Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / ථෙරගාථා-අට්‌ඨකථා • Theragāthā-aṭṭhakathā

    13. සිරිමණ්‌ඩත්‌ථෙරගාථාවණ්‌ණනා

    13. Sirimaṇḍattheragāthāvaṇṇanā

    ඡන්‌නමතිවස්‌සතීතිආදිකා ආයස්‌මතො සිරිමණ්‌ඩත්‌ථෙරස්‌ස ගාථා. කා උප්‌පත්‌ති? අයම්‌පි පුරිමබුද්‌ධෙසු කතාධිකාරො තත්‌ථ තත්‌ථ භවෙ පුඤ්‌ඤානි උපචිනිත්‌වා ඉමස්‌මිං බුද්‌ධුප්‌පාදෙ සංසුමාරගිරෙ බ්‍රාහ්‌මණකුලෙ නිබ්‌බත්‌තිත්‌වා සිරිමණ්‌ඩොති ලද්‌ධනාමො වයප්‌පත්‌තො භෙසකලාවනෙ භගවති විහරන්‌තෙ සත්‌ථාරං උපසඞ්‌කමිත්‌වා ධම්‌මං සුත්‌වා පටිලද්‌ධසද්‌ධො පබ්‌බජිත්‌වා ලද්‌ධූපසම්‌පදො සමණධම්‌මං කරොන්‌තො එකස්‌මිං උපොසථදිවසෙ පාතිමොක්‌ඛුද්‌දෙසට්‌ඨානෙ නිසින්‌නො නිදානුද්‌දෙසස්‌ස පරියොසානෙ ‘‘ආවිකතා හිස්‌ස ඵාසු හොතී’’ති (මහාව. 134) පාළියා අත්‌ථං උපධාරෙන්‌තො ආපන්‌නං ආපත්‌තිං අනාවිකත්‌වා පටිච්‌ඡාදෙන්‌තො උපරූපරි ආපත්‌තියො ආපජ්‌ජති, තෙනස්‌ස න ඵාසු හොති, ආවිකත්‌වා පන යථාධම්‌මං පටිකරොන්‌තස්‌ස ඵාසු හොතීති ඉමමත්‌ථං මනසි කත්‌වා ‘‘අහො සත්‌ථු සාසනං සුවිසුද්‌ධ’’න්‌ති ලද්‌ධප්‌පසාදො තථා උප්‌පන්‌නං පීතිං වික්‌ඛම්‌භෙත්‌වා විපස්‌සනං වඩ්‌ඪෙත්‌වා අරහත්‌තං පත්‌වා අත්‌තනො පටිපත්‌තිං පච්‌චවෙක්‌ඛිත්‌වා පසන්‌නමානසො භික්‌ඛූනං ඔවාදං දෙන්‌තො –

    Channamativassatītiādikā āyasmato sirimaṇḍattherassa gāthā. Kā uppatti? Ayampi purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave puññāni upacinitvā imasmiṃ buddhuppāde saṃsumāragire brāhmaṇakule nibbattitvā sirimaṇḍoti laddhanāmo vayappatto bhesakalāvane bhagavati viharante satthāraṃ upasaṅkamitvā dhammaṃ sutvā paṭiladdhasaddho pabbajitvā laddhūpasampado samaṇadhammaṃ karonto ekasmiṃ uposathadivase pātimokkhuddesaṭṭhāne nisinno nidānuddesassa pariyosāne ‘‘āvikatā hissa phāsu hotī’’ti (mahāva. 134) pāḷiyā atthaṃ upadhārento āpannaṃ āpattiṃ anāvikatvā paṭicchādento uparūpari āpattiyo āpajjati, tenassa na phāsu hoti, āvikatvā pana yathādhammaṃ paṭikarontassa phāsu hotīti imamatthaṃ manasi katvā ‘‘aho satthu sāsanaṃ suvisuddha’’nti laddhappasādo tathā uppannaṃ pītiṃ vikkhambhetvā vipassanaṃ vaḍḍhetvā arahattaṃ patvā attano paṭipattiṃ paccavekkhitvā pasannamānaso bhikkhūnaṃ ovādaṃ dento –

    447.

    447.

    ‘‘ඡන්‌නමතිවස්‌සති, විවටං නාතිවස්‌සති;

    ‘‘Channamativassati, vivaṭaṃ nātivassati;

    තස්‌මා ඡන්‌නං විවරෙථ, එවං තං නාතිවස්‌සති.

    Tasmā channaṃ vivaretha, evaṃ taṃ nātivassati.

    448.

    448.

    ‘‘මච්‌චුනාබ්‌භාහතො ලොකො, ජරාය පරිවාරිතො;

    ‘‘Maccunābbhāhato loko, jarāya parivārito;

    තණ්‌හාසල්‌ලෙන ඔතිණ්‌ණො, ඉච්‌ඡාධූපායිතො සදා. (සං. නි. 1.66);

    Taṇhāsallena otiṇṇo, icchādhūpāyito sadā. (saṃ. ni. 1.66);

    449.

    449.

    ‘‘මච්‌චුනාබ්‌භාහතො ලොකො, පරික්‌ඛිත්‌තො ජරාය ච;

    ‘‘Maccunābbhāhato loko, parikkhitto jarāya ca;

    හඤ්‌ඤති නිච්‌චමත්‌තාණො, පත්‌තදණ්‌ඩොව තක්‌කරො.

    Haññati niccamattāṇo, pattadaṇḍova takkaro.

    450.

    450.

    ‘‘ආගච්‌ඡන්‌තග්‌ගිඛන්‌ධාව, මච්‌චු බ්‍යාධි ජරා තයො;

    ‘‘Āgacchantaggikhandhāva, maccu byādhi jarā tayo;

    පච්‌චුග්‌ගන්‌තුං බලං නත්‌ථි, ජවො නත්‌ථි පලායිතුං.

    Paccuggantuṃ balaṃ natthi, javo natthi palāyituṃ.

    451.

    451.

    ‘‘අමොඝං දිවසං කයිරා, අප්‌පෙන බහුකෙන වා;

    ‘‘Amoghaṃ divasaṃ kayirā, appena bahukena vā;

    යං යං විජහතෙ රත්‌තිං, තදූනං තස්‌ස ජීවිතං.

    Yaṃ yaṃ vijahate rattiṃ, tadūnaṃ tassa jīvitaṃ.

    452.

    452.

    ‘‘චරතො තිට්‌ඨතො වාපි, ආසීනසයනස්‌ස වා;

    ‘‘Carato tiṭṭhato vāpi, āsīnasayanassa vā;

    උපෙති චරිමා රත්‌ති, න තෙ කාලො පමජ්‌ජිතු’’න්‌ති. –

    Upeti carimā ratti, na te kālo pamajjitu’’nti. –

    ඉමා ගාථා අභාසි.

    Imā gāthā abhāsi.

    තත්‌ථ ඡන්‌නන්‌ති ඡාදිතං යථාභූතං අවිවටං අප්‌පකාසිතං දුච්‌චරිතං. අතිවස්‌සතීති ආපත්‌තිවස්‌සඤ්‌චෙව කිලෙසවස්‌සඤ්‌ච අතිවිය වස්‌සති. ආපත්‌තියා හි ඡාදනං අලජ්‌ජිභාවාදිනා තාදිසොව, ඡාදනෙන තතො අඤ්‌ඤථාව පුනපි තථාරූපං තතො වා පාපිට්‌ඨතරං ආපත්‌තිං ආපජ්‌ජෙය්‍යාති ඡාදනං වස්‌සනස්‌ස කාරණං වුත්‌තං. විවටන්‌ති පකාසිතං අප්‌පටිච්‌ඡන්‌නං. නාතිවස්‌සතීති එත්‌ථ අතීති උපසග්‌ගමත්‌තං, න වස්‌සතීති අත්‌ථො. අවස්‌සනඤ්‌චෙත්‌ථ වුත්‌තවිපරියායෙන වෙදිතබ්‌බං චිත්‌තසන්‌තානස්‌ස විසොධිතත්‌තා. තස්‌මාති වුත්‌තමෙවත්‌ථං කාරණභාවෙන පච්‌චාමසති, ඡන්‌නස්‌ස දුච්‌චරිතස්‌ස ආපත්‌තිවස්‌සාදීනං අතිවස්‌සනතො විවටස්‌ස ච අවස්‌සනතොති අත්‌ථො. ඡන්‌නං විවරෙථාති පුථුජ්‌ජනභාවෙන ඡාදනාධිප්‌පායෙ උප්‌පන්‌නෙපි තං අනනුවත්‌තිත්‌වා විවරෙථ ආවිකරෙය්‍ය, යථාධම්‌මං පටිකරෙය්‍ය. එවන්‌ති විවරණෙන යථාධම්‌මං පටිපත්‌තියා. න්‌ති තං ඡන්‌නං දුච්‌චරිතං. නාතිවස්‌සති ආපත්‌තිවස්‌සං කිලෙසවස්‌සඤ්‌ච න වස්‌සති, සුද්‌ධන්‌තෙ පුග්‌ගලං පතිට්‌ඨපෙතීති අත්‌ථො.

    Tattha channanti chāditaṃ yathābhūtaṃ avivaṭaṃ appakāsitaṃ duccaritaṃ. Ativassatīti āpattivassañceva kilesavassañca ativiya vassati. Āpattiyā hi chādanaṃ alajjibhāvādinā tādisova, chādanena tato aññathāva punapi tathārūpaṃ tato vā pāpiṭṭhataraṃ āpattiṃ āpajjeyyāti chādanaṃ vassanassa kāraṇaṃ vuttaṃ. Vivaṭanti pakāsitaṃ appaṭicchannaṃ. Nātivassatīti ettha atīti upasaggamattaṃ, na vassatīti attho. Avassanañcettha vuttavipariyāyena veditabbaṃ cittasantānassa visodhitattā. Tasmāti vuttamevatthaṃ kāraṇabhāvena paccāmasati, channassa duccaritassa āpattivassādīnaṃ ativassanato vivaṭassa ca avassanatoti attho. Channaṃ vivarethāti puthujjanabhāvena chādanādhippāye uppannepi taṃ ananuvattitvā vivaretha āvikareyya, yathādhammaṃ paṭikareyya. Evanti vivaraṇena yathādhammaṃ paṭipattiyā. Tanti taṃ channaṃ duccaritaṃ. Nātivassati āpattivassaṃ kilesavassañca na vassati, suddhante puggalaṃ patiṭṭhapetīti attho.

    ඉදානි ‘‘එකංසෙන සීඝංයෙව ච අත්‌තා සොධෙතබ්‌බො, අප්‌පමාදො කාතබ්‌බො’’ති තස්‌ස කාරණං සංවෙගවත්‌ථුං දස්‌සෙන්‌තො ‘‘මච්‌චුනාබ්‌භාහතො ලොකො’’තිආදිමාහ. තත්‌ථ මච්‌චුනාබ්‌භාහතො ලොකොති අයං සබ්‌බොපි සත්‌තලොකො චොරො විය චොරඝාතකෙන, සබ්‌බවට්‌ටනිපාතිනා මච්‌චුනා මරණෙන අභිහතො, න තස්‌ස හත්‌ථතො මුච්‌චති. ජරාය පරිවාරිතොති අයං ලොකො උප්‌පාදතො උද්‌ධං මරණූපනයනරසාය ජරාය පරිවාරිතො අජ්‌ඣොත්‌ථටො, ජරාසඞ්‌ඝාතපරිමුක්‌කොති අත්‌ථො. තණ්‌හාසල්‌ලෙන ඔතිණ්‌ණොති සරීරස්‌ස අන්‌තො නිමුග්‌ගෙන විසපීතඛුරප්‌පෙන විය උපාදානලක්‌ඛණෙන තණ්‌හාසඞ්‌ඛාතෙන සල්‌ලෙන ඔතිණ්‌ණො හදයබ්‌භන්‌තරෙ ඔගාළ්‌හො. තණ්‌හා හි පීළාජනනතො අන්‌තො තුදනතො දුරුද්‌ධාරතො ච ‘‘සල්‌ලො’’ති වුච්‌චති. ඉච්‌ඡාධූපායිතොති ආරම්‌මණාභිපත්‌ථනලක්‌ඛණාය ඉච්‌ඡාය සන්‌තාපිතො. තං විසයං ඉච්‌ඡන්‌තො හි පුග්‌ගලො යදිච්‌ඡිතං විසයං ලභන්‌තො වා අලභන්‌තො වා තාය එව අනුදහනලක්‌ඛණාය ඉච්‌ඡාය සන්‌තත්‌තො පරිළාහප්‌පත්‌තො හොති. සදාති සබ්‌බකාලං, ඉදඤ්‌ච පදං සබ්‌බපදෙසු යොජෙතබ්‌බං.

    Idāni ‘‘ekaṃsena sīghaṃyeva ca attā sodhetabbo, appamādo kātabbo’’ti tassa kāraṇaṃ saṃvegavatthuṃ dassento ‘‘maccunābbhāhato loko’’tiādimāha. Tattha maccunābbhāhato lokoti ayaṃ sabbopi sattaloko coro viya coraghātakena, sabbavaṭṭanipātinā maccunā maraṇena abhihato, na tassa hatthato muccati. Jarāya parivāritoti ayaṃ loko uppādato uddhaṃ maraṇūpanayanarasāya jarāya parivārito ajjhotthaṭo, jarāsaṅghātaparimukkoti attho. Taṇhāsallena otiṇṇoti sarīrassa anto nimuggena visapītakhurappena viya upādānalakkhaṇena taṇhāsaṅkhātena sallena otiṇṇo hadayabbhantare ogāḷho. Taṇhā hi pīḷājananato anto tudanato duruddhārato ca ‘‘sallo’’ti vuccati. Icchādhūpāyitoti ārammaṇābhipatthanalakkhaṇāya icchāya santāpito. Taṃ visayaṃ icchanto hi puggalo yadicchitaṃ visayaṃ labhanto vā alabhanto vā tāya eva anudahanalakkhaṇāya icchāya santatto pariḷāhappatto hoti. Sadāti sabbakālaṃ, idañca padaṃ sabbapadesu yojetabbaṃ.

    පරික්‌ඛිත්‌තො ජරාය චාති න කෙවලං මච්‌චුනා අබ්‌භාහතොයෙව, අථ ඛො ජරාය ච පරික්‌ඛිත්‌තො. ජරාය සමවරුද්‌ධො ජරාපාකාරපරික්‌ඛිත්‌තො, න තං සමතික්‌කමතීති අත්‌ථො. හඤ්‌ඤති නිච්‌චමත්‌තාණොති අතාණො අසරණො හුත්‌වා නිච්‌චකාලං ජරාමරණෙහි හඤ්‌ඤති විබාධීයති. යථා කිං? පත්‌තදණ්‌ඩොව තක්‌කරො යථා තක්‌කරො චොරො කතාපරාධො වජ්‌ඣප්‌පත්‌තො අතාණො රාජාණාය හඤ්‌ඤති, එවමයං ලොකො ජරාමරණෙහීති දස්‌සෙති.

    Parikkhitto jarāya cāti na kevalaṃ maccunā abbhāhatoyeva, atha kho jarāya ca parikkhitto. Jarāya samavaruddho jarāpākāraparikkhitto, na taṃ samatikkamatīti attho. Haññati niccamattāṇoti atāṇo asaraṇo hutvā niccakālaṃ jarāmaraṇehi haññati vibādhīyati. Yathā kiṃ? Pattadaṇḍova takkaro yathā takkaro coro katāparādho vajjhappatto atāṇo rājāṇāya haññati, evamayaṃ loko jarāmaraṇehīti dasseti.

    ආගච්‌ඡන්‌තග්‌ගිඛන්‌ධාවාති මහාවනෙ ඩය්‌හමානෙ තං අභිභවන්‌තා මහන්‌තා අග්‌ගික්‌ඛන්‌ධා විය මච්‌චු බ්‍යාධි ජරාති ඉමෙ තයො අනුදහනට්‌ඨෙන අග්‌ගික්‌ඛන්‌ධා ඉමං සත්‌තලොකං අභිභවන්‌තා ආගච්‌ඡන්‌ති , තෙසං පන පටිබලො හුත්‌වා පච්‌චුග්‌ගන්‌තුං අභිභවිතුං බලං උස්‌සාහො නත්‌ථි, ඉමස්‌ස ලොකස්‌ස, ජවො නත්‌ථි පලායිතුං ජවන්‌තෙසු, අජ්‌ඣොත්‌ථරන්‌තෙසු. යත්‌ථ තෙ නාභිභවන්‌ති, පිට්‌ඨිං දස්‌සෙත්‌වා තතො පලායිතුම්‌පි ඉමස්‌ස ලොකස්‌ස ජඞ්‌ඝාජවො නත්‌ථි, එවං අත්‌තනා අසමත්‌ථො මායාදීහි උපායෙහි අප්‌පටිකාරෙ තිවිධෙ බලවති පච්‌චාමිත්‌තෙ නිච්‌චුපට්‌ඨිතෙ කිං කාතබ්‌බන්‌ති චෙ? අමොඝං දිවසං කයිරා, අප්‌පෙන බහුකෙන වාති අප්‌පෙන අන්‌තමසො ගද්‌දූහනමත්‌තම්‌පි කාලං පවත්‌තිතෙන බහුකෙන වා සකලං අහොරත්‌තං පවත්‌තිතෙන විපස්‌සනාමනසිකාරෙන අමොඝං අවඤ්‌ඣං දිවසං කරෙය්‍ය, යස්‌මා යං යං විජහතෙ රත්‌තිං, තදූනං තස්‌ස ජීවිතං අයං සත්‌තො යං යං රත්‌තිං විජහති නාසෙති ඛෙපෙති, තදූනං තෙන ඌනං තස්‌ස සත්‌තස්‌ස ජීවිතං හොති. එතෙන රත්‌තික්‌ඛයො නාම ජීවිතක්‌ඛයො තස්‌ස අනිවත්‌තනතොති දස්‌සෙති. තෙනාහ –

    Āgacchantaggikhandhāvāti mahāvane ḍayhamāne taṃ abhibhavantā mahantā aggikkhandhā viya maccu byādhi jarāti ime tayo anudahanaṭṭhena aggikkhandhā imaṃ sattalokaṃ abhibhavantā āgacchanti , tesaṃ pana paṭibalo hutvā paccuggantuṃ abhibhavituṃ balaṃ ussāho natthi, imassa lokassa, javo natthi palāyituṃ javantesu, ajjhottharantesu. Yattha te nābhibhavanti, piṭṭhiṃ dassetvā tato palāyitumpi imassa lokassa jaṅghājavo natthi, evaṃ attanā asamattho māyādīhi upāyehi appaṭikāre tividhe balavati paccāmitte niccupaṭṭhite kiṃ kātabbanti ce? Amoghaṃdivasaṃ kayirā, appena bahukena vāti appena antamaso gaddūhanamattampi kālaṃ pavattitena bahukena vā sakalaṃ ahorattaṃ pavattitena vipassanāmanasikārena amoghaṃ avañjhaṃ divasaṃ kareyya, yasmā yaṃ yaṃ vijahate rattiṃ, tadūnaṃ tassa jīvitaṃ ayaṃ satto yaṃ yaṃ rattiṃ vijahati nāseti khepeti, tadūnaṃ tena ūnaṃ tassa sattassa jīvitaṃ hoti. Etena rattikkhayo nāma jīvitakkhayo tassa anivattanatoti dasseti. Tenāha –

    ‘‘යමෙකරත්‌තිං පඨමං, ගබ්‌භෙ වසති මාණවො;

    ‘‘Yamekarattiṃ paṭhamaṃ, gabbhe vasati māṇavo;

    අබ්‌භුට්‌ඨිතොව සො යාති, ස ගච්‌ඡං න නිවත්‌තතී’’ති. (ජා. 1.15.363);

    Abbhuṭṭhitova so yāti, sa gacchaṃ na nivattatī’’ti. (jā. 1.15.363);

    න කෙවලං රත්‌තිවසෙනෙව, අථ ඛො ඉරියාපථවසෙනාපි ජීවිතක්‌ඛයො උපධාරෙතබ්‌බොති ආහ ‘‘චරතො’’තිආදි. චරතොති ගච්‌ඡන්‌තස්‌ස. තිට්‌ඨතොති ඨිතං කප්‌පෙන්‌තස්‌ස. ආසීනසයනස්‌ස වාති ආසීනස්‌ස සයනස්‌ස වා, නිසින්‌නස්‌ස නිපජ්‌ජන්‌තස්‌ස වාති අත්‌ථො. ‘‘ආසීදන’’න්‌තිපි පඨන්‌ති, තත්‌ථ සාමිඅත්‌ථෙ උපයොගවචනං දට්‌ඨබ්‌බං. උපෙති චරිමා රත්‌තීති චරිමකචිත්‌තසහිතා රත්‌ති උපගච්‌ඡති, රත්‌තිග්‌ගහණඤ්‌චෙත්‌ථ දෙසනාසීසමත්‌තං. ගමනාදීසු යෙන කෙනචි ඉරියාපථෙන සමඞ්‌ගීභූතස්‌ස චරිමකාලොයෙව, තෙනෙවස්‌ස ඉරියාපථක්‌ඛණා ජීවිතං ඛෙපෙත්‌වා එව ගච්‌ඡන්‌ති, තස්‌මා න තෙ කාලො පමජ්‌ජිතුං නායං තුය්‌හං පමාදං ආපජ්‌ජිතුං කාලො ‘‘ඉමස්‌මිං නාම කාලෙ මරණං න හොතී’’ති අවිදිතත්‌තා. වුත්‌තං හි –

    Na kevalaṃ rattivaseneva, atha kho iriyāpathavasenāpi jīvitakkhayo upadhāretabboti āha ‘‘carato’’tiādi. Caratoti gacchantassa. Tiṭṭhatoti ṭhitaṃ kappentassa. Āsīnasayanassa vāti āsīnassa sayanassa vā, nisinnassa nipajjantassa vāti attho. ‘‘Āsīdana’’ntipi paṭhanti, tattha sāmiatthe upayogavacanaṃ daṭṭhabbaṃ. Upeti carimā rattīti carimakacittasahitā ratti upagacchati, rattiggahaṇañcettha desanāsīsamattaṃ. Gamanādīsu yena kenaci iriyāpathena samaṅgībhūtassa carimakāloyeva, tenevassa iriyāpathakkhaṇā jīvitaṃ khepetvā eva gacchanti, tasmā na te kālo pamajjituṃ nāyaṃ tuyhaṃ pamādaṃ āpajjituṃ kālo ‘‘imasmiṃ nāma kāle maraṇaṃ na hotī’’ti aviditattā. Vuttaṃ hi –

    ‘‘අනිමිත්‌තමනඤ්‌ඤාතං, මච්‌චානං ඉධ ජීවිතං;

    ‘‘Animittamanaññātaṃ, maccānaṃ idha jīvitaṃ;

    කසිරඤ්‌ච පරිත්‌තඤ්‌ච, තඤ්‌ච දුක්‌ඛෙන සංයුත’’න්‌ති. (සු. නි. 579);

    Kasirañca parittañca, tañca dukkhena saṃyuta’’nti. (su. ni. 579);

    තස්‌මා එවං අත්‌තානං ඔවදිත්‌වා අප්‌පමත්‌තෙන තීසු සික්‌ඛාසු අනුයොගො කාතබ්‌බොති අධිප්‌පායො.

    Tasmā evaṃ attānaṃ ovaditvā appamattena tīsu sikkhāsu anuyogo kātabboti adhippāyo.

    සිරිමණ්‌ඩත්‌ථෙරගාථාවණ්‌ණනා නිට්‌ඨිතා.

    Sirimaṇḍattheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.







    Related texts:



    තිපිටක (මූල) • Tipiṭaka (Mūla) / සුත්‌තපිටක • Suttapiṭaka / ඛුද්‌දකනිකාය • Khuddakanikāya / ථෙරගාථාපාළි • Theragāthāpāḷi / 13. සිරිමණ්‌ඩත්‌ථෙරගාථා • 13. Sirimaṇḍattheragāthā


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact