Library / Tipiṭaka / ತಿಪಿಟಕ • Tipiṭaka / ಥೇರಗಾಥಾ-ಅಟ್ಠಕಥಾ • Theragāthā-aṭṭhakathā |
೧೩. ಸಿರಿಮಣ್ಡತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ
13. Sirimaṇḍattheragāthāvaṇṇanā
ಛನ್ನಮತಿವಸ್ಸತೀತಿಆದಿಕಾ ಆಯಸ್ಮತೋ ಸಿರಿಮಣ್ಡತ್ಥೇರಸ್ಸ ಗಾಥಾ। ಕಾ ಉಪ್ಪತ್ತಿ? ಅಯಮ್ಪಿ ಪುರಿಮಬುದ್ಧೇಸು ಕತಾಧಿಕಾರೋ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಭವೇ ಪುಞ್ಞಾನಿ ಉಪಚಿನಿತ್ವಾ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಬುದ್ಧುಪ್ಪಾದೇ ಸಂಸುಮಾರಗಿರೇ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಕುಲೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತ್ವಾ ಸಿರಿಮಣ್ಡೋತಿ ಲದ್ಧನಾಮೋ ವಯಪ್ಪತ್ತೋ ಭೇಸಕಲಾವನೇ ಭಗವತಿ ವಿಹರನ್ತೇ ಸತ್ಥಾರಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ಧಮ್ಮಂ ಸುತ್ವಾ ಪಟಿಲದ್ಧಸದ್ಧೋ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ಲದ್ಧೂಪಸಮ್ಪದೋ ಸಮಣಧಮ್ಮಂ ಕರೋನ್ತೋ ಏಕಸ್ಮಿಂ ಉಪೋಸಥದಿವಸೇ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖುದ್ದೇಸಟ್ಠಾನೇ ನಿಸಿನ್ನೋ ನಿದಾನುದ್ದೇಸಸ್ಸ ಪರಿಯೋಸಾನೇ ‘‘ಆವಿಕತಾ ಹಿಸ್ಸ ಫಾಸು ಹೋತೀ’’ತಿ (ಮಹಾವ॰ ೧೩೪) ಪಾಳಿಯಾ ಅತ್ಥಂ ಉಪಧಾರೇನ್ತೋ ಆಪನ್ನಂ ಆಪತ್ತಿಂ ಅನಾವಿಕತ್ವಾ ಪಟಿಚ್ಛಾದೇನ್ತೋ ಉಪರೂಪರಿ ಆಪತ್ತಿಯೋ ಆಪಜ್ಜತಿ, ತೇನಸ್ಸ ನ ಫಾಸು ಹೋತಿ, ಆವಿಕತ್ವಾ ಪನ ಯಥಾಧಮ್ಮಂ ಪಟಿಕರೋನ್ತಸ್ಸ ಫಾಸು ಹೋತೀತಿ ಇಮಮತ್ಥಂ ಮನಸಿ ಕತ್ವಾ ‘‘ಅಹೋ ಸತ್ಥು ಸಾಸನಂ ಸುವಿಸುದ್ಧ’’ನ್ತಿ ಲದ್ಧಪ್ಪಸಾದೋ ತಥಾ ಉಪ್ಪನ್ನಂ ಪೀತಿಂ ವಿಕ್ಖಮ್ಭೇತ್ವಾ ವಿಪಸ್ಸನಂ ವಡ್ಢೇತ್ವಾ ಅರಹತ್ತಂ ಪತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ಪಟಿಪತ್ತಿಂ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಿತ್ವಾ ಪಸನ್ನಮಾನಸೋ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಓವಾದಂ ದೇನ್ತೋ –
Channamativassatītiādikā āyasmato sirimaṇḍattherassa gāthā. Kā uppatti? Ayampi purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave puññāni upacinitvā imasmiṃ buddhuppāde saṃsumāragire brāhmaṇakule nibbattitvā sirimaṇḍoti laddhanāmo vayappatto bhesakalāvane bhagavati viharante satthāraṃ upasaṅkamitvā dhammaṃ sutvā paṭiladdhasaddho pabbajitvā laddhūpasampado samaṇadhammaṃ karonto ekasmiṃ uposathadivase pātimokkhuddesaṭṭhāne nisinno nidānuddesassa pariyosāne ‘‘āvikatā hissa phāsu hotī’’ti (mahāva. 134) pāḷiyā atthaṃ upadhārento āpannaṃ āpattiṃ anāvikatvā paṭicchādento uparūpari āpattiyo āpajjati, tenassa na phāsu hoti, āvikatvā pana yathādhammaṃ paṭikarontassa phāsu hotīti imamatthaṃ manasi katvā ‘‘aho satthu sāsanaṃ suvisuddha’’nti laddhappasādo tathā uppannaṃ pītiṃ vikkhambhetvā vipassanaṃ vaḍḍhetvā arahattaṃ patvā attano paṭipattiṃ paccavekkhitvā pasannamānaso bhikkhūnaṃ ovādaṃ dento –
೪೪೭.
447.
‘‘ಛನ್ನಮತಿವಸ್ಸತಿ, ವಿವಟಂ ನಾತಿವಸ್ಸತಿ।
‘‘Channamativassati, vivaṭaṃ nātivassati;
ತಸ್ಮಾ ಛನ್ನಂ ವಿವರೇಥ, ಏವಂ ತಂ ನಾತಿವಸ್ಸತಿ॥
Tasmā channaṃ vivaretha, evaṃ taṃ nātivassati.
೪೪೮.
448.
‘‘ಮಚ್ಚುನಾಬ್ಭಾಹತೋ ಲೋಕೋ, ಜರಾಯ ಪರಿವಾರಿತೋ।
‘‘Maccunābbhāhato loko, jarāya parivārito;
ತಣ್ಹಾಸಲ್ಲೇನ ಓತಿಣ್ಣೋ, ಇಚ್ಛಾಧೂಪಾಯಿತೋ ಸದಾ॥ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೧.೬೬)।
Taṇhāsallena otiṇṇo, icchādhūpāyito sadā. (saṃ. ni. 1.66);
೪೪೯.
449.
‘‘ಮಚ್ಚುನಾಬ್ಭಾಹತೋ ಲೋಕೋ, ಪರಿಕ್ಖಿತ್ತೋ ಜರಾಯ ಚ।
‘‘Maccunābbhāhato loko, parikkhitto jarāya ca;
ಹಞ್ಞತಿ ನಿಚ್ಚಮತ್ತಾಣೋ, ಪತ್ತದಣ್ಡೋವ ತಕ್ಕರೋ॥
Haññati niccamattāṇo, pattadaṇḍova takkaro.
೪೫೦.
450.
‘‘ಆಗಚ್ಛನ್ತಗ್ಗಿಖನ್ಧಾವ, ಮಚ್ಚು ಬ್ಯಾಧಿ ಜರಾ ತಯೋ।
‘‘Āgacchantaggikhandhāva, maccu byādhi jarā tayo;
ಪಚ್ಚುಗ್ಗನ್ತುಂ ಬಲಂ ನತ್ಥಿ, ಜವೋ ನತ್ಥಿ ಪಲಾಯಿತುಂ॥
Paccuggantuṃ balaṃ natthi, javo natthi palāyituṃ.
೪೫೧.
451.
‘‘ಅಮೋಘಂ ದಿವಸಂ ಕಯಿರಾ, ಅಪ್ಪೇನ ಬಹುಕೇನ ವಾ।
‘‘Amoghaṃ divasaṃ kayirā, appena bahukena vā;
ಯಂ ಯಂ ವಿಜಹತೇ ರತ್ತಿಂ, ತದೂನಂ ತಸ್ಸ ಜೀವಿತಂ॥
Yaṃ yaṃ vijahate rattiṃ, tadūnaṃ tassa jīvitaṃ.
೪೫೨.
452.
‘‘ಚರತೋ ತಿಟ್ಠತೋ ವಾಪಿ, ಆಸೀನಸಯನಸ್ಸ ವಾ।
‘‘Carato tiṭṭhato vāpi, āsīnasayanassa vā;
ಉಪೇತಿ ಚರಿಮಾ ರತ್ತಿ, ನ ತೇ ಕಾಲೋ ಪಮಜ್ಜಿತು’’ನ್ತಿ॥ –
Upeti carimā ratti, na te kālo pamajjitu’’nti. –
ಇಮಾ ಗಾಥಾ ಅಭಾಸಿ।
Imā gāthā abhāsi.
ತತ್ಥ ಛನ್ನನ್ತಿ ಛಾದಿತಂ ಯಥಾಭೂತಂ ಅವಿವಟಂ ಅಪ್ಪಕಾಸಿತಂ ದುಚ್ಚರಿತಂ। ಅತಿವಸ್ಸತೀತಿ ಆಪತ್ತಿವಸ್ಸಞ್ಚೇವ ಕಿಲೇಸವಸ್ಸಞ್ಚ ಅತಿವಿಯ ವಸ್ಸತಿ। ಆಪತ್ತಿಯಾ ಹಿ ಛಾದನಂ ಅಲಜ್ಜಿಭಾವಾದಿನಾ ತಾದಿಸೋವ, ಛಾದನೇನ ತತೋ ಅಞ್ಞಥಾವ ಪುನಪಿ ತಥಾರೂಪಂ ತತೋ ವಾ ಪಾಪಿಟ್ಠತರಂ ಆಪತ್ತಿಂ ಆಪಜ್ಜೇಯ್ಯಾತಿ ಛಾದನಂ ವಸ್ಸನಸ್ಸ ಕಾರಣಂ ವುತ್ತಂ। ವಿವಟನ್ತಿ ಪಕಾಸಿತಂ ಅಪ್ಪಟಿಚ್ಛನ್ನಂ। ನಾತಿವಸ್ಸತೀತಿ ಏತ್ಥ ಅತೀತಿ ಉಪಸಗ್ಗಮತ್ತಂ, ನ ವಸ್ಸತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಅವಸ್ಸನಞ್ಚೇತ್ಥ ವುತ್ತವಿಪರಿಯಾಯೇನ ವೇದಿತಬ್ಬಂ ಚಿತ್ತಸನ್ತಾನಸ್ಸ ವಿಸೋಧಿತತ್ತಾ। ತಸ್ಮಾತಿ ವುತ್ತಮೇವತ್ಥಂ ಕಾರಣಭಾವೇನ ಪಚ್ಚಾಮಸತಿ, ಛನ್ನಸ್ಸ ದುಚ್ಚರಿತಸ್ಸ ಆಪತ್ತಿವಸ್ಸಾದೀನಂ ಅತಿವಸ್ಸನತೋ ವಿವಟಸ್ಸ ಚ ಅವಸ್ಸನತೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ಛನ್ನಂ ವಿವರೇಥಾತಿ ಪುಥುಜ್ಜನಭಾವೇನ ಛಾದನಾಧಿಪ್ಪಾಯೇ ಉಪ್ಪನ್ನೇಪಿ ತಂ ಅನನುವತ್ತಿತ್ವಾ ವಿವರೇಥ ಆವಿಕರೇಯ್ಯ, ಯಥಾಧಮ್ಮಂ ಪಟಿಕರೇಯ್ಯ। ಏವನ್ತಿ ವಿವರಣೇನ ಯಥಾಧಮ್ಮಂ ಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ। ತನ್ತಿ ತಂ ಛನ್ನಂ ದುಚ್ಚರಿತಂ। ನಾತಿವಸ್ಸತಿ ಆಪತ್ತಿವಸ್ಸಂ ಕಿಲೇಸವಸ್ಸಞ್ಚ ನ ವಸ್ಸತಿ, ಸುದ್ಧನ್ತೇ ಪುಗ್ಗಲಂ ಪತಿಟ್ಠಪೇತೀತಿ ಅತ್ಥೋ।
Tattha channanti chāditaṃ yathābhūtaṃ avivaṭaṃ appakāsitaṃ duccaritaṃ. Ativassatīti āpattivassañceva kilesavassañca ativiya vassati. Āpattiyā hi chādanaṃ alajjibhāvādinā tādisova, chādanena tato aññathāva punapi tathārūpaṃ tato vā pāpiṭṭhataraṃ āpattiṃ āpajjeyyāti chādanaṃ vassanassa kāraṇaṃ vuttaṃ. Vivaṭanti pakāsitaṃ appaṭicchannaṃ. Nātivassatīti ettha atīti upasaggamattaṃ, na vassatīti attho. Avassanañcettha vuttavipariyāyena veditabbaṃ cittasantānassa visodhitattā. Tasmāti vuttamevatthaṃ kāraṇabhāvena paccāmasati, channassa duccaritassa āpattivassādīnaṃ ativassanato vivaṭassa ca avassanatoti attho. Channaṃ vivarethāti puthujjanabhāvena chādanādhippāye uppannepi taṃ ananuvattitvā vivaretha āvikareyya, yathādhammaṃ paṭikareyya. Evanti vivaraṇena yathādhammaṃ paṭipattiyā. Tanti taṃ channaṃ duccaritaṃ. Nātivassati āpattivassaṃ kilesavassañca na vassati, suddhante puggalaṃ patiṭṭhapetīti attho.
ಇದಾನಿ ‘‘ಏಕಂಸೇನ ಸೀಘಂಯೇವ ಚ ಅತ್ತಾ ಸೋಧೇತಬ್ಬೋ, ಅಪ್ಪಮಾದೋ ಕಾತಬ್ಬೋ’’ತಿ ತಸ್ಸ ಕಾರಣಂ ಸಂವೇಗವತ್ಥುಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಮಚ್ಚುನಾಬ್ಭಾಹತೋ ಲೋಕೋ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ತತ್ಥ ಮಚ್ಚುನಾಬ್ಭಾಹತೋ ಲೋಕೋತಿ ಅಯಂ ಸಬ್ಬೋಪಿ ಸತ್ತಲೋಕೋ ಚೋರೋ ವಿಯ ಚೋರಘಾತಕೇನ, ಸಬ್ಬವಟ್ಟನಿಪಾತಿನಾ ಮಚ್ಚುನಾ ಮರಣೇನ ಅಭಿಹತೋ, ನ ತಸ್ಸ ಹತ್ಥತೋ ಮುಚ್ಚತಿ। ಜರಾಯ ಪರಿವಾರಿತೋತಿ ಅಯಂ ಲೋಕೋ ಉಪ್ಪಾದತೋ ಉದ್ಧಂ ಮರಣೂಪನಯನರಸಾಯ ಜರಾಯ ಪರಿವಾರಿತೋ ಅಜ್ಝೋತ್ಥಟೋ, ಜರಾಸಙ್ಘಾತಪರಿಮುಕ್ಕೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ತಣ್ಹಾಸಲ್ಲೇನ ಓತಿಣ್ಣೋತಿ ಸರೀರಸ್ಸ ಅನ್ತೋ ನಿಮುಗ್ಗೇನ ವಿಸಪೀತಖುರಪ್ಪೇನ ವಿಯ ಉಪಾದಾನಲಕ್ಖಣೇನ ತಣ್ಹಾಸಙ್ಖಾತೇನ ಸಲ್ಲೇನ ಓತಿಣ್ಣೋ ಹದಯಬ್ಭನ್ತರೇ ಓಗಾಳ್ಹೋ। ತಣ್ಹಾ ಹಿ ಪೀಳಾಜನನತೋ ಅನ್ತೋ ತುದನತೋ ದುರುದ್ಧಾರತೋ ಚ ‘‘ಸಲ್ಲೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ಇಚ್ಛಾಧೂಪಾಯಿತೋತಿ ಆರಮ್ಮಣಾಭಿಪತ್ಥನಲಕ್ಖಣಾಯ ಇಚ್ಛಾಯ ಸನ್ತಾಪಿತೋ। ತಂ ವಿಸಯಂ ಇಚ್ಛನ್ತೋ ಹಿ ಪುಗ್ಗಲೋ ಯದಿಚ್ಛಿತಂ ವಿಸಯಂ ಲಭನ್ತೋ ವಾ ಅಲಭನ್ತೋ ವಾ ತಾಯ ಏವ ಅನುದಹನಲಕ್ಖಣಾಯ ಇಚ್ಛಾಯ ಸನ್ತತ್ತೋ ಪರಿಳಾಹಪ್ಪತ್ತೋ ಹೋತಿ। ಸದಾತಿ ಸಬ್ಬಕಾಲಂ, ಇದಞ್ಚ ಪದಂ ಸಬ್ಬಪದೇಸು ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ।
Idāni ‘‘ekaṃsena sīghaṃyeva ca attā sodhetabbo, appamādo kātabbo’’ti tassa kāraṇaṃ saṃvegavatthuṃ dassento ‘‘maccunābbhāhato loko’’tiādimāha. Tattha maccunābbhāhato lokoti ayaṃ sabbopi sattaloko coro viya coraghātakena, sabbavaṭṭanipātinā maccunā maraṇena abhihato, na tassa hatthato muccati. Jarāya parivāritoti ayaṃ loko uppādato uddhaṃ maraṇūpanayanarasāya jarāya parivārito ajjhotthaṭo, jarāsaṅghātaparimukkoti attho. Taṇhāsallena otiṇṇoti sarīrassa anto nimuggena visapītakhurappena viya upādānalakkhaṇena taṇhāsaṅkhātena sallena otiṇṇo hadayabbhantare ogāḷho. Taṇhā hi pīḷājananato anto tudanato duruddhārato ca ‘‘sallo’’ti vuccati. Icchādhūpāyitoti ārammaṇābhipatthanalakkhaṇāya icchāya santāpito. Taṃ visayaṃ icchanto hi puggalo yadicchitaṃ visayaṃ labhanto vā alabhanto vā tāya eva anudahanalakkhaṇāya icchāya santatto pariḷāhappatto hoti. Sadāti sabbakālaṃ, idañca padaṃ sabbapadesu yojetabbaṃ.
ಪರಿಕ್ಖಿತ್ತೋ ಜರಾಯ ಚಾತಿ ನ ಕೇವಲಂ ಮಚ್ಚುನಾ ಅಬ್ಭಾಹತೋಯೇವ, ಅಥ ಖೋ ಜರಾಯ ಚ ಪರಿಕ್ಖಿತ್ತೋ। ಜರಾಯ ಸಮವರುದ್ಧೋ ಜರಾಪಾಕಾರಪರಿಕ್ಖಿತ್ತೋ, ನ ತಂ ಸಮತಿಕ್ಕಮತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಹಞ್ಞತಿ ನಿಚ್ಚಮತ್ತಾಣೋತಿ ಅತಾಣೋ ಅಸರಣೋ ಹುತ್ವಾ ನಿಚ್ಚಕಾಲಂ ಜರಾಮರಣೇಹಿ ಹಞ್ಞತಿ ವಿಬಾಧೀಯತಿ। ಯಥಾ ಕಿಂ? ಪತ್ತದಣ್ಡೋವ ತಕ್ಕರೋ ಯಥಾ ತಕ್ಕರೋ ಚೋರೋ ಕತಾಪರಾಧೋ ವಜ್ಝಪ್ಪತ್ತೋ ಅತಾಣೋ ರಾಜಾಣಾಯ ಹಞ್ಞತಿ, ಏವಮಯಂ ಲೋಕೋ ಜರಾಮರಣೇಹೀತಿ ದಸ್ಸೇತಿ।
Parikkhitto jarāya cāti na kevalaṃ maccunā abbhāhatoyeva, atha kho jarāya ca parikkhitto. Jarāya samavaruddho jarāpākāraparikkhitto, na taṃ samatikkamatīti attho. Haññati niccamattāṇoti atāṇo asaraṇo hutvā niccakālaṃ jarāmaraṇehi haññati vibādhīyati. Yathā kiṃ? Pattadaṇḍova takkaro yathā takkaro coro katāparādho vajjhappatto atāṇo rājāṇāya haññati, evamayaṃ loko jarāmaraṇehīti dasseti.
ಆಗಚ್ಛನ್ತಗ್ಗಿಖನ್ಧಾವಾತಿ ಮಹಾವನೇ ಡಯ್ಹಮಾನೇ ತಂ ಅಭಿಭವನ್ತಾ ಮಹನ್ತಾ ಅಗ್ಗಿಕ್ಖನ್ಧಾ ವಿಯ ಮಚ್ಚು ಬ್ಯಾಧಿ ಜರಾತಿ ಇಮೇ ತಯೋ ಅನುದಹನಟ್ಠೇನ ಅಗ್ಗಿಕ್ಖನ್ಧಾ ಇಮಂ ಸತ್ತಲೋಕಂ ಅಭಿಭವನ್ತಾ ಆಗಚ್ಛನ್ತಿ , ತೇಸಂ ಪನ ಪಟಿಬಲೋ ಹುತ್ವಾ ಪಚ್ಚುಗ್ಗನ್ತುಂ ಅಭಿಭವಿತುಂ ಬಲಂ ಉಸ್ಸಾಹೋ ನತ್ಥಿ, ಇಮಸ್ಸ ಲೋಕಸ್ಸ, ಜವೋ ನತ್ಥಿ ಪಲಾಯಿತುಂ ಜವನ್ತೇಸು, ಅಜ್ಝೋತ್ಥರನ್ತೇಸು। ಯತ್ಥ ತೇ ನಾಭಿಭವನ್ತಿ, ಪಿಟ್ಠಿಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ತತೋ ಪಲಾಯಿತುಮ್ಪಿ ಇಮಸ್ಸ ಲೋಕಸ್ಸ ಜಙ್ಘಾಜವೋ ನತ್ಥಿ, ಏವಂ ಅತ್ತನಾ ಅಸಮತ್ಥೋ ಮಾಯಾದೀಹಿ ಉಪಾಯೇಹಿ ಅಪ್ಪಟಿಕಾರೇ ತಿವಿಧೇ ಬಲವತಿ ಪಚ್ಚಾಮಿತ್ತೇ ನಿಚ್ಚುಪಟ್ಠಿತೇ ಕಿಂ ಕಾತಬ್ಬನ್ತಿ ಚೇ? ಅಮೋಘಂ ದಿವಸಂ ಕಯಿರಾ, ಅಪ್ಪೇನ ಬಹುಕೇನ ವಾತಿ ಅಪ್ಪೇನ ಅನ್ತಮಸೋ ಗದ್ದೂಹನಮತ್ತಮ್ಪಿ ಕಾಲಂ ಪವತ್ತಿತೇನ ಬಹುಕೇನ ವಾ ಸಕಲಂ ಅಹೋರತ್ತಂ ಪವತ್ತಿತೇನ ವಿಪಸ್ಸನಾಮನಸಿಕಾರೇನ ಅಮೋಘಂ ಅವಞ್ಝಂ ದಿವಸಂ ಕರೇಯ್ಯ, ಯಸ್ಮಾ ಯಂ ಯಂ ವಿಜಹತೇ ರತ್ತಿಂ, ತದೂನಂ ತಸ್ಸ ಜೀವಿತಂ ಅಯಂ ಸತ್ತೋ ಯಂ ಯಂ ರತ್ತಿಂ ವಿಜಹತಿ ನಾಸೇತಿ ಖೇಪೇತಿ, ತದೂನಂ ತೇನ ಊನಂ ತಸ್ಸ ಸತ್ತಸ್ಸ ಜೀವಿತಂ ಹೋತಿ। ಏತೇನ ರತ್ತಿಕ್ಖಯೋ ನಾಮ ಜೀವಿತಕ್ಖಯೋ ತಸ್ಸ ಅನಿವತ್ತನತೋತಿ ದಸ್ಸೇತಿ। ತೇನಾಹ –
Āgacchantaggikhandhāvāti mahāvane ḍayhamāne taṃ abhibhavantā mahantā aggikkhandhā viya maccu byādhi jarāti ime tayo anudahanaṭṭhena aggikkhandhā imaṃ sattalokaṃ abhibhavantā āgacchanti , tesaṃ pana paṭibalo hutvā paccuggantuṃ abhibhavituṃ balaṃ ussāho natthi, imassa lokassa, javo natthi palāyituṃ javantesu, ajjhottharantesu. Yattha te nābhibhavanti, piṭṭhiṃ dassetvā tato palāyitumpi imassa lokassa jaṅghājavo natthi, evaṃ attanā asamattho māyādīhi upāyehi appaṭikāre tividhe balavati paccāmitte niccupaṭṭhite kiṃ kātabbanti ce? Amoghaṃdivasaṃ kayirā, appena bahukena vāti appena antamaso gaddūhanamattampi kālaṃ pavattitena bahukena vā sakalaṃ ahorattaṃ pavattitena vipassanāmanasikārena amoghaṃ avañjhaṃ divasaṃ kareyya, yasmā yaṃ yaṃ vijahate rattiṃ, tadūnaṃ tassa jīvitaṃ ayaṃ satto yaṃ yaṃ rattiṃ vijahati nāseti khepeti, tadūnaṃ tena ūnaṃ tassa sattassa jīvitaṃ hoti. Etena rattikkhayo nāma jīvitakkhayo tassa anivattanatoti dasseti. Tenāha –
‘‘ಯಮೇಕರತ್ತಿಂ ಪಠಮಂ, ಗಬ್ಭೇ ವಸತಿ ಮಾಣವೋ।
‘‘Yamekarattiṃ paṭhamaṃ, gabbhe vasati māṇavo;
ಅಬ್ಭುಟ್ಠಿತೋವ ಸೋ ಯಾತಿ, ಸ ಗಚ್ಛಂ ನ ನಿವತ್ತತೀ’’ತಿ॥ (ಜಾ॰ ೧.೧೫.೩೬೩)।
Abbhuṭṭhitova so yāti, sa gacchaṃ na nivattatī’’ti. (jā. 1.15.363);
ನ ಕೇವಲಂ ರತ್ತಿವಸೇನೇವ, ಅಥ ಖೋ ಇರಿಯಾಪಥವಸೇನಾಪಿ ಜೀವಿತಕ್ಖಯೋ ಉಪಧಾರೇತಬ್ಬೋತಿ ಆಹ ‘‘ಚರತೋ’’ತಿಆದಿ। ಚರತೋತಿ ಗಚ್ಛನ್ತಸ್ಸ। ತಿಟ್ಠತೋತಿ ಠಿತಂ ಕಪ್ಪೇನ್ತಸ್ಸ। ಆಸೀನಸಯನಸ್ಸ ವಾತಿ ಆಸೀನಸ್ಸ ಸಯನಸ್ಸ ವಾ, ನಿಸಿನ್ನಸ್ಸ ನಿಪಜ್ಜನ್ತಸ್ಸ ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ‘‘ಆಸೀದನ’’ನ್ತಿಪಿ ಪಠನ್ತಿ, ತತ್ಥ ಸಾಮಿಅತ್ಥೇ ಉಪಯೋಗವಚನಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ಉಪೇತಿ ಚರಿಮಾ ರತ್ತೀತಿ ಚರಿಮಕಚಿತ್ತಸಹಿತಾ ರತ್ತಿ ಉಪಗಚ್ಛತಿ, ರತ್ತಿಗ್ಗಹಣಞ್ಚೇತ್ಥ ದೇಸನಾಸೀಸಮತ್ತಂ। ಗಮನಾದೀಸು ಯೇನ ಕೇನಚಿ ಇರಿಯಾಪಥೇನ ಸಮಙ್ಗೀಭೂತಸ್ಸ ಚರಿಮಕಾಲೋಯೇವ, ತೇನೇವಸ್ಸ ಇರಿಯಾಪಥಕ್ಖಣಾ ಜೀವಿತಂ ಖೇಪೇತ್ವಾ ಏವ ಗಚ್ಛನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ನ ತೇ ಕಾಲೋ ಪಮಜ್ಜಿತುಂ ನಾಯಂ ತುಯ್ಹಂ ಪಮಾದಂ ಆಪಜ್ಜಿತುಂ ಕಾಲೋ ‘‘ಇಮಸ್ಮಿಂ ನಾಮ ಕಾಲೇ ಮರಣಂ ನ ಹೋತೀ’’ತಿ ಅವಿದಿತತ್ತಾ। ವುತ್ತಂ ಹಿ –
Na kevalaṃ rattivaseneva, atha kho iriyāpathavasenāpi jīvitakkhayo upadhāretabboti āha ‘‘carato’’tiādi. Caratoti gacchantassa. Tiṭṭhatoti ṭhitaṃ kappentassa. Āsīnasayanassa vāti āsīnassa sayanassa vā, nisinnassa nipajjantassa vāti attho. ‘‘Āsīdana’’ntipi paṭhanti, tattha sāmiatthe upayogavacanaṃ daṭṭhabbaṃ. Upeti carimā rattīti carimakacittasahitā ratti upagacchati, rattiggahaṇañcettha desanāsīsamattaṃ. Gamanādīsu yena kenaci iriyāpathena samaṅgībhūtassa carimakāloyeva, tenevassa iriyāpathakkhaṇā jīvitaṃ khepetvā eva gacchanti, tasmā na te kālo pamajjituṃ nāyaṃ tuyhaṃ pamādaṃ āpajjituṃ kālo ‘‘imasmiṃ nāma kāle maraṇaṃ na hotī’’ti aviditattā. Vuttaṃ hi –
‘‘ಅನಿಮಿತ್ತಮನಞ್ಞಾತಂ, ಮಚ್ಚಾನಂ ಇಧ ಜೀವಿತಂ।
‘‘Animittamanaññātaṃ, maccānaṃ idha jīvitaṃ;
ಕಸಿರಞ್ಚ ಪರಿತ್ತಞ್ಚ, ತಞ್ಚ ದುಕ್ಖೇನ ಸಂಯುತ’’ನ್ತಿ॥ (ಸು॰ ನಿ॰ ೫೭೯)।
Kasirañca parittañca, tañca dukkhena saṃyuta’’nti. (su. ni. 579);
ತಸ್ಮಾ ಏವಂ ಅತ್ತಾನಂ ಓವದಿತ್ವಾ ಅಪ್ಪಮತ್ತೇನ ತೀಸು ಸಿಕ್ಖಾಸು ಅನುಯೋಗೋ ಕಾತಬ್ಬೋತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ।
Tasmā evaṃ attānaṃ ovaditvā appamattena tīsu sikkhāsu anuyogo kātabboti adhippāyo.
ಸಿರಿಮಣ್ಡತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
Sirimaṇḍattheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ತಿಪಿಟಕ (ಮೂಲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ಸುತ್ತಪಿಟಕ • Suttapiṭaka / ಖುದ್ದಕನಿಕಾಯ • Khuddakanikāya / ಥೇರಗಾಥಾಪಾಳಿ • Theragāthāpāḷi / ೧೩. ಸಿರಿಮಣ್ಡತ್ಥೇರಗಾಥಾ • 13. Sirimaṇḍattheragāthā