Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / दीघनिकाय • Dīghanikāya

    ८. सिङ्गालसुत्तं

    8. Siṅgālasuttaṃ

    २४२. एवं मे सुतं – एकं समयं भगवा राजगहे विहरति वेळुवने कलन्दकनिवापे। तेन खो पन समयेन सिङ्गालको 1 गहपतिपुत्तो कालस्सेव उट्ठाय राजगहा निक्खमित्वा अल्‍लवत्थो अल्‍लकेसो पञ्‍जलिको पुथुदिसा 2 नमस्सति – पुरत्थिमं दिसं दक्खिणं दिसं पच्छिमं दिसं उत्तरं दिसं हेट्ठिमं दिसं उपरिमं दिसं।

    242. Evaṃ me sutaṃ – ekaṃ samayaṃ bhagavā rājagahe viharati veḷuvane kalandakanivāpe. Tena kho pana samayena siṅgālako 3 gahapatiputto kālasseva uṭṭhāya rājagahā nikkhamitvā allavattho allakeso pañjaliko puthudisā 4 namassati – puratthimaṃ disaṃ dakkhiṇaṃ disaṃ pacchimaṃ disaṃ uttaraṃ disaṃ heṭṭhimaṃ disaṃ uparimaṃ disaṃ.

    २४३. अथ खो भगवा पुब्बण्हसमयं निवासेत्वा पत्तचीवरमादाय राजगहं पिण्डाय पाविसि। अद्दसा खो भगवा सिङ्गालकं गहपतिपुत्तं कालस्सेव वुट्ठाय राजगहा निक्खमित्वा अल्‍लवत्थं अल्‍लकेसं पञ्‍जलिकं पुथुदिसा नमस्सन्तं – पुरत्थिमं दिसं दक्खिणं दिसं पच्छिमं दिसं उत्तरं दिसं हेट्ठिमं दिसं उपरिमं दिसं। दिस्वा सिङ्गालकं गहपतिपुत्तं एतदवोच – ‘‘किं नु खो त्वं, गहपतिपुत्त, कालस्सेव उट्ठाय राजगहा निक्खमित्वा अल्‍लवत्थो अल्‍लकेसो पञ्‍जलिको पुथुदिसा नमस्ससि – पुरत्थिमं दिसं दक्खिणं दिसं पच्छिमं दिसं उत्तरं दिसं हेट्ठिमं दिसं उपरिमं दिस’’न्ति? ‘‘पिता मं, भन्ते, कालं करोन्तो एवं अवच – ‘दिसा, तात, नमस्सेय्यासी’ति। सो खो अहं, भन्ते, पितुवचनं सक्‍करोन्तो गरुं करोन्तो मानेन्तो पूजेन्तो कालस्सेव उट्ठाय राजगहा निक्खमित्वा अल्‍लवत्थो अल्‍लकेसो पञ्‍जलिको पुथुदिसा नमस्सामि – पुरत्थिमं दिसं दक्खिणं दिसं पच्छिमं दिसं उत्तरं दिसं हेट्ठिमं दिसं उपरिमं दिस’’न्ति।

    243. Atha kho bhagavā pubbaṇhasamayaṃ nivāsetvā pattacīvaramādāya rājagahaṃ piṇḍāya pāvisi. Addasā kho bhagavā siṅgālakaṃ gahapatiputtaṃ kālasseva vuṭṭhāya rājagahā nikkhamitvā allavatthaṃ allakesaṃ pañjalikaṃ puthudisā namassantaṃ – puratthimaṃ disaṃ dakkhiṇaṃ disaṃ pacchimaṃ disaṃ uttaraṃ disaṃ heṭṭhimaṃ disaṃ uparimaṃ disaṃ. Disvā siṅgālakaṃ gahapatiputtaṃ etadavoca – ‘‘kiṃ nu kho tvaṃ, gahapatiputta, kālasseva uṭṭhāya rājagahā nikkhamitvā allavattho allakeso pañjaliko puthudisā namassasi – puratthimaṃ disaṃ dakkhiṇaṃ disaṃ pacchimaṃ disaṃ uttaraṃ disaṃ heṭṭhimaṃ disaṃ uparimaṃ disa’’nti? ‘‘Pitā maṃ, bhante, kālaṃ karonto evaṃ avaca – ‘disā, tāta, namasseyyāsī’ti. So kho ahaṃ, bhante, pituvacanaṃ sakkaronto garuṃ karonto mānento pūjento kālasseva uṭṭhāya rājagahā nikkhamitvā allavattho allakeso pañjaliko puthudisā namassāmi – puratthimaṃ disaṃ dakkhiṇaṃ disaṃ pacchimaṃ disaṃ uttaraṃ disaṃ heṭṭhimaṃ disaṃ uparimaṃ disa’’nti.

    छ दिसा

    Cha disā

    २४४. ‘‘न खो, गहपतिपुत्त, अरियस्स विनये एवं छ दिसा 5 नमस्सितब्बा’’ति। ‘‘यथा कथं पन, भन्ते, अरियस्स विनये छ दिसा 6 नमस्सितब्बा? साधु मे, भन्ते, भगवा तथा धम्मं देसेतु, यथा अरियस्स विनये छ दिसा 7 नमस्सितब्बा’’ति।

    244. ‘‘Na kho, gahapatiputta, ariyassa vinaye evaṃ cha disā 8 namassitabbā’’ti. ‘‘Yathā kathaṃ pana, bhante, ariyassa vinaye cha disā 9 namassitabbā? Sādhu me, bhante, bhagavā tathā dhammaṃ desetu, yathā ariyassa vinaye cha disā 10 namassitabbā’’ti.

    ‘‘तेन हि, गहपतिपुत्त सुणोहि साधुकं मनसिकरोहि भासिस्सामी’’ति। ‘‘एवं, भन्ते’’ति खो सिङ्गालको गहपतिपुत्तो भगवतो पच्‍चस्सोसि। भगवा एतदवोच –

    ‘‘Tena hi, gahapatiputta suṇohi sādhukaṃ manasikarohi bhāsissāmī’’ti. ‘‘Evaṃ, bhante’’ti kho siṅgālako gahapatiputto bhagavato paccassosi. Bhagavā etadavoca –

    ‘‘यतो खो, गहपतिपुत्त, अरियसावकस्स चत्तारो कम्मकिलेसा पहीना होन्ति, चतूहि च ठानेहि पापकम्मं न करोति, छ च भोगानं अपायमुखानि न सेवति, सो एवं चुद्दस पापकापगतो छद्दिसापटिच्छादी 11 उभोलोकविजयाय पटिपन्‍नो होति। तस्स अयञ्‍चेव लोको आरद्धो होति परो च लोको। सो कायस्स भेदा परं मरणा सुगतिं सग्गं लोकं उपपज्‍जति।

    ‘‘Yato kho, gahapatiputta, ariyasāvakassa cattāro kammakilesā pahīnā honti, catūhi ca ṭhānehi pāpakammaṃ na karoti, cha ca bhogānaṃ apāyamukhāni na sevati, so evaṃ cuddasa pāpakāpagato chaddisāpaṭicchādī 12 ubholokavijayāya paṭipanno hoti. Tassa ayañceva loko āraddho hoti paro ca loko. So kāyassa bhedā paraṃ maraṇā sugatiṃ saggaṃ lokaṃ upapajjati.

    चत्तारोकम्मकिलेसा

    Cattārokammakilesā

    २४५. ‘‘कतमस्स चत्तारो कम्मकिलेसा पहीना होन्ति? पाणातिपातो खो, गहपतिपुत्त, कम्मकिलेसो, अदिन्‍नादानं कम्मकिलेसो, कामेसुमिच्छाचारो कम्मकिलेसो, मुसावादो कम्मकिलेसो। इमस्स चत्तारो कम्मकिलेसा पहीना होन्ती’’ति। इदमवोच भगवा, इदं वत्वान 13 सुगतो अथापरं एतदवोच सत्था –

    245. ‘‘Katamassa cattāro kammakilesā pahīnā honti? Pāṇātipāto kho, gahapatiputta, kammakileso, adinnādānaṃ kammakileso, kāmesumicchācāro kammakileso, musāvādo kammakileso. Imassa cattāro kammakilesā pahīnā hontī’’ti. Idamavoca bhagavā, idaṃ vatvāna 14 sugato athāparaṃ etadavoca satthā –

    ‘‘पाणातिपातो अदिन्‍नादानं, मुसावादो च वुच्‍चति।

    ‘‘Pāṇātipāto adinnādānaṃ, musāvādo ca vuccati;

    परदारगमनञ्‍चेव, नप्पसंसन्ति पण्डिता’’ति॥

    Paradāragamanañceva, nappasaṃsanti paṇḍitā’’ti.

    चतुट्ठानं

    Catuṭṭhānaṃ

    २४६. ‘‘कतमेहि चतूहि ठानेहि पापकम्मं न करोति? छन्दागतिं गच्छन्तो पापकम्मं करोति, दोसागतिं गच्छन्तो पापकम्मं करोति, मोहागतिं गच्छन्तो पापकम्मं करोति, भयागतिं गच्छन्तो पापकम्मं करोति। यतो खो, गहपतिपुत्त, अरियसावको नेव छन्दागतिं गच्छति, न दोसागतिं गच्छति, न मोहागतिं गच्छति, न भयागतिं गच्छति; इमेहि चतूहि ठानेहि पापकम्मं न करोती’’ति। इदमवोच भगवा, इदं वत्वान सुगतो अथापरं एतदवोच सत्था –

    246. ‘‘Katamehi catūhi ṭhānehi pāpakammaṃ na karoti? Chandāgatiṃ gacchanto pāpakammaṃ karoti, dosāgatiṃ gacchanto pāpakammaṃ karoti, mohāgatiṃ gacchanto pāpakammaṃ karoti, bhayāgatiṃ gacchanto pāpakammaṃ karoti. Yato kho, gahapatiputta, ariyasāvako neva chandāgatiṃ gacchati, na dosāgatiṃ gacchati, na mohāgatiṃ gacchati, na bhayāgatiṃ gacchati; imehi catūhi ṭhānehi pāpakammaṃ na karotī’’ti. Idamavoca bhagavā, idaṃ vatvāna sugato athāparaṃ etadavoca satthā –

    ‘‘छन्दा दोसा भया मोहा, यो धम्मं अतिवत्तति।

    ‘‘Chandā dosā bhayā mohā, yo dhammaṃ ativattati;

    निहीयति यसो तस्स 15, काळपक्खेव चन्दिमा॥

    Nihīyati yaso tassa 16, kāḷapakkheva candimā.

    ‘‘छन्दा दोसा भया मोहा, यो धम्मं नातिवत्तति।

    ‘‘Chandā dosā bhayā mohā, yo dhammaṃ nātivattati;

    आपूरति यसो तस्स 17, सुक्‍कपक्खेव 18 चन्दिमा’’ति॥

    Āpūrati yaso tassa 19, sukkapakkheva 20 candimā’’ti.

    छ अपायमुखानि

    Cha apāyamukhāni

    २४७. ‘‘कतमानि छ भोगानं अपायमुखानि न सेवति? सुरामेरयमज्‍जप्पमादट्ठानानुयोगो खो, गहपतिपुत्त, भोगानं अपायमुखं, विकालविसिखाचरियानुयोगो भोगानं अपायमुखं, समज्‍जाभिचरणं भोगानं अपायमुखं, जूतप्पमादट्ठानानुयोगो भोगानं अपायमुखं, पापमित्तानुयोगो भोगानं अपायमुखं, आलस्यानुयोगो 21 भोगानं अपायमुखं।

    247. ‘‘Katamāni cha bhogānaṃ apāyamukhāni na sevati? Surāmerayamajjappamādaṭṭhānānuyogo kho, gahapatiputta, bhogānaṃ apāyamukhaṃ, vikālavisikhācariyānuyogo bhogānaṃ apāyamukhaṃ, samajjābhicaraṇaṃ bhogānaṃ apāyamukhaṃ, jūtappamādaṭṭhānānuyogo bhogānaṃ apāyamukhaṃ, pāpamittānuyogo bhogānaṃ apāyamukhaṃ, ālasyānuyogo 22 bhogānaṃ apāyamukhaṃ.

    सुरामेरयस्स छ आदीनवा

    Surāmerayassa cha ādīnavā

    २४८. ‘‘छ खोमे, गहपतिपुत्त, आदीनवा सुरामेरयमज्‍जप्पमादट्ठानानुयोगे। सन्दिट्ठिका धनजानि 23, कलहप्पवड्ढनी, रोगानं आयतनं, अकित्तिसञ्‍जननी, कोपीननिदंसनी , पञ्‍ञाय दुब्बलिकरणीत्वेव छट्ठं पदं भवति। इमे खो, गहपतिपुत्त, छ आदीनवा सुरामेरयमज्‍जप्पमादट्ठानानुयोगे।

    248. ‘‘Cha khome, gahapatiputta, ādīnavā surāmerayamajjappamādaṭṭhānānuyoge. Sandiṭṭhikā dhanajāni 24, kalahappavaḍḍhanī, rogānaṃ āyatanaṃ, akittisañjananī, kopīnanidaṃsanī , paññāya dubbalikaraṇītveva chaṭṭhaṃ padaṃ bhavati. Ime kho, gahapatiputta, cha ādīnavā surāmerayamajjappamādaṭṭhānānuyoge.

    विकालचरियाय छ आदीनवा

    Vikālacariyāya cha ādīnavā

    २४९. ‘‘छ खोमे, गहपतिपुत्त, आदीनवा विकालविसिखाचरियानुयोगे। अत्तापिस्स अगुत्तो अरक्खितो होति, पुत्तदारोपिस्स अगुत्तो अरक्खितो होति, सापतेय्यंपिस्स अगुत्तं अरक्खितं होति, सङ्कियो च होति पापकेसु ठानेसु 25, अभूतवचनञ्‍च तस्मिं रूहति, बहूनञ्‍च दुक्खधम्मानं पुरक्खतो होति। इमे खो, गहपतिपुत्त, छ आदीनवा विकालविसिखाचरियानुयोगे।

    249. ‘‘Cha khome, gahapatiputta, ādīnavā vikālavisikhācariyānuyoge. Attāpissa agutto arakkhito hoti, puttadāropissa agutto arakkhito hoti, sāpateyyaṃpissa aguttaṃ arakkhitaṃ hoti, saṅkiyo ca hoti pāpakesu ṭhānesu 26, abhūtavacanañca tasmiṃ rūhati, bahūnañca dukkhadhammānaṃ purakkhato hoti. Ime kho, gahapatiputta, cha ādīnavā vikālavisikhācariyānuyoge.

    समज्‍जाभिचरणस्स छ आदीनवा

    Samajjābhicaraṇassa cha ādīnavā

    २५०. ‘‘छ खोमे, गहपतिपुत्त, आदीनवा समज्‍जाभिचरणे। क्‍व 27 नच्‍चं, क्‍व गीतं, क्‍व वादितं, क्‍व अक्खानं, क्‍व पाणिस्सरं, क्‍व कुम्भथुनन्ति। इमे खो, गहपतिपुत्त, छ आदीनवा समज्‍जाभिचरणे।

    250. ‘‘Cha khome, gahapatiputta, ādīnavā samajjābhicaraṇe. Kva 28 naccaṃ, kva gītaṃ, kva vāditaṃ, kva akkhānaṃ, kva pāṇissaraṃ, kva kumbhathunanti. Ime kho, gahapatiputta, cha ādīnavā samajjābhicaraṇe.

    जूतप्पमादस्स छ आदीनवा

    Jūtappamādassa cha ādīnavā

    २५१. ‘‘छ खोमे, गहपतिपुत्त, आदीनवा जूतप्पमादट्ठानानुयोगे। जयं वेरं पसवति, जिनो वित्तमनुसोचति, सन्दिट्ठिका धनजानि, सभागतस्स 29 वचनं न रूहति, मित्तामच्‍चानं परिभूतो होति, आवाहविवाहकानं अपत्थितो होति – ‘अक्खधुत्तो अयं पुरिसपुग्गलो नालं दारभरणाया’ति। इमे खो, गहपतिपुत्त, छ आदीनवा जूतप्पमादट्ठानानुयोगे।

    251. ‘‘Cha khome, gahapatiputta, ādīnavā jūtappamādaṭṭhānānuyoge. Jayaṃ veraṃ pasavati, jino vittamanusocati, sandiṭṭhikā dhanajāni, sabhāgatassa 30 vacanaṃ na rūhati, mittāmaccānaṃ paribhūto hoti, āvāhavivāhakānaṃ apatthito hoti – ‘akkhadhutto ayaṃ purisapuggalo nālaṃ dārabharaṇāyā’ti. Ime kho, gahapatiputta, cha ādīnavā jūtappamādaṭṭhānānuyoge.

    पापमित्तताय छ आदीनवा

    Pāpamittatāya cha ādīnavā

    २५२. ‘‘छ खोमे, गहपतिपुत्त, आदीनवा पापमित्तानुयोगे। ये धुत्ता, ये सोण्डा, ये पिपासा, ये नेकतिका, ये वञ्‍चनिका, ये साहसिका। त्यास्स मित्ता होन्ति ते सहाया। इमे खो, गहपतिपुत्त, छ आदीनवा पापमित्तानुयोगे।

    252. ‘‘Cha khome, gahapatiputta, ādīnavā pāpamittānuyoge. Ye dhuttā, ye soṇḍā, ye pipāsā, ye nekatikā, ye vañcanikā, ye sāhasikā. Tyāssa mittā honti te sahāyā. Ime kho, gahapatiputta, cha ādīnavā pāpamittānuyoge.

    आलस्यस्स छ आदीनवा

    Ālasyassa cha ādīnavā

    २५३. ‘‘छ खोमे, गहपतिपुत्त, आदीनवा आलस्यानुयोगे। अतिसीतन्ति कम्मं न करोति, अतिउण्हन्ति कम्मं न करोति, अतिसायन्ति कम्मं न करोति, अतिपातोति कम्मं न करोति, अतिछातोस्मीति कम्मं न करोति, अतिधातोस्मीति कम्मं न करोति। तस्स एवं किच्‍चापदेसबहुलस्स विहरतो अनुप्पन्‍ना चेव भोगा नुप्पज्‍जन्ति, उप्पन्‍ना च भोगा परिक्खयं गच्छन्ति। इमे खो, गहपतिपुत्त, छ आदीनवा आलस्यानुयोगे’’ति। इदमवोच भगवा, इदं वत्वान सुगतो अथापरं एतदवोच सत्था –

    253. ‘‘Cha khome, gahapatiputta, ādīnavā ālasyānuyoge. Atisītanti kammaṃ na karoti, atiuṇhanti kammaṃ na karoti, atisāyanti kammaṃ na karoti, atipātoti kammaṃ na karoti, atichātosmīti kammaṃ na karoti, atidhātosmīti kammaṃ na karoti. Tassa evaṃ kiccāpadesabahulassa viharato anuppannā ceva bhogā nuppajjanti, uppannā ca bhogā parikkhayaṃ gacchanti. Ime kho, gahapatiputta, cha ādīnavā ālasyānuyoge’’ti. Idamavoca bhagavā, idaṃ vatvāna sugato athāparaṃ etadavoca satthā –

    ‘‘होति पानसखा नाम,

    ‘‘Hoti pānasakhā nāma,

    होति सम्मियसम्मियो।

    Hoti sammiyasammiyo;

    यो च अत्थेसु जातेसु,

    Yo ca atthesu jātesu,

    सहायो होति सो सखा॥

    Sahāyo hoti so sakhā.

    ‘‘उस्सूरसेय्या परदारसेवना,

    ‘‘Ussūraseyyā paradārasevanā,

    वेरप्पसवो 31 च अनत्थता च।

    Verappasavo 32 ca anatthatā ca;

    पापा च मित्ता सुकदरियता च,

    Pāpā ca mittā sukadariyatā ca,

    एते छ ठाना पुरिसं धंसयन्ति॥

    Ete cha ṭhānā purisaṃ dhaṃsayanti.

    ‘‘पापमित्तो पापसखो,

    ‘‘Pāpamitto pāpasakho,

    पापआचारगोचरो।

    Pāpaācāragocaro;

    अस्मा लोका परम्हा च,

    Asmā lokā paramhā ca,

    उभया धंसते नरो॥

    Ubhayā dhaṃsate naro.

    ‘‘अक्खित्थियो वारुणी नच्‍चगीतं,

    ‘‘Akkhitthiyo vāruṇī naccagītaṃ,

    दिवा सोप्पं पारिचरिया अकाले।

    Divā soppaṃ pāricariyā akāle;

    पापा च मित्ता सुकदरियता च,

    Pāpā ca mittā sukadariyatā ca,

    एते छ ठाना पुरिसं धंसयन्ति॥

    Ete cha ṭhānā purisaṃ dhaṃsayanti.

    ‘‘अक्खेहि दिब्बन्ति सुरं पिवन्ति,

    ‘‘Akkhehi dibbanti suraṃ pivanti,

    यन्तित्थियो पाणसमा परेसं।

    Yantitthiyo pāṇasamā paresaṃ;

    निहीनसेवी न च वुद्धसेवी 33,

    Nihīnasevī na ca vuddhasevī 34,

    निहीयते काळपक्खेव चन्दो॥

    Nihīyate kāḷapakkheva cando.

    ‘‘यो वारुणी अद्धनो अकिञ्‍चनो,

    ‘‘Yo vāruṇī addhano akiñcano,

    पिपासो पिवं पपागतो 35।

    Pipāso pivaṃ papāgato 36;

    उदकमिव इणं विगाहति,

    Udakamiva iṇaṃ vigāhati,

    अकुलं 37 काहिति खिप्पमत्तनो॥

    Akulaṃ 38 kāhiti khippamattano.

    ‘‘न दिवा सोप्पसीलेन, रत्तिमुट्ठानदेस्सिना 39।

    ‘‘Na divā soppasīlena, rattimuṭṭhānadessinā 40;

    निच्‍चं मत्तेन सोण्डेन, सक्‍का आवसितुं घरं॥

    Niccaṃ mattena soṇḍena, sakkā āvasituṃ gharaṃ.

    ‘‘अतिसीतं अतिउण्हं, अतिसायमिदं अहु।

    ‘‘Atisītaṃ atiuṇhaṃ, atisāyamidaṃ ahu;

    इति विस्सट्ठकम्मन्ते, अत्था अच्‍चेन्ति माणवे॥

    Iti vissaṭṭhakammante, atthā accenti māṇave.

    ‘‘योध सीतञ्‍च उण्हञ्‍च, तिणा भिय्यो न मञ्‍ञति।

    ‘‘Yodha sītañca uṇhañca, tiṇā bhiyyo na maññati;

    करं पुरिसकिच्‍चानि, सो सुखं 41 न विहायती’’ति॥

    Karaṃ purisakiccāni, so sukhaṃ 42 na vihāyatī’’ti.

    मित्तपतिरूपका

    Mittapatirūpakā

    २५४. ‘‘चत्तारोमे, गहपतिपुत्त, अमित्ता मित्तपतिरूपका वेदितब्बा। अञ्‍ञदत्थुहरो अमित्तो मित्तपतिरूपको वेदितब्बो, वचीपरमो अमित्तो मित्तपतिरूपको वेदितब्बो, अनुप्पियभाणी अमित्तो मित्तपतिरूपको वेदितब्बो, अपायसहायो अमित्तो मित्तपतिरूपको वेदितब्बो।

    254. ‘‘Cattārome, gahapatiputta, amittā mittapatirūpakā veditabbā. Aññadatthuharo amitto mittapatirūpako veditabbo, vacīparamo amitto mittapatirūpako veditabbo, anuppiyabhāṇī amitto mittapatirūpako veditabbo, apāyasahāyo amitto mittapatirūpako veditabbo.

    २५५. ‘‘चतूहि खो, गहपतिपुत्त, ठानेहि अञ्‍ञदत्थुहरो अमित्तो मित्तपतिरूपको वेदितब्बो।

    255. ‘‘Catūhi kho, gahapatiputta, ṭhānehi aññadatthuharo amitto mittapatirūpako veditabbo.

    ‘‘अञ्‍ञदत्थुहरो होति, अप्पेन बहुमिच्छति ।

    ‘‘Aññadatthuharo hoti, appena bahumicchati ;

    भयस्स किच्‍चं करोति, सेवति अत्थकारणा॥

    Bhayassa kiccaṃ karoti, sevati atthakāraṇā.

    ‘‘इमेहि खो, गहपतिपुत्त, चतूहि ठानेहि अञ्‍ञदत्थुहरो अमित्तो मित्तपतिरूपको वेदितब्बो।

    ‘‘Imehi kho, gahapatiputta, catūhi ṭhānehi aññadatthuharo amitto mittapatirūpako veditabbo.

    २५६. ‘‘चतूहि खो, गहपतिपुत्त, ठानेहि वचीपरमो अमित्तो मित्तपतिरूपको वेदितब्बो। अतीतेन पटिसन्थरति 43, अनागतेन पटिसन्थरति, निरत्थकेन सङ्गण्हाति, पच्‍चुप्पन्‍नेसु किच्‍चेसु ब्यसनं दस्सेति। इमेहि खो, गहपतिपुत्त, चतूहि ठानेहि वचीपरमो अमित्तो मित्तपतिरूपको वेदितब्बो।

    256. ‘‘Catūhi kho, gahapatiputta, ṭhānehi vacīparamo amitto mittapatirūpako veditabbo. Atītena paṭisantharati 44, anāgatena paṭisantharati, niratthakena saṅgaṇhāti, paccuppannesu kiccesu byasanaṃ dasseti. Imehi kho, gahapatiputta, catūhi ṭhānehi vacīparamo amitto mittapatirūpako veditabbo.

    २५७. ‘‘चतूहि खो, गहपतिपुत्त, ठानेहि अनुप्पियभाणी अमित्तो मित्तपतिरूपको वेदितब्बो। पापकंपिस्स 45 अनुजानाति, कल्याणंपिस्स अनुजानाति, सम्मुखास्स वण्णं भासति, परम्मुखास्स अवण्णं भासति। इमेहि खो, गहपतिपुत्त, चतूहि ठानेहि अनुप्पियभाणी अमित्तो मित्तपतिरूपको वेदितब्बो।

    257. ‘‘Catūhi kho, gahapatiputta, ṭhānehi anuppiyabhāṇī amitto mittapatirūpako veditabbo. Pāpakaṃpissa 46 anujānāti, kalyāṇaṃpissa anujānāti, sammukhāssa vaṇṇaṃ bhāsati, parammukhāssa avaṇṇaṃ bhāsati. Imehi kho, gahapatiputta, catūhi ṭhānehi anuppiyabhāṇī amitto mittapatirūpako veditabbo.

    २५८. ‘‘चतूहि खो, गहपतिपुत्त, ठानेहि अपायसहायो अमित्तो मित्तपतिरूपको वेदितब्बो । सुरामेरय मज्‍जप्पमादट्ठानानुयोगे सहायो होति, विकाल विसिखा चरियानुयोगे सहायो होति, समज्‍जाभिचरणे सहायो होति, जूतप्पमादट्ठानानुयोगे सहायो होति। इमेहि खो, गहपतिपुत्त, चतूहि ठानेहि अपायसहायो अमित्तो मित्तपतिरूपको वेदितब्बो’’ति।

    258. ‘‘Catūhi kho, gahapatiputta, ṭhānehi apāyasahāyo amitto mittapatirūpako veditabbo . Surāmeraya majjappamādaṭṭhānānuyoge sahāyo hoti, vikāla visikhā cariyānuyoge sahāyo hoti, samajjābhicaraṇe sahāyo hoti, jūtappamādaṭṭhānānuyoge sahāyo hoti. Imehi kho, gahapatiputta, catūhi ṭhānehi apāyasahāyo amitto mittapatirūpako veditabbo’’ti.

    २५९. इदमवोच भगवा, इदं वत्वान सुगतो अथापरं एतदवोच सत्था –

    259. Idamavoca bhagavā, idaṃ vatvāna sugato athāparaṃ etadavoca satthā –

    ‘‘अञ्‍ञदत्थुहरो मित्तो, यो च मित्तो वचीपरो 47।

    ‘‘Aññadatthuharo mitto, yo ca mitto vacīparo 48;

    अनुप्पियञ्‍च यो आह, अपायेसु च यो सखा॥

    Anuppiyañca yo āha, apāyesu ca yo sakhā.

    एते अमित्ते चत्तारो, इति विञ्‍ञाय पण्डितो।

    Ete amitte cattāro, iti viññāya paṇḍito;

    आरका परिवज्‍जेय्य, मग्गं पटिभयं यथा’’ति॥

    Ārakā parivajjeyya, maggaṃ paṭibhayaṃ yathā’’ti.

    सुहदमित्तो

    Suhadamitto

    २६०. ‘‘चत्तारोमे , गहपतिपुत्त, मित्ता सुहदा वेदितब्बा। उपकारो 49 मित्तो सुहदो वेदितब्बो, समानसुखदुक्खो मित्तो सुहदो वेदितब्बो, अत्थक्खायी मित्तो सुहदो वेदितब्बो, अनुकम्पको मित्तो सुहदो वेदितब्बो।

    260. ‘‘Cattārome , gahapatiputta, mittā suhadā veditabbā. Upakāro 50 mitto suhado veditabbo, samānasukhadukkho mitto suhado veditabbo, atthakkhāyī mitto suhado veditabbo, anukampako mitto suhado veditabbo.

    २६१. ‘‘चतूहि खो, गहपतिपुत्त, ठानेहि उपकारो मित्तो सुहदो वेदितब्बो। पमत्तं रक्खति, पमत्तस्स सापतेय्यं रक्खति, भीतस्स सरणं होति, उप्पन्‍नेसु किच्‍चकरणीयेसु तद्दिगुणं भोगं अनुप्पदेति। इमेहि खो, गहपतिपुत्त, चतूहि ठानेहि उपकारो मित्तो सुहदो वेदितब्बो।

    261. ‘‘Catūhi kho, gahapatiputta, ṭhānehi upakāro mitto suhado veditabbo. Pamattaṃ rakkhati, pamattassa sāpateyyaṃ rakkhati, bhītassa saraṇaṃ hoti, uppannesu kiccakaraṇīyesu taddiguṇaṃ bhogaṃ anuppadeti. Imehi kho, gahapatiputta, catūhi ṭhānehi upakāro mitto suhado veditabbo.

    २६२. ‘‘चतूहि खो, गहपतिपुत्त, ठानेहि समानसुखदुक्खो मित्तो सुहदो वेदितब्बो। गुय्हमस्स आचिक्खति, गुय्हमस्स परिगूहति, आपदासु न विजहति, जीवितंपिस्स अत्थाय परिच्‍चत्तं होति। इमेहि खो, गहपतिपुत्त, चतूहि ठानेहि समानसुखदुक्खो मित्तो सुहदो वेदितब्बो।

    262. ‘‘Catūhi kho, gahapatiputta, ṭhānehi samānasukhadukkho mitto suhado veditabbo. Guyhamassa ācikkhati, guyhamassa parigūhati, āpadāsu na vijahati, jīvitaṃpissa atthāya pariccattaṃ hoti. Imehi kho, gahapatiputta, catūhi ṭhānehi samānasukhadukkho mitto suhado veditabbo.

    २६३. ‘‘चतूहि खो, गहपतिपुत्त, ठानेहि अत्थक्खायी मित्तो सुहदो वेदितब्बो। पापा निवारेति, कल्याणे निवेसेति, अस्सुतं सावेति, सग्गस्स मग्गं आचिक्खति। इमेहि खो, गहपतिपुत्त, चतूहि ठानेहि अत्थक्खायी मित्तो सुहदो वेदितब्बो।

    263. ‘‘Catūhi kho, gahapatiputta, ṭhānehi atthakkhāyī mitto suhado veditabbo. Pāpā nivāreti, kalyāṇe niveseti, assutaṃ sāveti, saggassa maggaṃ ācikkhati. Imehi kho, gahapatiputta, catūhi ṭhānehi atthakkhāyī mitto suhado veditabbo.

    २६४. ‘‘चतूहि खो, गहपतिपुत्त, ठानेहि अनुकम्पको मित्तो सुहदो वेदितब्बो। अभवेनस्स न नन्दति, भवेनस्स नन्दति, अवण्णं भणमानं निवारेति, वण्णं भणमानं पसंसति। इमेहि खो, गहपतिपुत्त, चतूहि ठानेहि अनुकम्पको मित्तो सुहदो वेदितब्बो’’ति।

    264. ‘‘Catūhi kho, gahapatiputta, ṭhānehi anukampako mitto suhado veditabbo. Abhavenassa na nandati, bhavenassa nandati, avaṇṇaṃ bhaṇamānaṃ nivāreti, vaṇṇaṃ bhaṇamānaṃ pasaṃsati. Imehi kho, gahapatiputta, catūhi ṭhānehi anukampako mitto suhado veditabbo’’ti.

    २६५. इदमवोच भगवा, इदं वत्वान सुगतो अथापरं एतदवोच सत्था –

    265. Idamavoca bhagavā, idaṃ vatvāna sugato athāparaṃ etadavoca satthā –

    ‘‘उपकारो च यो मित्तो, सुखे दुक्खे 51 च यो सखा 52।

    ‘‘Upakāro ca yo mitto, sukhe dukkhe 53 ca yo sakhā 54;

    अत्थक्खायी च यो मित्तो, यो च मित्तानुकम्पको॥

    Atthakkhāyī ca yo mitto, yo ca mittānukampako.

    ‘‘एतेपि मित्ते चत्तारो, इति विञ्‍ञाय पण्डितो।

    ‘‘Etepi mitte cattāro, iti viññāya paṇḍito;

    सक्‍कच्‍चं पयिरुपासेय्य, माता पुत्तं व ओरसं।

    Sakkaccaṃ payirupāseyya, mātā puttaṃ va orasaṃ;

    पण्डितो सीलसम्पन्‍नो, जलं अग्गीव भासति॥

    Paṇḍito sīlasampanno, jalaṃ aggīva bhāsati.

    ‘‘भोगे संहरमानस्स, भमरस्सेव इरीयतो।

    ‘‘Bhoge saṃharamānassa, bhamarasseva irīyato;

    भोगा सन्‍निचयं यन्ति, वम्मिकोवुपचीयति॥

    Bhogā sannicayaṃ yanti, vammikovupacīyati.

    ‘‘एवं भोगे समाहत्वा 55, अलमत्तो कुले गिही।

    ‘‘Evaṃ bhoge samāhatvā 56, alamatto kule gihī;

    चतुधा विभजे भोगे, स वे मित्तानि गन्थति॥

    Catudhā vibhaje bhoge, sa ve mittāni ganthati.

    ‘‘एकेन भोगे भुञ्‍जेय्य, द्वीहि कम्मं पयोजये।

    ‘‘Ekena bhoge bhuñjeyya, dvīhi kammaṃ payojaye;

    चतुत्थञ्‍च निधापेय्य, आपदासु भविस्सती’’ति॥

    Catutthañca nidhāpeyya, āpadāsu bhavissatī’’ti.

    छद्दिसापटिच्छादनकण्डं

    Chaddisāpaṭicchādanakaṇḍaṃ

    २६६. ‘‘कथञ्‍च, गहपतिपुत्त, अरियसावको छद्दिसापटिच्छादी होति? छ इमा, गहपतिपुत्त, दिसा वेदितब्बा। पुरत्थिमा दिसा मातापितरो वेदितब्बा, दक्खिणा दिसा आचरिया वेदितब्बा, पच्छिमा दिसा पुत्तदारा वेदितब्बा, उत्तरा दिसा मित्तामच्‍चा वेदितब्बा, हेट्ठिमा दिसा दासकम्मकरा वेदितब्बा, उपरिमा दिसा समणब्राह्मणा वेदितब्बा।

    266. ‘‘Kathañca, gahapatiputta, ariyasāvako chaddisāpaṭicchādī hoti? Cha imā, gahapatiputta, disā veditabbā. Puratthimā disā mātāpitaro veditabbā, dakkhiṇā disā ācariyā veditabbā, pacchimā disā puttadārā veditabbā, uttarā disā mittāmaccā veditabbā, heṭṭhimā disā dāsakammakarā veditabbā, uparimā disā samaṇabrāhmaṇā veditabbā.

    २६७. ‘‘पञ्‍चहि खो, गहपतिपुत्त, ठानेहि पुत्तेन पुरत्थिमा दिसा मातापितरो पच्‍चुपट्ठातब्बा – भतो ने 57 भरिस्सामि, किच्‍चं नेसं करिस्सामि, कुलवंसं ठपेस्सामि, दायज्‍जं पटिपज्‍जामि, अथ वा पन पेतानं कालङ्कतानं दक्खिणं अनुप्पदस्सामीति। इमेहि खो, गहपतिपुत्त, पञ्‍चहि ठानेहि पुत्तेन पुरत्थिमा दिसा मातापितरो पच्‍चुपट्ठिता पञ्‍चहि ठानेहि पुत्तं अनुकम्पन्ति। पापा निवारेन्ति, कल्याणे निवेसेन्ति, सिप्पं सिक्खापेन्ति, पतिरूपेन दारेन संयोजेन्ति, समये दायज्‍जं निय्यादेन्ति 58। इमेहि खो, गहपतिपुत्त, पञ्‍चहि ठानेहि पुत्तेन पुरत्थिमा दिसा मातापितरो पच्‍चुपट्ठिता इमेहि पञ्‍चहि ठानेहि पुत्तं अनुकम्पन्ति। एवमस्स एसा पुरत्थिमा दिसा पटिच्छन्‍ना होति खेमा अप्पटिभया।

    267. ‘‘Pañcahi kho, gahapatiputta, ṭhānehi puttena puratthimā disā mātāpitaro paccupaṭṭhātabbā – bhato ne 59 bharissāmi, kiccaṃ nesaṃ karissāmi, kulavaṃsaṃ ṭhapessāmi, dāyajjaṃ paṭipajjāmi, atha vā pana petānaṃ kālaṅkatānaṃ dakkhiṇaṃ anuppadassāmīti. Imehi kho, gahapatiputta, pañcahi ṭhānehi puttena puratthimā disā mātāpitaro paccupaṭṭhitā pañcahi ṭhānehi puttaṃ anukampanti. Pāpā nivārenti, kalyāṇe nivesenti, sippaṃ sikkhāpenti, patirūpena dārena saṃyojenti, samaye dāyajjaṃ niyyādenti 60. Imehi kho, gahapatiputta, pañcahi ṭhānehi puttena puratthimā disā mātāpitaro paccupaṭṭhitā imehi pañcahi ṭhānehi puttaṃ anukampanti. Evamassa esā puratthimā disā paṭicchannā hoti khemā appaṭibhayā.

    २६८. ‘‘पञ्‍चहि खो, गहपतिपुत्त, ठानेहि अन्तेवासिना दक्खिणा दिसा आचरिया पच्‍चुपट्ठातब्बा – उट्ठानेन उपट्ठानेन सुस्सुसाय पारिचरियाय सक्‍कच्‍चं सिप्पपटिग्गहणेन 61। इमेहि खो, गहपतिपुत्त, पञ्‍चहि ठानेहि अन्तेवासिना दक्खिणा दिसा आचरिया पच्‍चुपट्ठिता पञ्‍चहि ठानेहि अन्तेवासिं अनुकम्पन्ति – सुविनीतं विनेन्ति, सुग्गहितं गाहापेन्ति, सब्बसिप्पस्सुतं समक्खायिनो भवन्ति, मित्तामच्‍चेसु पटियादेन्ति 62, दिसासु परित्ताणं करोन्ति। इमेहि खो, गहपतिपुत्त, पञ्‍चहि ठानेहि अन्तेवासिना दक्खिणा दिसा आचरिया पच्‍चुपट्ठिता इमेहि पञ्‍चहि ठानेहि अन्तेवासिं अनुकम्पन्ति। एवमस्स एसा दक्खिणा दिसा पटिच्छन्‍ना होति खेमा अप्पटिभया।

    268. ‘‘Pañcahi kho, gahapatiputta, ṭhānehi antevāsinā dakkhiṇā disā ācariyā paccupaṭṭhātabbā – uṭṭhānena upaṭṭhānena sussusāya pāricariyāya sakkaccaṃ sippapaṭiggahaṇena 63. Imehi kho, gahapatiputta, pañcahi ṭhānehi antevāsinā dakkhiṇā disā ācariyā paccupaṭṭhitā pañcahi ṭhānehi antevāsiṃ anukampanti – suvinītaṃ vinenti, suggahitaṃ gāhāpenti, sabbasippassutaṃ samakkhāyino bhavanti, mittāmaccesu paṭiyādenti 64, disāsu parittāṇaṃ karonti. Imehi kho, gahapatiputta, pañcahi ṭhānehi antevāsinā dakkhiṇā disā ācariyā paccupaṭṭhitā imehi pañcahi ṭhānehi antevāsiṃ anukampanti. Evamassa esā dakkhiṇā disā paṭicchannā hoti khemā appaṭibhayā.

    २६९. ‘‘पञ्‍चहि खो, गहपतिपुत्त, ठानेहि सामिकेन पच्छिमा दिसा भरिया पच्‍चुपट्ठातब्बा – सम्माननाय अनवमाननाय 65 अनतिचरियाय इस्सरियवोस्सग्गेन अलङ्कारानुप्पदानेन। इमेहि खो, गहपतिपुत्त, पञ्‍चहि ठानेहि सामिकेन पच्छिमा दिसा भरिया पच्‍चुपट्ठिता पञ्‍चहि ठानेहि सामिकं अनुकम्पति – सुसंविहितकम्मन्ता च होति, सङ्गहितपरिजना 66 च, अनतिचारिनी च, सम्भतञ्‍च अनुरक्खति, दक्खा च होति अनलसा सब्बकिच्‍चेसु। इमेहि खो, गहपतिपुत्त, पञ्‍चहि ठानेहि सामिकेन पच्छिमा दिसा भरिया पच्‍चुपट्ठिता इमेहि पञ्‍चहि ठानेहि सामिकं अनुकम्पति। एवमस्स एसा पच्छिमा दिसा पटिच्छन्‍ना होति खेमा अप्पटिभया।

    269. ‘‘Pañcahi kho, gahapatiputta, ṭhānehi sāmikena pacchimā disā bhariyā paccupaṭṭhātabbā – sammānanāya anavamānanāya 67 anaticariyāya issariyavossaggena alaṅkārānuppadānena. Imehi kho, gahapatiputta, pañcahi ṭhānehi sāmikena pacchimā disā bhariyā paccupaṭṭhitā pañcahi ṭhānehi sāmikaṃ anukampati – susaṃvihitakammantā ca hoti, saṅgahitaparijanā 68 ca, anaticārinī ca, sambhatañca anurakkhati, dakkhā ca hoti analasā sabbakiccesu. Imehi kho, gahapatiputta, pañcahi ṭhānehi sāmikena pacchimā disā bhariyā paccupaṭṭhitā imehi pañcahi ṭhānehi sāmikaṃ anukampati. Evamassa esā pacchimā disā paṭicchannā hoti khemā appaṭibhayā.

    २७०. ‘‘पञ्‍चहि खो, गहपतिपुत्त, ठानेहि कुलपुत्तेन उत्तरा दिसा मित्तामच्‍चा पच्‍चुपट्ठातब्बा – दानेन पेय्यवज्‍जेन 69 अत्थचरियाय समानत्तताय अविसंवादनताय। इमेहि खो, गहपतिपुत्त, पञ्‍चहि ठानेहि कुलपुत्तेन उत्तरा दिसा मित्तामच्‍चा पच्‍चुपट्ठिता पञ्‍चहि ठानेहि कुलपुत्तं अनुकम्पन्ति – पमत्तं रक्खन्ति, पमत्तस्स सापतेय्यं रक्खन्ति, भीतस्स सरणं होन्ति, आपदासु न विजहन्ति, अपरपजा चस्स पटिपूजेन्ति। इमेहि खो, गहपतिपुत्त, पञ्‍चहि ठानेहि कुलपुत्तेन उत्तरा दिसा मित्तामच्‍चा पच्‍चुपट्ठिता इमेहि पञ्‍चहि ठानेहि कुलपुत्तं अनुकम्पन्ति। एवमस्स एसा उत्तरा दिसा पटिच्छन्‍ना होति खेमा अप्पटिभया।

    270. ‘‘Pañcahi kho, gahapatiputta, ṭhānehi kulaputtena uttarā disā mittāmaccā paccupaṭṭhātabbā – dānena peyyavajjena 70 atthacariyāya samānattatāya avisaṃvādanatāya. Imehi kho, gahapatiputta, pañcahi ṭhānehi kulaputtena uttarā disā mittāmaccā paccupaṭṭhitā pañcahi ṭhānehi kulaputtaṃ anukampanti – pamattaṃ rakkhanti, pamattassa sāpateyyaṃ rakkhanti, bhītassa saraṇaṃ honti, āpadāsu na vijahanti, aparapajā cassa paṭipūjenti. Imehi kho, gahapatiputta, pañcahi ṭhānehi kulaputtena uttarā disā mittāmaccā paccupaṭṭhitā imehi pañcahi ṭhānehi kulaputtaṃ anukampanti. Evamassa esā uttarā disā paṭicchannā hoti khemā appaṭibhayā.

    २७१. ‘‘पञ्‍चहि खो, गहपतिपुत्त, ठानेहि अय्यिरकेन 71 हेट्ठिमा दिसा दासकम्मकरा पच्‍चुपट्ठातब्बा – यथाबलं कम्मन्तसंविधानेन भत्तवेतनानुप्पदानेन गिलानुपट्ठानेन अच्छरियानं रसानं संविभागेन समये वोस्सग्गेन। इमेहि खो, गहपतिपुत्त, पञ्‍चहि ठानेहि अय्यिरकेन हेट्ठिमा दिसा दासकम्मकरा पच्‍चुपट्ठिता पञ्‍चहि ठानेहि अय्यिरकं अनुकम्पन्ति – पुब्बुट्ठायिनो च होन्ति, पच्छा निपातिनो च, दिन्‍नादायिनो च, सुकतकम्मकरा च, कित्तिवण्णहरा च। इमेहि खो, गहपतिपुत्त, पञ्‍चहि ठानेहि अय्यिरकेन हेट्ठिमा दिसा दासकम्मकरा पच्‍चुपट्ठिता इमेहि पञ्‍चहि ठानेहि अय्यिरकं अनुकम्पन्ति। एवमस्स एसा हेट्ठिमा दिसा पटिच्छन्‍ना होति खेमा अप्पटिभया।

    271. ‘‘Pañcahi kho, gahapatiputta, ṭhānehi ayyirakena 72 heṭṭhimā disā dāsakammakarā paccupaṭṭhātabbā – yathābalaṃ kammantasaṃvidhānena bhattavetanānuppadānena gilānupaṭṭhānena acchariyānaṃ rasānaṃ saṃvibhāgena samaye vossaggena. Imehi kho, gahapatiputta, pañcahi ṭhānehi ayyirakena heṭṭhimā disā dāsakammakarā paccupaṭṭhitā pañcahi ṭhānehi ayyirakaṃ anukampanti – pubbuṭṭhāyino ca honti, pacchā nipātino ca, dinnādāyino ca, sukatakammakarā ca, kittivaṇṇaharā ca. Imehi kho, gahapatiputta, pañcahi ṭhānehi ayyirakena heṭṭhimā disā dāsakammakarā paccupaṭṭhitā imehi pañcahi ṭhānehi ayyirakaṃ anukampanti. Evamassa esā heṭṭhimā disā paṭicchannā hoti khemā appaṭibhayā.

    २७२. ‘‘पञ्‍चहि खो, गहपतिपुत्त, ठानेहि कुलपुत्तेन उपरिमा दिसा समणब्राह्मणा पच्‍चुपट्ठातब्बा – मेत्तेन कायकम्मेन मेत्तेन वचीकम्मेन मेत्तेन मनोकम्मेन अनावटद्वारताय आमिसानुप्पदानेन। इमेहि खो, गहपतिपुत्त, पञ्‍चहि ठानेहि कुलपुत्तेन उपरिमा दिसा समणब्राह्मणा पच्‍चुपट्ठिता छहि ठानेहि कुलपुत्तं अनुकम्पन्ति – पापा निवारेन्ति, कल्याणे निवेसेन्ति, कल्याणेन मनसा अनुकम्पन्ति, अस्सुतं सावेन्ति, सुतं परियोदापेन्ति, सग्गस्स मग्गं आचिक्खन्ति। इमेहि खो, गहपतिपुत्त, पञ्‍चहि ठानेहि कुलपुत्तेन उपरिमा दिसा समणब्राह्मणा पच्‍चुपट्ठिता इमेहि छहि ठानेहि कुलपुत्तं अनुकम्पन्ति। एवमस्स एसा उपरिमा दिसा पटिच्छन्‍ना होति खेमा अप्पटिभया’’ति।

    272. ‘‘Pañcahi kho, gahapatiputta, ṭhānehi kulaputtena uparimā disā samaṇabrāhmaṇā paccupaṭṭhātabbā – mettena kāyakammena mettena vacīkammena mettena manokammena anāvaṭadvāratāya āmisānuppadānena. Imehi kho, gahapatiputta, pañcahi ṭhānehi kulaputtena uparimā disā samaṇabrāhmaṇā paccupaṭṭhitā chahi ṭhānehi kulaputtaṃ anukampanti – pāpā nivārenti, kalyāṇe nivesenti, kalyāṇena manasā anukampanti, assutaṃ sāventi, sutaṃ pariyodāpenti, saggassa maggaṃ ācikkhanti. Imehi kho, gahapatiputta, pañcahi ṭhānehi kulaputtena uparimā disā samaṇabrāhmaṇā paccupaṭṭhitā imehi chahi ṭhānehi kulaputtaṃ anukampanti. Evamassa esā uparimā disā paṭicchannā hoti khemā appaṭibhayā’’ti.

    २७३. इदमवोच भगवा। इदं वत्वान सुगतो अथापरं एतदवोच सत्था –

    273. Idamavoca bhagavā. Idaṃ vatvāna sugato athāparaṃ etadavoca satthā –

    ‘‘मातापिता दिसा पुब्बा, आचरिया दक्खिणा दिसा।

    ‘‘Mātāpitā disā pubbā, ācariyā dakkhiṇā disā;

    पुत्तदारा दिसा पच्छा, मित्तामच्‍चा च उत्तरा॥

    Puttadārā disā pacchā, mittāmaccā ca uttarā.

    ‘‘दासकम्मकरा हेट्ठा, उद्धं समणब्राह्मणा।

    ‘‘Dāsakammakarā heṭṭhā, uddhaṃ samaṇabrāhmaṇā;

    एता दिसा नमस्सेय्य, अलमत्तो कुले गिही॥

    Etā disā namasseyya, alamatto kule gihī.

    ‘‘पण्डितो सीलसम्पन्‍नो, सण्हो च पटिभानवा।

    ‘‘Paṇḍito sīlasampanno, saṇho ca paṭibhānavā;

    निवातवुत्ति अत्थद्धो, तादिसो लभते यसं॥

    Nivātavutti atthaddho, tādiso labhate yasaṃ.

    ‘‘उट्ठानको अनलसो, आपदासु न वेधति।

    ‘‘Uṭṭhānako analaso, āpadāsu na vedhati;

    अच्छिन्‍नवुत्ति मेधावी, तादिसो लभते यसं॥

    Acchinnavutti medhāvī, tādiso labhate yasaṃ.

    ‘‘सङ्गाहको मित्तकरो, वदञ्‍ञू वीतमच्छरो।

    ‘‘Saṅgāhako mittakaro, vadaññū vītamaccharo;

    नेता विनेता अनुनेता, तादिसो लभते यसं॥

    Netā vinetā anunetā, tādiso labhate yasaṃ.

    ‘‘दानञ्‍च पेय्यवज्‍जञ्‍च, अत्थचरिया च या इध।

    ‘‘Dānañca peyyavajjañca, atthacariyā ca yā idha;

    समानत्तता च धम्मेसु, तत्थ तत्थ यथारहं।

    Samānattatā ca dhammesu, tattha tattha yathārahaṃ;

    एते खो सङ्गहा लोके, रथस्साणीव यायतो॥

    Ete kho saṅgahā loke, rathassāṇīva yāyato.

    ‘‘एते च सङ्गहा नास्सु, न माता पुत्तकारणा।

    ‘‘Ete ca saṅgahā nāssu, na mātā puttakāraṇā;

    लभेथ मानं पूजं वा, पिता वा पुत्तकारणा॥

    Labhetha mānaṃ pūjaṃ vā, pitā vā puttakāraṇā.

    ‘‘यस्मा च सङ्गहा 73 एते, सम्मपेक्खन्ति 74 पण्डिता।

    ‘‘Yasmā ca saṅgahā 75 ete, sammapekkhanti 76 paṇḍitā;

    तस्मा महत्तं पप्पोन्ति, पासंसा च भवन्ति ते’’ति॥

    Tasmā mahattaṃ papponti, pāsaṃsā ca bhavanti te’’ti.

    २७४. एवं वुत्ते, सिङ्गालको गहपतिपुत्तो भगवन्तं एतदवोच – ‘‘अभिक्‍कन्तं, भन्ते! अभिक्‍कन्तं, भन्ते! सेय्यथापि, भन्ते, निक्‍कुज्‍जितं वा उक्‍कुज्‍जेय्य, पटिच्छन्‍नं वा विवरेय्य, मूळ्हस्स वा मग्गं आचिक्खेय्य, अन्धकारे वा तेलपज्‍जोतं धारेय्य ‘चक्खुमन्तो रूपानि दक्खन्ती’ति। एवमेवं भगवता अनेकपरियायेन धम्मो पकासितो। एसाहं, भन्ते, भगवन्तं सरणं गच्छामि धम्मञ्‍च भिक्खुसंघञ्‍च। उपासकं मं भगवा धारेतु, अज्‍जतग्गे पाणुपेतं सरणं गत’’न्ति।

    274. Evaṃ vutte, siṅgālako gahapatiputto bhagavantaṃ etadavoca – ‘‘abhikkantaṃ, bhante! Abhikkantaṃ, bhante! Seyyathāpi, bhante, nikkujjitaṃ vā ukkujjeyya, paṭicchannaṃ vā vivareyya, mūḷhassa vā maggaṃ ācikkheyya, andhakāre vā telapajjotaṃ dhāreyya ‘cakkhumanto rūpāni dakkhantī’ti. Evamevaṃ bhagavatā anekapariyāyena dhammo pakāsito. Esāhaṃ, bhante, bhagavantaṃ saraṇaṃ gacchāmi dhammañca bhikkhusaṃghañca. Upāsakaṃ maṃ bhagavā dhāretu, ajjatagge pāṇupetaṃ saraṇaṃ gata’’nti.

    सिङ्गालसुत्तं 77 निट्ठितं अट्ठमं।

    Siṅgālasuttaṃ 78 niṭṭhitaṃ aṭṭhamaṃ.




    Next: ९. आटानाटियसुत्तं • 9. Āṭānāṭiyasuttaṃ




    Footnotes:
    1. सिगालको (सी॰)
    2. पुथुद्दिसा (सी॰ स्या॰ पी॰)
    3. sigālako (sī.)
    4. puthuddisā (sī. syā. pī.)
    5. छद्दिसा (सी॰ पी॰)
    6. छद्दिसा (सी॰ पी॰)
    7. छद्दिसा (सी॰ पी॰)
    8. chaddisā (sī. pī.)
    9. chaddisā (sī. pī.)
    10. chaddisā (sī. pī.)
    11. पटिच्छादी होति (स्या॰)
    12. paṭicchādī hoti (syā.)
    13. इदं वत्वा (सी॰ पी॰) एवमीदिसेसु ठानेसु
    14. idaṃ vatvā (sī. pī.) evamīdisesu ṭhānesu
    15. तस्स येसो (बहूसु, विनयेपि)
    16. tassa yeso (bahūsu, vinayepi)
    17. तस्स येसो (बहूसु, विनयेपि)
    18. जुण्हपक्खेव (क॰)
    19. tassa yeso (bahūsu, vinayepi)
    20. juṇhapakkheva (ka.)
    21. आलसानुयोगो (सी॰ स्या॰ पी॰)
    22. ālasānuyogo (sī. syā. pī.)
    23. धनञ्‍जानि (सी॰ पी॰)
    24. dhanañjāni (sī. pī.)
    25. तेसु तेसु ठानेसु (स्या॰)
    26. tesu tesu ṭhānesu (syā.)
    27. कुवं (क॰ सी॰ पी॰)
    28. kuvaṃ (ka. sī. pī.)
    29. सभाये तस्स (क॰)
    30. sabhāye tassa (ka.)
    31. वेरप्पसङ्गो (सी॰ स्या॰ पी॰)
    32. verappasaṅgo (sī. syā. pī.)
    33. वुद्धिसेवी (स्या॰), बुद्धिसेवी (क॰)
    34. vuddhisevī (syā.), buddhisevī (ka.)
    35. पिपासोसि अत्थपागतो (स्या॰), पिपासोपि समप्पपागतो (क॰)
    36. pipāsosi atthapāgato (syā.), pipāsopi samappapāgato (ka.)
    37. आकुलं (स्या॰ क॰)
    38. ākulaṃ (syā. ka.)
    39. रत्तिनुट्ठानदस्सिना (सी॰ पी॰), रत्तिनुट्ठानसीलिना (?)
    40. rattinuṭṭhānadassinā (sī. pī.), rattinuṭṭhānasīlinā (?)
    41. सुखा (सब्बत्थ) अट्ठकथा ओलोकेतब्बा
    42. sukhā (sabbattha) aṭṭhakathā oloketabbā
    43. पटिसन्धरति (क॰)
    44. paṭisandharati (ka.)
    45. पापकम्मंपिस्स (स्या॰)
    46. pāpakammaṃpissa (syā.)
    47. वचीपरमो (स्या॰)
    48. vacīparamo (syā.)
    49. उपकारको (स्या॰)
    50. upakārako (syā.)
    51. सुखदुक्खो (स्या॰ क॰)
    52. यो च मित्तो सुखे दुक्खे (सी॰ पी॰)
    53. sukhadukkho (syā. ka.)
    54. yo ca mitto sukhe dukkhe (sī. pī.)
    55. समाहरित्वा (स्या॰)
    56. samāharitvā (syā.)
    57. नेसं (बहूसु)
    58. निय्यातेन्ति (क॰ सी॰)
    59. nesaṃ (bahūsu)
    60. niyyātenti (ka. sī.)
    61. सिप्पं पटिग्गहणेन (स्या॰), सिप्पउग्गहणेन (क॰)
    62. पटिवेदेन्ति (स्या॰)
    63. sippaṃ paṭiggahaṇena (syā.), sippauggahaṇena (ka.)
    64. paṭivedenti (syā.)
    65. अविमाननाय (स्या॰ पी॰)
    66. सुसङ्गहितपरिजना (सी॰ स्या॰ पी॰)
    67. avimānanāya (syā. pī.)
    68. susaṅgahitaparijanā (sī. syā. pī.)
    69. वियवज्‍जेन (स्या॰ क॰)
    70. viyavajjena (syā. ka.)
    71. अयिरकेन (सी॰ स्या॰ पी॰)
    72. ayirakena (sī. syā. pī.)
    73. सङ्गहे (क॰) अट्ठकथायं इच्छितपाठो
    74. समवेक्खन्ति (सी॰ पी॰ क॰)
    75. saṅgahe (ka.) aṭṭhakathāyaṃ icchitapāṭho
    76. samavekkhanti (sī. pī. ka.)
    77. सिङ्गालोवादसुत्तन्तं (पी॰)
    78. siṅgālovādasuttantaṃ (pī.)



    Related texts:



    अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / सुत्तपिटक (अट्ठकथा) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / दीघ निकाय (अट्ठकथा) • Dīgha nikāya (aṭṭhakathā) / ८. सिङ्गालसुत्तवण्णना • 8. Siṅgālasuttavaṇṇanā

    टीका • Tīkā / सुत्तपिटक (टीका) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / दीघनिकाय (टीका) • Dīghanikāya (ṭīkā) / ८. सिङ्गालसुत्तवण्णना • 8. Siṅgālasuttavaṇṇanā


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact