| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / थेरगाथा-अट्ठकथा • Theragāthā-aṭṭhakathā |
८. सिङ्गालपितुत्थेरगाथावण्णना
8. Siṅgālapituttheragāthāvaṇṇanā
अहु बुद्धस्स दायादोति सिङ्गालकपितुत्थेरस्स गाथा। का उप्पत्ति? सो किर इतो चतुनवुते कप्पे सतरंसिं नाम पच्चेकसम्बुद्धं पिण्डाय चरन्तं दिस्वा पसन्नमानसो वन्दित्वा अत्तनो हत्थगतं तालफलं अदासि। तेन पुञ्ञकम्मेन देवलोके निब्बत्तो अपरापरं पुञ्ञानि कत्वा सुगतीसुयेव संसरन्तो कस्सपस्स भगवतो काले मनुस्सयोनियं निब्बत्तो सासने पटिलद्धसद्धो हुत्वा पब्बजित्वा अट्ठिकसञ्ञं भावेसि। पुन इमस्मिं बुद्धुप्पादे सावत्थियं कुलगेहे निब्बत्तित्वा वयप्पत्तो दारपरिग्गहं कत्वा एकं पुत्तं लभित्वा तस्स ‘‘सिङ्गालको’’ति नामं अकासि। तेन नं सिङ्गालकपिताति वोहरन्ति। सो अपरभागे घरबन्धनं पहाय सासने पब्बजि। तस्स भगवा अज्झासयं ओलोकेन्तो अट्ठिकसञ्ञाकम्मट्ठानं अदासि। सो तं गहेत्वा भग्गेसु विहरति सुसुमारगिरे भेसकळावने, अथस्स तस्मिं वने अधिवत्था देवता उस्साहजननत्थं ‘‘भावनाफलं नचिरस्सेव हत्थगतं करिस्सती’’ति इममत्थं अञ्ञापदेसेन विभावेन्ती ‘‘अहु बुद्धस्स दायादो’’ति गाथं अभासि।
Ahu buddhassa dāyādoti siṅgālakapituttherassa gāthā. Kā uppatti? So kira ito catunavute kappe sataraṃsiṃ nāma paccekasambuddhaṃ piṇḍāya carantaṃ disvā pasannamānaso vanditvā attano hatthagataṃ tālaphalaṃ adāsi. Tena puññakammena devaloke nibbatto aparāparaṃ puññāni katvā sugatīsuyeva saṃsaranto kassapassa bhagavato kāle manussayoniyaṃ nibbatto sāsane paṭiladdhasaddho hutvā pabbajitvā aṭṭhikasaññaṃ bhāvesi. Puna imasmiṃ buddhuppāde sāvatthiyaṃ kulagehe nibbattitvā vayappatto dārapariggahaṃ katvā ekaṃ puttaṃ labhitvā tassa ‘‘siṅgālako’’ti nāmaṃ akāsi. Tena naṃ siṅgālakapitāti voharanti. So aparabhāge gharabandhanaṃ pahāya sāsane pabbaji. Tassa bhagavā ajjhāsayaṃ olokento aṭṭhikasaññākammaṭṭhānaṃ adāsi. So taṃ gahetvā bhaggesu viharati susumāragire bhesakaḷāvane, athassa tasmiṃ vane adhivatthā devatā ussāhajananatthaṃ ‘‘bhāvanāphalaṃ nacirasseva hatthagataṃ karissatī’’ti imamatthaṃ aññāpadesena vibhāventī ‘‘ahu buddhassa dāyādo’’ti gāthaṃ abhāsi.
१८. तत्थ अहूति होति, वत्तमानत्थे हि इदं अतीतकालवचनं। बुद्धस्साति सब्बञ्ञुबुद्धस्स। दायादोति धम्मदायादो नवविधस्स लोकुत्तरधम्मदायस्स अत्तनो सम्मापटिपत्तिया आदायको गण्हनको। अथ वा अहूति अहोसि। एवंनामस्स बुद्धस्स दायादभावे कोचि विबन्धो इदानेव भविस्सतीति अधिप्पायो। तेनाह ‘‘मञ्ञेहं कामरागं सो, खिप्पमेव वहिस्सती’’ति। भेसकळावनेति भेसकेन नाम यक्खेन लभितत्ता परिग्गहितत्ता, भेसकळानं वा कट्ठादीनं बहुलताय ‘‘भेसकळावन’’न्ति लद्धनामे अरञ्ञे। तस्स भिक्खुनो बुद्धस्स दायादभावे कारणं वदन्तो ‘‘केवलं अट्ठिसञ्ञाय, अफरी पथविं इम’’न्ति आह। तत्थ केवलन्ति सकलं अनवसेसं। अट्ठिसञ्ञायाति अट्ठिकभावनाय। अफरीति ‘‘अट्ठी’’ति अधिमुच्चनवसेन पत्थरि। पथविन्ति अत्तभावपथविं। अत्तभावो हि इध ‘‘पथवी’’ति वुत्तो ‘‘को इमं पथविं विच्चेस्सती’’तिआदीसु विय। मञ्ञेहन्ति मञ्ञे अहं। ‘‘मञ्ञाह’’न्तिपि पाठो। सोति सो भिक्खु। खिप्पमेव नचिरस्सेव कामरागं पहिस्सति पजहिस्सतीति मञ्ञे। कस्मा? अट्ठिकसञ्ञाय कामरागस्स उजुपटिपक्खभावतो। इदं वुत्तं होति – यो एकस्मिं पदेसे लद्धाय अत्थिकसञ्ञाय सकलं अत्तनो सब्बेसं वा अत्तभावं ‘‘अट्ठी’’त्वेव फरित्वा ठितो, सो भिक्खु तं अट्ठिकझानं पादकं कत्वा विपस्सन्तो नचिरेनेव अनागामिमग्गेन कामरागं , सब्बं वा कामनट्ठेन ‘‘कामो’’, रञ्जनट्ठेन ‘‘रागो’’ति च लद्धनामं तण्हं अग्गमग्गेन पजहिस्सतीति। इमं गाथं सुत्वा सो थेरो ‘‘अयं देवता मय्हं उस्साहजननत्थं एवमाहा’’ति अप्पटिवानवीरियं अधिट्ठाय विपस्सनं वड्ढेत्वा अरहत्तं पापुणि। तेन वुत्तं अपदाने (अप॰ थेर २.५१.८५-९०) –
18. Tattha ahūti hoti, vattamānatthe hi idaṃ atītakālavacanaṃ. Buddhassāti sabbaññubuddhassa. Dāyādoti dhammadāyādo navavidhassa lokuttaradhammadāyassa attano sammāpaṭipattiyā ādāyako gaṇhanako. Atha vā ahūti ahosi. Evaṃnāmassa buddhassa dāyādabhāve koci vibandho idāneva bhavissatīti adhippāyo. Tenāha ‘‘maññehaṃ kāmarāgaṃ so, khippameva vahissatī’’ti. Bhesakaḷāvaneti bhesakena nāma yakkhena labhitattā pariggahitattā, bhesakaḷānaṃ vā kaṭṭhādīnaṃ bahulatāya ‘‘bhesakaḷāvana’’nti laddhanāme araññe. Tassa bhikkhuno buddhassa dāyādabhāve kāraṇaṃ vadanto ‘‘kevalaṃ aṭṭhisaññāya, apharī pathaviṃ ima’’nti āha. Tattha kevalanti sakalaṃ anavasesaṃ. Aṭṭhisaññāyāti aṭṭhikabhāvanāya. Apharīti ‘‘aṭṭhī’’ti adhimuccanavasena patthari. Pathavinti attabhāvapathaviṃ. Attabhāvo hi idha ‘‘pathavī’’ti vutto ‘‘ko imaṃ pathaviṃ viccessatī’’tiādīsu viya. Maññehanti maññe ahaṃ. ‘‘Maññāha’’ntipi pāṭho. Soti so bhikkhu. Khippameva nacirasseva kāmarāgaṃ pahissati pajahissatīti maññe. Kasmā? Aṭṭhikasaññāya kāmarāgassa ujupaṭipakkhabhāvato. Idaṃ vuttaṃ hoti – yo ekasmiṃ padese laddhāya atthikasaññāya sakalaṃ attano sabbesaṃ vā attabhāvaṃ ‘‘aṭṭhī’’tveva pharitvā ṭhito, so bhikkhu taṃ aṭṭhikajhānaṃ pādakaṃ katvā vipassanto nacireneva anāgāmimaggena kāmarāgaṃ , sabbaṃ vā kāmanaṭṭhena ‘‘kāmo’’, rañjanaṭṭhena ‘‘rāgo’’ti ca laddhanāmaṃ taṇhaṃ aggamaggena pajahissatīti. Imaṃ gāthaṃ sutvā so thero ‘‘ayaṃ devatā mayhaṃ ussāhajananatthaṃ evamāhā’’ti appaṭivānavīriyaṃ adhiṭṭhāya vipassanaṃ vaḍḍhetvā arahattaṃ pāpuṇi. Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 2.51.85-90) –
‘‘सतरंसी नाम भगवा, सयम्भू अपराजितो।
‘‘Sataraṃsī nāma bhagavā, sayambhū aparājito;
विवेका उट्ठहित्वान, गोचरायाभिनिक्खमि॥
Vivekā uṭṭhahitvāna, gocarāyābhinikkhami.
‘‘फलहत्थो अहं दिस्वा, उपगच्छिं नरासभं।
‘‘Phalahattho ahaṃ disvā, upagacchiṃ narāsabhaṃ;
पसन्नचित्तो सुमनो, तालफलमदासहं॥
Pasannacitto sumano, tālaphalamadāsahaṃ.
‘‘चतुन्नवुतितो कप्पे, यं फलं अददिं तदा।
‘‘Catunnavutito kappe, yaṃ phalaṃ adadiṃ tadā;
दुग्गतिं नाभिजानामि, फलदानस्सिदं फलं॥
Duggatiṃ nābhijānāmi, phaladānassidaṃ phalaṃ.
‘‘किलेसा झापिता मय्हं…पे॰… कतं बुद्धस्स सासन’’न्ति॥
‘‘Kilesā jhāpitā mayhaṃ…pe… kataṃ buddhassa sāsana’’nti.
अरहत्तं पन पत्वा ताय देवताय वुत्तवचनं पतिमानेन्तो तमेव गाथं उदानवसेन अभासि। तदेवस्स थेरस्स अञ्ञाब्याकरणं अहोसीति।
Arahattaṃ pana patvā tāya devatāya vuttavacanaṃ patimānento tameva gāthaṃ udānavasena abhāsi. Tadevassa therassa aññābyākaraṇaṃ ahosīti.
सिङ्गालपितुत्थेरगाथावण्णना निट्ठिता।
Siṅgālapituttheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / थेरगाथापाळि • Theragāthāpāḷi / ८. सिङ्गालपितुत्थेरगाथा • 8. Siṅgālapituttheragāthā
