Library / Tipiṭaka / తిపిటక • Tipiṭaka / థేరగాథా-అట్ఠకథా • Theragāthā-aṭṭhakathā |
౧౩. సిరిమణ్డత్థేరగాథావణ్ణనా
13. Sirimaṇḍattheragāthāvaṇṇanā
ఛన్నమతివస్సతీతిఆదికా ఆయస్మతో సిరిమణ్డత్థేరస్స గాథా. కా ఉప్పత్తి? అయమ్పి పురిమబుద్ధేసు కతాధికారో తత్థ తత్థ భవే పుఞ్ఞాని ఉపచినిత్వా ఇమస్మిం బుద్ధుప్పాదే సంసుమారగిరే బ్రాహ్మణకులే నిబ్బత్తిత్వా సిరిమణ్డోతి లద్ధనామో వయప్పత్తో భేసకలావనే భగవతి విహరన్తే సత్థారం ఉపసఙ్కమిత్వా ధమ్మం సుత్వా పటిలద్ధసద్ధో పబ్బజిత్వా లద్ధూపసమ్పదో సమణధమ్మం కరోన్తో ఏకస్మిం ఉపోసథదివసే పాతిమోక్ఖుద్దేసట్ఠానే నిసిన్నో నిదానుద్దేసస్స పరియోసానే ‘‘ఆవికతా హిస్స ఫాసు హోతీ’’తి (మహావ॰ ౧౩౪) పాళియా అత్థం ఉపధారేన్తో ఆపన్నం ఆపత్తిం అనావికత్వా పటిచ్ఛాదేన్తో ఉపరూపరి ఆపత్తియో ఆపజ్జతి, తేనస్స న ఫాసు హోతి, ఆవికత్వా పన యథాధమ్మం పటికరోన్తస్స ఫాసు హోతీతి ఇమమత్థం మనసి కత్వా ‘‘అహో సత్థు సాసనం సువిసుద్ధ’’న్తి లద్ధప్పసాదో తథా ఉప్పన్నం పీతిం విక్ఖమ్భేత్వా విపస్సనం వడ్ఢేత్వా అరహత్తం పత్వా అత్తనో పటిపత్తిం పచ్చవేక్ఖిత్వా పసన్నమానసో భిక్ఖూనం ఓవాదం దేన్తో –
Channamativassatītiādikā āyasmato sirimaṇḍattherassa gāthā. Kā uppatti? Ayampi purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave puññāni upacinitvā imasmiṃ buddhuppāde saṃsumāragire brāhmaṇakule nibbattitvā sirimaṇḍoti laddhanāmo vayappatto bhesakalāvane bhagavati viharante satthāraṃ upasaṅkamitvā dhammaṃ sutvā paṭiladdhasaddho pabbajitvā laddhūpasampado samaṇadhammaṃ karonto ekasmiṃ uposathadivase pātimokkhuddesaṭṭhāne nisinno nidānuddesassa pariyosāne ‘‘āvikatā hissa phāsu hotī’’ti (mahāva. 134) pāḷiyā atthaṃ upadhārento āpannaṃ āpattiṃ anāvikatvā paṭicchādento uparūpari āpattiyo āpajjati, tenassa na phāsu hoti, āvikatvā pana yathādhammaṃ paṭikarontassa phāsu hotīti imamatthaṃ manasi katvā ‘‘aho satthu sāsanaṃ suvisuddha’’nti laddhappasādo tathā uppannaṃ pītiṃ vikkhambhetvā vipassanaṃ vaḍḍhetvā arahattaṃ patvā attano paṭipattiṃ paccavekkhitvā pasannamānaso bhikkhūnaṃ ovādaṃ dento –
౪౪౭.
447.
‘‘ఛన్నమతివస్సతి, వివటం నాతివస్సతి;
‘‘Channamativassati, vivaṭaṃ nātivassati;
తస్మా ఛన్నం వివరేథ, ఏవం తం నాతివస్సతి.
Tasmā channaṃ vivaretha, evaṃ taṃ nātivassati.
౪౪౮.
448.
‘‘మచ్చునాబ్భాహతో లోకో, జరాయ పరివారితో;
‘‘Maccunābbhāhato loko, jarāya parivārito;
తణ్హాసల్లేన ఓతిణ్ణో, ఇచ్ఛాధూపాయితో సదా. (సం॰ ని॰ ౧.౬౬);
Taṇhāsallena otiṇṇo, icchādhūpāyito sadā. (saṃ. ni. 1.66);
౪౪౯.
449.
‘‘మచ్చునాబ్భాహతో లోకో, పరిక్ఖిత్తో జరాయ చ;
‘‘Maccunābbhāhato loko, parikkhitto jarāya ca;
హఞ్ఞతి నిచ్చమత్తాణో, పత్తదణ్డోవ తక్కరో.
Haññati niccamattāṇo, pattadaṇḍova takkaro.
౪౫౦.
450.
‘‘ఆగచ్ఛన్తగ్గిఖన్ధావ, మచ్చు బ్యాధి జరా తయో;
‘‘Āgacchantaggikhandhāva, maccu byādhi jarā tayo;
పచ్చుగ్గన్తుం బలం నత్థి, జవో నత్థి పలాయితుం.
Paccuggantuṃ balaṃ natthi, javo natthi palāyituṃ.
౪౫౧.
451.
‘‘అమోఘం దివసం కయిరా, అప్పేన బహుకేన వా;
‘‘Amoghaṃ divasaṃ kayirā, appena bahukena vā;
యం యం విజహతే రత్తిం, తదూనం తస్స జీవితం.
Yaṃ yaṃ vijahate rattiṃ, tadūnaṃ tassa jīvitaṃ.
౪౫౨.
452.
‘‘చరతో తిట్ఠతో వాపి, ఆసీనసయనస్స వా;
‘‘Carato tiṭṭhato vāpi, āsīnasayanassa vā;
ఉపేతి చరిమా రత్తి, న తే కాలో పమజ్జితు’’న్తి. –
Upeti carimā ratti, na te kālo pamajjitu’’nti. –
ఇమా గాథా అభాసి.
Imā gāthā abhāsi.
తత్థ ఛన్నన్తి ఛాదితం యథాభూతం అవివటం అప్పకాసితం దుచ్చరితం. అతివస్సతీతి ఆపత్తివస్సఞ్చేవ కిలేసవస్సఞ్చ అతివియ వస్సతి. ఆపత్తియా హి ఛాదనం అలజ్జిభావాదినా తాదిసోవ, ఛాదనేన తతో అఞ్ఞథావ పునపి తథారూపం తతో వా పాపిట్ఠతరం ఆపత్తిం ఆపజ్జేయ్యాతి ఛాదనం వస్సనస్స కారణం వుత్తం. వివటన్తి పకాసితం అప్పటిచ్ఛన్నం. నాతివస్సతీతి ఏత్థ అతీతి ఉపసగ్గమత్తం, న వస్సతీతి అత్థో. అవస్సనఞ్చేత్థ వుత్తవిపరియాయేన వేదితబ్బం చిత్తసన్తానస్స విసోధితత్తా. తస్మాతి వుత్తమేవత్థం కారణభావేన పచ్చామసతి, ఛన్నస్స దుచ్చరితస్స ఆపత్తివస్సాదీనం అతివస్సనతో వివటస్స చ అవస్సనతోతి అత్థో. ఛన్నం వివరేథాతి పుథుజ్జనభావేన ఛాదనాధిప్పాయే ఉప్పన్నేపి తం అననువత్తిత్వా వివరేథ ఆవికరేయ్య, యథాధమ్మం పటికరేయ్య. ఏవన్తి వివరణేన యథాధమ్మం పటిపత్తియా. తన్తి తం ఛన్నం దుచ్చరితం. నాతివస్సతి ఆపత్తివస్సం కిలేసవస్సఞ్చ న వస్సతి, సుద్ధన్తే పుగ్గలం పతిట్ఠపేతీతి అత్థో.
Tattha channanti chāditaṃ yathābhūtaṃ avivaṭaṃ appakāsitaṃ duccaritaṃ. Ativassatīti āpattivassañceva kilesavassañca ativiya vassati. Āpattiyā hi chādanaṃ alajjibhāvādinā tādisova, chādanena tato aññathāva punapi tathārūpaṃ tato vā pāpiṭṭhataraṃ āpattiṃ āpajjeyyāti chādanaṃ vassanassa kāraṇaṃ vuttaṃ. Vivaṭanti pakāsitaṃ appaṭicchannaṃ. Nātivassatīti ettha atīti upasaggamattaṃ, na vassatīti attho. Avassanañcettha vuttavipariyāyena veditabbaṃ cittasantānassa visodhitattā. Tasmāti vuttamevatthaṃ kāraṇabhāvena paccāmasati, channassa duccaritassa āpattivassādīnaṃ ativassanato vivaṭassa ca avassanatoti attho. Channaṃ vivarethāti puthujjanabhāvena chādanādhippāye uppannepi taṃ ananuvattitvā vivaretha āvikareyya, yathādhammaṃ paṭikareyya. Evanti vivaraṇena yathādhammaṃ paṭipattiyā. Tanti taṃ channaṃ duccaritaṃ. Nātivassati āpattivassaṃ kilesavassañca na vassati, suddhante puggalaṃ patiṭṭhapetīti attho.
ఇదాని ‘‘ఏకంసేన సీఘంయేవ చ అత్తా సోధేతబ్బో, అప్పమాదో కాతబ్బో’’తి తస్స కారణం సంవేగవత్థుం దస్సేన్తో ‘‘మచ్చునాబ్భాహతో లోకో’’తిఆదిమాహ. తత్థ మచ్చునాబ్భాహతో లోకోతి అయం సబ్బోపి సత్తలోకో చోరో వియ చోరఘాతకేన, సబ్బవట్టనిపాతినా మచ్చునా మరణేన అభిహతో, న తస్స హత్థతో ముచ్చతి. జరాయ పరివారితోతి అయం లోకో ఉప్పాదతో ఉద్ధం మరణూపనయనరసాయ జరాయ పరివారితో అజ్ఝోత్థటో, జరాసఙ్ఘాతపరిముక్కోతి అత్థో. తణ్హాసల్లేన ఓతిణ్ణోతి సరీరస్స అన్తో నిముగ్గేన విసపీతఖురప్పేన వియ ఉపాదానలక్ఖణేన తణ్హాసఙ్ఖాతేన సల్లేన ఓతిణ్ణో హదయబ్భన్తరే ఓగాళ్హో. తణ్హా హి పీళాజననతో అన్తో తుదనతో దురుద్ధారతో చ ‘‘సల్లో’’తి వుచ్చతి. ఇచ్ఛాధూపాయితోతి ఆరమ్మణాభిపత్థనలక్ఖణాయ ఇచ్ఛాయ సన్తాపితో. తం విసయం ఇచ్ఛన్తో హి పుగ్గలో యదిచ్ఛితం విసయం లభన్తో వా అలభన్తో వా తాయ ఏవ అనుదహనలక్ఖణాయ ఇచ్ఛాయ సన్తత్తో పరిళాహప్పత్తో హోతి. సదాతి సబ్బకాలం, ఇదఞ్చ పదం సబ్బపదేసు యోజేతబ్బం.
Idāni ‘‘ekaṃsena sīghaṃyeva ca attā sodhetabbo, appamādo kātabbo’’ti tassa kāraṇaṃ saṃvegavatthuṃ dassento ‘‘maccunābbhāhato loko’’tiādimāha. Tattha maccunābbhāhato lokoti ayaṃ sabbopi sattaloko coro viya coraghātakena, sabbavaṭṭanipātinā maccunā maraṇena abhihato, na tassa hatthato muccati. Jarāya parivāritoti ayaṃ loko uppādato uddhaṃ maraṇūpanayanarasāya jarāya parivārito ajjhotthaṭo, jarāsaṅghātaparimukkoti attho. Taṇhāsallena otiṇṇoti sarīrassa anto nimuggena visapītakhurappena viya upādānalakkhaṇena taṇhāsaṅkhātena sallena otiṇṇo hadayabbhantare ogāḷho. Taṇhā hi pīḷājananato anto tudanato duruddhārato ca ‘‘sallo’’ti vuccati. Icchādhūpāyitoti ārammaṇābhipatthanalakkhaṇāya icchāya santāpito. Taṃ visayaṃ icchanto hi puggalo yadicchitaṃ visayaṃ labhanto vā alabhanto vā tāya eva anudahanalakkhaṇāya icchāya santatto pariḷāhappatto hoti. Sadāti sabbakālaṃ, idañca padaṃ sabbapadesu yojetabbaṃ.
పరిక్ఖిత్తో జరాయ చాతి న కేవలం మచ్చునా అబ్భాహతోయేవ, అథ ఖో జరాయ చ పరిక్ఖిత్తో. జరాయ సమవరుద్ధో జరాపాకారపరిక్ఖిత్తో, న తం సమతిక్కమతీతి అత్థో. హఞ్ఞతి నిచ్చమత్తాణోతి అతాణో అసరణో హుత్వా నిచ్చకాలం జరామరణేహి హఞ్ఞతి విబాధీయతి. యథా కిం? పత్తదణ్డోవ తక్కరో యథా తక్కరో చోరో కతాపరాధో వజ్ఝప్పత్తో అతాణో రాజాణాయ హఞ్ఞతి, ఏవమయం లోకో జరామరణేహీతి దస్సేతి.
Parikkhitto jarāya cāti na kevalaṃ maccunā abbhāhatoyeva, atha kho jarāya ca parikkhitto. Jarāya samavaruddho jarāpākāraparikkhitto, na taṃ samatikkamatīti attho. Haññati niccamattāṇoti atāṇo asaraṇo hutvā niccakālaṃ jarāmaraṇehi haññati vibādhīyati. Yathā kiṃ? Pattadaṇḍova takkaro yathā takkaro coro katāparādho vajjhappatto atāṇo rājāṇāya haññati, evamayaṃ loko jarāmaraṇehīti dasseti.
ఆగచ్ఛన్తగ్గిఖన్ధావాతి మహావనే డయ్హమానే తం అభిభవన్తా మహన్తా అగ్గిక్ఖన్ధా వియ మచ్చు బ్యాధి జరాతి ఇమే తయో అనుదహనట్ఠేన అగ్గిక్ఖన్ధా ఇమం సత్తలోకం అభిభవన్తా ఆగచ్ఛన్తి , తేసం పన పటిబలో హుత్వా పచ్చుగ్గన్తుం అభిభవితుం బలం ఉస్సాహో నత్థి, ఇమస్స లోకస్స, జవో నత్థి పలాయితుం జవన్తేసు, అజ్ఝోత్థరన్తేసు. యత్థ తే నాభిభవన్తి, పిట్ఠిం దస్సేత్వా తతో పలాయితుమ్పి ఇమస్స లోకస్స జఙ్ఘాజవో నత్థి, ఏవం అత్తనా అసమత్థో మాయాదీహి ఉపాయేహి అప్పటికారే తివిధే బలవతి పచ్చామిత్తే నిచ్చుపట్ఠితే కిం కాతబ్బన్తి చే? అమోఘం దివసం కయిరా, అప్పేన బహుకేన వాతి అప్పేన అన్తమసో గద్దూహనమత్తమ్పి కాలం పవత్తితేన బహుకేన వా సకలం అహోరత్తం పవత్తితేన విపస్సనామనసికారేన అమోఘం అవఞ్ఝం దివసం కరేయ్య, యస్మా యం యం విజహతే రత్తిం, తదూనం తస్స జీవితం అయం సత్తో యం యం రత్తిం విజహతి నాసేతి ఖేపేతి, తదూనం తేన ఊనం తస్స సత్తస్స జీవితం హోతి. ఏతేన రత్తిక్ఖయో నామ జీవితక్ఖయో తస్స అనివత్తనతోతి దస్సేతి. తేనాహ –
Āgacchantaggikhandhāvāti mahāvane ḍayhamāne taṃ abhibhavantā mahantā aggikkhandhā viya maccu byādhi jarāti ime tayo anudahanaṭṭhena aggikkhandhā imaṃ sattalokaṃ abhibhavantā āgacchanti , tesaṃ pana paṭibalo hutvā paccuggantuṃ abhibhavituṃ balaṃ ussāho natthi, imassa lokassa, javo natthi palāyituṃ javantesu, ajjhottharantesu. Yattha te nābhibhavanti, piṭṭhiṃ dassetvā tato palāyitumpi imassa lokassa jaṅghājavo natthi, evaṃ attanā asamattho māyādīhi upāyehi appaṭikāre tividhe balavati paccāmitte niccupaṭṭhite kiṃ kātabbanti ce? Amoghaṃdivasaṃ kayirā, appena bahukena vāti appena antamaso gaddūhanamattampi kālaṃ pavattitena bahukena vā sakalaṃ ahorattaṃ pavattitena vipassanāmanasikārena amoghaṃ avañjhaṃ divasaṃ kareyya, yasmā yaṃ yaṃ vijahate rattiṃ, tadūnaṃ tassa jīvitaṃ ayaṃ satto yaṃ yaṃ rattiṃ vijahati nāseti khepeti, tadūnaṃ tena ūnaṃ tassa sattassa jīvitaṃ hoti. Etena rattikkhayo nāma jīvitakkhayo tassa anivattanatoti dasseti. Tenāha –
‘‘యమేకరత్తిం పఠమం, గబ్భే వసతి మాణవో;
‘‘Yamekarattiṃ paṭhamaṃ, gabbhe vasati māṇavo;
అబ్భుట్ఠితోవ సో యాతి, స గచ్ఛం న నివత్తతీ’’తి. (జా॰ ౧.౧౫.౩౬౩);
Abbhuṭṭhitova so yāti, sa gacchaṃ na nivattatī’’ti. (jā. 1.15.363);
న కేవలం రత్తివసేనేవ, అథ ఖో ఇరియాపథవసేనాపి జీవితక్ఖయో ఉపధారేతబ్బోతి ఆహ ‘‘చరతో’’తిఆది. చరతోతి గచ్ఛన్తస్స. తిట్ఠతోతి ఠితం కప్పేన్తస్స. ఆసీనసయనస్స వాతి ఆసీనస్స సయనస్స వా, నిసిన్నస్స నిపజ్జన్తస్స వాతి అత్థో. ‘‘ఆసీదన’’న్తిపి పఠన్తి, తత్థ సామిఅత్థే ఉపయోగవచనం దట్ఠబ్బం. ఉపేతి చరిమా రత్తీతి చరిమకచిత్తసహితా రత్తి ఉపగచ్ఛతి, రత్తిగ్గహణఞ్చేత్థ దేసనాసీసమత్తం. గమనాదీసు యేన కేనచి ఇరియాపథేన సమఙ్గీభూతస్స చరిమకాలోయేవ, తేనేవస్స ఇరియాపథక్ఖణా జీవితం ఖేపేత్వా ఏవ గచ్ఛన్తి, తస్మా న తే కాలో పమజ్జితుం నాయం తుయ్హం పమాదం ఆపజ్జితుం కాలో ‘‘ఇమస్మిం నామ కాలే మరణం న హోతీ’’తి అవిదితత్తా. వుత్తం హి –
Na kevalaṃ rattivaseneva, atha kho iriyāpathavasenāpi jīvitakkhayo upadhāretabboti āha ‘‘carato’’tiādi. Caratoti gacchantassa. Tiṭṭhatoti ṭhitaṃ kappentassa. Āsīnasayanassa vāti āsīnassa sayanassa vā, nisinnassa nipajjantassa vāti attho. ‘‘Āsīdana’’ntipi paṭhanti, tattha sāmiatthe upayogavacanaṃ daṭṭhabbaṃ. Upeti carimā rattīti carimakacittasahitā ratti upagacchati, rattiggahaṇañcettha desanāsīsamattaṃ. Gamanādīsu yena kenaci iriyāpathena samaṅgībhūtassa carimakāloyeva, tenevassa iriyāpathakkhaṇā jīvitaṃ khepetvā eva gacchanti, tasmā na te kālo pamajjituṃ nāyaṃ tuyhaṃ pamādaṃ āpajjituṃ kālo ‘‘imasmiṃ nāma kāle maraṇaṃ na hotī’’ti aviditattā. Vuttaṃ hi –
‘‘అనిమిత్తమనఞ్ఞాతం, మచ్చానం ఇధ జీవితం;
‘‘Animittamanaññātaṃ, maccānaṃ idha jīvitaṃ;
కసిరఞ్చ పరిత్తఞ్చ, తఞ్చ దుక్ఖేన సంయుత’’న్తి. (సు॰ ని॰ ౫౭౯);
Kasirañca parittañca, tañca dukkhena saṃyuta’’nti. (su. ni. 579);
తస్మా ఏవం అత్తానం ఓవదిత్వా అప్పమత్తేన తీసు సిక్ఖాసు అనుయోగో కాతబ్బోతి అధిప్పాయో.
Tasmā evaṃ attānaṃ ovaditvā appamattena tīsu sikkhāsu anuyogo kātabboti adhippāyo.
సిరిమణ్డత్థేరగాథావణ్ణనా నిట్ఠితా.
Sirimaṇḍattheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
తిపిటక (మూల) • Tipiṭaka (Mūla) / సుత్తపిటక • Suttapiṭaka / ఖుద్దకనికాయ • Khuddakanikāya / థేరగాథాపాళి • Theragāthāpāḷi / ౧౩. సిరిమణ్డత్థేరగాథా • 13. Sirimaṇḍattheragāthā