Library / Tipiṭaka / ਤਿਪਿਟਕ • Tipiṭaka / ਥੇਰਗਾਥਾ-ਅਟ੍ਠਕਥਾ • Theragāthā-aṭṭhakathā |
੧੩. ਸਿਰਿਮਣ੍ਡਤ੍ਥੇਰਗਾਥਾવਣ੍ਣਨਾ
13. Sirimaṇḍattheragāthāvaṇṇanā
ਛਨ੍ਨਮਤਿવਸ੍ਸਤੀਤਿਆਦਿਕਾ ਆਯਸ੍ਮਤੋ ਸਿਰਿਮਣ੍ਡਤ੍ਥੇਰਸ੍ਸ ਗਾਥਾ। ਕਾ ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿ? ਅਯਮ੍ਪਿ ਪੁਰਿਮਬੁਦ੍ਧੇਸੁ ਕਤਾਧਿਕਾਰੋ ਤਤ੍ਥ ਤਤ੍ਥ ਭવੇ ਪੁਞ੍ਞਾਨਿ ਉਪਚਿਨਿਤ੍વਾ ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਬੁਦ੍ਧੁਪ੍ਪਾਦੇ ਸਂਸੁਮਾਰਗਿਰੇ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਕੁਲੇ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਿਤ੍વਾ ਸਿਰਿਮਣ੍ਡੋਤਿ ਲਦ੍ਧਨਾਮੋ વਯਪ੍ਪਤ੍ਤੋ ਭੇਸਕਲਾવਨੇ ਭਗવਤਿ વਿਹਰਨ੍ਤੇ ਸਤ੍ਥਾਰਂ ਉਪਸਙ੍ਕਮਿਤ੍વਾ ਧਮ੍ਮਂ ਸੁਤ੍વਾ ਪਟਿਲਦ੍ਧਸਦ੍ਧੋ ਪਬ੍ਬਜਿਤ੍વਾ ਲਦ੍ਧੂਪਸਮ੍ਪਦੋ ਸਮਣਧਮ੍ਮਂ ਕਰੋਨ੍ਤੋ ਏਕਸ੍ਮਿਂ ਉਪੋਸਥਦਿવਸੇ ਪਾਤਿਮੋਕ੍ਖੁਦ੍ਦੇਸਟ੍ਠਾਨੇ ਨਿਸਿਨ੍ਨੋ ਨਿਦਾਨੁਦ੍ਦੇਸਸ੍ਸ ਪਰਿਯੋਸਾਨੇ ‘‘ਆવਿਕਤਾ ਹਿਸ੍ਸ ਫਾਸੁ ਹੋਤੀ’’ਤਿ (ਮਹਾવ॰ ੧੩੪) ਪਾਲ਼ਿਯਾ ਅਤ੍ਥਂ ਉਪਧਾਰੇਨ੍ਤੋ ਆਪਨ੍ਨਂ ਆਪਤ੍ਤਿਂ ਅਨਾવਿਕਤ੍વਾ ਪਟਿਚ੍ਛਾਦੇਨ੍ਤੋ ਉਪਰੂਪਰਿ ਆਪਤ੍ਤਿਯੋ ਆਪਜ੍ਜਤਿ, ਤੇਨਸ੍ਸ ਨ ਫਾਸੁ ਹੋਤਿ, ਆવਿਕਤ੍વਾ ਪਨ ਯਥਾਧਮ੍ਮਂ ਪਟਿਕਰੋਨ੍ਤਸ੍ਸ ਫਾਸੁ ਹੋਤੀਤਿ ਇਮਮਤ੍ਥਂ ਮਨਸਿ ਕਤ੍વਾ ‘‘ਅਹੋ ਸਤ੍ਥੁ ਸਾਸਨਂ ਸੁવਿਸੁਦ੍ਧ’’ਨ੍ਤਿ ਲਦ੍ਧਪ੍ਪਸਾਦੋ ਤਥਾ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਂ ਪੀਤਿਂ વਿਕ੍ਖਮ੍ਭੇਤ੍વਾ વਿਪਸ੍ਸਨਂ વਡ੍ਢੇਤ੍વਾ ਅਰਹਤ੍ਤਂ ਪਤ੍વਾ ਅਤ੍ਤਨੋ ਪਟਿਪਤ੍ਤਿਂ ਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਿਤ੍વਾ ਪਸਨ੍ਨਮਾਨਸੋ ਭਿਕ੍ਖੂਨਂ ਓવਾਦਂ ਦੇਨ੍ਤੋ –
Channamativassatītiādikā āyasmato sirimaṇḍattherassa gāthā. Kā uppatti? Ayampi purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave puññāni upacinitvā imasmiṃ buddhuppāde saṃsumāragire brāhmaṇakule nibbattitvā sirimaṇḍoti laddhanāmo vayappatto bhesakalāvane bhagavati viharante satthāraṃ upasaṅkamitvā dhammaṃ sutvā paṭiladdhasaddho pabbajitvā laddhūpasampado samaṇadhammaṃ karonto ekasmiṃ uposathadivase pātimokkhuddesaṭṭhāne nisinno nidānuddesassa pariyosāne ‘‘āvikatā hissa phāsu hotī’’ti (mahāva. 134) pāḷiyā atthaṃ upadhārento āpannaṃ āpattiṃ anāvikatvā paṭicchādento uparūpari āpattiyo āpajjati, tenassa na phāsu hoti, āvikatvā pana yathādhammaṃ paṭikarontassa phāsu hotīti imamatthaṃ manasi katvā ‘‘aho satthu sāsanaṃ suvisuddha’’nti laddhappasādo tathā uppannaṃ pītiṃ vikkhambhetvā vipassanaṃ vaḍḍhetvā arahattaṃ patvā attano paṭipattiṃ paccavekkhitvā pasannamānaso bhikkhūnaṃ ovādaṃ dento –
੪੪੭.
447.
‘‘ਛਨ੍ਨਮਤਿવਸ੍ਸਤਿ, વਿવਟਂ ਨਾਤਿવਸ੍ਸਤਿ।
‘‘Channamativassati, vivaṭaṃ nātivassati;
ਤਸ੍ਮਾ ਛਨ੍ਨਂ વਿવਰੇਥ, ਏવਂ ਤਂ ਨਾਤਿવਸ੍ਸਤਿ॥
Tasmā channaṃ vivaretha, evaṃ taṃ nātivassati.
੪੪੮.
448.
‘‘ਮਚ੍ਚੁਨਾਬ੍ਭਾਹਤੋ ਲੋਕੋ, ਜਰਾਯ ਪਰਿવਾਰਿਤੋ।
‘‘Maccunābbhāhato loko, jarāya parivārito;
ਤਣ੍ਹਾਸਲ੍ਲੇਨ ਓਤਿਣ੍ਣੋ, ਇਚ੍ਛਾਧੂਪਾਯਿਤੋ ਸਦਾ॥ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੧.੬੬)।
Taṇhāsallena otiṇṇo, icchādhūpāyito sadā. (saṃ. ni. 1.66);
੪੪੯.
449.
‘‘ਮਚ੍ਚੁਨਾਬ੍ਭਾਹਤੋ ਲੋਕੋ, ਪਰਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤੋ ਜਰਾਯ ਚ।
‘‘Maccunābbhāhato loko, parikkhitto jarāya ca;
ਹਞ੍ਞਤਿ ਨਿਚ੍ਚਮਤ੍ਤਾਣੋ, ਪਤ੍ਤਦਣ੍ਡੋવ ਤਕ੍ਕਰੋ॥
Haññati niccamattāṇo, pattadaṇḍova takkaro.
੪੫੦.
450.
‘‘ਆਗਚ੍ਛਨ੍ਤਗ੍ਗਿਖਨ੍ਧਾવ, ਮਚ੍ਚੁ ਬ੍ਯਾਧਿ ਜਰਾ ਤਯੋ।
‘‘Āgacchantaggikhandhāva, maccu byādhi jarā tayo;
ਪਚ੍ਚੁਗ੍ਗਨ੍ਤੁਂ ਬਲਂ ਨਤ੍ਥਿ, ਜવੋ ਨਤ੍ਥਿ ਪਲਾਯਿਤੁਂ॥
Paccuggantuṃ balaṃ natthi, javo natthi palāyituṃ.
੪੫੧.
451.
‘‘ਅਮੋਘਂ ਦਿવਸਂ ਕਯਿਰਾ, ਅਪ੍ਪੇਨ ਬਹੁਕੇਨ વਾ।
‘‘Amoghaṃ divasaṃ kayirā, appena bahukena vā;
ਯਂ ਯਂ વਿਜਹਤੇ ਰਤ੍ਤਿਂ, ਤਦੂਨਂ ਤਸ੍ਸ ਜੀવਿਤਂ॥
Yaṃ yaṃ vijahate rattiṃ, tadūnaṃ tassa jīvitaṃ.
੪੫੨.
452.
‘‘ਚਰਤੋ ਤਿਟ੍ਠਤੋ વਾਪਿ, ਆਸੀਨਸਯਨਸ੍ਸ વਾ।
‘‘Carato tiṭṭhato vāpi, āsīnasayanassa vā;
ਉਪੇਤਿ ਚਰਿਮਾ ਰਤ੍ਤਿ, ਨ ਤੇ ਕਾਲੋ ਪਮਜ੍ਜਿਤੁ’’ਨ੍ਤਿ॥ –
Upeti carimā ratti, na te kālo pamajjitu’’nti. –
ਇਮਾ ਗਾਥਾ ਅਭਾਸਿ।
Imā gāthā abhāsi.
ਤਤ੍ਥ ਛਨ੍ਨਨ੍ਤਿ ਛਾਦਿਤਂ ਯਥਾਭੂਤਂ ਅવਿવਟਂ ਅਪ੍ਪਕਾਸਿਤਂ ਦੁਚ੍ਚਰਿਤਂ। ਅਤਿવਸ੍ਸਤੀਤਿ ਆਪਤ੍ਤਿવਸ੍ਸਞ੍ਚੇવ ਕਿਲੇਸવਸ੍ਸਞ੍ਚ ਅਤਿવਿਯ વਸ੍ਸਤਿ। ਆਪਤ੍ਤਿਯਾ ਹਿ ਛਾਦਨਂ ਅਲਜ੍ਜਿਭਾવਾਦਿਨਾ ਤਾਦਿਸੋવ, ਛਾਦਨੇਨ ਤਤੋ ਅਞ੍ਞਥਾવ ਪੁਨਪਿ ਤਥਾਰੂਪਂ ਤਤੋ વਾ ਪਾਪਿਟ੍ਠਤਰਂ ਆਪਤ੍ਤਿਂ ਆਪਜ੍ਜੇਯ੍ਯਾਤਿ ਛਾਦਨਂ વਸ੍ਸਨਸ੍ਸ ਕਾਰਣਂ વੁਤ੍ਤਂ। વਿવਟਨ੍ਤਿ ਪਕਾਸਿਤਂ ਅਪ੍ਪਟਿਚ੍ਛਨ੍ਨਂ। ਨਾਤਿવਸ੍ਸਤੀਤਿ ਏਤ੍ਥ ਅਤੀਤਿ ਉਪਸਗ੍ਗਮਤ੍ਤਂ, ਨ વਸ੍ਸਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਅવਸ੍ਸਨਞ੍ਚੇਤ੍ਥ વੁਤ੍ਤવਿਪਰਿਯਾਯੇਨ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ ਚਿਤ੍ਤਸਨ੍ਤਾਨਸ੍ਸ વਿਸੋਧਿਤਤ੍ਤਾ। ਤਸ੍ਮਾਤਿ વੁਤ੍ਤਮੇવਤ੍ਥਂ ਕਾਰਣਭਾવੇਨ ਪਚ੍ਚਾਮਸਤਿ, ਛਨ੍ਨਸ੍ਸ ਦੁਚ੍ਚਰਿਤਸ੍ਸ ਆਪਤ੍ਤਿવਸ੍ਸਾਦੀਨਂ ਅਤਿવਸ੍ਸਨਤੋ વਿવਟਸ੍ਸ ਚ ਅવਸ੍ਸਨਤੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਛਨ੍ਨਂ વਿવਰੇਥਾਤਿ ਪੁਥੁਜ੍ਜਨਭਾવੇਨ ਛਾਦਨਾਧਿਪ੍ਪਾਯੇ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨੇਪਿ ਤਂ ਅਨਨੁવਤ੍ਤਿਤ੍વਾ વਿવਰੇਥ ਆવਿਕਰੇਯ੍ਯ, ਯਥਾਧਮ੍ਮਂ ਪਟਿਕਰੇਯ੍ਯ। ਏવਨ੍ਤਿ વਿવਰਣੇਨ ਯਥਾਧਮ੍ਮਂ ਪਟਿਪਤ੍ਤਿਯਾ। ਤਨ੍ਤਿ ਤਂ ਛਨ੍ਨਂ ਦੁਚ੍ਚਰਿਤਂ। ਨਾਤਿવਸ੍ਸਤਿ ਆਪਤ੍ਤਿવਸ੍ਸਂ ਕਿਲੇਸવਸ੍ਸਞ੍ਚ ਨ વਸ੍ਸਤਿ, ਸੁਦ੍ਧਨ੍ਤੇ ਪੁਗ੍ਗਲਂ ਪਤਿਟ੍ਠਪੇਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ।
Tattha channanti chāditaṃ yathābhūtaṃ avivaṭaṃ appakāsitaṃ duccaritaṃ. Ativassatīti āpattivassañceva kilesavassañca ativiya vassati. Āpattiyā hi chādanaṃ alajjibhāvādinā tādisova, chādanena tato aññathāva punapi tathārūpaṃ tato vā pāpiṭṭhataraṃ āpattiṃ āpajjeyyāti chādanaṃ vassanassa kāraṇaṃ vuttaṃ. Vivaṭanti pakāsitaṃ appaṭicchannaṃ. Nātivassatīti ettha atīti upasaggamattaṃ, na vassatīti attho. Avassanañcettha vuttavipariyāyena veditabbaṃ cittasantānassa visodhitattā. Tasmāti vuttamevatthaṃ kāraṇabhāvena paccāmasati, channassa duccaritassa āpattivassādīnaṃ ativassanato vivaṭassa ca avassanatoti attho. Channaṃ vivarethāti puthujjanabhāvena chādanādhippāye uppannepi taṃ ananuvattitvā vivaretha āvikareyya, yathādhammaṃ paṭikareyya. Evanti vivaraṇena yathādhammaṃ paṭipattiyā. Tanti taṃ channaṃ duccaritaṃ. Nātivassati āpattivassaṃ kilesavassañca na vassati, suddhante puggalaṃ patiṭṭhapetīti attho.
ਇਦਾਨਿ ‘‘ਏਕਂਸੇਨ ਸੀਘਂਯੇવ ਚ ਅਤ੍ਤਾ ਸੋਧੇਤਬ੍ਬੋ, ਅਪ੍ਪਮਾਦੋ ਕਾਤਬ੍ਬੋ’’ਤਿ ਤਸ੍ਸ ਕਾਰਣਂ ਸਂવੇਗવਤ੍ਥੁਂ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਮਚ੍ਚੁਨਾਬ੍ਭਾਹਤੋ ਲੋਕੋ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਤਤ੍ਥ ਮਚ੍ਚੁਨਾਬ੍ਭਾਹਤੋ ਲੋਕੋਤਿ ਅਯਂ ਸਬ੍ਬੋਪਿ ਸਤ੍ਤਲੋਕੋ ਚੋਰੋ વਿਯ ਚੋਰਘਾਤਕੇਨ, ਸਬ੍ਬવਟ੍ਟਨਿਪਾਤਿਨਾ ਮਚ੍ਚੁਨਾ ਮਰਣੇਨ ਅਭਿਹਤੋ, ਨ ਤਸ੍ਸ ਹਤ੍ਥਤੋ ਮੁਚ੍ਚਤਿ। ਜਰਾਯ ਪਰਿવਾਰਿਤੋਤਿ ਅਯਂ ਲੋਕੋ ਉਪ੍ਪਾਦਤੋ ਉਦ੍ਧਂ ਮਰਣੂਪਨਯਨਰਸਾਯ ਜਰਾਯ ਪਰਿવਾਰਿਤੋ ਅਜ੍ਝੋਤ੍ਥਟੋ, ਜਰਾਸਙ੍ਘਾਤਪਰਿਮੁਕ੍ਕੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਤਣ੍ਹਾਸਲ੍ਲੇਨ ਓਤਿਣ੍ਣੋਤਿ ਸਰੀਰਸ੍ਸ ਅਨ੍ਤੋ ਨਿਮੁਗ੍ਗੇਨ વਿਸਪੀਤਖੁਰਪ੍ਪੇਨ વਿਯ ਉਪਾਦਾਨਲਕ੍ਖਣੇਨ ਤਣ੍ਹਾਸਙ੍ਖਾਤੇਨ ਸਲ੍ਲੇਨ ਓਤਿਣ੍ਣੋ ਹਦਯਬ੍ਭਨ੍ਤਰੇ ਓਗਾਲ਼੍ਹੋ। ਤਣ੍ਹਾ ਹਿ ਪੀਲ਼ਾਜਨਨਤੋ ਅਨ੍ਤੋ ਤੁਦਨਤੋ ਦੁਰੁਦ੍ਧਾਰਤੋ ਚ ‘‘ਸਲ੍ਲੋ’’ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਇਚ੍ਛਾਧੂਪਾਯਿਤੋਤਿ ਆਰਮ੍ਮਣਾਭਿਪਤ੍ਥਨਲਕ੍ਖਣਾਯ ਇਚ੍ਛਾਯ ਸਨ੍ਤਾਪਿਤੋ। ਤਂ વਿਸਯਂ ਇਚ੍ਛਨ੍ਤੋ ਹਿ ਪੁਗ੍ਗਲੋ ਯਦਿਚ੍ਛਿਤਂ વਿਸਯਂ ਲਭਨ੍ਤੋ વਾ ਅਲਭਨ੍ਤੋ વਾ ਤਾਯ ਏવ ਅਨੁਦਹਨਲਕ੍ਖਣਾਯ ਇਚ੍ਛਾਯ ਸਨ੍ਤਤ੍ਤੋ ਪਰਿਲ਼ਾਹਪ੍ਪਤ੍ਤੋ ਹੋਤਿ। ਸਦਾਤਿ ਸਬ੍ਬਕਾਲਂ, ਇਦਞ੍ਚ ਪਦਂ ਸਬ੍ਬਪਦੇਸੁ ਯੋਜੇਤਬ੍ਬਂ।
Idāni ‘‘ekaṃsena sīghaṃyeva ca attā sodhetabbo, appamādo kātabbo’’ti tassa kāraṇaṃ saṃvegavatthuṃ dassento ‘‘maccunābbhāhato loko’’tiādimāha. Tattha maccunābbhāhato lokoti ayaṃ sabbopi sattaloko coro viya coraghātakena, sabbavaṭṭanipātinā maccunā maraṇena abhihato, na tassa hatthato muccati. Jarāya parivāritoti ayaṃ loko uppādato uddhaṃ maraṇūpanayanarasāya jarāya parivārito ajjhotthaṭo, jarāsaṅghātaparimukkoti attho. Taṇhāsallena otiṇṇoti sarīrassa anto nimuggena visapītakhurappena viya upādānalakkhaṇena taṇhāsaṅkhātena sallena otiṇṇo hadayabbhantare ogāḷho. Taṇhā hi pīḷājananato anto tudanato duruddhārato ca ‘‘sallo’’ti vuccati. Icchādhūpāyitoti ārammaṇābhipatthanalakkhaṇāya icchāya santāpito. Taṃ visayaṃ icchanto hi puggalo yadicchitaṃ visayaṃ labhanto vā alabhanto vā tāya eva anudahanalakkhaṇāya icchāya santatto pariḷāhappatto hoti. Sadāti sabbakālaṃ, idañca padaṃ sabbapadesu yojetabbaṃ.
ਪਰਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤੋ ਜਰਾਯ ਚਾਤਿ ਨ ਕੇવਲਂ ਮਚ੍ਚੁਨਾ ਅਬ੍ਭਾਹਤੋਯੇવ, ਅਥ ਖੋ ਜਰਾਯ ਚ ਪਰਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤੋ। ਜਰਾਯ ਸਮવਰੁਦ੍ਧੋ ਜਰਾਪਾਕਾਰਪਰਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤੋ, ਨ ਤਂ ਸਮਤਿਕ੍ਕਮਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਹਞ੍ਞਤਿ ਨਿਚ੍ਚਮਤ੍ਤਾਣੋਤਿ ਅਤਾਣੋ ਅਸਰਣੋ ਹੁਤ੍વਾ ਨਿਚ੍ਚਕਾਲਂ ਜਰਾਮਰਣੇਹਿ ਹਞ੍ਞਤਿ વਿਬਾਧੀਯਤਿ। ਯਥਾ ਕਿਂ? ਪਤ੍ਤਦਣ੍ਡੋવ ਤਕ੍ਕਰੋ ਯਥਾ ਤਕ੍ਕਰੋ ਚੋਰੋ ਕਤਾਪਰਾਧੋ વਜ੍ਝਪ੍ਪਤ੍ਤੋ ਅਤਾਣੋ ਰਾਜਾਣਾਯ ਹਞ੍ਞਤਿ, ਏવਮਯਂ ਲੋਕੋ ਜਰਾਮਰਣੇਹੀਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤਿ।
Parikkhitto jarāya cāti na kevalaṃ maccunā abbhāhatoyeva, atha kho jarāya ca parikkhitto. Jarāya samavaruddho jarāpākāraparikkhitto, na taṃ samatikkamatīti attho. Haññati niccamattāṇoti atāṇo asaraṇo hutvā niccakālaṃ jarāmaraṇehi haññati vibādhīyati. Yathā kiṃ? Pattadaṇḍova takkaro yathā takkaro coro katāparādho vajjhappatto atāṇo rājāṇāya haññati, evamayaṃ loko jarāmaraṇehīti dasseti.
ਆਗਚ੍ਛਨ੍ਤਗ੍ਗਿਖਨ੍ਧਾવਾਤਿ ਮਹਾવਨੇ ਡਯ੍ਹਮਾਨੇ ਤਂ ਅਭਿਭવਨ੍ਤਾ ਮਹਨ੍ਤਾ ਅਗ੍ਗਿਕ੍ਖਨ੍ਧਾ વਿਯ ਮਚ੍ਚੁ ਬ੍ਯਾਧਿ ਜਰਾਤਿ ਇਮੇ ਤਯੋ ਅਨੁਦਹਨਟ੍ਠੇਨ ਅਗ੍ਗਿਕ੍ਖਨ੍ਧਾ ਇਮਂ ਸਤ੍ਤਲੋਕਂ ਅਭਿਭવਨ੍ਤਾ ਆਗਚ੍ਛਨ੍ਤਿ , ਤੇਸਂ ਪਨ ਪਟਿਬਲੋ ਹੁਤ੍વਾ ਪਚ੍ਚੁਗ੍ਗਨ੍ਤੁਂ ਅਭਿਭવਿਤੁਂ ਬਲਂ ਉਸ੍ਸਾਹੋ ਨਤ੍ਥਿ, ਇਮਸ੍ਸ ਲੋਕਸ੍ਸ, ਜવੋ ਨਤ੍ਥਿ ਪਲਾਯਿਤੁਂ ਜવਨ੍ਤੇਸੁ, ਅਜ੍ਝੋਤ੍ਥਰਨ੍ਤੇਸੁ। ਯਤ੍ਥ ਤੇ ਨਾਭਿਭવਨ੍ਤਿ, ਪਿਟ੍ਠਿਂ ਦਸ੍ਸੇਤ੍વਾ ਤਤੋ ਪਲਾਯਿਤੁਮ੍ਪਿ ਇਮਸ੍ਸ ਲੋਕਸ੍ਸ ਜਙ੍ਘਾਜવੋ ਨਤ੍ਥਿ, ਏવਂ ਅਤ੍ਤਨਾ ਅਸਮਤ੍ਥੋ ਮਾਯਾਦੀਹਿ ਉਪਾਯੇਹਿ ਅਪ੍ਪਟਿਕਾਰੇ ਤਿવਿਧੇ ਬਲવਤਿ ਪਚ੍ਚਾਮਿਤ੍ਤੇ ਨਿਚ੍ਚੁਪਟ੍ਠਿਤੇ ਕਿਂ ਕਾਤਬ੍ਬਨ੍ਤਿ ਚੇ? ਅਮੋਘਂ ਦਿવਸਂ ਕਯਿਰਾ, ਅਪ੍ਪੇਨ ਬਹੁਕੇਨ વਾਤਿ ਅਪ੍ਪੇਨ ਅਨ੍ਤਮਸੋ ਗਦ੍ਦੂਹਨਮਤ੍ਤਮ੍ਪਿ ਕਾਲਂ ਪવਤ੍ਤਿਤੇਨ ਬਹੁਕੇਨ વਾ ਸਕਲਂ ਅਹੋਰਤ੍ਤਂ ਪવਤ੍ਤਿਤੇਨ વਿਪਸ੍ਸਨਾਮਨਸਿਕਾਰੇਨ ਅਮੋਘਂ ਅવਞ੍ਝਂ ਦਿવਸਂ ਕਰੇਯ੍ਯ, ਯਸ੍ਮਾ ਯਂ ਯਂ વਿਜਹਤੇ ਰਤ੍ਤਿਂ, ਤਦੂਨਂ ਤਸ੍ਸ ਜੀવਿਤਂ ਅਯਂ ਸਤ੍ਤੋ ਯਂ ਯਂ ਰਤ੍ਤਿਂ વਿਜਹਤਿ ਨਾਸੇਤਿ ਖੇਪੇਤਿ, ਤਦੂਨਂ ਤੇਨ ਊਨਂ ਤਸ੍ਸ ਸਤ੍ਤਸ੍ਸ ਜੀવਿਤਂ ਹੋਤਿ। ਏਤੇਨ ਰਤ੍ਤਿਕ੍ਖਯੋ ਨਾਮ ਜੀવਿਤਕ੍ਖਯੋ ਤਸ੍ਸ ਅਨਿવਤ੍ਤਨਤੋਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਤੇਨਾਹ –
Āgacchantaggikhandhāvāti mahāvane ḍayhamāne taṃ abhibhavantā mahantā aggikkhandhā viya maccu byādhi jarāti ime tayo anudahanaṭṭhena aggikkhandhā imaṃ sattalokaṃ abhibhavantā āgacchanti , tesaṃ pana paṭibalo hutvā paccuggantuṃ abhibhavituṃ balaṃ ussāho natthi, imassa lokassa, javo natthi palāyituṃ javantesu, ajjhottharantesu. Yattha te nābhibhavanti, piṭṭhiṃ dassetvā tato palāyitumpi imassa lokassa jaṅghājavo natthi, evaṃ attanā asamattho māyādīhi upāyehi appaṭikāre tividhe balavati paccāmitte niccupaṭṭhite kiṃ kātabbanti ce? Amoghaṃdivasaṃ kayirā, appena bahukena vāti appena antamaso gaddūhanamattampi kālaṃ pavattitena bahukena vā sakalaṃ ahorattaṃ pavattitena vipassanāmanasikārena amoghaṃ avañjhaṃ divasaṃ kareyya, yasmā yaṃ yaṃ vijahate rattiṃ, tadūnaṃ tassa jīvitaṃ ayaṃ satto yaṃ yaṃ rattiṃ vijahati nāseti khepeti, tadūnaṃ tena ūnaṃ tassa sattassa jīvitaṃ hoti. Etena rattikkhayo nāma jīvitakkhayo tassa anivattanatoti dasseti. Tenāha –
‘‘ਯਮੇਕਰਤ੍ਤਿਂ ਪਠਮਂ, ਗਬ੍ਭੇ વਸਤਿ ਮਾਣવੋ।
‘‘Yamekarattiṃ paṭhamaṃ, gabbhe vasati māṇavo;
ਅਬ੍ਭੁਟ੍ਠਿਤੋવ ਸੋ ਯਾਤਿ, ਸ ਗਚ੍ਛਂ ਨ ਨਿવਤ੍ਤਤੀ’’ਤਿ॥ (ਜਾ॰ ੧.੧੫.੩੬੩)।
Abbhuṭṭhitova so yāti, sa gacchaṃ na nivattatī’’ti. (jā. 1.15.363);
ਨ ਕੇવਲਂ ਰਤ੍ਤਿવਸੇਨੇવ, ਅਥ ਖੋ ਇਰਿਯਾਪਥવਸੇਨਾਪਿ ਜੀવਿਤਕ੍ਖਯੋ ਉਪਧਾਰੇਤਬ੍ਬੋਤਿ ਆਹ ‘‘ਚਰਤੋ’’ਤਿਆਦਿ। ਚਰਤੋਤਿ ਗਚ੍ਛਨ੍ਤਸ੍ਸ। ਤਿਟ੍ਠਤੋਤਿ ਠਿਤਂ ਕਪ੍ਪੇਨ੍ਤਸ੍ਸ। ਆਸੀਨਸਯਨਸ੍ਸ વਾਤਿ ਆਸੀਨਸ੍ਸ ਸਯਨਸ੍ਸ વਾ, ਨਿਸਿਨ੍ਨਸ੍ਸ ਨਿਪਜ੍ਜਨ੍ਤਸ੍ਸ વਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ‘‘ਆਸੀਦਨ’’ਨ੍ਤਿਪਿ ਪਠਨ੍ਤਿ, ਤਤ੍ਥ ਸਾਮਿਅਤ੍ਥੇ ਉਪਯੋਗવਚਨਂ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ। ਉਪੇਤਿ ਚਰਿਮਾ ਰਤ੍ਤੀਤਿ ਚਰਿਮਕਚਿਤ੍ਤਸਹਿਤਾ ਰਤ੍ਤਿ ਉਪਗਚ੍ਛਤਿ, ਰਤ੍ਤਿਗ੍ਗਹਣਞ੍ਚੇਤ੍ਥ ਦੇਸਨਾਸੀਸਮਤ੍ਤਂ। ਗਮਨਾਦੀਸੁ ਯੇਨ ਕੇਨਚਿ ਇਰਿਯਾਪਥੇਨ ਸਮਙ੍ਗੀਭੂਤਸ੍ਸ ਚਰਿਮਕਾਲੋਯੇવ, ਤੇਨੇવਸ੍ਸ ਇਰਿਯਾਪਥਕ੍ਖਣਾ ਜੀવਿਤਂ ਖੇਪੇਤ੍વਾ ਏવ ਗਚ੍ਛਨ੍ਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਨ ਤੇ ਕਾਲੋ ਪਮਜ੍ਜਿਤੁਂ ਨਾਯਂ ਤੁਯ੍ਹਂ ਪਮਾਦਂ ਆਪਜ੍ਜਿਤੁਂ ਕਾਲੋ ‘‘ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਨਾਮ ਕਾਲੇ ਮਰਣਂ ਨ ਹੋਤੀ’’ਤਿ ਅવਿਦਿਤਤ੍ਤਾ। વੁਤ੍ਤਂ ਹਿ –
Na kevalaṃ rattivaseneva, atha kho iriyāpathavasenāpi jīvitakkhayo upadhāretabboti āha ‘‘carato’’tiādi. Caratoti gacchantassa. Tiṭṭhatoti ṭhitaṃ kappentassa. Āsīnasayanassa vāti āsīnassa sayanassa vā, nisinnassa nipajjantassa vāti attho. ‘‘Āsīdana’’ntipi paṭhanti, tattha sāmiatthe upayogavacanaṃ daṭṭhabbaṃ. Upeti carimā rattīti carimakacittasahitā ratti upagacchati, rattiggahaṇañcettha desanāsīsamattaṃ. Gamanādīsu yena kenaci iriyāpathena samaṅgībhūtassa carimakāloyeva, tenevassa iriyāpathakkhaṇā jīvitaṃ khepetvā eva gacchanti, tasmā na te kālo pamajjituṃ nāyaṃ tuyhaṃ pamādaṃ āpajjituṃ kālo ‘‘imasmiṃ nāma kāle maraṇaṃ na hotī’’ti aviditattā. Vuttaṃ hi –
‘‘ਅਨਿਮਿਤ੍ਤਮਨਞ੍ਞਾਤਂ, ਮਚ੍ਚਾਨਂ ਇਧ ਜੀવਿਤਂ।
‘‘Animittamanaññātaṃ, maccānaṃ idha jīvitaṃ;
ਕਸਿਰਞ੍ਚ ਪਰਿਤ੍ਤਞ੍ਚ, ਤਞ੍ਚ ਦੁਕ੍ਖੇਨ ਸਂਯੁਤ’’ਨ੍ਤਿ॥ (ਸੁ॰ ਨਿ॰ ੫੭੯)।
Kasirañca parittañca, tañca dukkhena saṃyuta’’nti. (su. ni. 579);
ਤਸ੍ਮਾ ਏવਂ ਅਤ੍ਤਾਨਂ ਓવਦਿਤ੍વਾ ਅਪ੍ਪਮਤ੍ਤੇਨ ਤੀਸੁ ਸਿਕ੍ਖਾਸੁ ਅਨੁਯੋਗੋ ਕਾਤਬ੍ਬੋਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ।
Tasmā evaṃ attānaṃ ovaditvā appamattena tīsu sikkhāsu anuyogo kātabboti adhippāyo.
ਸਿਰਿਮਣ੍ਡਤ੍ਥੇਰਗਾਥਾવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।
Sirimaṇḍattheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ਤਿਪਿਟਕ (ਮੂਲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ਸੁਤ੍ਤਪਿਟਕ • Suttapiṭaka / ਖੁਦ੍ਦਕਨਿਕਾਯ • Khuddakanikāya / ਥੇਰਗਾਥਾਪਾਲ਼ਿ • Theragāthāpāḷi / ੧੩. ਸਿਰਿਮਣ੍ਡਤ੍ਥੇਰਗਾਥਾ • 13. Sirimaṇḍattheragāthā