| Library / Tipiṭaka / តិបិដក • Tipiṭaka / ទីឃនិកាយ (ដីកា) • Dīghanikāya (ṭīkā) |
៨. សិង្គាលសុត្តវណ្ណនា
8. Siṅgālasuttavaṇṇanā
និទានវណ្ណនា
Nidānavaṇṇanā
២៤២. បាការេន បរិក្ខិត្តន្តិ បទំ អានេត្វា សម្ពន្ធោ។ គោបុរដ្ដាលកយុត្តន្តិ ទ្វារបាសាទេន ចេវ តត្ថ តត្ថ បាការមត្ថកេ បតិដ្ឋាបិតអដ្ដាលកេហិ ច យុត្តំ។ វេឡូហិ បរិក្ខិត្តត្តា, អព្ភន្តរេ បុប្ផូបគផលូបគរុក្ខសញ្ឆន្នត្តា ច នីលោភាសំ។ ឆាយូទកសម្បត្តិយា, ភូមិភាគសម្បត្តិយា ច មនោរមំ។
242. Pākārena parikkhittanti padaṃ ānetvā sambandho. Gopuraṭṭālakayuttanti dvārapāsādena ceva tattha tattha pākāramatthake patiṭṭhāpitaaṭṭālakehi ca yuttaṃ. Veḷūhi parikkhittattā, abbhantare pupphūpagaphalūpagarukkhasañchannattā ca nīlobhāsaṃ. Chāyūdakasampattiyā, bhūmibhāgasampattiyā ca manoramaṃ.
កាឡកវេសេនាតិ កលន្ទករូបេន។ និវាបន្តិ ភោជនំ។ តន្តិ ឧយ្យានំ។
Kāḷakavesenāti kalandakarūpena. Nivāpanti bhojanaṃ. Tanti uyyānaṃ.
‘‘ខោ បនា’’តិ វចនាលង្ការមត្តមេតន្តិ តេន សមយេនាតិ អត្ថវចនំ យុត្តំ។ គហបតិ មហាសាលោតិ គហបតិភូតោ មហាសារោ, រ-ការស្ស ល-ការំ កត្វា អយំ និទ្ទេសោ។ វិភវសម្បត្តិយា មហាសារប្បត្តោ កុដុម្ពិកោ។ ‘‘បុត្តោ បនស្ស អស្សទ្ធោ’’តិអាទិ អដ្ឋុប្បត្តិកោ យំ សុត្តនិក្ខេបោតិ តំ អដ្ឋុប្បត្តិំ ទស្សេតុំ អារទ្ធំ។ កម្មផលសទ្ធាយ អភាវេន អស្សទ្ធោ។ រតនត្តយេ បសាទាភាវេន អប្បសន្នោ។ ឯវមាហាតិ ឯវំ ឥទានិ វុច្ចមានាការេន វទតិ។
‘‘Kho panā’’ti vacanālaṅkāramattametanti tena samayenāti atthavacanaṃ yuttaṃ. Gahapati mahāsāloti gahapatibhūto mahāsāro, ra-kārassa la-kāraṃ katvā ayaṃ niddeso. Vibhavasampattiyā mahāsārappatto kuṭumbiko. ‘‘Putto panassa assaddho’’tiādi aṭṭhuppattiko yaṃ suttanikkhepoti taṃ aṭṭhuppattiṃ dassetuṃ āraddhaṃ. Kammaphalasaddhāya abhāvena assaddho. Ratanattaye pasādābhāvena appasanno. Evamāhāti evaṃ idāni vuccamānākārena vadati.
យាវជីវំ អនុស្សរណីយា ហោតិ ហិតេសិតាយ វុត្តា បច្ឆិមា វាចាតិ អធិប្បាយេន។ បុថុទិសាតិ វិសុំ វិសុំ ទិសា, តា បន អនេកាតិ អាហ ‘‘ពហុទិសា’’តិ។
Yāvajīvaṃ anussaraṇīyā hoti hitesitāya vuttā pacchimā vācāti adhippāyena. Puthudisāti visuṃ visuṃ disā, tā pana anekāti āha ‘‘bahudisā’’ti.
២៤៣. ‘‘ន តាវ បវិដ្ឋោ’’តិអាទីសុ វត្តព្ពំ ហេដ្ឋា វុត្តមេវ។ ន ឥទានេវាតិ ន ឥមាយ ឯវ វេលាយ។ កិំ ចរហីតិ អាហ ‘‘បច្ចូសសមយេបី’’តិអាទិ។ គិហិវិនយន្តិ គិហីនំ គហដ្ឋានំ វិនយតន្តិភូតំ ‘‘គិហិនា ឯវំ វត្តិតព្ព’’ន្តិ គហដ្ឋាចារស្ស គហដ្ឋវត្តស្ស អនវសេសតោ ឥមស្មិំ សុត្តេ សវិសេសំ កត្វា វុត្តត្តា។ តថេវាតិ យថា ពុទ្ធចក្ខុនា ទិដ្ឋំ, តថេវ បស្សិ។ នមស្សតិ វត្តវសេន កត្តព្ពន្តិ គហេត្វា ឋិតត្តា។
243.‘‘Na tāva paviṭṭho’’tiādīsu vattabbaṃ heṭṭhā vuttameva. Na idānevāti na imāya eva velāya. Kiṃ carahīti āha ‘‘paccūsasamayepī’’tiādi. Gihivinayanti gihīnaṃ gahaṭṭhānaṃ vinayatantibhūtaṃ ‘‘gihinā evaṃ vattitabba’’nti gahaṭṭhācārassa gahaṭṭhavattassa anavasesato imasmiṃ sutte savisesaṃ katvā vuttattā. Tathevāti yathā buddhacakkhunā diṭṭhaṃ, tatheva passi. Namassati vattavasena kattabbanti gahetvā ṭhitattā.
ឆទិសាទិវណ្ណនា
Chadisādivaṇṇanā
២៤៤. វចនំ សុត្វាវ ចិន្តេសិ ពុទ្ធានុភាវេន អត្តសម្មាបណិធាននិមិត្តេន បុញ្ញពលេន ច ចោទិយមានោ។ ន កិរ តា ឯតាតិ តា ឆ ទិសា ឯតា ឥទានិ មយា នមស្សិយមានា បុរត្ថិមាទិកា ន ហោន្តិ កិរាតិ។ និបាតមត្តន្តិ អនត្ថកភាវំ តស្ស វទតិ។ បុច្ឆាបទន្តិ បុច្ឆាវចនំ។
244.Vacanaṃ sutvāva cintesi buddhānubhāvena attasammāpaṇidhānanimittena puññabalena ca codiyamāno. Na kira tā etāti tā cha disā etā idāni mayā namassiyamānā puratthimādikā na honti kirāti. Nipātamattanti anatthakabhāvaṃ tassa vadati. Pucchāpadanti pucchāvacanaṃ.
ភគវា គហបតិបុត្តេន នមស្សិតព្ពា ឆ ទិសា បុច្ឆិតោ ទេសនាកុសលតាយ អាទិតោ ឯវ តា អកថេត្វា តស្ស តាវ បដិបត្តិយា នំ ភាជនភូតំ កាតុំ វជ្ជនីយវជ្ជនត្ថញ្ចេវ សេវិតព្ពសេវនត្ថញ្ច ឱវាទំ ទេន្តោ ‘‘យតោ ខោ គហបតិបុត្តា’’តិអាទិនា ទេសនំ អារភិ។ តត្ថ កម្មកិលេសាតិ កម្មភូតា សំកិលេសា។ កិលិស្សន្តីតិ កិលិដ្ឋា មលីនា វិយ ឋិតា, ឧបតាបិតា ច ហោន្តីតិ អត្ថោ។ តស្មាតិ កិលិស្សននិមិត្តត្តា។ យទិបិ សុរាបានំ បញ្ចវេរភាវេន ឧបាសកេហិ បរិវជ្ជនីយំ, តស្ស បន អបាយមុខភាវេន បរតោ វត្តុកាមតាយ បាណាតិបាតាទិកេ ឯវ សន្ធាយ ‘‘ចត្តារោ’’តិ វុត្តំ, ន ‘‘បញ្ចា’’តិ។ ‘‘វិសុំ អកម្មបថភាវតោ ចា’’តិ អបរេ។ ‘‘សុរាបានម្បិ ‘សុរាមេរយបានំ, ភិក្ខវេ, អាសេវិតំ ភាវិតំ ពហុលីកតំ និរយសំវត្តនិក’ន្តិអាទិ (អ. និ. ៨.៤០) វចនតោ វិសុំ កម្មបថភាវេន អាគតំ។ តថា ហិ តំ ទុច្ចរិតកម្មំ ហុត្វា ទុគ្គតិគាមិបិដ្ឋិវត្តកភាវេន និយត’’ន្តិ កេចិ, តេសំ មតេន ឯកាទស កម្មបថា សិយុំ ។ តស្មា យថាវុត្តេស្វេវ កម្មបថេសុ ឧបការកត្តសភាគត្តវសេន អនុប្បវេសោ ទដ្ឋព្ពោតិ ‘‘វិសុំ អកម្មបថភាវតោ ចា’’តិ សុវុត្តមេតំ។ សុរាបានស្ស ភោគាបាយមុខភាវេន វត្តុកាមតាយ ‘‘ចត្តារោ’’ ត្វេវ អវោច។ តិដ្ឋតិ ឯត្ថ ផលំ តទាយត្តវុត្តិតាយាតិ ឋានំ, ហេតូតិ អាហ ‘‘ឋានេហីតិ ការណេហី’’តិ។ អបេន្តិ អបគច្ឆន្តិ, អបេតិ វា ឯតេហីតិ អបាយា, អបាយានំ, អបាយា ឯវ វា មុខានិ ទ្វារានីតិ អបាយមុខានិ។ វិនាសមុខានីតិ ឯត្ថាបិ ឯសេវ នយោ។
Bhagavā gahapatiputtena namassitabbā cha disā pucchito desanākusalatāya ādito eva tā akathetvā tassa tāva paṭipattiyā naṃ bhājanabhūtaṃ kātuṃ vajjanīyavajjanatthañceva sevitabbasevanatthañca ovādaṃ dento ‘‘yato kho gahapatiputtā’’tiādinā desanaṃ ārabhi. Tattha kammakilesāti kammabhūtā saṃkilesā. Kilissantīti kiliṭṭhā malīnā viya ṭhitā, upatāpitā ca hontīti attho. Tasmāti kilissananimittattā. Yadipi surāpānaṃ pañcaverabhāvena upāsakehi parivajjanīyaṃ, tassa pana apāyamukhabhāvena parato vattukāmatāya pāṇātipātādike eva sandhāya ‘‘cattāro’’ti vuttaṃ, na ‘‘pañcā’’ti. ‘‘Visuṃ akammapathabhāvato cā’’ti apare. ‘‘Surāpānampi ‘surāmerayapānaṃ, bhikkhave, āsevitaṃ bhāvitaṃ bahulīkataṃ nirayasaṃvattanika’ntiādi (a. ni. 8.40) vacanato visuṃ kammapathabhāvena āgataṃ. Tathā hi taṃ duccaritakammaṃ hutvā duggatigāmipiṭṭhivattakabhāvena niyata’’nti keci, tesaṃ matena ekādasa kammapathā siyuṃ . Tasmā yathāvuttesveva kammapathesu upakārakattasabhāgattavasena anuppaveso daṭṭhabboti ‘‘visuṃ akammapathabhāvato cā’’ti suvuttametaṃ. Surāpānassa bhogāpāyamukhabhāvena vattukāmatāya ‘‘cattāro’’ tveva avoca. Tiṭṭhati ettha phalaṃ tadāyattavuttitāyāti ṭhānaṃ, hetūti āha ‘‘ṭhānehīti kāraṇehī’’ti. Apenti apagacchanti, apeti vā etehīti apāyā, apāyānaṃ, apāyā eva vā mukhāni dvārānīti apāyamukhāni. Vināsamukhānīti etthāpi eseva nayo.
កិញ្ចាបិ ‘‘អរិយសាវកស្សា’’តិ បុព្ពេ សាធារណតោ វុត្តំ, វិសេសតោ បន បឋមាយ ភូមិយំ ឋិតស្សេវ វក្ខមាននយោ យុជ្ជតីតិ ‘‘សោតិ សោ សោតាបន្នោ’’តិ វុត្តំ។ បាបក-សទ្ទោ និហីនបរិយាយោតិ ‘‘លាមកេហី’’តិ វុត្តំ។ អបាយទុក្ខំ, វដ្ដទុក្ខញ្ច បាបេន្តីតិ វា បាបកា, តេហិ បាបកេហិ។ ឆ ទិសា បដិច្ឆាទេន្តោតិ តេន តេន ភាគេន ទិស្សន្តីតិ ‘‘ទិសា’’តិ សញ្ញិតេ ឆ ភាគេ សត្តេ យថា តេហិ សទ្ធិំ អត្តនោ ឆិទ្ទំ ន ហោតិ, ឯវំ បដិច្ឆាទេន្តោ បដិសន្ធារេន្តោ។ វិជិននត្ថាយាតិ អភិភវនត្ថាយ។ យោ ហិ ទិដ្ឋធម្មិកំ, សម្បរាយិកញ្ច អនត្ថំ បរិវជ្ជនវសេន អភិភវតិ, តតោ ឯវ តទុភយត្ថំ សម្បាទេតិ, សោ ឧភយលោកវិជយាយ បដិបន្នោ នាម ហោតិ បច្ចត្ថិកនិគ្គណ្ហនតោ, សកត្ថសម្បាទនតោ ច។ តេនាហ ‘‘អយញ្ចេវ លោកោ’’តិអាទិ។ បាណាតិបាតាទីនិ បញ្ច វេរានិ វេរប្បសវនតោ។ អារទ្ធោ ហោតីតិ សំសាធិតោ ហោតិ, តយិទំ សំសាធនំ កិត្តិសទ្ទេន ឥធ សត្តានំ ចិត្តតោសនេន , វេរាភាវាបាទនេន ច ហោតីតិ អាហ ‘‘បរិតោសិតោ ចេវ និប្ផាទិតោ ចា’’តិ។ បុន បញ្ច វេរានីតិ បញ្ច វេរផលានិ ឧត្តរបទលោបេន។
Kiñcāpi ‘‘ariyasāvakassā’’ti pubbe sādhāraṇato vuttaṃ, visesato pana paṭhamāya bhūmiyaṃ ṭhitasseva vakkhamānanayo yujjatīti ‘‘soti so sotāpanno’’ti vuttaṃ. Pāpaka-saddo nihīnapariyāyoti ‘‘lāmakehī’’ti vuttaṃ. Apāyadukkhaṃ, vaṭṭadukkhañca pāpentīti vā pāpakā, tehi pāpakehi. Cha disā paṭicchādentoti tena tena bhāgena dissantīti ‘‘disā’’ti saññite cha bhāge satte yathā tehi saddhiṃ attano chiddaṃ na hoti, evaṃ paṭicchādento paṭisandhārento. Vijinanatthāyāti abhibhavanatthāya. Yo hi diṭṭhadhammikaṃ, samparāyikañca anatthaṃ parivajjanavasena abhibhavati, tato eva tadubhayatthaṃ sampādeti, so ubhayalokavijayāya paṭipanno nāma hoti paccatthikaniggaṇhanato, sakatthasampādanato ca. Tenāha ‘‘ayañceva loko’’tiādi. Pāṇātipātādīni pañca verāni verappasavanato. Āraddho hotīti saṃsādhito hoti, tayidaṃ saṃsādhanaṃ kittisaddena idha sattānaṃ cittatosanena , verābhāvāpādanena ca hotīti āha ‘‘paritosito ceva nipphādito cā’’ti. Puna pañca verānīti pañca veraphalāni uttarapadalopena.
កតមស្សាតិ កតមេ អស្ស។ កិលេសសម្បយុត្តត្តា កិលេសោតិ តំយោគតោ តំសទិសំ វទតិ យថា ‘‘បីតិសុខំ បឋមំ ឈានំ, (ទី. និ. ១.២២៦; ម. និ. ១.២៧១, ២៨៧, ២៩៧; សំ. និ. ២.១៥២; អ. និ. ៤.១២៣; ៥.២៨; បារា. ១១; ធ. ស. ៤៩៩; វិភ. ៥០៨) នីលំ វត្ថ’’ន្តិ ច។ សម្បយុត្តតា ចេត្ថ តទេកដ្ឋតាយ វេទិតព្ពា, ន ឯកុប្បាទាទិតាយ។ ឯវញ្ច កត្វា បាណាតិបាតកម្មស្ស ទិដ្ឋិមានលោភាទីហិបិ កិលិដ្ឋតា សិទ្ធា ហោតិ, មិច្ឆាចារស្ស ទោសាទីហិ កិលិដ្ឋតា។ តេនាហ ‘‘សំកិលេសោយេវា’’តិអាទិ។ បុព្ពេ វុត្តអត្ថវសេន បន សម្មុខេនបិ នេសំ កិលេសបរិយាយោ លព្ភតេវ។ ឯតទត្ថបរិទីបកមេវាតិ យោ ‘‘បាណាតិបាតោ ខោ’’តិអាទិនា វុត្តោ, ឯតស្ស អត្ថស្ស បរិទីបកមេវ។ យទិ ឯវំ កស្មា បុន វុត្តន្តិ អាហ ‘‘គាថាពន្ធ’’ន្តិ, តស្ស អត្ថស្ស សុខគ្គហណត្ថំ ភគវា គាថាពន្ធំ អវោចាតិ អធិប្បាយោ។
Katamassāti katame assa. Kilesasampayuttattā kilesoti taṃyogato taṃsadisaṃ vadati yathā ‘‘pītisukhaṃ paṭhamaṃ jhānaṃ, (dī. ni. 1.226; ma. ni. 1.271, 287, 297; saṃ. ni. 2.152; a. ni. 4.123; 5.28; pārā. 11; dha. sa. 499; vibha. 508) nīlaṃ vattha’’nti ca. Sampayuttatā cettha tadekaṭṭhatāya veditabbā, na ekuppādāditāya. Evañca katvā pāṇātipātakammassa diṭṭhimānalobhādīhipi kiliṭṭhatā siddhā hoti, micchācārassa dosādīhi kiliṭṭhatā. Tenāha ‘‘saṃkilesoyevā’’tiādi. Pubbe vuttaatthavasena pana sammukhenapi nesaṃ kilesapariyāyo labbhateva. Etadatthaparidīpakamevāti yo ‘‘pāṇātipāto kho’’tiādinā vutto, etassa atthassa paridīpakameva. Yadi evaṃ kasmā puna vuttanti āha ‘‘gāthābandha’’nti, tassa atthassa sukhaggahaṇatthaṃ bhagavā gāthābandhaṃ avocāti adhippāyo.
ចតុឋានាទិវណ្ណនា
Catuṭhānādivaṇṇanā
២៤៦. ‘‘បាបកម្មំ ករោតី’’តិ កស្មា អយំ ឧទ្ទេសនិទ្ទេសោ បវត្តោតិ អន្តោលីនចោទនំ សន្ធាយ ‘‘ឥទំ ភគវា’’តិអាទិ វុត្តំ។ សុក្កបក្ខវសេន ហិ ឧទ្ទេសោ កតោ, កណ្ហបក្ខវសេន ច និទ្ទេសោ អារទ្ធោ។ ការកេតិ បាបកម្មស្ស ការកេ។ អការកោ បាកដោ ហោតិ យថា បដិបជ្ជន្តោ បាបំ ករោតិ នាម, តថា អប្បដិបជ្ជនតោ។ សំកិលេសធម្មវិវជ្ជនបុព្ពកំ វោទានធម្មបដិបត្តិអាចិក្ខនំ ឥធ ទេសនាកោសល្លំ។ បឋមតរំ ការកំ ទស្សេន្តោ អាហ យថា ‘‘វាមំ មុញ្ច ទក្ខិណំ គណ្ហា’’តិ (ធ. ស. អដ្ឋ. ៤៩៨) តថា ហិ ភគវា អដ្ឋតិំស មង្គលានិ ទស្សេន្តោ ‘‘អសេវនា ច ពាលាន’’ន្តិ (ខុ. បា. ៥.៣; សុ. និ. ២៦២) វត្វា ‘‘បណ្ឌិតានញ្ច សេវនា’’តិ (ខុ. បា. ៥.៣; សុ. និ. ២៦២) អវោច។ ឆន្ទាគតិន្តិ ឯត្ថ សន្ធិវសេន សរលោបោតិ ទស្សេន្តោ អាហ ‘‘ឆន្ទេន បេមេន អគតិ’’ន្តិ។ ឆន្ទាតិ ហេតុម្ហិ និស្សក្កវចនន្តិ អាហ ‘‘ឆន្ទេនា’’តិ។ ឆន្ទ-សទ្ទោ ចេត្ថ តណ្ហាបរិយាយោ, ន កុសលច្ឆន្ទាទិបរិយាយោតិ អាហ ‘‘បេមេនា’’តិ។ បរបទេសូតិ ‘‘ទោសាគតិំ គច្ឆន្តោ’’តិអាទីសុ វាក្យេសុ។ ‘‘ឯសេវ នយោ’’តិ ឥមិនា ‘‘ទោសេន កោបេនា’’តិ ឯវមាទិ អត្ថវចនំ អតិទិសតិ។ មិត្តោតិ ទឡ្ហមិត្តោ, សម្ភត្តោតិ អត្ថោ។ សន្ទិដ្ឋោតិ ទិដ្ឋមត្តសហាយោ។ បកតិវេរវសេនាតិ បកតិយា ឧប្បន្នវេរវសេន, ចិរកាលានុពន្ធវិរោធវសេនាតិ អត្ថោ។ តេនេវាហ ‘‘តង្ខណុប្បន្នកោធវសេន វា’’តិ។ យំ វា តំ វា អយុត្តំ អការណំ វត្វា។ វិសមេ ចោរាទិកេ, វិសមានិ វា កាយទុច្ចរិតាទីនិ សមាទាយ វត្តនេន និស្សិតោ វិសមនិស្សិតោ។
246. ‘‘Pāpakammaṃ karotī’’ti kasmā ayaṃ uddesaniddeso pavattoti antolīnacodanaṃ sandhāya ‘‘idaṃ bhagavā’’tiādi vuttaṃ. Sukkapakkhavasena hi uddeso kato, kaṇhapakkhavasena ca niddeso āraddho. Kāraketi pāpakammassa kārake. Akārako pākaṭo hoti yathā paṭipajjanto pāpaṃ karoti nāma, tathā appaṭipajjanato. Saṃkilesadhammavivajjanapubbakaṃ vodānadhammapaṭipattiācikkhanaṃ idha desanākosallaṃ. Paṭhamataraṃ kārakaṃ dassento āha yathā ‘‘vāmaṃ muñca dakkhiṇaṃ gaṇhā’’ti (dha. sa. aṭṭha. 498) tathā hi bhagavā aṭṭhatiṃsa maṅgalāni dassento ‘‘asevanā ca bālāna’’nti (khu. pā. 5.3; su. ni. 262) vatvā ‘‘paṇḍitānañca sevanā’’ti (khu. pā. 5.3; su. ni. 262) avoca. Chandāgatinti ettha sandhivasena saralopoti dassento āha ‘‘chandena pemena agati’’nti. Chandāti hetumhi nissakkavacananti āha ‘‘chandenā’’ti. Chanda-saddo cettha taṇhāpariyāyo, na kusalacchandādipariyāyoti āha ‘‘pemenā’’ti. Parapadesūti ‘‘dosāgatiṃ gacchanto’’tiādīsu vākyesu. ‘‘Eseva nayo’’ti iminā ‘‘dosena kopenā’’ti evamādi atthavacanaṃ atidisati. Mittoti daḷhamitto, sambhattoti attho. Sandiṭṭhoti diṭṭhamattasahāyo. Pakativeravasenāti pakatiyā uppannaveravasena, cirakālānubandhavirodhavasenāti attho. Tenevāha ‘‘taṅkhaṇuppannakodhavasena vā’’ti. Yaṃ vā taṃ vā ayuttaṃ akāraṇaṃ vatvā. Visame corādike, visamāni vā kāyaduccaritādīni samādāya vattanena nissito visamanissito.
ឆន្ទាគតិអាទីនិ ន គច្ឆតិ មគ្គេនេវ ចតុន្នម្បិ អគតិគមនានំ បហីនត្តា, អគតិគមនានីតិ ច តថាបវត្តា អបាយគមនីយា អកុសលចិត្តុប្បាទា វេទិតព្ពា អគតិ គច្ឆតិ ឯតេហីតិ។
Chandāgatiādīni na gacchati maggeneva catunnampi agatigamanānaṃ pahīnattā, agatigamanānīti ca tathāpavattā apāyagamanīyā akusalacittuppādā veditabbā agati gacchati etehīti.
យស្សតិ តេន កិត្តីយតីតិ យសោ, ថុតិឃោសោ។ យស្សតិ តេន បុរេចរានុចរភាវេន បរិវារីយតីតិ យសោ, បរិវារោតិ អាហ ‘‘កិត្តិយសោបិ បរិវារយសោបី’’តិ។ បរិហាយតីតិ បុព្ពេ យោ ច យាវតកេ លព្ភតិ, តតោ បរិតោ ហាយតិ បរិក្ខយំ គច្ឆតិ។
Yassati tena kittīyatīti yaso, thutighoso. Yassati tena purecarānucarabhāvena parivārīyatīti yaso, parivāroti āha ‘‘kittiyasopi parivārayasopī’’ti. Parihāyatīti pubbe yo ca yāvatake labbhati, tato parito hāyati parikkhayaṃ gacchati.
ឆអបាយមុខាទិវណ្ណនា
Chaapāyamukhādivaṇṇanā
២៤៧. បូវេ ភាជនេ បក្ខិបិត្វា តជ្ជំ ឧទកំ ទត្វា មទ្ទិត្វា កតា បូវសុរា។ ឯវំ សេសសុរាបិ។ កិណ្ណាតិ បន តស្សា សុរាយ ពីជំ វុច្ចតិ, យេ ‘‘សុរាមោទកា’’ តិបិ វុច្ចន្តិ, តេ បក្ខិបិត្វា កតា កិណ្ណបក្ខិត្តា។ ហរីតកីសាសបាទិនានាសម្ភារេហិ សំយោជិតា សម្ភារសំយុត្តា។ មធុកតាលនាឡិកេរាទិបុប្ផរសោ ចិរបារិវាសិកោ បុប្ផាសវោ។ បនសាទិផលរសោ ផលាសវោ។ មុទ្ទិការសោ មធ្វាសវោ។ ឧច្ឆុរសោ គុឡាសវោ។ ហរីតកាមលកកដុកភណ្ឌាទិនានាសម្ភារានំ រសោ ចិរបារិវាសិកោ សម្ភារសំយុត្តោ។ តំ សព្ពម្បីតិ តំ សព្ពំ ទសវិធម្បិ។ មទករណវសេន មជ្ជំ បិវន្តំ មទយតីតិ កត្វា។ សុរាមេរយមជ្ជេ បមាទដ្ឋានំ សុរាមេរយមជ្ជបមាទដ្ឋានំ។ អនុ អនុ យោគោតិ បុនប្បុនំ តំសមង្គិតា។ តេនាហ ‘‘បុនប្បុនំ ករណ’’ន្តិ, អបរាបរំ បវត្តនន្តិ អត្ថោ។ ឧប្បន្នា ចេវ ភោគា បរិហាយន្តិ បានព្យសនេន ព្យសនករណតោ។ អនុប្បន្នា ច នុប្បជ្ជន្តិ បមត្តស្ស កម្មន្តេសុ ញាយករណាភាវតោ។ ភោគានន្តិ ភុញ្ជិតព្ពដ្ឋេន ‘‘ភោគា’’តិ លទ្ធនាមានំ កាមគុណានំ។ អបាយមុខ-សទ្ទស្ស អត្ថោ ហេដ្ឋា វុត្តោ ឯវ។ អវេលាយាតិ អយុត្តវេលាយ។ យទា វិចរតោ អត្ថរក្ខាទយោ ន ហោន្តិ។ វិសិខាសុ ចរិយាតិ រច្ឆាសុ វិចរណំ។
247. Pūve bhājane pakkhipitvā tajjaṃ udakaṃ datvā madditvā katā pūvasurā. Evaṃ sesasurāpi. Kiṇṇāti pana tassā surāya bījaṃ vuccati, ye ‘‘surāmodakā’’ tipi vuccanti, te pakkhipitvā katā kiṇṇapakkhittā. Harītakīsāsapādinānāsambhārehi saṃyojitā sambhārasaṃyuttā. Madhukatālanāḷikerādipuppharaso cirapārivāsiko pupphāsavo. Panasādiphalaraso phalāsavo. Muddikāraso madhvāsavo. Ucchuraso guḷāsavo. Harītakāmalakakaṭukabhaṇḍādinānāsambhārānaṃ raso cirapārivāsiko sambhārasaṃyutto. Taṃ sabbampīti taṃ sabbaṃ dasavidhampi. Madakaraṇavasenamajjaṃ pivantaṃ madayatīti katvā. Surāmerayamajje pamādaṭṭhānaṃ surāmerayamajjapamādaṭṭhānaṃ. Anu anu yogoti punappunaṃ taṃsamaṅgitā. Tenāha ‘‘punappunaṃ karaṇa’’nti, aparāparaṃ pavattananti attho. Uppannā ceva bhogā parihāyanti pānabyasanena byasanakaraṇato. Anuppannā ca nuppajjanti pamattassa kammantesu ñāyakaraṇābhāvato. Bhogānanti bhuñjitabbaṭṭhena ‘‘bhogā’’ti laddhanāmānaṃ kāmaguṇānaṃ. Apāyamukha-saddassa attho heṭṭhā vutto eva. Avelāyāti ayuttavelāya. Yadā vicarato attharakkhādayo na honti. Visikhāsu cariyāti racchāsu vicaraṇaṃ.
សមជ្ជា វុច្ចតិ មហោ, យត្ថ នច្ចានិបិ បយោជីយន្តិ, តេសំ ទស្សនាទិអត្ថំ តត្ថ អភិរតិវសេន ចរណំ ឧបគមនំ សមជ្ជាភិចរណំ។ នច្ចាទិទស្សនវសេនាតិ នច្ចាទីនំ ទស្សនាទិវសេនាតិ អាទិសទ្ទលោបោ ទដ្ឋព្ពោ, ទស្សនេន វា សវនម្បិ គហិតំ វិរូបេកសេសនយេន។ អាលោចនសភាវតាយ វា បញ្ចវិញ្ញាណានំ សវនកិរិយាយបិ ទស្សនសង្ខេបសម្ភវតោ ‘‘ទស្សនវសេន’’ ឥច្ចេវ វុត្តំ។ ឥធ ចិត្តាលសិយតា អការណន្តិ ‘‘កាយាលសិយតា’’តិ វុត្តំ។ យុត្តប្បយុត្តតាតិ តប្បសុតតា អតិរេកតរតាយ។
Samajjā vuccati maho, yattha naccānipi payojīyanti, tesaṃ dassanādiatthaṃ tattha abhirativasena caraṇaṃ upagamanaṃ samajjābhicaraṇaṃ. Naccādidassanavasenāti naccādīnaṃ dassanādivasenāti ādisaddalopo daṭṭhabbo, dassanena vā savanampi gahitaṃ virūpekasesanayena. Ālocanasabhāvatāya vā pañcaviññāṇānaṃ savanakiriyāyapi dassanasaṅkhepasambhavato ‘‘dassanavasena’’ icceva vuttaṃ. Idha cittālasiyatā akāraṇanti ‘‘kāyālasiyatā’’ti vuttaṃ. Yuttappayuttatāti tappasutatā atirekataratāya.
សុរាមេរយស្ស ឆអាទីនវាទិវណ្ណនា
Surāmerayassa chaādīnavādivaṇṇanā
២៤៨. សយំ ទដ្ឋព្ពន្តិ សន្ទិដ្ឋំ។ សន្ទិដ្ឋមេវ សន្ទិដ្ឋិកំ, ធនជានិសទ្ទាបេក្ខាយ បន ឥត្ថិលិង្គវសេន និទ្ទេសោ, ទិដ្ឋធម្មិកាតិ អយមេត្ថ អត្ថោតិ អាហ ‘‘ឥធលោកភាវិនី’’តិ។ សមំ, សម្មា បស្សិតព្ពាតិ វា សន្ទិដ្ឋិកា, បានសមកាលភាវិនីតិ អត្ថោ។ កលហប្បវឌ្ឍនី មិត្តស្ស កលហេ អនាទីនវទស្សិភាវតោ។ ខេត្តំ ឧប្បត្តិដ្ឋានភាវតោ។ អាយតនន្តិ វា ការណំ, អាករោ វាតិ អត្ថោ។ បរលោកេ អកិត្តិំ បាបុណន្តិ អកិត្តិសំវត្តនិយស្ស កម្មស្ស បសវនតោ។ កោបីនំ វា បាកដភាវេន អកត្តព្ពរហស្សកម្មំ។ សុរាមទមត្តា ច បុព្ពេ អត្តនា កតំ តាទិសំ កម្មំ អមត្តកាលេ ឆាទេន្តា វិចរិត្វា មត្តកាលេ បច្ចត្ថិកានម្បិ វិវរន្តិ បាកដំ ករោន្តិ, តេន តេសំ សា សុរា តស្ស កោបីនស្ស និទំសនតោ ‘‘កោបីននិទំសនី’’តិ វុច្ចតីតិ ឯវមេត្ថ អត្ថោ ទដ្ឋព្ពោ។ កម្មស្សកតាបញ្ញន្តិ និទស្សនមត្តំ ទដ្ឋព្ពំ។ ‘‘យំ កិញ្ចិ លោកិយំ បញ្ញំ ទុព្ពលំ ករោតិយេវា’’តិ ហិ សក្កា វិញ្ញាតុំ។ តថា ហិ ព្យតិរេកមុខេន តមត្ថំ បតិដ្ឋបេតុំ ‘‘មគ្គបញ្ញំ បនា’’តិអាទិ វុត្តំ។ ‘‘អន្តោមុខមេវ ន បវិសតី’’តិ ឥមិនា សុរាយ មគ្គបញ្ញាទុព្ពលករណស្ស ទុរសមុស្សារិតភាវមាហ ។ ននុ ចេវំ សុរាយ តស្សា បញ្ញាយ ទុព្ពលីករណេ សាមត្ថិយវិឃាតោ អចោទិតោ ហោតិ អរិយានំ អនុប្បយោគស្សេវ ចោទិតត្តាតិ? នយិទំ ឯវំ ឧបយោគោបិ នាម សទា តេសំ នត្ថិ, កុតោ កិច្ចករណន្តិ ឥមស្ស អត្ថស្ស វុត្តត្តា។ អថ បន អដ្ឋានបរិកប្បវសេនស្សា កទាចិ សិយា ឧបយោគោ, តថាបិ សោ តស្សា ទុព្ពលិយំ ឦសកម្បិ កាតុំ នាលមេវ សម្មទេវ បដិបក្ខទូរីភាវេន សុប្បតិដ្ឋិតភាវតោ។ តេនាហ ‘‘មគ្គបញ្ញំ បន ទុព្ពលំ កាតុំ ន សក្កោតី’’តិ។ មគ្គសីសេន ចេត្ថ អរិយានំ សព្ពស្សាបិ លោកិយលោកុត្តរាយ បញ្ញាយ ទុព្ពលភាវាបាទានេ អសមត្ថតា ទស្សិតាតិ ទដ្ឋព្ពំ។ បជ្ជតិ ឯតេន ផលន្តិ បទំ, ការណំ។
248. Sayaṃ daṭṭhabbanti sandiṭṭhaṃ. Sandiṭṭhameva sandiṭṭhikaṃ, dhanajānisaddāpekkhāya pana itthiliṅgavasena niddeso, diṭṭhadhammikāti ayamettha atthoti āha ‘‘idhalokabhāvinī’’ti. Samaṃ, sammā passitabbāti vā sandiṭṭhikā, pānasamakālabhāvinīti attho. Kalahappavaḍḍhanī mittassa kalahe anādīnavadassibhāvato. Khettaṃ uppattiṭṭhānabhāvato. Āyatananti vā kāraṇaṃ, ākaro vāti attho. Paraloke akittiṃ pāpuṇanti akittisaṃvattaniyassa kammassa pasavanato. Kopīnaṃ vā pākaṭabhāvena akattabbarahassakammaṃ. Surāmadamattā ca pubbe attanā kataṃ tādisaṃ kammaṃ amattakāle chādentā vicaritvā mattakāle paccatthikānampi vivaranti pākaṭaṃ karonti, tena tesaṃ sā surā tassa kopīnassa nidaṃsanato ‘‘kopīnanidaṃsanī’’ti vuccatīti evamettha attho daṭṭhabbo. Kammassakatāpaññanti nidassanamattaṃ daṭṭhabbaṃ. ‘‘Yaṃ kiñci lokiyaṃ paññaṃ dubbalaṃ karotiyevā’’ti hi sakkā viññātuṃ. Tathā hi byatirekamukhena tamatthaṃ patiṭṭhapetuṃ ‘‘maggapaññaṃ panā’’tiādi vuttaṃ. ‘‘Antomukhameva na pavisatī’’ti iminā surāya maggapaññādubbalakaraṇassa durasamussāritabhāvamāha . Nanu cevaṃ surāya tassā paññāya dubbalīkaraṇe sāmatthiyavighāto acodito hoti ariyānaṃ anuppayogasseva coditattāti? Nayidaṃ evaṃ upayogopi nāma sadā tesaṃ natthi, kuto kiccakaraṇanti imassa atthassa vuttattā. Atha pana aṭṭhānaparikappavasenassā kadāci siyā upayogo, tathāpi so tassā dubbaliyaṃ īsakampi kātuṃ nālameva sammadeva paṭipakkhadūrībhāvena suppatiṭṭhitabhāvato. Tenāha ‘‘maggapaññaṃ pana dubbalaṃ kātuṃ na sakkotī’’ti. Maggasīsena cettha ariyānaṃ sabbassāpi lokiyalokuttarāya paññāya dubbalabhāvāpādāne asamatthatā dassitāti daṭṭhabbaṃ. Pajjati etena phalanti padaṃ, kāraṇaṃ.
២៤៩. អត្តាបិស្ស អកាលចារិស្ស អគុត្តោ សរសតោ អរក្ខិតោ ឧបក្កមតោបិ បរិវជ្ជនីយានំ អបរិវជ្ជនតោ។ តេនាហ ‘‘អវេលាយ ចរន្តោ ហី’’តិអាទិ។ កណ្ដកាទីនិបីតិ បិ-សទ្ទេន សោព្ភាទិកេ សង្គណ្ហាតិ។ វេរិនោបីតិ បិ-សទ្ទេន ចោរាទិកា សង្គយ្ហន្តិ។ បុត្តទារាតិ ឯត្ថ បុត្តគ្គហណេន បុត្តីបិ គហិតាតិ អាហ ‘‘បុត្តធីតរោ’’តិ។ ពហិ បត្ថនន្តិ កាមបត្ថនាវសេន អន្តោគេហស្សិតតោ និពទ្ធវត្ថុតោ ពហិទ្ធា បត្ថនំ កត្វា។ អញ្ញេហិ កតបាបកម្មេសូតិ បរេហិ កតាសុ បាបកិរិយាសុ។ សង្កិតព្ពោ ហោតិ អកាលេ តត្ថ តត្ថ ចរណតោ។ រុហតិ យស្មិំ បទេសេ ចោរិកា បវត្តា, តត្ថ បរេហិ ទិដ្ឋត្តា។ វត្តុំ ន សក្កាតិ ‘‘ឯត្តកំ ទុក្ខំ, ឯត្តកំ ទោមនស្ស’’ន្តិ បរិច្ឆិន្ទិត្វា វត្តុំ ន សក្កា។ តំ សព្ពម្បិ វិកាលចារិម្ហិ បុគ្គលេ អាហរិតព្ពំ តស្ស ឧបរិ បក្ខិបិតព្ពំ ហោតិ។ កថំ? អញ្ញស្មិំ បុគ្គលេ តថារូបេ អាសង្កិតព្ពេ អសតិ។ ឥតីតិ ឯវំ។ សោតិ វិកាលចារី។ បុរក្ខតោ បុរតោ អត្តនោ ឧបរិ អាសង្កន្តេ កត្វា ចរតិ។
249.Attāpissa akālacārissa agutto sarasato arakkhito upakkamatopi parivajjanīyānaṃ aparivajjanato. Tenāha ‘‘avelāya caranto hī’’tiādi. Kaṇṭakādīnipīti pi-saddena sobbhādike saṅgaṇhāti. Verinopīti pi-saddena corādikā saṅgayhanti. Puttadārāti ettha puttaggahaṇena puttīpi gahitāti āha ‘‘puttadhītaro’’ti. Bahi patthananti kāmapatthanāvasena antogehassitato nibaddhavatthuto bahiddhā patthanaṃ katvā. Aññehi katapāpakammesūti parehi katāsu pāpakiriyāsu. Saṅkitabbo hoti akāle tattha tattha caraṇato. Ruhati yasmiṃ padese corikā pavattā, tattha parehi diṭṭhattā. Vattuṃ na sakkāti ‘‘ettakaṃ dukkhaṃ, ettakaṃ domanassa’’nti paricchinditvā vattuṃ na sakkā. Taṃ sabbampi vikālacārimhi puggale āharitabbaṃ tassa upari pakkhipitabbaṃ hoti. Kathaṃ? Aññasmiṃ puggale tathārūpe āsaṅkitabbe asati. Itīti evaṃ. Soti vikālacārī. Purakkhato purato attano upari āsaṅkante katvā carati.
២៥០. នដនាដកាទិនច្ចន្តិ នដេហិ នាដកេហិ នច្ចិតព្ពនាដកាទិនច្ចវិធិ។ អាទិ-សទ្ទេន អវសិដ្ឋំ សព្ពំ សង្គណ្ហាតិ។ ‘‘តត្ថ គន្តព្ពំ ហោតី’’តិ វត្វា តត្ថស្ស គមនេន យថា អនុប្បន្នានំ ភោគានំ អនុប្បាទោ, ឧប្បន្នានញ្ច វិនាសោ ហោតិ, តំ ទស្សេតុំ ‘‘តស្សា’’តិអាទិ វុត្តំ។ គីតន្តិ សរគតំ, បករណគតំ , តាឡគតំ, អបធានគតន្តិ គន្ធព្ពសត្ថវិហិតំ អញ្ញម្បិ សព្ពំ គីតំ វេទិតព្ពំ។ វាទិតន្តិ វីណាវេណុមុទិង្គាទិវាទនំ។ អក្ខានន្តិ ភារតយុទ្ធសីតាហរណាទិអក្ខានំ។ បាណិស្សរន្តិ កំសតាឡំ, ‘‘បាណិតាឡ’’ន្តិបិ វទន្តិ។ កុម្ភថូនន្តិ ចតុរស្សអម្ពណកតាឡំ។ ‘‘កុដភេរិសទ្ទោ’’តិ កេចិ។ ‘‘ឯសេវ នយោ’’តិ ឥមិនា ‘‘កស្មិំ ឋានេ’’តិអាទិនា នច្ចេ វុត្តមត្ថំ គីតាទីសុ អតិទិសតិ។
250.Naṭanāṭakādinaccanti naṭehi nāṭakehi naccitabbanāṭakādinaccavidhi. Ādi-saddena avasiṭṭhaṃ sabbaṃ saṅgaṇhāti. ‘‘Tattha gantabbaṃ hotī’’ti vatvā tatthassa gamanena yathā anuppannānaṃ bhogānaṃ anuppādo, uppannānañca vināso hoti, taṃ dassetuṃ ‘‘tassā’’tiādi vuttaṃ. Gītanti saragataṃ, pakaraṇagataṃ , tāḷagataṃ, apadhānagatanti gandhabbasatthavihitaṃ aññampi sabbaṃ gītaṃ veditabbaṃ. Vāditanti vīṇāveṇumudiṅgādivādanaṃ. Akkhānanti bhāratayuddhasītāharaṇādiakkhānaṃ. Pāṇissaranti kaṃsatāḷaṃ, ‘‘pāṇitāḷa’’ntipi vadanti. Kumbhathūnanti caturassaambaṇakatāḷaṃ. ‘‘Kuṭabherisaddo’’ti keci. ‘‘Eseva nayo’’ti iminā ‘‘kasmiṃ ṭhāne’’tiādinā nacce vuttamatthaṃ gītādīsu atidisati.
២៥១. ជយន្តិ ជូតំ ជិនន្តោ។ វេរន្តិ ជិតេន កីឡកបុរិសេន ជយនិមិត្តំ អត្តនោ ឧបរិ វេរំ វិរោធំ បសវតិ ឧប្បាទេតិ។ តញ្ហិស្ស វេរបសវនំ ទស្សេតុំ ‘‘ជិតំ មយា’’តិអាទិ វុត្តំ។ ជិនោតិ ជូតបរាជយាបន្នាយ ធនជានិយា ជិនោ។ តេនាហ ‘‘អញ្ញេន ជិតោ សមានោ’’តិអាទិ។ វិត្តំ អនុសោចតីតិ តំ ជិនំ វិត្តំ ឧទ្ទិស្ស អនុត្ថុនតិ។ វិនិច្ឆយដ្ឋានេតិ យស្មិំ កិស្មិញ្ចិ អដ្ដវិនិច្ឆយដ្ឋានេ។ សក្ខិបុដ្ឋស្សាតិ សក្ខិភាវេន បុដ្ឋស្ស។ អក្ខសោណ្ឌោតិ អក្ខធុត្តោ។ ជូតករោតិ ជូតបមាទដ្ឋានានុយុត្តោ។ ត្វម្បិ នាម កុលបុត្តោតិ កុលបុត្តោ នាម ត្វំ, ន មយំ តយិ កោលបុត្តិយំ ឥទានិ បស្សាមាតិ អធិប្បាយោ។ ឆិន្នភិន្នកោតិ ឆិន្នភិន្នហិរោត្តប្បោ, អហិរិកោ អនោត្តប្បីតិ អត្ថោ។ តស្ស ការណាតិ តស្ស អត្ថាយ។
251.Jayanti jūtaṃ jinanto. Veranti jitena kīḷakapurisena jayanimittaṃ attano upari veraṃ virodhaṃ pasavati uppādeti. Tañhissa verapasavanaṃ dassetuṃ ‘‘jitaṃ mayā’’tiādi vuttaṃ. Jinoti jūtaparājayāpannāya dhanajāniyā jino. Tenāha ‘‘aññena jito samāno’’tiādi. Vittaṃ anusocatīti taṃ jinaṃ vittaṃ uddissa anutthunati. Vinicchayaṭṭhāneti yasmiṃ kismiñci aṭṭavinicchayaṭṭhāne. Sakkhipuṭṭhassāti sakkhibhāvena puṭṭhassa. Akkhasoṇḍoti akkhadhutto. Jūtakaroti jūtapamādaṭṭhānānuyutto. Tvampi nāma kulaputtoti kulaputto nāma tvaṃ, na mayaṃ tayi kolaputtiyaṃ idāni passāmāti adhippāyo. Chinnabhinnakoti chinnabhinnahirottappo, ahiriko anottappīti attho. Tassa kāraṇāti tassa atthāya.
អនិច្ឆិតោតិ ន ឥច្ឆិតោ។ បោសិតព្ពា ភវិស្សតិ ជូតបរាជយេន សព្ពកាលំ រិត្តតុច្ឆភាវតោ។
Anicchitoti na icchito. Positabbā bhavissati jūtaparājayena sabbakālaṃ rittatucchabhāvato.
បាបមិត្តតាយ ឆអាទីនវាទិវណ្ណនា
Pāpamittatāya chaādīnavādivaṇṇanā
២៥២. អក្ខធុត្តាតិ អក្ខេសុ ធុត្តា, អក្ខនិមិត្តំ អត្ថវិនាសកា។ ឥត្ថិសោណ្ឌាតិ ឥត្ថីសុ សោណ្ឌា, ឥត្ថិសម្ភោគនិមិត្តំ អាតប្បនកា។ តថា ភត្តសោណ្ឌាទយោ វេទិតព្ពា។ បិបាសាតិ ឧបរូបរិ សុរាបិបាសា។ តេនាហ ‘‘បានសោណ្ឌា’’តិ។ នេកតិកាទយោ ហេដ្ឋា វុត្តា ឯវ។ មេត្តិឧប្បត្តិដ្ឋានតាយ មិត្តា ហោន្តិ។ តស្មាតិ បាបមិត្តតាយ។
252.Akkhadhuttāti akkhesu dhuttā, akkhanimittaṃ atthavināsakā. Itthisoṇḍāti itthīsu soṇḍā, itthisambhoganimittaṃ ātappanakā. Tathā bhattasoṇḍādayo veditabbā. Pipāsāti uparūpari surāpipāsā. Tenāha ‘‘pānasoṇḍā’’ti. Nekatikādayo heṭṭhā vuttā eva. Mettiuppattiṭṭhānatāya mittā honti. Tasmāti pāpamittatāya.
២៥៣. កម្មន្តន្តិ កម្មំ, យថា សុត្តំយេវ សុត្តន្តោ, ឯវំ កម្មំយេវ កម្មន្តោ, តំ កាតុំ គច្ឆាមាតិ វុត្តោ។ កម្មំ វា អន្តោ និដ្ឋានំ គច្ឆតិ ឯត្ថាតិ កម្មន្តោ, កម្មករណដ្ឋានំ, តំ គច្ឆាមាតិ វុត្តោ។
253.Kammantanti kammaṃ, yathā suttaṃyeva suttanto, evaṃ kammaṃyeva kammanto, taṃ kātuṃ gacchāmāti vutto. Kammaṃ vā anto niṭṭhānaṃ gacchati etthāti kammanto, kammakaraṇaṭṭhānaṃ, taṃ gacchāmāti vutto.
បន្នសខាតិ សុរំ បាតុំ បន្នេ បដិបជ្ជន្តេ ឯវ សខាតិ បន្នសខា។ តេនាហ ‘‘អយមេវត្ថោ’’តិ។ ‘‘សម្មិយសម្មិយោ’’តិ វចនមេត្ថ អត្ថីតិ សម្មិយសម្មិយោ។ តេនាហ ‘‘សម្មសម្មាតិ វទន្តោ’’តិ។ សហាយោ ហោតីតិ សហាយោ វិយ ហោតិ។ ឱតារមេវ គវេសតីតិ រន្ធមេវ បរិយេសតិ អនត្ថមស្ស កាតុកាមោ។ វេរប្បសវោតិ បរេហិ អត្តនិ វេរស្ស បសវនំ អនុបវត្តនំ។ តេនាហ ‘‘វេរពហុលតា’’តិ។ បរេសំ ករិយមានោ អនត្ថោ ឯត្ថ អត្ថីតិ អនត្ថោ, តព្ភាវោ អនត្ថតាតិ អាហ ‘‘អនត្ថការិតា’’តិ។ យោ ហិ បរេសំ អនត្ថំ ករោតិ, សោ អត្ថតោ អត្តនោ អនត្ថការោ នាម, តស្មា អនត្ថតាតិ ឧភយានត្ថការិតា។ អរិយោ វុច្ចតិ សត្តោ, កុច្ឆិតោ អរិយោ កទរិយោ។ យស្ស ធម្មស្ស វសេន សោ ‘‘កទរិយោ’’តិ វុច្ចតិ, សោ ធម្មោ កទរិយតា, មច្ឆរិយំ។ តំ បន ទុព្ពិសជ្ជនីយភាវេ ឋិតំ សន្ធាយាហ ‘‘សុដ្ឋុ កទរិយតា ថទ្ធមច្ឆរិយភា’’វោតិ។ អវិបណ្ណសភាវតោ ឧដ្ឋាតុំ អសក្កោន្តោ ច ឥណំ គណ្ហន្តោ សំសីទន្តោវ ឥណំ វិគាហតិ នាម។ សូរិយេ អនុគ្គតេ ឯវ កម្មន្តេ អនារភន្តោ រត្តិំ អនុដ្ឋានសីលោ។
Pannasakhāti suraṃ pātuṃ panne paṭipajjante eva sakhāti pannasakhā. Tenāha ‘‘ayamevattho’’ti. ‘‘Sammiyasammiyo’’ti vacanamettha atthīti sammiyasammiyo. Tenāha ‘‘sammasammāti vadanto’’ti. Sahāyo hotīti sahāyo viya hoti. Otārameva gavesatīti randhameva pariyesati anatthamassa kātukāmo. Verappasavoti parehi attani verassa pasavanaṃ anupavattanaṃ. Tenāha ‘‘verabahulatā’’ti. Paresaṃ kariyamāno anattho ettha atthīti anattho, tabbhāvo anatthatāti āha ‘‘anatthakāritā’’ti. Yo hi paresaṃ anatthaṃ karoti, so atthato attano anatthakāro nāma, tasmā anatthatāti ubhayānatthakāritā. Ariyo vuccati satto, kucchito ariyo kadariyo. Yassa dhammassa vasena so ‘‘kadariyo’’ti vuccati, so dhammo kadariyatā, macchariyaṃ. Taṃ pana dubbisajjanīyabhāve ṭhitaṃ sandhāyāha ‘‘suṭṭhu kadariyatā thaddhamacchariyabhā’’voti. Avipaṇṇasabhāvato uṭṭhātuṃ asakkonto ca iṇaṃ gaṇhanto saṃsīdantova iṇaṃ vigāhati nāma. Sūriye anuggate eva kammante anārabhanto rattiṃ anuṭṭhānasīlo.
អត្ថាតិ ធនានិ។ អតិក្កមន្តីតិ អបគច្ឆន្តិ។ អថ វា អត្ថាតិ កិច្ចានិ។ អតិក្កមន្តីតិ អតិក្កន្តកាលានិ ហោន្តិ, តេសំ អតិក្កមោបិ អត្ថតោ ធនានមេវ អតិក្កមោ។ ឥមិនា កថាមគ្គេនាតិ ឥមិនា ‘‘យតោ ខោ គហបតិបុត្តា’’តិអាទិ (ទី. និ. ៣.២៤៤) នយប្បវត្តេន កថាសង្ខាតេន ហិតាធិគមូបាយេន។ ឯត្តកំ កម្មន្តិ ចត្តារោ កម្មកិលេសា, ចត្តារិ អគតិគមនានិ, ឆ ភោគានំ អបាយមុខានីតិ ឯវំ វុត្តំ ចុទ្ទសវិធំ បាបកម្មំ។
Atthāti dhanāni. Atikkamantīti apagacchanti. Atha vā atthāti kiccāni. Atikkamantīti atikkantakālāni honti, tesaṃ atikkamopi atthato dhanānameva atikkamo. Iminā kathāmaggenāti iminā ‘‘yato kho gahapatiputtā’’tiādi (dī. ni. 3.244) nayappavattena kathāsaṅkhātena hitādhigamūpāyena. Ettakaṃ kammanti cattāro kammakilesā, cattāri agatigamanāni, cha bhogānaṃ apāyamukhānīti evaṃ vuttaṃ cuddasavidhaṃ pāpakammaṃ.
មិត្តបតិរូបកវណ្ណនា
Mittapatirūpakavaṇṇanā
២៥៤. អនត្ថោតិ ‘‘ភោគជានិ, អាយសក្យំ, បរិសមជ្ឈេ មង្កុភាវោ, សម្មូឡ្ហមរណ’’ន្តិ ឯវំ អាទិកោ ទិដ្ឋធម្មិកោ ‘‘ទុគ្គតិបរិកិលេសោ, សុគតិយញ្ច អប្បាយុកតា, ពហ្វាពាធតា, អតិទលិទ្ទតា, អប្បន្នបានតា’’តិ ឯវំ អាទិកោ ច អនត្ថោ ឧប្បជ្ជតិ។ យានិ កានិចិ ភយានីតិ អត្តានុវាទភយបរានុវាទភយទណ្ឌភយាទីនិ លោកេ លព្ភមានានិ យានិ កានិចិ ភយានិ។ ឧបទ្ទវាតិ អន្តរាយា។ ឧបសគ្គាតិ សរីរេន សំសដ្ឋានិ វិយ ឧបរូបរិ ឧប្បជ្ជនកានិ ព្យសនានិ។ អញ្ញទត្ថូតិ ឯកន្តេនាតិ ឯតស្មិំ អត្ថេ និបាតោ ‘‘អញ្ញទត្ថុទសោ’’តិអាទីសុ (ទី. និ. ១.៤២) វិយាតិ វុត្តំ ‘‘ឯកំសេនា’’តិ។ យំ កិញ្ចិ គហណយោគ្យំ ហរតិយេវ គណ្ហាតិយេវ។ វាចា ឯវ បរមា ឯតស្ស កម្មន្តិ វចីបរមោ។ តេនាហ ‘‘វចនមត្តេនេវា’’តិអាទិ។ អនុប្បិយន្តិ តក្កនំ, យំ វា ‘‘រុចី’’តិ វុច្ចតិ យេហិ សុរាបានាទីហិ ភោគា អបេន្តិ វិគច្ឆន្តិ, តេសុ តេសំ អបាយេសុ ព្យសនហេតូសុ សហាយោ ហោតិ។
254.Anatthoti ‘‘bhogajāni, āyasakyaṃ, parisamajjhe maṅkubhāvo, sammūḷhamaraṇa’’nti evaṃ ādiko diṭṭhadhammiko ‘‘duggatiparikileso, sugatiyañca appāyukatā, bahvābādhatā, atidaliddatā, appannapānatā’’ti evaṃ ādiko ca anattho uppajjati. Yāni kānici bhayānīti attānuvādabhayaparānuvādabhayadaṇḍabhayādīni loke labbhamānāni yāni kānici bhayāni. Upaddavāti antarāyā. Upasaggāti sarīrena saṃsaṭṭhāni viya uparūpari uppajjanakāni byasanāni. Aññadatthūti ekantenāti etasmiṃ atthe nipāto ‘‘aññadatthudaso’’tiādīsu (dī. ni. 1.42) viyāti vuttaṃ ‘‘ekaṃsenā’’ti. Yaṃ kiñci gahaṇayogyaṃ haratiyeva gaṇhātiyeva. Vācā eva paramā etassa kammanti vacīparamo. Tenāha ‘‘vacanamattenevā’’tiādi. Anuppiyanti takkanaṃ, yaṃ vā ‘‘rucī’’ti vuccati yehi surāpānādīhi bhogā apenti vigacchanti, tesu tesaṃ apāyesu byasanahetūsu sahāyo hoti.
២៥៥. ហារកោយេវ ហោតិ, ន ទាយកោ, តមស្ស ឯកំសតោ ហារកភាវំ ទស្សេតុំ ‘‘សហាយស្សា’’តិអាទិ វុត្តំ។ យំ កិញ្ចិ អប្បកន្តិ បុប្ផផលាទិ យំ កិញ្ចិ បរិត្តំ វត្ថុំ ទត្វា, ពហុំ បត្ថេតិ ពហុំ មហគ្ឃំ វត្ថយុគាទិំ បច្ចាសីសតិ។ ទាសោ វិយ ហុត្វា មិត្តស្ស តំ តំ កិច្ចំ ករោន្តោ កថំ អមិត្តោ នាម ជាតោតិ អាហ ‘‘អយ’’ន្តិអាទិ។ យស្ស កិច្ចំ ករោតិ អនត្ថបរិហារត្ថំ, អត្តនោ មិត្តភាវទស្សនត្ថញ្ច, តំ សេវតិ។ អត្ថការណាតិ វឌ្ឍិនិមិត្តំ, អយមេតេសំ ភេទោ។
255.Hārakoyeva hoti, na dāyako, tamassa ekaṃsato hārakabhāvaṃ dassetuṃ ‘‘sahāyassā’’tiādi vuttaṃ. Yaṃ kiñci appakanti pupphaphalādi yaṃ kiñci parittaṃ vatthuṃ datvā, bahuṃ pattheti bahuṃ mahagghaṃ vatthayugādiṃ paccāsīsati. Dāso viya hutvā mittassa taṃ taṃ kiccaṃ karonto kathaṃ amitto nāma jātoti āha ‘‘aya’’ntiādi. Yassa kiccaṃ karoti anatthaparihāratthaṃ, attano mittabhāvadassanatthañca, taṃ sevati. Atthakāraṇāti vaḍḍhinimittaṃ, ayametesaṃ bhedo.
២៥៦. បរេតិ បរទិវសេ។ ន អាគតោ សីតិ អាគតោ នាហោសិ។ ខីណន្តិ តាទិសស្ស, អសុកស្ស ច ទិន្នត្តា។ សស្សសង្គហេតិ សស្សតោ កាតព្ពធញ្ញសង្គហេ កតេ។
256.Pareti paradivase. Na āgato sīti āgato nāhosi. Khīṇanti tādisassa, asukassa ca dinnattā. Sassasaṅgaheti sassato kātabbadhaññasaṅgahe kate.
២៥៧. ‘‘ទានាទីសុ យំ កិញ្ចិ ករោមា’’តិ វុត្តេ ‘‘សាធុ សម្ម ករោមា’’តិ អនុជានាតីតិ ឥមមត្ថំ ‘‘កល្យាណេបិ ឯសេវ នយោ’’តិ អតិទិសតិ។ ននុ ឯវំ អនុជានន្តោ អយំ មិត្តោ ឯវ, ន អមិត្តោ មិត្តបតិរូបកោតិ? អនុប្បិយភាណីទស្សនមត្តមេតំ។ សហាយេន វា ទេសកាលំ, តស្មិំ វា កតេ ឧប្បជ្ជនកវិរោធាទិំ អសល្លក្ខេត្វា ‘‘ករោមា’’តិ វុត្តេ យោ តំ ជានន្តោ ឯវ ‘‘សាធុ សម្ម ករោមា’’តិ អនុប្បិយំ ភណតិ, តំ សន្ធាយ វុត្តំ ‘‘កល្យាណំ បិស្ស អនុជានាតី’’តិ។ តេន វុត្តំ ‘‘កល្យាណេបិ ឯសេវ នយោ’’តិ។
257. ‘‘Dānādīsu yaṃ kiñci karomā’’ti vutte ‘‘sādhu samma karomā’’ti anujānātīti imamatthaṃ ‘‘kalyāṇepi eseva nayo’’ti atidisati. Nanu evaṃ anujānanto ayaṃ mitto eva, na amitto mittapatirūpakoti? Anuppiyabhāṇīdassanamattametaṃ. Sahāyena vā desakālaṃ, tasmiṃ vā kate uppajjanakavirodhādiṃ asallakkhetvā ‘‘karomā’’ti vutte yo taṃ jānanto eva ‘‘sādhu samma karomā’’ti anuppiyaṃ bhaṇati, taṃ sandhāya vuttaṃ ‘‘kalyāṇaṃ pissa anujānātī’’ti. Tena vuttaṃ ‘‘kalyāṇepi eseva nayo’’ti.
២៥៩. មិត្តបតិរូបកា ឯតេ មិត្តាតិ ឯវំ ជានិត្វា។
259.Mittapatirūpakā ete mittāti evaṃ jānitvā.
សុហទមិត្តវណ្ណនា
Suhadamittavaṇṇanā
២៦០. សុន្ទរហទយាតិ បេមស្ស អត្ថិវសេន ភទ្ទចិត្តា។
260.Sundarahadayāti pemassa atthivasena bhaddacittā.
២៦១. បមត្តំ រក្ខតីតិ ឯត្ថ បមាទវសេន កិញ្ចិ អយុត្តេ កតេ តាទិសេ កាលេ រក្ខណំ ‘‘ភីតស្ស សរណំ ហោតី’’តិ ឥមិនាវ តំ គហិតន្តិ តតោ អញ្ញមេវ បមត្តស្ស រក្ខណវិធិំ ទស្សេតុំ ‘‘មជ្ជំ បិវិត្វា’’តិអាទិ វុត្តំ។ គេហេ អារក្ខំ អសំវិហិតស្ស ពហិគមនម្បិ បមាទបក្ខិកមេវាតិ ‘‘សហាយោ ពហិគតោ វា ហោតី’’តិ វុត្តំ។ ភយំ ហរន្តោតិ ភយំ បដិពាហន្តោ។ ភោគហេតុតាយ ផលូបចារេន ធនំ ‘‘ភោគ’’ន្តិ វទតិ។ កិច្ចករណីយេតិ ខុទ្ទកេ, មហន្តេ ច កាតព្ពេ ឧប្បន្នេ។
261.Pamattaṃ rakkhatīti ettha pamādavasena kiñci ayutte kate tādise kāle rakkhaṇaṃ ‘‘bhītassa saraṇaṃ hotī’’ti imināva taṃ gahitanti tato aññameva pamattassa rakkhaṇavidhiṃ dassetuṃ ‘‘majjaṃ pivitvā’’tiādi vuttaṃ. Gehe ārakkhaṃ asaṃvihitassa bahigamanampi pamādapakkhikamevāti ‘‘sahāyo bahigato vā hotī’’ti vuttaṃ. Bhayaṃ harantoti bhayaṃ paṭibāhanto. Bhogahetutāya phalūpacārena dhanaṃ ‘‘bhoga’’nti vadati. Kiccakaraṇīyeti khuddake, mahante ca kātabbe uppanne.
២៦២. និគូហិតុំ យុត្តកថន្តិ និគូហិតុំ ឆាទេតុំ យុត្តកថំ, និគូហិតុំ វា យុត្តា កថា ឯតស្សាតិ និគូហិតុំ យុត្តកថំ, អត្តនោ កម្មំ។ រក្ខតីតិ អនាវិករោន្តោ ឆាទេតិ។ ជីវិតម្បីតិ បិ-សទ្ទេន កិមង្គំ បន អញ្ញំ បរិគ្គហិតវត្ថុន្តិ ទស្សេតិ។
262.Nigūhituṃ yuttakathanti nigūhituṃ chādetuṃ yuttakathaṃ, nigūhituṃ vā yuttā kathā etassāti nigūhituṃ yuttakathaṃ, attano kammaṃ. Rakkhatīti anāvikaronto chādeti. Jīvitampīti pi-saddena kimaṅgaṃ pana aññaṃ pariggahitavatthunti dasseti.
២៦៣. បស្សន្តេសុ បស្សន្តេសូតិ អាមេឌិតវចនេន និវារិយមានស្ស បាបស្ស បុនប្បុនំ ករណំ ទីបេតិ។ បុនប្បុនំ ករោន្តោ ហិ បាបតោ វិសេសេន និវារេតព្ពោ ហោតិ។ សរណេសូតិ សរណេសុ វត្តស្សុ អភិន្នានិ កត្វា បដិបជ្ជ, សរណេសុ វា ឧបាសកភាវេន វត្តស្សុ។ និបុណន្តិ សណ្ហំ។ ការណន្តិ កម្មស្សកតាទិភេទយុត្តំ។ ឥទំ កម្មន្តិ ឥមំ ទានាទិភេទំ កុសលកម្មំ។ ‘‘កម្ម’’ន្តិ សាធារណតោ វុត្តស្សាបិ តស្ស ‘‘សគ្គេ និព្ពត្តន្តី’’តិ បទន្តរសន្និធានេន សទ្ធាហិរោត្តប្បាលោភាទិគុណធម្មសមង្គិតា វិយ កុសលភាវោ ជោតិតោ ហោតិ។ សទ្ធាទយោ ហិ ធម្មា សគ្គគាមិមគ្គោ។ យថាហ –
263.Passantesu passantesūti āmeḍitavacanena nivāriyamānassa pāpassa punappunaṃ karaṇaṃ dīpeti. Punappunaṃ karonto hi pāpato visesena nivāretabbo hoti. Saraṇesūti saraṇesu vattassu abhinnāni katvā paṭipajja, saraṇesu vā upāsakabhāvena vattassu. Nipuṇanti saṇhaṃ. Kāraṇanti kammassakatādibhedayuttaṃ. Idaṃ kammanti imaṃ dānādibhedaṃ kusalakammaṃ. ‘‘Kamma’’nti sādhāraṇato vuttassāpi tassa ‘‘sagge nibbattantī’’ti padantarasannidhānena saddhāhirottappālobhādiguṇadhammasamaṅgitā viya kusalabhāvo jotito hoti. Saddhādayo hi dhammā saggagāmimaggo. Yathāha –
‘‘សទ្ធា ហិរិយំ កុសលញ្ច ទានំ,
‘‘Saddhā hiriyaṃ kusalañca dānaṃ,
ធម្មា ឯតេ សប្បុរិសានុយាតា;
Dhammā ete sappurisānuyātā;
ឯតញ្ហិ មគ្គំ ទិវិយំ វទន្តិ,
Etañhi maggaṃ diviyaṃ vadanti,
ឯតេន ហិ គច្ឆតិ ទេវលោក’’ន្តិ។ (អ. និ. ៨.៣២);
Etena hi gacchati devaloka’’nti. (a. ni. 8.32);
២៦៤. ភវនំ សម្បត្តិវឌ្ឍនំ ភវោតិ អត្ថោ, តប្បដិក្ខេបេន អភវោតិ អាហ ‘‘អភវេន អវុឌ្ឍិយា’’តិ។ បារិជុញ្ញន្តិ ជានិ។ អនត្តមនោ ហោតីតិ អត្តមនោ ន ហោតិ អនុកម្បកភាវតោ។ អញ្ញទត្ថុ តំ អភវំ អត្តនិ អាបតិតំ វិយ មញ្ញតិ។ ឥទានិ តំ ភវំ សរូបតោ ទស្សេតុំ ‘‘តថារូប’’ន្តិអាទិ វុត្តំ។ វិរូបោតិ ពីភច្ឆោ។ ន បាសាទិកោតិ តស្សេវ វេវចនំ។ សុជាតោតិ សុន្ទរជាតិកោ ជាតិសម្បន្នោ។
264. Bhavanaṃ sampattivaḍḍhanaṃ bhavoti attho, tappaṭikkhepena abhavoti āha ‘‘abhavena avuḍḍhiyā’’ti. Pārijuññanti jāni. Anattamano hotīti attamano na hoti anukampakabhāvato. Aññadatthu taṃ abhavaṃ attani āpatitaṃ viya maññati. Idāni taṃ bhavaṃ sarūpato dassetuṃ ‘‘tathārūpa’’ntiādi vuttaṃ. Virūpoti bībhaccho. Na pāsādikoti tasseva vevacanaṃ. Sujātoti sundarajātiko jātisampanno.
២៦៥. ជលន្តិ ជលន្តោ។ អគ្គីវាតិ អគ្គិក្ខន្ធោ វិយ។ ភាសតីតិ វិរោចតិ។ យស្មាស្ស ភគវតា សវិសេសំ វិរោចនំ លោកេ បាកដភាវញ្ច ទស្សេតុំ ‘‘ជលំ អគ្គីវ ភាសតី’’តិ វុត្តំ, តស្មា យទា អគ្គិ សវិសេសំ វិរោចតិ, យត្ថ ច ឋិតោ ទូរេ ឋិតានម្បិ បញ្ញាយតិ, តំ ទស្សនាទិវសេន តមត្ថំ វិភាវេតុំ ‘‘រត្តិ’’ន្តិអាទិ វុត្តំ។
265.Jalanti jalanto. Aggīvāti aggikkhandho viya. Bhāsatīti virocati. Yasmāssa bhagavatā savisesaṃ virocanaṃ loke pākaṭabhāvañca dassetuṃ ‘‘jalaṃ aggīva bhāsatī’’ti vuttaṃ, tasmā yadā aggi savisesaṃ virocati, yattha ca ṭhito dūre ṭhitānampi paññāyati, taṃ dassanādivasena tamatthaṃ vibhāvetuṃ ‘‘ratti’’ntiādi vuttaṃ.
‘‘ភមរស្សេវ ឥរីយតោ’’តិ ឯតេនេវស្ស ភោគសំហរណំ ធម្មិកំ ញាយោបេតន្តិ ទស្សេន្តោ ‘‘អត្តានម្បី’’តិអាទិមាហ។ រាសិំ ករោន្តស្សាតិ យថាស្ស ធនធញ្ញាទិភោគជាតំ សម្បិណ្ឌិតំ រាសិភូតំ ហុត្វា តិដ្ឋតិ, ឯវំ ឥរីយតោ អាយូហន្តស្ស ច។ ចក្កប្បមាណន្តិ រថចក្កប្បមាណំ។ និចយន្តិ វុឌ្ឍិំ បរិវុឌ្ឍិំ។ ‘‘ភោគា សន្និចយំ យន្តី’’តិ កេចិ បឋន្តិ។
‘‘Bhamarasseva irīyato’’ti etenevassa bhogasaṃharaṇaṃ dhammikaṃ ñāyopetanti dassento ‘‘attānampī’’tiādimāha. Rāsiṃ karontassāti yathāssa dhanadhaññādibhogajātaṃ sampiṇḍitaṃ rāsibhūtaṃ hutvā tiṭṭhati, evaṃ irīyato āyūhantassa ca. Cakkappamāṇanti rathacakkappamāṇaṃ. Nicayanti vuḍḍhiṃ parivuḍḍhiṃ. ‘‘Bhogā sannicayaṃ yantī’’ti keci paṭhanti.
សមាហត្វាតិ សំហរិត្វា។ អលំ-សទ្ទោ ‘‘អលមេវ សព្ពសង្ខារេសុ និព្ពិន្ទិតុំ, អលំ វិរជ្ជិតុ’’ន្តិអាទីសុ (ទី. និ. ២.២៧២; សំ. និ. ២.១២៤, ១២៩, ១៣៤, ១៤៣) យុត្តន្តិ ឥមមត្ថំ ជោតេតិ, ‘‘អលមរិយញាណទស្សនវិសេស’’ន្តិអាទីសុ (ម. និ. ១.៣២៨) បរិយត្តន្តិ។ យោ វេឋិតត្តោតិអាទីសុ (សុ. និ. ២១៧) វិយ អត្ត-សទ្ទោ សភាវបរិយាយោតិ តំ សព្ពំ ទស្សេន្តោ ‘‘យុត្តសភាវោ’’តិអាទិមាហ។ សណ្ឋបេតុន្តិ សម្មា ឋបេតុំ, សម្មទេវ បវត្តេតុន្តិ អត្ថោ។
Samāhatvāti saṃharitvā. Alaṃ-saddo ‘‘alameva sabbasaṅkhāresu nibbindituṃ, alaṃ virajjitu’’ntiādīsu (dī. ni. 2.272; saṃ. ni. 2.124, 129, 134, 143) yuttanti imamatthaṃ joteti, ‘‘alamariyañāṇadassanavisesa’’ntiādīsu (ma. ni. 1.328) pariyattanti. Yo veṭhitattotiādīsu (su. ni. 217) viya atta-saddo sabhāvapariyāyoti taṃ sabbaṃ dassento ‘‘yuttasabhāvo’’tiādimāha. Saṇṭhapetunti sammā ṭhapetuṃ, sammadeva pavattetunti attho.
ឯវំ វិភជន្តោតិ ឯវំ វុត្តនយេន អត្តនោ ធនំ ចតុធា វិភជន្តោ វិភជនហេតុ មិត្តានិ គន្ថតិ សោឡស កល្យាណមិត្តានិ មេត្តាយ អជីរាបនេន បពន្ធតិ។ តេនាហ ‘‘អភេជ្ជមានានិ ឋបេតី’’តិ ។ កថំ បន វុត្តនយេន ចតុធា ភោគានំ វិភជនេន មិត្តានិ គន្ថតីតិ អាហ ‘‘យស្ស ហី’’តិអាទិ។ តេនាហ ភគវា ‘‘ទទំ មិត្តានិ គន្ថតី’’តិ (សំ. និ. ១.២៤៦)។ ភុញ្ជេយ្យាតិ ឧបភុញ្ជេយ្យ, ឧបយុញ្ជេយ្យ ចាតិ អត្ថោ។ សមណព្រាហ្មណកបណទ្ធិកាទីនំ ទានវសេន ចេវ អធិវត្ថទេវតាទីនំ បេតពលិវសេន, ន្ហាបិតាទីនំ វេតនវសេន ច វិនិយោគោបិ ឧបយោគោ ឯវ។ តថា ហិ វក្ខតិ ‘‘ឥមេសុ បនា’’តិអាទិ អាយោ នាម ហេដ្ឋិមន្តេន វយតោ ចតុគ្គុណោ ឥច្ឆិតព្ពោ, អញ្ញថា វយោ អវិច្ឆេទវសេន ន សន្តានេយ្យ, និធេយ្យ, ភាជេយ្យ ច អសម្ភតេតិ វុត្តំ ‘‘ទ្វីហិ កម្មំ បយោជយេ’’តិ។ និធេត្វាតិ និទហិត្វា, ភូមិគតំ កត្វាតិ អត្ថោ។ រាជាទិវសេនាតិ អាទិ-សទ្ទេន អគ្គិឧទកចោរទុព្ភិក្ខាទិកេ សង្គណ្ហាតិ។ ន្ហាបិតាទីនន្តិ អាទិ-សទ្ទេន កុលាលរជកាទីនំ សង្គហោ។
Evaṃ vibhajantoti evaṃ vuttanayena attano dhanaṃ catudhā vibhajanto vibhajanahetu mittāni ganthati soḷasa kalyāṇamittāni mettāya ajīrāpanena pabandhati. Tenāha ‘‘abhejjamānāni ṭhapetī’’ti . Kathaṃ pana vuttanayena catudhā bhogānaṃ vibhajanena mittāni ganthatīti āha ‘‘yassa hī’’tiādi. Tenāha bhagavā ‘‘dadaṃ mittāni ganthatī’’ti (saṃ. ni. 1.246). Bhuñjeyyāti upabhuñjeyya, upayuñjeyya cāti attho. Samaṇabrāhmaṇakapaṇaddhikādīnaṃ dānavasena ceva adhivatthadevatādīnaṃ petabalivasena, nhāpitādīnaṃ vetanavasena ca viniyogopi upayogo eva. Tathā hi vakkhati ‘‘imesu panā’’tiādi āyo nāma heṭṭhimantena vayato catugguṇo icchitabbo, aññathā vayo avicchedavasena na santāneyya, nidheyya, bhājeyya ca asambhateti vuttaṃ ‘‘dvīhi kammaṃ payojaye’’ti. Nidhetvāti nidahitvā, bhūmigataṃ katvāti attho. Rājādivasenāti ādi-saddena aggiudakacoradubbhikkhādike saṅgaṇhāti. Nhāpitādīnanti ādi-saddena kulālarajakādīnaṃ saṅgaho.
ឆទ្ទិសាបដិច្ឆាទនកណ្ឌវណ្ណនា
Chaddisāpaṭicchādanakaṇḍavaṇṇanā
២៦៦. ចតូហិ ការណេហីតិ ន ឆន្ទគមនាទីហិ ចតូហិ ការណេហិ ។ អកុសលំ បហាយាតិ ‘‘ចត្តារោ កម្មកិលេសា’’តិ វុត្តំ អកុសលញ្ចេវ អគតិគមនាកុសលញ្ច បជហិត្វា។ ឆហិ ការណេហីតិ សុរាបានាទីសុ អាទីនវទស្សនសង្ខាតេហិ ឆហិ ការណេហិ។ សុរាបានានុយោគាទិភេទំ ឆព្ពិធំ ភោគានំ អបាយមុខំ វិនាសមុខំ វជ្ជេត្វា។ សោឡស មិត្តានីតិ ឧបការាទិវសេន ចត្តារោ, បមត្តរក្ខណាទិកិច្ចវិសេសវសេន បច្ចេកំ ចត្តារោ ចត្តារោ កត្វា សោឡសវិធេ កល្យាណមិត្តេ សេវន្តោ ភជន្តោ។ សត្ថវាណិជ្ជាទិមិច្ឆាជីវំ បហាយ ញាយេនេវ វត្តនតោ ធម្មិកេន អាជីវេន ជីវតិ។ នមស្សិតព្ពាតិ ឧបការវសេន, គុណវសេន ច នមស្សិតព្ពា សព្ពទា នតេន ហុត្វា វត្តិតព្ពា។ ទិសា-សទ្ទស្ស អត្ថោ ហេដ្ឋា វុត្តោ ឯវ។ អាគមនភយន្តិ តត្ថ សម្មា អប្បដិបត្តិយា, មិច្ឆាបដិបត្តិយា ច ឧប្បជ្ជនកអនត្ថោ។ សោ ហិ ភាយន្តិ ឯតស្មាតិ ‘‘ភយ’’ន្តិ វុច្ចតិ។ យេន ការណេន មាតាបិតុអាទយោ បុរត្ថិមាទិភាវេន អបទិដ្ឋា, តំ ទស្សេតុំ ‘‘បុព្ពុបការិតាយា’’តិអាទិ វុត្តំ, តេន អត្ថសរិក្ខតាយ នេសំ បុរត្ថិមាទិភាវោតិ ទស្សេតិ។ តថា ហិ មាតាបិតរោ បុត្តានំ បុរត្ថិមភាវេន តាវ ឧបការិភាវេន ទិស្សនតោ, អបទិស្សនតោ ច បុរត្ថិមា ទិសា។ អាចរិយា អន្តេវាសិកស្ស ទក្ខិណភាវេន, ហិតាហិតំ បតិកុសលភាវេន ទក្ខិណារហតាយ ច វុត្តនយេន ទក្ខិណា ទិសា។ ឥមិនា នយេន ‘‘បច្ឆិមា ទិសា’’តិអាទីសុ យថារហំ អត្ថោ វេទិតព្ពោ។ ឃរាវាសស្ស ទុក្ខពហុលតាយ តេ តេ ច កិច្ចវិសេសា យថាឧប្បតិតទុក្ខនិត្ថរណត្ថាតិ វុត្តំ ‘‘តេ តេ ទុក្ខវិសេសេ ឧត្តរតី’’តិ។ យស្មា ទាសកម្មករា សាមិកស្ស បាទានំ បយិរុបាសនវសេន ចេវ តទនុច្ឆវិកកិច្ចសាធនវសេន ច យេភុយ្យេន សន្តិកាវចរា, តស្មា វុត្តំ ‘‘បាទមូលេ បតិដ្ឋានវសេនា’’តិ។ គុណេហីតិ ឧបរិភាវាវហេហិ គុណេហិ។ ឧបរិ ឋិតភាវេនាតិ សគ្គមគ្គេ មោក្ខមគ្គេ ច បតិដ្ឋិតភាវេន។
266.Catūhi kāraṇehīti na chandagamanādīhi catūhi kāraṇehi . Akusalaṃ pahāyāti ‘‘cattāro kammakilesā’’ti vuttaṃ akusalañceva agatigamanākusalañca pajahitvā. Chahi kāraṇehīti surāpānādīsu ādīnavadassanasaṅkhātehi chahi kāraṇehi. Surāpānānuyogādibhedaṃ chabbidhaṃ bhogānaṃ apāyamukhaṃ vināsamukhaṃ vajjetvā. Soḷasa mittānīti upakārādivasena cattāro, pamattarakkhaṇādikiccavisesavasena paccekaṃ cattāro cattāro katvā soḷasavidhe kalyāṇamitte sevanto bhajanto. Satthavāṇijjādimicchājīvaṃ pahāya ñāyeneva vattanato dhammikena ājīvena jīvati. Namassitabbāti upakāravasena, guṇavasena ca namassitabbā sabbadā natena hutvā vattitabbā. Disā-saddassa attho heṭṭhā vutto eva. Āgamanabhayanti tattha sammā appaṭipattiyā, micchāpaṭipattiyā ca uppajjanakaanattho. So hi bhāyanti etasmāti ‘‘bhaya’’nti vuccati. Yena kāraṇena mātāpituādayo puratthimādibhāvena apadiṭṭhā, taṃ dassetuṃ ‘‘pubbupakāritāyā’’tiādi vuttaṃ, tena atthasarikkhatāya nesaṃ puratthimādibhāvoti dasseti. Tathā hi mātāpitaro puttānaṃ puratthimabhāvena tāva upakāribhāvena dissanato, apadissanato ca puratthimā disā. Ācariyā antevāsikassa dakkhiṇabhāvena, hitāhitaṃ patikusalabhāvena dakkhiṇārahatāya ca vuttanayena dakkhiṇā disā. Iminā nayena ‘‘pacchimā disā’’tiādīsu yathārahaṃ attho veditabbo. Gharāvāsassa dukkhabahulatāya te te ca kiccavisesā yathāuppatitadukkhanittharaṇatthāti vuttaṃ ‘‘te te dukkhavisese uttaratī’’ti. Yasmā dāsakammakarā sāmikassa pādānaṃ payirupāsanavasena ceva tadanucchavikakiccasādhanavasena ca yebhuyyena santikāvacarā, tasmā vuttaṃ ‘‘pādamūle patiṭṭhānavasenā’’ti. Guṇehīti uparibhāvāvahehi guṇehi. Upari ṭhitabhāvenāti saggamagge mokkhamagge ca patiṭṭhitabhāvena.
២៦៧. ភតោតិ បោសិតោ, តំ បន ភរណំ ជាតកាលតោ បដ្ឋាយ សុខបច្ចយូបហរណេន ទុក្ខបច្ចយាបហរណេន ច តេហិ បវត្តិតន្តិ ទស្សេតុំ ‘‘ថញ្ញំ បាយេត្វា’’តិអាទិ វុត្តំ។ ជគ្គិតោតិ បដិជគ្គិតោ។ តេតិ មាតាបិតរោ។
267.Bhatoti posito, taṃ pana bharaṇaṃ jātakālato paṭṭhāya sukhapaccayūpaharaṇena dukkhapaccayāpaharaṇena ca tehi pavattitanti dassetuṃ ‘‘thaññaṃ pāyetvā’’tiādi vuttaṃ. Jaggitoti paṭijaggito. Teti mātāpitaro.
មាតាបិតូនំ សន្តកំ ខេត្តាទិំ អវិនាសេត្វា រក្ខិតំ តេសំ បរម្បរាយ ឋិតិយា ការណំ ហោតីតិ ‘‘តំ រក្ខន្តោ កុលវំសំ សណ្ឋបេតិ នាមា’’តិ វុត្តំ។ អធម្មិកវំសតោតិ ‘‘កុលប្បទេសាទិនា អត្តនា សទិសំ ឯកំ បុរិសំ ឃដេត្វា វា គីវាយំ វា ហត្ថេ វា ពន្ធមណិយំ វា ហារេតព្ព’’ន្តិ ឯវំ អាទិនា បវត្តអធម្មិកបវេណិតោ។ ហារេត្វាតិ អបនេត្វា តំ គាហំ វិស្សជ្ជាបេត្វា។ មាតាបិតរោ តតោ គាហតោ វិវេចនេនេវ ហិ អាយតិំ តេសំ បរម្បរាហារិកា សិយា។ ធម្មិកវំសេតិ ហិំសាទិវិរតិយា ធម្មិកេ វំសេ ធម្មិកាយ បវេណិយំ។ ឋបេន្តោតិ បតិដ្ឋបេន្តោ។ សលាកភត្តាទីនិ អនុបច្ឆិន្ទិត្វាតិ សលាកភត្តទានាទីនិ អវិច្ឆិន្ទិត្វា។
Mātāpitūnaṃ santakaṃ khettādiṃ avināsetvā rakkhitaṃ tesaṃ paramparāya ṭhitiyā kāraṇaṃ hotīti ‘‘taṃ rakkhanto kulavaṃsaṃ saṇṭhapeti nāmā’’ti vuttaṃ. Adhammikavaṃsatoti ‘‘kulappadesādinā attanā sadisaṃ ekaṃ purisaṃ ghaṭetvā vā gīvāyaṃ vā hatthe vā bandhamaṇiyaṃ vā hāretabba’’nti evaṃ ādinā pavattaadhammikapaveṇito. Hāretvāti apanetvā taṃ gāhaṃ vissajjāpetvā. Mātāpitaro tato gāhato vivecaneneva hi āyatiṃ tesaṃ paramparāhārikā siyā. Dhammikavaṃseti hiṃsādiviratiyā dhammike vaṃse dhammikāya paveṇiyaṃ. Ṭhapentoti patiṭṭhapento. Salākabhattādīni anupacchinditvāti salākabhattadānādīni avicchinditvā.
ទាយជ្ជំ បដិបជ្ជាមីតិ ឯត្ថ យស្មា ទាយបដិលាភស្ស យោគ្យភាវេន វត្តមានោយេវ ទាយជ្ជំ បដិបជ្ជតិ នាម, ន ឥតរោ, តស្មា តមត្ថំ ទស្សេតុំ ‘‘មាតាបិតរោ’’តិអាទិ វុត្តំ។ ទារកេតិ បុត្តេ។ វិនិច្ឆយំ បត្វាតិ ‘‘បុត្តស្ស ចជវិស្សជ្ជន’’ន្តិ ឯវំ អាគតំ វិនិច្ឆយំ អាគម្ម។ ទាយជ្ជំ បដិបជ្ជាមីតិ វុត្តន្តិ ‘‘ទាយជ្ជំ បដិបជ្ជាមី’’ តិ ឥទំ ចតុត្ថំ វត្តនដ្ឋានំ វុត្តំ។ តេសន្តិ មាតាបិតូនំ។ តតិយទិវសតោ បដ្ឋាយាតិ មតទិវសតោ តតិយទិវសតោ បដ្ឋាយ។
Dāyajjaṃ paṭipajjāmīti ettha yasmā dāyapaṭilābhassa yogyabhāvena vattamānoyeva dāyajjaṃ paṭipajjati nāma, na itaro, tasmā tamatthaṃ dassetuṃ ‘‘mātāpitaro’’tiādi vuttaṃ. Dāraketi putte. Vinicchayaṃ patvāti ‘‘puttassa cajavissajjana’’nti evaṃ āgataṃ vinicchayaṃ āgamma. Dāyajjaṃ paṭipajjāmīti vuttanti ‘‘dāyajjaṃ paṭipajjāmī’’ ti idaṃ catutthaṃ vattanaṭṭhānaṃ vuttaṃ. Tesanti mātāpitūnaṃ. Tatiyadivasato paṭṭhāyāti matadivasato tatiyadivasato paṭṭhāya.
បាបតោ និវារណំ នាម អនាគតវិសយំ។ សម្បត្តវត្ថុតោបិ ហិ និវារណំ វីតិក្កមេ អនាគតេ ឯវ សិយា, ន វត្តមានេ។ និព្ពត្តិតា បន បាបកិរិយា គរហណមត្តបដិការាតិ អាហ ‘‘កតម្បិ គរហន្តី’’តិ។ និវេសេន្តីតិ បតិដ្ឋបេន្តិ។ វុត្តប្បការា មាតាបិតរោ អនវជ្ជមេវ សិប្បំ សិក្ខាបេន្តីតិ វុត្តំ ‘‘មុទ្ទាគណនាទិសិប្ប’’ន្តិ។ រូបាទីហីតិ អាទិ-សទ្ទេន ភោគបរិវារាទិំ សង្គណ្ហាតិ។ អនុរូបេនាតិ អនុច្ឆវិកេន។
Pāpato nivāraṇaṃ nāma anāgatavisayaṃ. Sampattavatthutopi hi nivāraṇaṃ vītikkame anāgate eva siyā, na vattamāne. Nibbattitā pana pāpakiriyā garahaṇamattapaṭikārāti āha ‘‘katampi garahantī’’ti. Nivesentīti patiṭṭhapenti. Vuttappakārā mātāpitaro anavajjameva sippaṃ sikkhāpentīti vuttaṃ ‘‘muddāgaṇanādisippa’’nti. Rūpādīhīti ādi-saddena bhogaparivārādiṃ saṅgaṇhāti. Anurūpenāti anucchavikena.
និច្ចភូតោ សមយោ អភិណ្ហករណកាលោ។ អភិណ្ហត្ថោ ហិ អយំ និច្ច-សទ្ទោ ‘‘និច្ចបហំសិតោ និច្ចបហដ្ឋោ’’តិអាទីសុ វិយ។ យុត្តបត្តកាលោ ឯវ សមយោ កាលសមយោ។ ‘‘ឧដ្ឋាយ សមុដ្ឋាយា’’តិ ឥមិនាស្ស និច្ចមេវ ទានេ តេសំ យុត្តបយុត្តតំ ទស្សេតិ។ សិខាឋបនំ ទារកកាលេ។ អាវាហវិវាហំ បុត្តធីតូនំ យោព្ពនប្បត្តកាលេ។
Niccabhūto samayo abhiṇhakaraṇakālo. Abhiṇhattho hi ayaṃ nicca-saddo ‘‘niccapahaṃsito niccapahaṭṭho’’tiādīsu viya. Yuttapattakālo eva samayo kālasamayo. ‘‘Uṭṭhāya samuṭṭhāyā’’ti imināssa niccameva dāne tesaṃ yuttapayuttataṃ dasseti. Sikhāṭhapanaṃ dārakakāle. Āvāhavivāhaṃ puttadhītūnaṃ yobbanappattakāle.
តំ ភយំ យថា នាគច្ឆតិ, ឯវំ បិហិតា ហោតិ ‘‘បុរត្ថិមា ទិសា’’តិ វិភត្តិំ បរិណាមេត្វា យោជនា។ យថា បន តំ ភយំ អាគច្ឆេយ្យ, យថា ច នាគច្ឆេយ្យ, តទុភយំ ទស្សេតុំ ‘‘សចេ ហី’’តិអាទិ វុត្តំ។ វិប្បដិបន្នាតិ ‘‘ភតោ នេ ភរិស្សាមី’’តិអាទិនា ឧត្តសម្មាបដិបត្តិយា អការណេន ចេវ តប្បដិបក្ខមិច្ឆាបដិបត្តិយា អករណេន ច វិប្បដិបន្នា បុត្តា អស្សុ។ ឯតំ ភយន្តិ ឯតំ ‘‘មាតាបិតូនំ អប្បតិរូបាតិ វិញ្ញូនំ គរហិតព្ពតាភយំ, បរវាទភយ’’ន្តិ ឯវមាទិ អាគច្ឆេយ្យ បុត្តេសុ។ បុត្តានំ នានុរូបាតិ ឯត្ថ ‘‘បុត្តាន’’ន្តិ បទំ ឯតំ ភយំ បុត្តានំ អាគច្ឆេយ្យាតិ ឯវំ ឥធាបិ អានេត្វា សម្ពន្ធិតព្ពំ។ តាទិសានញ្ហិ មាតាបិតូនំ បុត្តានំ ឱវាទានុសាសនិយោ ទាតុំ សមត្ថកាលតោ បដ្ឋាយ តា តេសំ ទាតព្ពា ឯវាតិ កត្វា តថា វុត្តំ។ បុត្តានញ្ហិ វសេនាយំ ទេសនា អនាគតា សម្មាបដិបន្នេសុ ឧភោសុ អត្តនោ, មាតាបិតូនញ្ច វសេន ឧប្បជ្ជនកតាយ សព្ពំ ភយំ ន ហោតិ សម្មាបដិបន្នត្តា។ ឯវំ បដិបន្នត្តា ឯវ បដិច្ឆន្នា ហោតិ តត្ថ កាតព្ពបដិសន្ថារស្ស សម្មទេវ កតត្តា។ ខេមាតិ អនុបទ្ទវា។ យថាវុត្តសម្មាបដិបត្តិយា អករណេន ហិ ឧប្បជ្ជនកឧបទ្ទវា ករណេន ន ហោន្តីតិ។
Taṃ bhayaṃ yathā nāgacchati, evaṃ pihitā hoti ‘‘puratthimā disā’’ti vibhattiṃ pariṇāmetvā yojanā. Yathā pana taṃ bhayaṃ āgaccheyya, yathā ca nāgaccheyya, tadubhayaṃ dassetuṃ ‘‘sace hī’’tiādi vuttaṃ. Vippaṭipannāti ‘‘bhato ne bharissāmī’’tiādinā uttasammāpaṭipattiyā akāraṇena ceva tappaṭipakkhamicchāpaṭipattiyā akaraṇena ca vippaṭipannā puttā assu. Etaṃ bhayanti etaṃ ‘‘mātāpitūnaṃ appatirūpāti viññūnaṃ garahitabbatābhayaṃ, paravādabhaya’’nti evamādi āgaccheyya puttesu. Puttānaṃ nānurūpāti ettha ‘‘puttāna’’nti padaṃ etaṃ bhayaṃ puttānaṃ āgaccheyyāti evaṃ idhāpi ānetvā sambandhitabbaṃ. Tādisānañhi mātāpitūnaṃ puttānaṃ ovādānusāsaniyo dātuṃ samatthakālato paṭṭhāya tā tesaṃ dātabbā evāti katvā tathā vuttaṃ. Puttānañhi vasenāyaṃ desanā anāgatā sammāpaṭipannesu ubhosu attano, mātāpitūnañca vasena uppajjanakatāya sabbaṃ bhayaṃ na hoti sammāpaṭipannattā. Evaṃ paṭipannattā eva paṭicchannā hoti tattha kātabbapaṭisanthārassa sammadeva katattā. Khemāti anupaddavā. Yathāvuttasammāpaṭipattiyā akaraṇena hi uppajjanakaupaddavā karaṇena na hontīti.
‘‘ន ខោ តេ’’តិអាទិនា វុត្តោ សង្គីតិអនារុឡ្ហោ ភគវតា តទា តស្ស វុត្តោ បរម្បរាគតោ អត្ថោ វេទិតព្ពោ។ តេនាហ ‘‘ភគវា សិង្គាលកំ ឯតទវោចា’’តិ។ អយញ្ហីតិ ឯត្ថ ហិ-សទ្ទោ អវធារណេ។ តថា ហិ ‘‘នោ អញ្ញា’’តិ អញ្ញទិសំ និវត្តេតិ។
‘‘Na kho te’’tiādinā vutto saṅgītianāruḷho bhagavatā tadā tassa vutto paramparāgato attho veditabbo. Tenāha ‘‘bhagavā siṅgālakaṃ etadavocā’’ti. Ayañhīti ettha hi-saddo avadhāraṇe. Tathā hi ‘‘no aññā’’ti aññadisaṃ nivatteti.
២៦៨. អាចរិយំ ទូរតោវ ទិស្វា ឧដ្ឋានវចនេនេវ តស្ស បច្ចុគ្គមនាទិសាមីចិកិរិយា អវុត្តសិទ្ធាតិ តំ ទស្សេន្តោ ‘‘បច្ចុគ្គមនំ កត្វា’’តិអាទិមាហ។ ឧបដ្ឋានេនាតិ បយិរុបាសនេន។ តិក្ខត្តុំឧបដ្ឋានគមនេនាតិ បាតោ, មជ្ឈន្ហិកេ, សាយន្តិ តីសុ កាលេសុ ឧបដ្ឋានត្ថំ ឧបគមនេន។ សិប្បុគ្គហណត្ថំ បន ឧបគមនំ ឧបដ្ឋានន្តោគធំ បយោជនវសេន គមនភាវតោតិ អាហ ‘‘សិប្បុគ្គហណ…បេ.… ហោតី’’តិ។ សោតុំ ឥច្ឆា សុស្សូសា, សា បន អាចរិយេ សិក្ខិតព្ពសិក្ខេ ច អាទរគារវបុព្ពិកា ឥច្ឆិតព្ពា ‘‘អទ្ធា ឥមិនា សិប្បេន សិក្ខិតេន ឯវរូបំគុណំ បដិលភិស្សាមី’’តិ។ តថាភូតញ្ច តំ សវនំ សទ្ធាបុព្ពង្គមំ ហោតីតិ អាហ ‘‘សទ្ទហិត្វា សវនេនា’’តិ។ វុត្តមេវត្ថំ ព្យតិរេកវសេន ទស្សេតុំ ‘‘អសទ្ទហិត្វា…បេ.… នាធិគច្ឆតី’’តិ វុត្តំ។ តស្មា តស្សត្ថោ វុត្តបដិបក្ខនយេន វេទិតព្ពោ។ យំ សន្ធាយ ‘‘អវសេសខុទ្ទកបារិចរិយាយា’’តិ វុត្តំ, តំ វិភជនំ អនវសេសតោ ទស្សេតុំ ‘‘អន្តេវាសិកេន ហី’’តិអាទិ វុត្តំ។ បច្ចុបដ្ឋានាទីនីតិ អាទិ-សទ្ទេន អាសនបញ្ញាបនំ ពីជនន្តិ ឯវមាទិំ សង្គណ្ហាតិ។ អន្តេវាសិកវត្តន្តិ អន្តេវាសិកេន អាចរិយម្ហិ សម្មាវត្តិតព្ពវត្តំ។ សិប្បបដិគ្គហណេនាតិ សិប្បគន្ថស្ស សក្កច្ចំ ឧគ្គហណេន។ តស្ស ហិ សុដ្ឋុ ឧគ្គហណេន តទនុសារេនស្ស បយោគោបិ សម្មទេវ ឧគ្គហិតោ ហោតីតិ។ តេនាហ ‘‘ថោកំ គហេត្វា’’តិអាទិ។
268. Ācariyaṃ dūratova disvā uṭṭhānavacaneneva tassa paccuggamanādisāmīcikiriyā avuttasiddhāti taṃ dassento ‘‘paccuggamanaṃ katvā’’tiādimāha. Upaṭṭhānenāti payirupāsanena. Tikkhattuṃupaṭṭhānagamanenāti pāto, majjhanhike, sāyanti tīsu kālesu upaṭṭhānatthaṃ upagamanena. Sippuggahaṇatthaṃ pana upagamanaṃ upaṭṭhānantogadhaṃ payojanavasena gamanabhāvatoti āha ‘‘sippuggahaṇa…pe… hotī’’ti. Sotuṃ icchā sussūsā, sā pana ācariye sikkhitabbasikkhe ca ādaragāravapubbikā icchitabbā ‘‘addhā iminā sippena sikkhitena evarūpaṃguṇaṃ paṭilabhissāmī’’ti. Tathābhūtañca taṃ savanaṃ saddhāpubbaṅgamaṃ hotīti āha ‘‘saddahitvā savanenā’’ti. Vuttamevatthaṃ byatirekavasena dassetuṃ ‘‘asaddahitvā…pe… nādhigacchatī’’ti vuttaṃ. Tasmā tassattho vuttapaṭipakkhanayena veditabbo. Yaṃ sandhāya ‘‘avasesakhuddakapāricariyāyā’’ti vuttaṃ, taṃ vibhajanaṃ anavasesato dassetuṃ ‘‘antevāsikena hī’’tiādi vuttaṃ. Paccupaṭṭhānādīnīti ādi-saddena āsanapaññāpanaṃ bījananti evamādiṃ saṅgaṇhāti. Antevāsikavattanti antevāsikena ācariyamhi sammāvattitabbavattaṃ. Sippapaṭiggahaṇenāti sippaganthassa sakkaccaṃ uggahaṇena. Tassa hi suṭṭhu uggahaṇena tadanusārenassa payogopi sammadeva uggahito hotīti. Tenāha ‘‘thokaṃ gahetvā’’tiādi.
សុវិនីតំ វិនេន្តីតិ ឥធ អាចារវិនយោ អធិប្បេតោ។ សិប្បស្មិំ បន សិក្ខាបនវិនយោ ‘‘សុគ្គហិតំ គាហាបេន្តី’’តិ ឥមិនាវ សង្គហិតោតិ វុត្តំ ‘‘ឯវំ តេ និសីទិតព្ព’’ន្តិអាទិ។ អាចរិយា ហិ នាម អន្តេវាសិកេ ន ទិដ្ឋធម្មិកេ ឯវ វិនេន្តិ, អថ ខោ សម្បរាយិកេបីតិ អាហ ‘‘បាបមិត្តា វជ្ជេតព្ពា’’តិ។ សិប្បគន្ថស្ស ឧគ្គណ្ហនំ នាម យាវទេវ បយោគសម្បាទនត្ថន្តិ អាហ ‘‘បយោគំ ទស្សេត្វា គណ្ហាបេន្តី’’តិ។ មិត្តាមច្ចេសូតិ អត្តនោ មិត្តាមច្ចេសុ។ បដិយាទេន្តីតិ បរិគ្គហេត្វា នំ មមត្តវសេន បដិយាទេន្តិ។ ‘‘អយំ អម្ហាកំ អន្តេវាសិកោ’’តិអាទិនា ហិ អត្តនោ បរិគ្គហិតទស្សនមុខេន ចេវ ‘‘ពហុស្សុតោ’’តិអាទិនា តស្ស គុណបរិគ្គណ្ហនមុខេ ច តំ តេសំ បដិយាទេន្តិ។ សព្ពទិសាសុ រក្ខំ ករោន្តិ ចាតុទ្ទិសភាវសម្បាទនេនស្ស សព្ពត្ថ សុខជីវិភាវសាធនតោ។ តេនាហ ‘‘ឧគ្គហិតសិប្បោ ហី’’តិអាទិ។ សត្តានញ្ហិ ទុវិធា សរីររក្ខា អព្ភន្តរបរិស្សយបដិឃាតេន, ពាហិរបរិស្សយបដិឃាតេន ច។ តត្ថ អព្ភន្តរបរិស្សយោ ខុប្បិបាសាទិភេទោ, សោ លាភសិទ្ធិយា បដិហញ្ញតិ តាយ តជ្ជាបរិហារសំវិធានតោ។ ពាហិរបរិស្សយោ ចោរអមនុស្សាទិហេតុកោ, សោ វិជ្ជាសិទ្ធិយា បដិហញ្ញតិ តាយ តជ្ជាបរិហារសំវិធានតោ។ តេន វុត្តំ ‘‘យំ យំ ទិស’’ន្តិអាទិ។
Suvinītaṃ vinentīti idha ācāravinayo adhippeto. Sippasmiṃ pana sikkhāpanavinayo ‘‘suggahitaṃ gāhāpentī’’ti imināva saṅgahitoti vuttaṃ ‘‘evaṃ te nisīditabba’’ntiādi. Ācariyā hi nāma antevāsike na diṭṭhadhammike eva vinenti, atha kho samparāyikepīti āha ‘‘pāpamittā vajjetabbā’’ti. Sippaganthassa uggaṇhanaṃ nāma yāvadeva payogasampādanatthanti āha ‘‘payogaṃ dassetvā gaṇhāpentī’’ti. Mittāmaccesūti attano mittāmaccesu. Paṭiyādentīti pariggahetvā naṃ mamattavasena paṭiyādenti. ‘‘Ayaṃ amhākaṃ antevāsiko’’tiādinā hi attano pariggahitadassanamukhena ceva ‘‘bahussuto’’tiādinā tassa guṇapariggaṇhanamukhe ca taṃ tesaṃ paṭiyādenti. Sabbadisāsu rakkhaṃ karonti cātuddisabhāvasampādanenassa sabbattha sukhajīvibhāvasādhanato. Tenāha ‘‘uggahitasippo hī’’tiādi. Sattānañhi duvidhā sarīrarakkhā abbhantaraparissayapaṭighātena, bāhiraparissayapaṭighātena ca. Tattha abbhantaraparissayo khuppipāsādibhedo, so lābhasiddhiyā paṭihaññati tāya tajjāparihārasaṃvidhānato. Bāhiraparissayo coraamanussādihetuko, so vijjāsiddhiyā paṭihaññati tāya tajjāparihārasaṃvidhānato. Tena vuttaṃ ‘‘yaṃ yaṃ disa’’ntiādi.
បុព្ពេ ‘‘ឧគ្គហិតសិប្បោ ហី’’តិអាទិនា សិប្បសិក្ខាបនេនេវ លាភុប្បត្តិយា ទិសាសុ បរិត្តាណករណំ ទស្សិតំ, ឥទានិ ‘‘យំ វា សោ’’តិអាទិនា តស្ស ឧគ្គហិតសិប្បស្ស និប្ផត្តិវសេន គុណកិត្តនមុខេន បគ្គណ្ហនេនបិ លាភុប្បត្តិយាតិ អយមេតេសំ វិកប្បានំ ភេទោ។ សេសន្តិ ‘‘បដិច្ឆន្នា ហោតី’’តិអាទិកំ បាឡិអាគតំ, ‘‘ឯវញ្ច បន វត្វា’’តិអាទិកំ អដ្ឋកថាគតញ្ច។ ឯត្ថាតិ ឯតស្មិំ ទុតិយទិសាវារេ។ បុរិមនយេនេវាតិ បុព្ពេ បឋមទិសាវារេ វុត្តនយេនេវ។
Pubbe ‘‘uggahitasippo hī’’tiādinā sippasikkhāpaneneva lābhuppattiyā disāsu parittāṇakaraṇaṃ dassitaṃ, idāni ‘‘yaṃ vā so’’tiādinā tassa uggahitasippassa nipphattivasena guṇakittanamukhena paggaṇhanenapi lābhuppattiyāti ayametesaṃ vikappānaṃ bhedo. Sesanti ‘‘paṭicchannā hotī’’tiādikaṃ pāḷiāgataṃ, ‘‘evañca pana vatvā’’tiādikaṃ aṭṭhakathāgatañca. Etthāti etasmiṃ dutiyadisāvāre. Purimanayenevāti pubbe paṭhamadisāvāre vuttanayeneva.
២៦៩. សម្មាននា នាម សម្ភាវនា, សា បន អត្ថចរិយាលក្ខណា ច ទានលក្ខណា ច ចតុត្ថបញ្ចមដ្ឋានេហេវ សង្គហិតាតិ បិយវចនលក្ខណំ តំ ទស្សេតុំ ‘‘សម្ភាវិតកថាកថនេនា’’តិ វុត្តំ។ វិគតមាននា វិមាននា, ន វិមាននា អវិមាននា, វិមាននាយ អករណំ។ តេនាហ ‘‘យថា ទាសកម្មករាទយោ’’តិអាទិ។ សាមិកេន ហិ វិមានិតានំ ឥត្ថីនំ សព្ពោ បរិជនោ វិមានេតិយេវ ។ បរិចរន្តោតិ ឥន្ទ្រិយានិ បរិចរន្តោ។ តំ អតិចរតិ នាម តំ អត្តនោ គិហិនិំ អតិមញ្ញិត្វា អគណេត្វា វត្តនតោ។ ឥស្សរិយវោស្សគ្គេនាតិ ឯត្ថ យាទិសោ ឥស្សរិយវោស្សគ្គោ គិហិនិយា អនុច្ឆវិកោ, តំ ទស្សេន្តោ ‘‘ភត្តគេហេ វិស្សដ្ឋេ’’តិ អាហ។ គេហេ ឯវ ឋត្វា វិចារេតព្ពម្បិ ហិ កសិវាណិជ្ជាទិកម្មំ កុលិត្ថិយា ភារោ ន ហោតិ, សាមិកស្សេវ ភារោ, តតោ អាគតសាបតេយ្យំ បន តាយ សុគុត្តំ កត្វា ឋបេតព្ពំ ហោតិ។ ‘‘សព្ពំ ឥស្សរិយំ វិស្សដ្ឋំ នាម ហោតី’’តិ ឯតា មញ្ញន្តីតិ អធិប្បាយោ។ ឥត្ថិយោ នាម បុត្តលាភេន វិយ មហគ្ឃវិបុលាលង្ការលាភេនបិ ន សន្តុស្សន្តេវាតិ តាសំ តោសនំ អលង្ការទានន្តិ អាហ ‘‘អត្តនោ វិភវានុរូបេនា’’តិ។
269.Sammānanā nāma sambhāvanā, sā pana atthacariyālakkhaṇā ca dānalakkhaṇā ca catutthapañcamaṭṭhāneheva saṅgahitāti piyavacanalakkhaṇaṃ taṃ dassetuṃ ‘‘sambhāvitakathākathanenā’’ti vuttaṃ. Vigatamānanā vimānanā, na vimānanā avimānanā, vimānanāya akaraṇaṃ. Tenāha ‘‘yathā dāsakammakarādayo’’tiādi. Sāmikena hi vimānitānaṃ itthīnaṃ sabbo parijano vimānetiyeva . Paricarantoti indriyāni paricaranto. Taṃ aticarati nāma taṃ attano gihiniṃ atimaññitvā agaṇetvā vattanato. Issariyavossaggenāti ettha yādiso issariyavossaggo gihiniyā anucchaviko, taṃ dassento ‘‘bhattagehe vissaṭṭhe’’ti āha. Gehe eva ṭhatvā vicāretabbampi hi kasivāṇijjādikammaṃ kulitthiyā bhāro na hoti, sāmikasseva bhāro, tato āgatasāpateyyaṃ pana tāya suguttaṃ katvā ṭhapetabbaṃ hoti. ‘‘Sabbaṃ issariyaṃ vissaṭṭhaṃ nāma hotī’’ti etā maññantīti adhippāyo. Itthiyo nāma puttalābhena viya mahagghavipulālaṅkāralābhenapi na santussantevāti tāsaṃ tosanaṃ alaṅkāradānanti āha ‘‘attano vibhavānurūpenā’’ti.
កុលិត្ថិយា សំវិហិតព្ពកម្មន្តា នាម អាហារសម្បាទនវិចារប្បការាតិ អាហ ‘‘យាគុភត្តបចនកាលាទីនី’’តិអាទិ។ សម្មាននាទីហិ យថារហំ បិយវចនេហិ ចេវ ភោជនទានាទីហិ ច បហេណកបេសនាទីហិ អញ្ញតោ, តត្ថេវ វា ឧប្បន្នស្ស បណ្ណាការស្ស ឆណទិវសាទីសុ បេសេតព្ពបិយភណ្ឌេហិ ច សង្គហិតបរិជនា។ គេហសាមិនិយា អន្តោគេហជនោ និច្ចំ សង្គហិតោ ឯវាតិ វុត្តំ ‘‘ឥធ បរិជនោ នាម…បេ.… ញាតិជនោ’’តិ។ អាភតធនន្តិ ពាហិរតោ អន្តោគេហំ បវេសិតធនំ។ គិហិនិយា នាម បឋមំ អាហារសម្បាទនេ កោសល្លំ ឥច្ឆិតព្ពំ, តត្ថ ច យុត្តបយុត្តតា, តតោ សាមិកស្ស ឥត្ថិជនាយត្តេសុ កិច្ចាកិច្ចេសុ, តតោ បុត្តានំ បរិជនស្ស កាតព្ពកិច្ចេសូតិ អាហ ‘‘យាគុភត្តសម្បាទនាទីសូ’’តិអាទិ។ ‘‘និក្កោសជ្ជា’’តិ វត្វា តមេវ និក្កោសជ្ជតំ ព្យតិរេកតោ, អន្វយតោ ច វិភាវេតុំ ‘‘យថា’’តិអាទិ វុត្តំ។ ឥធាតិ ឥមស្មិំ តតិយទិសាវារេ។ បុរិមនយេនេវាតិ បឋមទិសាវារេ វុត្តនយេនេវ។ ឥតិ ភគវា ‘‘បច្ឆិមា ទិសា បុត្តទារា’’តិ ឧទ្ទិសិត្វាបិ ទារវសេនេវ បច្ឆិមំ ទិសំ វិស្សជ្ជេសិ, ន បុត្តវសេន។ កស្មា? បុត្តា ហិ ទារកកាលេ អត្តនោ មាតុ អនុគ្គណ្ហនេនេវ អនុគ្គហិតា ហោន្តិ អនុកម្បិតា, វិញ្ញុតំ បត្តកាលេ បន យថា តេបិ តទា អនុគ្គហេតព្ពា, ស្វាយំ វិធិ ‘‘បាបា និវារេន្តី’’តិអាទិនា បឋមទិសាវារេ ទស្សិតោ ឯវាតិ កិំ បុន វិស្សជ្ជនេនាតិ។ ទានាទិសង្គហវត្ថូសុ យំ វត្តព្ពំ, តំ ហេដ្ឋា វុត្តមេវាតិ។
Kulitthiyā saṃvihitabbakammantā nāma āhārasampādanavicārappakārāti āha ‘‘yāgubhattapacanakālādīnī’’tiādi. Sammānanādīhi yathārahaṃ piyavacanehi ceva bhojanadānādīhi ca paheṇakapesanādīhi aññato, tattheva vā uppannassa paṇṇākārassa chaṇadivasādīsu pesetabbapiyabhaṇḍehi ca saṅgahitaparijanā. Gehasāminiyā antogehajano niccaṃ saṅgahito evāti vuttaṃ ‘‘idha parijano nāma…pe… ñātijano’’ti. Ābhatadhananti bāhirato antogehaṃ pavesitadhanaṃ. Gihiniyā nāma paṭhamaṃ āhārasampādane kosallaṃ icchitabbaṃ, tattha ca yuttapayuttatā, tato sāmikassa itthijanāyattesu kiccākiccesu, tato puttānaṃ parijanassa kātabbakiccesūti āha ‘‘yāgubhattasampādanādīsū’’tiādi. ‘‘Nikkosajjā’’ti vatvā tameva nikkosajjataṃ byatirekato, anvayato ca vibhāvetuṃ ‘‘yathā’’tiādi vuttaṃ. Idhāti imasmiṃ tatiyadisāvāre. Purimanayenevāti paṭhamadisāvāre vuttanayeneva. Iti bhagavā ‘‘pacchimā disā puttadārā’’ti uddisitvāpi dāravaseneva pacchimaṃ disaṃ vissajjesi, na puttavasena. Kasmā? Puttā hi dārakakāle attano mātu anuggaṇhaneneva anuggahitā honti anukampitā, viññutaṃ pattakāle pana yathā tepi tadā anuggahetabbā, svāyaṃ vidhi ‘‘pāpā nivārentī’’tiādinā paṭhamadisāvāre dassito evāti kiṃ puna vissajjanenāti. Dānādisaṅgahavatthūsu yaṃ vattabbaṃ, taṃ heṭṭhā vuttamevāti.
២៧០. ចត្តារិបិ ឋានានិ លង្ឃិត្វា បញ្ចមមេវ ឋានំ វិវរិតុំ ‘‘អវិសំវាទនតាយា’’តិអាទិ វុត្តំ។ តត្ថ យស្ស យស្ស នាមំ គណ្ហាតីតិ សហាយោ អត្ថិកភាវេន យស្ស យស្ស វត្ថុនោ នាមំ កថេតិ។ អវិសំវាទេត្វាតិ ឯត្ថ ទុវិធំ អវិសំវាទនំ វាចាយ, បយោគេន ចាតិ តំ ទុវិធម្បិ ទស្សេតុំ ‘‘ឥទម្បី’’តិអាទិ វុត្តំ។ ‘‘ទានេនា’’តិ ច ឥទំ និទស្សនមត្តំ ទដ្ឋព្ពំ ឥតរសង្គហវត្ថុវសេនបិ អវិសំវាទេត្វា សង្គណ្ហនស្ស លព្ភនតោ, ឥច្ឆិតព្ពតោ ច។ អបរា បច្ឆិមា បជា អបរបជា, អបរាបរំ ឧប្បន្នា វា បជា អបរបជា។ បដិបូជនា នាម មមាយនា, សក្ការកិរិយា ចាតិ តទុភយំ ទស្សេតុំ ‘‘កេលាយន្តី’’តិអាទិ វុត្តំ។ មមាយន្តីតិ មមត្តំ ករោន្តិ។
270. Cattāripi ṭhānāni laṅghitvā pañcamameva ṭhānaṃ vivarituṃ ‘‘avisaṃvādanatāyā’’tiādi vuttaṃ. Tattha yassa yassa nāmaṃ gaṇhātīti sahāyo atthikabhāvena yassa yassa vatthuno nāmaṃ katheti. Avisaṃvādetvāti ettha duvidhaṃ avisaṃvādanaṃ vācāya, payogena cāti taṃ duvidhampi dassetuṃ ‘‘idampī’’tiādi vuttaṃ. ‘‘Dānenā’’ti ca idaṃ nidassanamattaṃ daṭṭhabbaṃ itarasaṅgahavatthuvasenapi avisaṃvādetvā saṅgaṇhanassa labbhanato, icchitabbato ca. Aparā pacchimā pajā aparapajā, aparāparaṃ uppannā vā pajā aparapajā. Paṭipūjanā nāma mamāyanā, sakkārakiriyā cāti tadubhayaṃ dassetuṃ ‘‘kelāyantī’’tiādi vuttaṃ. Mamāyantīti mamattaṃ karonti.
២៧១. យថាពលំ កម្មន្តសំវិធានេនាតិ ទាសកម្មករានំ យថាពលំ ពលានុរូបំ តេសំ តេសំ កម្មន្តានំ សំវិទហនេន វិចារណេន, ការាបនេនាតិ អត្ថោ។ តេនាហ ‘‘ទហរេហី’’តិអាទិ។ ភត្តវេតនានុប្បទានេនាតិ តស្ស តស្ស ទាសកម្មករស្ស អនុរូបំ ភត្តស្ស, វេតនស្ស ច បទានេន ។ តេនេវាហ ‘‘អយំ ខុទ្ទកបុត្តោ’’តិអាទិ។ ភេសជ្ជាទីនីតិ អាទិ-សទ្ទេន សប្បាយាហារវសនដ្ឋានាទិំ សង្គណ្ហាតិ។ សាតភាវោ ឯវ រសានំ អច្ឆរិយតាតិ អាហ ‘‘អច្ឆរិយេ មធុររសេ’’តិ។ តេសន្តិ ទាសកម្មករានំ។ វោស្សជ្ជនេនាតិ កម្មករណតោ វិស្សជ្ជនេន។ វេលំ ញត្វាតិ ‘‘បហារាវសេសោ, ឧបឌ្ឍបហារាវសេសោ វា ទិវសោ’’តិ វេលំ ជានិត្វា។ យោ កោចិ មហុស្សវោ ឆណោ នាម។ កត្តិកុស្សវោ, ផគ្គុណុស្សវោតិ ឯវំ នក្ខត្តសល្លក្ខិតោ មហុស្សវោ នក្ខត្តំ។ បុព្ពុដ្ឋាយិតា, បច្ឆានិបាតិតា ច មហាសុទស្សនេ វុត្តា ឯវាតិ ឥធ អនាមដ្ឋា។
271.Yathābalaṃ kammantasaṃvidhānenāti dāsakammakarānaṃ yathābalaṃ balānurūpaṃ tesaṃ tesaṃ kammantānaṃ saṃvidahanena vicāraṇena, kārāpanenāti attho. Tenāha ‘‘daharehī’’tiādi. Bhattavetanānuppadānenāti tassa tassa dāsakammakarassa anurūpaṃ bhattassa, vetanassa ca padānena . Tenevāha ‘‘ayaṃ khuddakaputto’’tiādi. Bhesajjādīnīti ādi-saddena sappāyāhāravasanaṭṭhānādiṃ saṅgaṇhāti. Sātabhāvo eva rasānaṃ acchariyatāti āha ‘‘acchariye madhurarase’’ti. Tesanti dāsakammakarānaṃ. Vossajjanenāti kammakaraṇato vissajjanena. Velaṃ ñatvāti ‘‘pahārāvaseso, upaḍḍhapahārāvaseso vā divaso’’ti velaṃ jānitvā. Yo koci mahussavo chaṇo nāma. Kattikussavo, phagguṇussavoti evaṃ nakkhattasallakkhito mahussavo nakkhattaṃ.Pubbuṭṭhāyitā, pacchānipātitā ca mahāsudassane vuttā evāti idha anāmaṭṭhā.
ទិន្នាទាយិនោតិ បុព្ពបទាវធារណវសេន សាវធារណវចនន្តិ អវធារណេន និវត្តិតំ ទស្សេតុំ ‘‘ចោរិកាយ កិញ្ចិ អគ្គហេត្វា’’តិ វុត្តំ។ តេនាហ ‘‘សាមិកេហិ ទិន្នស្សេវ អាទាយិនោ’’តិ។ ន មយំ កិញ្ចិ លភាមាតិ អនុជ្ឈាយិត្វាតិ បដិសេធទ្វយេន តេហិ លទ្ធព្ពស្ស លាភំ ទស្សេតិ។ ‘‘កិំ ឯតស្ស កម្មេន កតេនាតិ អនុជ្ឈាយិត្វា’’តិ ឥទំ តុដ្ឋហទយតាយ ការណទស្សនំ បដិបក្ខទូរីភាវតោ។ តុដ្ឋហទយតាទស្សនម្បិ កម្មស្ស សុកតការិតាយ ការណទស្សនំ។ កិត្តិ ឯវ វណ្ណោ កិត្តិវណ្ណោ, តំ កិត្តិវណ្ណំ គុណកថំ ហរន្តិ, តំ តំ ទិសំ ឧបាហរន្តីតិ កិត្តិវណ្ណហរា។ តថា តថា កិត្តេតព្ពតោ ហិ កិត្តិ , គុណោ, តេសំ វណ្ណនំ កថនំ វណ្ណោ។ តេនាហ ‘‘គុណកថាហារកា’’តិ។
Dinnādāyinoti pubbapadāvadhāraṇavasena sāvadhāraṇavacananti avadhāraṇena nivattitaṃ dassetuṃ ‘‘corikāya kiñci aggahetvā’’ti vuttaṃ. Tenāha ‘‘sāmikehi dinnasseva ādāyino’’ti. Na mayaṃ kiñci labhāmāti anujjhāyitvāti paṭisedhadvayena tehi laddhabbassa lābhaṃ dasseti. ‘‘Kiṃ etassa kammena katenāti anujjhāyitvā’’ti idaṃ tuṭṭhahadayatāya kāraṇadassanaṃ paṭipakkhadūrībhāvato. Tuṭṭhahadayatādassanampi kammassa sukatakāritāya kāraṇadassanaṃ. Kitti eva vaṇṇo kittivaṇṇo, taṃ kittivaṇṇaṃ guṇakathaṃ haranti, taṃ taṃ disaṃ upāharantīti kittivaṇṇaharā. Tathā tathā kittetabbato hi kitti, guṇo, tesaṃ vaṇṇanaṃ kathanaṃ vaṇṇo. Tenāha ‘‘guṇakathāhārakā’’ti.
២៧២. ការណភូតា មេត្តា ឯតេសំ អត្ថីតិ មេត្តានិ, កាយកម្មាទីនិ។ យានិ បន តានិ យថា យថា ច សម្ភវន្តិ, តំ ទស្សេតុំ ‘‘តត្ថា’’តិអាទិ វុត្តំ។ ‘‘វិហារគមន’’ន្តិអាទីសុ ‘‘មេត្តចិត្តំ បច្ចុបដ្ឋាបេត្វា’’តិ បទំ អាហរិត្វា យោជេតព្ពំ។ អនាវដទ្វារតាយាតិ ឯត្ថ ទ្វារំ នាម អលោភជ្ឈាសយតា ទានស្ស មុខភាវតោ។ តស្ស សតោ ទេយ្យធម្មស្ស ទាតុកាមតា អនាវដតា ឯវញ្ហិ ឃរមាវសន្តោ កុលបុត្តោ គេហទ្វារេ បិហិតេបិ អនាវដទ្វារោ ឯវ, អញ្ញថា អបិហិតេបិ ឃរទ្វារេ អាវដទ្វារោ ឯវាតិ។ តេន វុត្តំ ‘‘តត្ថា’’តិអាទិ។ វិវរិត្វាបិ វសន្តោតិ វចនសេសោ។ បិទហិត្វាបីតិ ឯត្ថាបិ ឯសេវ នយោ។ ‘‘សីលវន្តេសូ’’តិ ឥទំ បដិគ្គាហកតោ ទក្ខិណវិសុទ្ធិទស្សនត្ថំ វុត្តំ។ ករុណាខេត្តេបិ ទានេន អនាវដទ្វារតា ឯវ។ ‘‘សន្តញ្ញេវា’’តិ ឥមិនា អសន្តំ នត្ថិវចនំ បុច្ឆិតបដិវចនំ វិយ ឥច្ឆិតព្ពំ ឯវាតិ ទស្សេតិ វិញ្ញូនំ អត្ថិកានំ ចិត្តមទ្ទវករណតោ។ ‘‘បុរេភត្តំ បរិភុញ្ជិតព្ពក’’ន្តិ ឥទំ យាវកាលិកេ ឯវ អាមិសភាវស្ស និរុឡ្ហតាយ វុត្តំ។
272. Kāraṇabhūtā mettā etesaṃ atthīti mettāni, kāyakammādīni. Yāni pana tāni yathā yathā ca sambhavanti, taṃ dassetuṃ ‘‘tatthā’’tiādi vuttaṃ. ‘‘Vihāragamana’’ntiādīsu ‘‘mettacittaṃ paccupaṭṭhāpetvā’’ti padaṃ āharitvā yojetabbaṃ. Anāvaṭadvāratāyāti ettha dvāraṃ nāma alobhajjhāsayatā dānassa mukhabhāvato. Tassa sato deyyadhammassa dātukāmatā anāvaṭatā evañhi gharamāvasanto kulaputto gehadvāre pihitepi anāvaṭadvāro eva, aññathā apihitepi gharadvāre āvaṭadvāro evāti. Tena vuttaṃ ‘‘tatthā’’tiādi. Vivaritvāpi vasantoti vacanaseso. Pidahitvāpīti etthāpi eseva nayo. ‘‘Sīlavantesū’’ti idaṃ paṭiggāhakato dakkhiṇavisuddhidassanatthaṃ vuttaṃ. Karuṇākhettepi dānena anāvaṭadvāratā eva. ‘‘Santaññevā’’ti iminā asantaṃ natthivacanaṃ pucchitapaṭivacanaṃ viya icchitabbaṃ evāti dasseti viññūnaṃ atthikānaṃ cittamaddavakaraṇato. ‘‘Purebhattaṃ paribhuñjitabbaka’’nti idaṃ yāvakālike eva āmisabhāvassa niruḷhatāya vuttaṃ.
‘‘សព្ពេ សត្តា’’តិ ឥទំ តេសំ សមណព្រាហ្មណានំ អជ្ឈាសយសម្បត្តិទស្សនំ បក្ខបាតាភាវទីបនតោ, ឱធិសោ ផរណាយបិ មេត្តាភាវនាយ លព្ភនតោ។ យាយ កុសលាភិវឌ្ឍិអាកង្ខាយ តេសំ ឧបដ្ឋាកានំ, តថា នេសំ គេហបវិសនំ, តំ សន្ធាយាហ ‘‘បវិសន្តាបិ កល្យាណេន ចេតសា អនុកម្បន្តិ នាមា’’តិ។ សុតស្ស បរិយោទាបនំ នាម តស្ស យាថាវតោ អត្ថំ វិភាវេត្វា វិចិកិច្ឆាតមវិធមនេន វិសោធនន្តិ អាហ ‘‘អត្ថំ កថេត្វា កង្ខំ វិនោទេន្តី’’តិ។ សវនំ នាម ធម្មស្ស យាវទេវ សម្មាបដិបជ្ជនាយ អសតិ តស្មិំ តស្ស និរត្ថកភាវតោ, តស្មា សុតស្ស បរិយោទាបនំ នាម សម្មាបដិបជ្ជាបនន្តិ អាហ ‘‘តថត្តាយ វា បដិបជ្ជាបេន្តី’’តិ។
‘‘Sabbe sattā’’ti idaṃ tesaṃ samaṇabrāhmaṇānaṃ ajjhāsayasampattidassanaṃ pakkhapātābhāvadīpanato, odhiso pharaṇāyapi mettābhāvanāya labbhanato. Yāya kusalābhivaḍḍhiākaṅkhāya tesaṃ upaṭṭhākānaṃ, tathā nesaṃ gehapavisanaṃ, taṃ sandhāyāha ‘‘pavisantāpi kalyāṇena cetasā anukampanti nāmā’’ti. Sutassa pariyodāpanaṃ nāma tassa yāthāvato atthaṃ vibhāvetvā vicikicchātamavidhamanena visodhananti āha ‘‘atthaṃ kathetvā kaṅkhaṃ vinodentī’’ti. Savanaṃ nāma dhammassa yāvadeva sammāpaṭipajjanāya asati tasmiṃ tassa niratthakabhāvato, tasmā sutassa pariyodāpanaṃ nāma sammāpaṭipajjāpananti āha ‘‘tathattāya vā paṭipajjāpentī’’ti.
២៧៣. អលមត្តោតិ សមត្ថសភាវោ, សោ ច អត្ថតោ សមត្ថោ ឯវាតិ ‘‘អគារំ អជ្ឈាវសនសមត្ថោ’’តិ វុត្តំ។ ទិសានមស្សនដ្ឋានេតិ យថាវុត្តទិសានំ បច្ចុបដ្ឋានសញ្ញិតេ នមស្សនការណេ។ បណ្ឌិតោ ហុត្វា កុសលោ ឆេកោ លភតេ យសន្តិ យោជនា។ សណ្ហគុណយោគតោ សណ្ហោ, សណ្ហគុណោតិ បនេត្ថ សុខុមនិបុណបញ្ញា, មុទុវាចាតិ ទស្សេន្តោ ‘‘សុខុម…បេ.… ភណនេន វា’’តិ វុត្តំ។ ទិសានមស្សនដ្ឋានេនាតិ យេន ញាណេន យថាវុត្តា ឆ ទិសា វុត្តនយេន បដិបជ្ជន្តោ នមស្សតិ នាម, តំ ញាណំ ទិសានមស្សនដ្ឋានំ, តេន បដិភានវា។ តេន ហិ តំតំកិច្ចយុត្តបត្តវសេន បដិបជ្ជន្តោ ឥធ ‘‘បដិភានវា’’តិ វុត្តោ។ និវាតវុត្តីតិ បណិបាតសីលោ។ អត្ថទ្ធោតិ ន ថទ្ធោ ថម្ភរហិតោតិ ចិត្តស្ស ឧទ្ធុមាតលក្ខណេន ថម្ភិតភាវេន វិរហិតោ។ ឧដ្ឋានវីរិយសម្បន្នោតិ កាយិកេន វីរិយេន សមន្នាគតោ។ និរន្តរករណវសេនាតិ អារទ្ធស្ស កម្មស្ស សតតការិតាវសេន។ ឋានុប្បត្តិយា បញ្ញាយាតិ តស្មិំ តស្មិំ អត្ថកិច្ចេ ឧបដ្ឋិតេ ឋានសោ តង្ខណេ ឯវ ឧប្បជ្ជនកបញ្ញាយ។
273.Alamattoti samatthasabhāvo, so ca atthato samattho evāti ‘‘agāraṃ ajjhāvasanasamattho’’ti vuttaṃ. Disānamassanaṭṭhāneti yathāvuttadisānaṃ paccupaṭṭhānasaññite namassanakāraṇe. Paṇḍito hutvā kusalo cheko labhate yasanti yojanā. Saṇhaguṇayogato saṇho, saṇhaguṇoti panettha sukhumanipuṇapaññā, muduvācāti dassento ‘‘sukhuma…pe… bhaṇanena vā’’ti vuttaṃ. Disānamassanaṭṭhānenāti yena ñāṇena yathāvuttā cha disā vuttanayena paṭipajjanto namassati nāma, taṃ ñāṇaṃ disānamassanaṭṭhānaṃ, tena paṭibhānavā. Tena hi taṃtaṃkiccayuttapattavasena paṭipajjanto idha ‘‘paṭibhānavā’’ti vutto. Nivātavuttīti paṇipātasīlo. Atthaddhoti na thaddho thambharahitoti cittassa uddhumātalakkhaṇena thambhitabhāvena virahito. Uṭṭhānavīriyasampannoti kāyikena vīriyena samannāgato. Nirantarakaraṇavasenāti āraddhassa kammassa satatakāritāvasena. Ṭhānuppattiyā paññāyāti tasmiṃ tasmiṃ atthakicce upaṭṭhite ṭhānaso taṅkhaṇe eva uppajjanakapaññāya.
សង្គហករោតិ យថារហំ សត្តានំ សង្គណ្ហនកោ។ មិត្តករោតិ មិត្តភាវករោ, សោ បន អត្ថតោ មិត្តេ បរិយេសនកោ នាម ហោតីតិ វុត្តំ ‘‘មិត្តគវេសនោ’’តិ។ យថាវុត្តំ វទំ វចនំ ជានាតីតិ វទញ្ញូតិ អាហ ‘‘បុព្ពការិនា វុត្តវចនំ ជានាតី’’តិ។ ឥទានិ តមេវត្ថំ សង្ខេបេន វុត្តំ វិត្ថារវសេន ទស្សេតុំ ‘‘សហាយកស្សា’’តិអាទិ វុត្តំ។ បុព្ពេ យថាបវត្តាយ វាចាយ ជាននេ វទញ្ញុតំ ទស្សេត្វា ឥទានិ អាការសល្លក្ខណេន អប្បវត្តាយ វាចាយ ជាននេបិ វទញ្ញុតំ ទស្សេតុំ ‘‘អបិចា’’តិអាទិ វុត្តំ។ ‘‘យេន យេន វា បនា’’តិអាទិនា វចនីយត្ថតំ វទញ្ញូ-សទ្ទស្ស ទស្សេតិ។ នេតាតិ យថាធិប្បេតមត្ថំ បច្ចក្ខតោ បាបេតា។ តេនាហ ‘‘តំ តមត្ថំ ទស្សេន្តោ បញ្ញាយ នេតា’’តិ។ នេតិ តំ តមត្ថន្តិ អានេត្វា សម្ពន្ធោ។ បុនប្បុនំ នេតីតិ អនុ អនុ នេតិ, តំ តមត្ថន្តិ អានេត្វា យោជនា។
Saṅgahakaroti yathārahaṃ sattānaṃ saṅgaṇhanako. Mittakaroti mittabhāvakaro, so pana atthato mitte pariyesanako nāma hotīti vuttaṃ ‘‘mittagavesano’’ti. Yathāvuttaṃ vadaṃ vacanaṃ jānātīti vadaññūti āha ‘‘pubbakārinā vuttavacanaṃ jānātī’’ti. Idāni tamevatthaṃ saṅkhepena vuttaṃ vitthāravasena dassetuṃ ‘‘sahāyakassā’’tiādi vuttaṃ. Pubbe yathāpavattāya vācāya jānane vadaññutaṃ dassetvā idāni ākārasallakkhaṇena appavattāya vācāya jānanepi vadaññutaṃ dassetuṃ ‘‘apicā’’tiādi vuttaṃ. ‘‘Yena yena vā panā’’tiādinā vacanīyatthataṃ vadaññū-saddassa dasseti. Netāti yathādhippetamatthaṃ paccakkhato pāpetā. Tenāha ‘‘taṃ tamatthaṃ dassento paññāya netā’’ti. Neti taṃ tamatthanti ānetvā sambandho. Punappunaṃ netīti anu anu neti, taṃ tamatthanti ānetvā yojanā.
តស្មិំ តស្មិន្តិ តស្មិំ តស្មិំ ទានាទីហិ សង្គហេហិ សង្គហេតព្ពេ បុគ្គលេ។ អាណិយាតិ អក្ខសីសគតាយ អាណិយា។ យាយតោតិ គច្ឆតោ។ បុត្តការណាតិ បុត្តនិមិត្តំ។ បុត្តហេតុកញ្ហិ បុត្តេន កត្តព្ពំ មានំ វា បូជំ វា។
Tasmiṃ tasminti tasmiṃ tasmiṃ dānādīhi saṅgahehi saṅgahetabbe puggale. Āṇiyāti akkhasīsagatāya āṇiyā. Yāyatoti gacchato. Puttakāraṇāti puttanimittaṃ. Puttahetukañhi puttena kattabbaṃ mānaṃ vā pūjaṃ vā.
ឧបយោគវចនេតិ ឧបយោគត្ថេ។ វុច្ចតីតិ វចនំ, អត្ថោ។ ឧបយោគវចនេ វា វត្តព្ពេ។ បច្ចត្តន្តិ បច្ចត្តវចនំ។ សម្មា បេក្ខន្តីតិ សម្មទេវ កាតព្ពេ បេក្ខន្តិ។ បសំសនីយាតិ បសំសិតព្ពា។ ភវន្តិ ឯតេ សង្គហេតព្ពេ តត្ថ បុគ្គលេ យថារហំ បវត្តេន្តាតិ អធិប្បាយោ។
Upayogavacaneti upayogatthe. Vuccatīti vacanaṃ, attho. Upayogavacane vā vattabbe. Paccattanti paccattavacanaṃ. Sammā pekkhantīti sammadeva kātabbe pekkhanti. Pasaṃsanīyāti pasaṃsitabbā. Bhavanti ete saṅgahetabbe tattha puggale yathārahaṃ pavattentāti adhippāyo.
២៧៤. ‘‘ឥតិ ភគវា’’តិអាទិ និគមនំ។ យា ទិសាតិ យា មាតាបិតុអាទិលក្ខណា បុរត្ថិមាទិទិសា។ នមស្សាតិ នមស្សេយ្យាសីតិ អត្ថោ ‘‘យថា កថំ បនា’’តិអាទិកាយ គហបតិបុត្តស្ស បុច្ឆាយ វសេន ទេសនាយ អារទ្ធត្តា ‘‘បុច្ឆាយ ឋត្វា’’តិ វុត្តំ។ អកថិតំ នត្ថិ គិហីហិ កត្តព្ពកម្មេ អប្បមាទបដិបត្តិយា អនវសេសតោ កថិតត្តា។ មាតាបិតុអាទីសុ ហិ តេហិ ច បដិបជ្ជិតព្ពបដិបត្តិយា និរវសេសតោ កថនេនេវ រាជាទីសុបិ បដិបជ្ជិតព្ពវិធិ អត្ថតោ កថិតោ ឯវ ហោតីតិ។ គិហិនោ វិនីយន្តិ, វិនយំ ឧបេន្តិ ឯតេនាតិ គិហិវិនយោ។ យថានុសិដ្ឋន្តិ យថា ឥធ សត្ថារា អនុសិដ្ឋំ គិហិចារិត្តំ , តថា តេន បការេន តំ អវិរាធេត្វា។ បដិបជ្ជមានស្ស វុទ្ធិយេវ បាដិកង្ខាតិ ទិដ្ឋធម្មិកសម្បរាយិកបរមត្ថេហិ វុទ្ធិយេវ ឥច្ឆិតព្ពា អវស្សម្ភាវិនីតិ។
274.‘‘Iti bhagavā’’tiādi nigamanaṃ. Yā disāti yā mātāpituādilakkhaṇā puratthimādidisā. Namassāti namasseyyāsīti attho ‘‘yathā kathaṃ panā’’tiādikāya gahapatiputtassa pucchāya vasena desanāya āraddhattā ‘‘pucchāya ṭhatvā’’ti vuttaṃ. Akathitaṃ natthi gihīhi kattabbakamme appamādapaṭipattiyā anavasesato kathitattā. Mātāpituādīsu hi tehi ca paṭipajjitabbapaṭipattiyā niravasesato kathaneneva rājādīsupi paṭipajjitabbavidhi atthato kathito eva hotīti. Gihino vinīyanti, vinayaṃ upenti etenāti gihivinayo. Yathānusiṭṭhanti yathā idha satthārā anusiṭṭhaṃ gihicārittaṃ , tathā tena pakārena taṃ avirādhetvā. Paṭipajjamānassa vuddhiyeva pāṭikaṅkhāti diṭṭhadhammikasamparāyikaparamatthehi vuddhiyeva icchitabbā avassambhāvinīti.
សិង្គាលសុត្តវណ្ណនាយ លីនត្ថប្បកាសនា។
Siṅgālasuttavaṇṇanāya līnatthappakāsanā.
Related texts:
តិបិដក (មូល) • Tipiṭaka (Mūla) / សុត្តបិដក • Suttapiṭaka / ទីឃនិកាយ • Dīghanikāya / ៨. សិង្គាលសុត្តំ • 8. Siṅgālasuttaṃ
អដ្ឋកថា • Aṭṭhakathā / សុត្តបិដក (អដ្ឋកថា) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / ទីឃ និកាយ (អដ្ឋកថា) • Dīgha nikāya (aṭṭhakathā) / ៨. សិង្គាលសុត្តវណ្ណនា • 8. Siṅgālasuttavaṇṇanā
