| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / जातक-अट्ठकथा • Jātaka-aṭṭhakathā |
[१५२] २. सिङ्गालजातकवण्णना
[152] 2. Siṅgālajātakavaṇṇanā
असमेक्खितकम्मन्तन्ति इदं सत्था कूटागारसालायं विहरन्तो वेसालिवासिकं एकं न्हापितपुत्तं आरब्भ कथेसि। तस्स किर पिता राजूनं राजोरोधानं राजकुमारानं राजकुमारिकानञ्च मस्सुकरणकेससण्ठपनअट्ठपदट्ठपनादीनि सब्बकिच्चानि करोति सद्धो पसन्नो तिसरणगतो समादिन्नपञ्चसीलो, अन्तरन्तरे सत्थु धम्मं सुणन्तो कालं वीतिनामेति। सो एकस्मिं दिवसे राजनिवेसने कम्मं कातुं गच्छन्तो अत्तनो पुत्तं गहेत्वा गतो। सो तत्थ एकं देवच्छरापटिभागं अलङ्कतपटियत्तं लिच्छविकुमारिकं दिस्वा किलेसवसेन पटिबद्धचित्तो हुत्वा पितरा सद्धिं राजनिवेसना निक्खमित्वा ‘‘एतं कुमारिकं लभमानो जीविस्सामि, अलभमानस्स मे एत्थेव मरण’’न्ति आहारुपच्छेदं कत्वा मञ्चकं परिस्सजित्वा निपज्जि।
Asamekkhitakammantanti idaṃ satthā kūṭāgārasālāyaṃ viharanto vesālivāsikaṃ ekaṃ nhāpitaputtaṃ ārabbha kathesi. Tassa kira pitā rājūnaṃ rājorodhānaṃ rājakumārānaṃ rājakumārikānañca massukaraṇakesasaṇṭhapanaaṭṭhapadaṭṭhapanādīni sabbakiccāni karoti saddho pasanno tisaraṇagato samādinnapañcasīlo, antarantare satthu dhammaṃ suṇanto kālaṃ vītināmeti. So ekasmiṃ divase rājanivesane kammaṃ kātuṃ gacchanto attano puttaṃ gahetvā gato. So tattha ekaṃ devaccharāpaṭibhāgaṃ alaṅkatapaṭiyattaṃ licchavikumārikaṃ disvā kilesavasena paṭibaddhacitto hutvā pitarā saddhiṃ rājanivesanā nikkhamitvā ‘‘etaṃ kumārikaṃ labhamāno jīvissāmi, alabhamānassa me ettheva maraṇa’’nti āhārupacchedaṃ katvā mañcakaṃ parissajitvā nipajji.
अथ नं पिता उपसङ्कमित्वा ‘‘तात, अवत्थुम्हि छन्दरागं मा करि, हीनजच्चो त्वं न्हापितपुत्तो, लिच्छविकुमारिका खत्तियधीता जातिसम्पन्ना, न सा तुय्हं अनुच्छविका, अञ्ञं ते जातिगोत्तेहि सदिसं कुमारिकं आनेस्सामी’’ति आह। सो पितु कथं न गण्हि। अथ नं माता भाता भगिनी चूळपिता चूळमाताति सब्बेपि ञातका चेव मित्तसुहज्जा च सन्निपतित्वा सञ्ञापेन्तापि सञ्ञापेतुं नासक्खिंसु। सो तत्थेव सुस्सित्वा परिसुस्सित्वा जीवितक्खयं पापुणि। अथस्स पिता सरीरकिच्चपेतकिच्चानि कत्वा तनुसोको ‘‘सत्थारं वन्दिस्सामी’’ति बहुं गन्धमालाविलेपनं गहेत्वा महावनं गन्त्वा सत्थारं पूजेत्वा वन्दित्वा एकमन्तं निसिन्नो ‘‘किं नु खो, उपासक, बहूनि दिवसानि न दिस्ससी’’ति वुत्ते तमत्थं आरोचेसि। सत्था ‘‘न खो, उपासक, इदानेव तव पुत्तो अवत्थुस्मिं छन्दरागं उप्पादेत्वा विनासं पापुणि, पुब्बेपि पत्तोयेवा’’ति वत्वा तेन याचितो अतीतं आहरि।
Atha naṃ pitā upasaṅkamitvā ‘‘tāta, avatthumhi chandarāgaṃ mā kari, hīnajacco tvaṃ nhāpitaputto, licchavikumārikā khattiyadhītā jātisampannā, na sā tuyhaṃ anucchavikā, aññaṃ te jātigottehi sadisaṃ kumārikaṃ ānessāmī’’ti āha. So pitu kathaṃ na gaṇhi. Atha naṃ mātā bhātā bhaginī cūḷapitā cūḷamātāti sabbepi ñātakā ceva mittasuhajjā ca sannipatitvā saññāpentāpi saññāpetuṃ nāsakkhiṃsu. So tattheva sussitvā parisussitvā jīvitakkhayaṃ pāpuṇi. Athassa pitā sarīrakiccapetakiccāni katvā tanusoko ‘‘satthāraṃ vandissāmī’’ti bahuṃ gandhamālāvilepanaṃ gahetvā mahāvanaṃ gantvā satthāraṃ pūjetvā vanditvā ekamantaṃ nisinno ‘‘kiṃ nu kho, upāsaka, bahūni divasāni na dissasī’’ti vutte tamatthaṃ ārocesi. Satthā ‘‘na kho, upāsaka, idāneva tava putto avatthusmiṃ chandarāgaṃ uppādetvā vināsaṃ pāpuṇi, pubbepi pattoyevā’’ti vatvā tena yācito atītaṃ āhari.
अतीते बाराणसियं ब्रह्मदत्ते रज्जं कारेन्ते बोधिसत्तो हिमवन्तपदेसे सीहयोनियं निब्बत्ति। तस्स छ कनिट्ठभातरो एका च भगिनी अहोसि, सब्बेपि कञ्चनगुहायं वसन्ति। तस्सा पन गुहाय अविदूरे रजतपब्बते एका फलिकगुहा अत्थि, तत्थेको सिङ्गालो वसति। अपरभागे सीहानं मातापितरो कालमकंसु। ते भगिनिं सीहपोतिकं कञ्चनगुहायं ठपेत्वा गोचराय पक्कमित्वा मंसं आहरित्वा तस्सा देन्ति। सो सिङ्गालो तं सीहपोतिकं दिस्वा पटिबद्धचित्तो अहोसि। तस्सा पन मातापितूनं धरमानकाले ओकासं नालत्थ, सो सत्तन्नम्पि तेसं गोचराय पक्कन्तकाले फलिकगुहाय ओतरित्वा कञ्चनगुहाय द्वारं गन्त्वा सीहपोतिकाय पुरतो लोकामिसपटिसंयुत्तं एवरूपं रहस्सकथं कथेसि – ‘‘सीहपोतिके, अहम्पि चतुप्पदो, त्वम्पि चतुप्पदा, त्वं मे पजापती होहि, अहं ते पति भविस्सामि, ते मयं समग्गा सम्मोदमाना वसिस्साम, त्वं इतो पट्ठाय मं किलेसवसेन सङ्गण्हाही’’ति। सा तस्स वचनं सुत्वा चिन्तेसि – ‘‘अयं सिङ्गालो चतुप्पदानं अन्तरे हीनो पटिकुट्ठो चण्डालसदिसो, मयं उत्तमराजकुलसम्मता, एस खो मया सद्धिं असब्भिं अननुच्छविकं कथं कथेति, अहं एवरूपं कथं सुत्वा जीवितेन किं करिस्सामि, नासावातं सन्निरुज्झित्वा मरिस्सामी’’ति। अथस्सा एतदहोसि – ‘‘मय्हं एवमेव मरणं अयुत्तं, भातिका ताव मे आगच्छन्तु, तेसं कथेत्वा मरिस्सामी’’ति। सिङ्गालोपि तस्सा सन्तिका पटिवचनं अलभित्वा ‘‘इदानि एसा मय्हं कुज्झती’’ति दोमनस्सप्पत्तो फलिकगुहायं पविसित्वा निपज्जि।
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto himavantapadese sīhayoniyaṃ nibbatti. Tassa cha kaniṭṭhabhātaro ekā ca bhaginī ahosi, sabbepi kañcanaguhāyaṃ vasanti. Tassā pana guhāya avidūre rajatapabbate ekā phalikaguhā atthi, tattheko siṅgālo vasati. Aparabhāge sīhānaṃ mātāpitaro kālamakaṃsu. Te bhaginiṃ sīhapotikaṃ kañcanaguhāyaṃ ṭhapetvā gocarāya pakkamitvā maṃsaṃ āharitvā tassā denti. So siṅgālo taṃ sīhapotikaṃ disvā paṭibaddhacitto ahosi. Tassā pana mātāpitūnaṃ dharamānakāle okāsaṃ nālattha, so sattannampi tesaṃ gocarāya pakkantakāle phalikaguhāya otaritvā kañcanaguhāya dvāraṃ gantvā sīhapotikāya purato lokāmisapaṭisaṃyuttaṃ evarūpaṃ rahassakathaṃ kathesi – ‘‘sīhapotike, ahampi catuppado, tvampi catuppadā, tvaṃ me pajāpatī hohi, ahaṃ te pati bhavissāmi, te mayaṃ samaggā sammodamānā vasissāma, tvaṃ ito paṭṭhāya maṃ kilesavasena saṅgaṇhāhī’’ti. Sā tassa vacanaṃ sutvā cintesi – ‘‘ayaṃ siṅgālo catuppadānaṃ antare hīno paṭikuṭṭho caṇḍālasadiso, mayaṃ uttamarājakulasammatā, esa kho mayā saddhiṃ asabbhiṃ ananucchavikaṃ kathaṃ katheti, ahaṃ evarūpaṃ kathaṃ sutvā jīvitena kiṃ karissāmi, nāsāvātaṃ sannirujjhitvā marissāmī’’ti. Athassā etadahosi – ‘‘mayhaṃ evameva maraṇaṃ ayuttaṃ, bhātikā tāva me āgacchantu, tesaṃ kathetvā marissāmī’’ti. Siṅgālopi tassā santikā paṭivacanaṃ alabhitvā ‘‘idāni esā mayhaṃ kujjhatī’’ti domanassappatto phalikaguhāyaṃ pavisitvā nipajji.
अथेको सीहपोतको महिंसवारणादीसु अञ्ञतरं वधित्वा मंसं खादित्वा भगिनिया भागं आहरित्वा ‘‘अम्म, मंसं खादस्सू’’ति आह। ‘‘भातिक, नाहं मंसं खादामि, मरिस्सामी’’ति। ‘‘किं कारणा’’ति? सा तं पवत्तिं आचिक्खि। ‘‘इदानि कहं सो सिङ्गालो’’ति च वुत्ते फलिकगुहायं निपन्नं सिङ्गालं ‘‘आकासे निपन्नो’’ति मञ्ञमाना ‘‘भातिक, किं न पस्ससि, एसो रजतपब्बते आकासे निपन्नो’’ति। सीहपोतको तस्स फलिकगुहायं निपन्नभावं अजानन्तो ‘‘आकासे निपन्नो’’ति सञ्ञी हुत्वा ‘‘मारेस्सामि न’’न्ति सीहवेगेन पक्खन्दित्वा फलिकगुहं हदयेनेव पहरि। सो हदयेन फलितेन तत्थेव जीवितक्खयं पत्वा पब्बतपादे पति। अथापरो आगच्छि, सा तस्सपि तथेव कथेसि। सोपि तथेव कत्वा जीवितक्खयं पत्वा पब्बतपादे पति।
Atheko sīhapotako mahiṃsavāraṇādīsu aññataraṃ vadhitvā maṃsaṃ khāditvā bhaginiyā bhāgaṃ āharitvā ‘‘amma, maṃsaṃ khādassū’’ti āha. ‘‘Bhātika, nāhaṃ maṃsaṃ khādāmi, marissāmī’’ti. ‘‘Kiṃ kāraṇā’’ti? Sā taṃ pavattiṃ ācikkhi. ‘‘Idāni kahaṃ so siṅgālo’’ti ca vutte phalikaguhāyaṃ nipannaṃ siṅgālaṃ ‘‘ākāse nipanno’’ti maññamānā ‘‘bhātika, kiṃ na passasi, eso rajatapabbate ākāse nipanno’’ti. Sīhapotako tassa phalikaguhāyaṃ nipannabhāvaṃ ajānanto ‘‘ākāse nipanno’’ti saññī hutvā ‘‘māressāmi na’’nti sīhavegena pakkhanditvā phalikaguhaṃ hadayeneva pahari. So hadayena phalitena tattheva jīvitakkhayaṃ patvā pabbatapāde pati. Athāparo āgacchi, sā tassapi tatheva kathesi. Sopi tatheva katvā jīvitakkhayaṃ patvā pabbatapāde pati.
एवं छसुपि भातिकेसु मतेसु सब्बपच्छा बोधिसत्तो आगच्छि। सा तस्सपि तं कारणं आरोचेत्वा ‘‘इदानि सो कुहि’’न्ति वुत्ते ‘‘एसो रजतपब्बतमत्थके आकासे निपन्नो’’ति आह। बोधिसत्तो चिन्तेसि – ‘‘सिङ्गालानं आकासे पतिट्ठा नाम नत्थि, फलिकगुहायं निपन्नको भविस्सती’’ति। सो पब्बतपादं ओतरित्वा छ भातिके मते दिस्वा ‘‘इमे अत्तनो बालताय परिग्गण्हनपञ्ञाय अभावेन फलिकगुहभावं अजानित्वा हदयेन पहरित्वा मता भविस्सन्ति, असमेक्खित्वा अतितुरितं करोन्तानं कम्मं नाम एवरूपं होती’’ति वत्वा पठमं गाथमाह –
Evaṃ chasupi bhātikesu matesu sabbapacchā bodhisatto āgacchi. Sā tassapi taṃ kāraṇaṃ ārocetvā ‘‘idāni so kuhi’’nti vutte ‘‘eso rajatapabbatamatthake ākāse nipanno’’ti āha. Bodhisatto cintesi – ‘‘siṅgālānaṃ ākāse patiṭṭhā nāma natthi, phalikaguhāyaṃ nipannako bhavissatī’’ti. So pabbatapādaṃ otaritvā cha bhātike mate disvā ‘‘ime attano bālatāya pariggaṇhanapaññāya abhāvena phalikaguhabhāvaṃ ajānitvā hadayena paharitvā matā bhavissanti, asamekkhitvā atituritaṃ karontānaṃ kammaṃ nāma evarūpaṃ hotī’’ti vatvā paṭhamaṃ gāthamāha –
३.
3.
‘‘असमेक्खितकम्मन्तं, तुरिताभिनिपातिनं।
‘‘Asamekkhitakammantaṃ, turitābhinipātinaṃ;
सानि कम्मानि तप्पेन्ति, उण्हंवज्झोहितं मुखे’’ति॥
Sāni kammāni tappenti, uṇhaṃvajjhohitaṃ mukhe’’ti.
तत्थ असमेक्खितकम्मन्तं, तुरिताभिनिपातिनन्ति यो पुग्गलो यं कम्मं कत्तुकामो होति, तत्थ दोसं असमेक्खित्वा अनुपधारेत्वा तुरितो हुत्वा वेगेनेव तं कम्मं कातुं अभिनिपतति पक्खन्दति पटिपज्जति, तं असमेक्खितकम्मन्तं तुरिताभिनिपातिनं एवं सानि कम्मानि तप्पेन्ति, सोचेन्ति किलमेन्ति। यथा किं? उण्हंवज्झोहितं मुखेति, यथा भुञ्जन्तेन ‘‘इदं सीतलं इदं उण्ह’’न्ति अनुपधारेत्वा उण्हं अज्झोहरणीयं मुखे अज्झोहरितं ठपितं मुखम्पि कण्ठम्पि कुच्छिम्पि दहति सोचेति किलमेति, एवं तथारूपं पुग्गलं सानि कम्मानि तप्पेन्ति।
Tattha asamekkhitakammantaṃ, turitābhinipātinanti yo puggalo yaṃ kammaṃ kattukāmo hoti, tattha dosaṃ asamekkhitvā anupadhāretvā turito hutvā vegeneva taṃ kammaṃ kātuṃ abhinipatati pakkhandati paṭipajjati, taṃ asamekkhitakammantaṃ turitābhinipātinaṃ evaṃ sāni kammāni tappenti, socenti kilamenti. Yathā kiṃ? Uṇhaṃvajjhohitaṃ mukheti, yathā bhuñjantena ‘‘idaṃ sītalaṃ idaṃ uṇha’’nti anupadhāretvā uṇhaṃ ajjhoharaṇīyaṃ mukhe ajjhoharitaṃ ṭhapitaṃ mukhampi kaṇṭhampi kucchimpi dahati soceti kilameti, evaṃ tathārūpaṃ puggalaṃ sāni kammāni tappenti.
इति सो सीहो इमं गाथं वत्वा ‘‘मम भातिका अनुपायकुसलताय ‘सिङ्गालं मारेस्सामा’ति अतिवेगेन पक्खन्दित्वा सयं मता, अहं पन एवरूपं अकत्वा सिङ्गालस्स फलिकगुहायं निपन्नस्सेव हदयं फालेस्सामी’’ति सिङ्गालस्स आरोहनओरोहनमग्गं सल्लक्खेत्वा तदभिमुखो हुत्वा तिक्खत्तुं सीहनादं नदि, पथविया सद्धिं आकासं एकनिन्नादं अहोसि। सिङ्गालस्स फलिकगुहायं निपन्नस्सेव सीततसितस्स हदयं फलि, सो तत्थेव जीवितक्खयं पापुणि।
Iti so sīho imaṃ gāthaṃ vatvā ‘‘mama bhātikā anupāyakusalatāya ‘siṅgālaṃ māressāmā’ti ativegena pakkhanditvā sayaṃ matā, ahaṃ pana evarūpaṃ akatvā siṅgālassa phalikaguhāyaṃ nipannasseva hadayaṃ phālessāmī’’ti siṅgālassa ārohanaorohanamaggaṃ sallakkhetvā tadabhimukho hutvā tikkhattuṃ sīhanādaṃ nadi, pathaviyā saddhiṃ ākāsaṃ ekaninnādaṃ ahosi. Siṅgālassa phalikaguhāyaṃ nipannasseva sītatasitassa hadayaṃ phali, so tattheva jīvitakkhayaṃ pāpuṇi.
सत्था ‘‘एवं सो सिङ्गालो सीहनादं सुत्वा जीवितक्खयं पत्तो’’ति वत्वा अभिसम्बुद्धो हुत्वा दुतियं गाथमाह –
Satthā ‘‘evaṃ so siṅgālo sīhanādaṃ sutvā jīvitakkhayaṃ patto’’ti vatvā abhisambuddho hutvā dutiyaṃ gāthamāha –
४.
4.
‘‘सीहो च सीहनादेन, दद्दरं अभिनादयि।
‘‘Sīho ca sīhanādena, daddaraṃ abhinādayi;
सुत्वा सीहस्स निग्घोसं, सिङ्गालो दद्दरे वसं।
Sutvā sīhassa nigghosaṃ, siṅgālo daddare vasaṃ;
भीतो सन्तासमापादि, हदयञ्चस्स अप्फली’’ति॥
Bhīto santāsamāpādi, hadayañcassa apphalī’’ti.
तत्थ सीहोति चत्तारो सीहा – तिणसीहो, पण्डुसीहो, काळसीहो, सुरत्तहत्थपादो केसरसीहोति। तेसु केसरसीहो इध अधिप्पेतो। दद्दरं अभिनादयीति तेन असनिपातसद्दसदिसेन भेरवतरेन सीहनादेन तं रजतपब्बतं अभिनादयि एकनिन्नादं अकासि। दद्दरे वसन्ति फलिकमिस्सके रजतपब्बते वसन्तो। भीतो सन्तासमापादीति मरणभयेन भीतो चित्तुत्रासं आपादि। हदयञ्चस्स अप्फलीति तेन चस्स भयेन हदयं फलीति।
Tattha sīhoti cattāro sīhā – tiṇasīho, paṇḍusīho, kāḷasīho, surattahatthapādo kesarasīhoti. Tesu kesarasīho idha adhippeto. Daddaraṃ abhinādayīti tena asanipātasaddasadisena bheravatarena sīhanādena taṃ rajatapabbataṃ abhinādayi ekaninnādaṃ akāsi. Daddare vasanti phalikamissake rajatapabbate vasanto. Bhīto santāsamāpādīti maraṇabhayena bhīto cittutrāsaṃ āpādi. Hadayañcassa apphalīti tena cassa bhayena hadayaṃ phalīti.
एवं सीहो सिङ्गालं जीवितक्खयं पापेत्वा भातरो एकस्मिं ठाने पटिच्छादेत्वा तेसं मतभावं भगिनिया आचिक्खित्वा तं समस्सासेत्वा यावजीवं कञ्चनगुहायं वसित्वा यथाकम्मं गतो।
Evaṃ sīho siṅgālaṃ jīvitakkhayaṃ pāpetvā bhātaro ekasmiṃ ṭhāne paṭicchādetvā tesaṃ matabhāvaṃ bhaginiyā ācikkhitvā taṃ samassāsetvā yāvajīvaṃ kañcanaguhāyaṃ vasitvā yathākammaṃ gato.
सत्था इमं धम्मदेसनं आहरित्वा सच्चानि पकासेत्वा जातकं समोधानेसि, सच्चपरियोसाने उपासको सोतापत्तिफले पतिट्ठहि। ‘‘तदा सिङ्गालो न्हापितपुत्तो अहोसि, सीहपोतिका लिच्छविकुमारिका, छ कनिट्ठभातरो अञ्ञतरथेरा अहेसुं, जेट्ठभातिकसीहो पन अहमेव अहोसि’’न्ति।
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā saccāni pakāsetvā jātakaṃ samodhānesi, saccapariyosāne upāsako sotāpattiphale patiṭṭhahi. ‘‘Tadā siṅgālo nhāpitaputto ahosi, sīhapotikā licchavikumārikā, cha kaniṭṭhabhātaro aññataratherā ahesuṃ, jeṭṭhabhātikasīho pana ahameva ahosi’’nti.
सिङ्गालजातकवण्णना दुतिया।
Siṅgālajātakavaṇṇanā dutiyā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / जातकपाळि • Jātakapāḷi / १५२. सिङ्गालजातकं • 152. Siṅgālajātakaṃ
