्खमि। तस्स सञ्छन्नसरीरत्ता सब्बलोमानि वच्चमग्गे अल्लीयिंसु। सो तालक्खन्धसदिसेन निल्लोमेन सरीरेन उब्बिग्गचित्तो मुहुत्तं धावित्वा निवत्तित्वा निसिन्नो सरीरं ओलोकेत्वा ‘‘इदं दुक्खं मय्हं न अञ्ञेन कतं, लोभहेतु पन लोभकारणा लोभं निस्साय मया एतं कतं, इतो दानि पट्ठाय न लोभवसिको भविस्सामि, पुन हत्थिसरीरं नाम न पविसिस्सामी’’ति संविग्गहदयो हुत्वा इमं गाथमाह –
Athassa etadahosi – ‘‘idaṃ hatthisarīraṃ mayhaṃ nivāsasukhatāya gehasadisaṃ, khāditukāmatāya sati pahūtamaṃsaṃ, kiṃ dāni me aññattha kamma’’nti so aññattha agantvā hatthikucchiyaṃyeva maṃsaṃ khāditvā vasati. Gacchante gacchante kāle nidāghe vātasamphassena ceva sūriyarasmisantāpena ca taṃ kuṇapaṃ sussitvā valiyo gaṇhi, siṅgālassa paviṭṭhadvāraṃ pihitaṃ, antokucchiyaṃ andhakāro ahosi. Siṅgālassa lokantarikanivāso viya jāto. Kuṇape sussante maṃsampi sussi, lohitampi pacchijji. So nikkhamanadvāraṃ alabhanto bhayappatto hutvā sandhāvanto ito cito ca paharitvā nikkhamanadvāraṃ pariyesamāno vicarati. Evaṃ tasmiṃ ukkhaliyaṃ piṭṭhapiṇḍi viya antokucchiyaṃ paccamāne katipāhaccayena mahāmegho pāvassi. Atha naṃ kuṇapaṃ temetvā uṭṭhāya pakatisaṇṭhānena aṭṭhāsi. Vaccamaggo vivaṭo hutvā tārakā viya paññāyi. Siṅgālo taṃ chiddaṃ disvā ‘‘idāni me jīvitaṃ laddha’’nti yāva hatthisīsā paṭikkamitvā vegena pakkhanditvā vaccamaggaṃ sīsena paharitvā nikkhami. Tassa sañchannasarīrattā sabbalomāni vaccamagge allīyiṃsu. So tālakkhandhasadisena nillomena sarīrena ubbiggacitto muhuttaṃ dhāvitvā nivattitvā nisinno sarīraṃ oloketvā ‘‘idaṃ dukkhaṃ mayhaṃ na aññena kataṃ, lobhahetu pana lobhakāraṇā lobhaṃ nissāya mayā etaṃ kataṃ, ito dāni paṭṭhāya na lobhavasiko bhavissāmi, puna hatthisarīraṃ nāma na pavisissāmī’’ti saṃviggahadayo hutvā imaṃ gāthamāha –
१४८.
148.
‘‘नाहं पुनं न च पुनं, न चापि अपुनप्पुनं।
‘‘Nāhaṃ punaṃ na ca punaṃ, na cāpi apunappunaṃ;
हत्थिबोन्दिं पवेक्खामि, तथा हि भयतज्जितो’’ति॥
Hatthibondiṃ pavekkhāmi, tathā hi bhayatajjito’’ti.
तत्थ न चापि अपुनप्पुनन्ति अ-कारो निपातमत्तो। अयं पनेतिस्सा सकलायपि गाथाय अत्थो – अहञ्हि इतो पुन, ततो च पुनाति वुत्तवारतो पुन ततोपि च पुनप्पुनं वारणसरीरसङ्खातं हत्थिबोन्दिं न पवेक्खामि। किंकारणा? तथा हि भयतज्जितो, तथा हि अहं इमस्मिञ्ञेव पवेसने भयतज्जितो मरणभयेन सन्तासं संवेगं आपादितोति।
Tattha na cāpi apunappunanti a-kāro nipātamatto. Ayaṃ panetissā sakalāyapi gāthāya attho – ahañhi ito puna, tato ca punāti vuttavārato puna tatopi ca punappunaṃ vāraṇasarīrasaṅkhātaṃ hatthibondiṃ na pavekkhāmi. Kiṃkāraṇā? Tathā hi bhayatajjito, tathā hi ahaṃ imasmiññeva pavesane bhayatajjito maraṇabhayena santāsaṃ saṃvegaṃ āpāditoti.
एवञ्च पन वत्वा ततोव पलायित्वा पुन तं वा अञ्ञं वा हत्थिसरीरं निवत्तित्वापि न ओलोकेसि। ततो पट्ठाय न लोभवसिको अहोसि।
Evañca pana vatvā tatova palāyitvā puna taṃ vā aññaṃ vā hatthisarīraṃ nivattitvāpi na olokesi. Tato paṭṭhāya na lobhavasiko ahosi.
सत्था इमं धम्मदेसनं आहरित्वा ‘‘भिक्खवे, अन्तो उप्पन्नकिलेसस्स नाम वड्ढितुं अदत्वा तत्थ तत्थेव नं निग्गण्हितुं वट्टती’’ति वत्वा सच्चानि पकासेत्वा जातकं समोधानेसि। सच्चपरियोसाने पञ्चसतापि ते भिक्खू अरहत्ते पतिट्ठहिंसु, अवसेसेसु केचि सोतापन्ना, केचि सकदागामिनो, केचि अनागामिनो अहेसुं। तदा सिङ्गालो अहमेव अहोसिन्ति।
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā ‘‘bhikkhave, anto uppannakilesassa nāma vaḍḍhituṃ adatvā tattha tattheva naṃ niggaṇhituṃ vaṭṭatī’’ti vatvā saccāni pakāsetvā jātakaṃ samodhānesi. Saccapariyosāne pañcasatāpi te bhikkhū arahatte patiṭṭhahiṃsu, avasesesu keci sotāpannā, keci sakadāgāmino, keci anāgāmino ahesuṃ. Tadā siṅgālo ahameva ahosinti.
सिङ्गालजातकवण्णना अट्ठमा।
Siṅgālajātakavaṇṇanā aṭṭhamā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / जातकपाळि • Jātakapāḷi / १४८. सिङ्गालजातकं • 148. Siṅgālajātakaṃ
