Library / Tipiṭaka / തിപിടക • Tipiṭaka / ഥേരഗാഥാ-അട്ഠകഥാ • Theragāthā-aṭṭhakathā |
൧൩. സിരിമണ്ഡത്ഥേരഗാഥാവണ്ണനാ
13. Sirimaṇḍattheragāthāvaṇṇanā
ഛന്നമതിവസ്സതീതിആദികാ ആയസ്മതോ സിരിമണ്ഡത്ഥേരസ്സ ഗാഥാ. കാ ഉപ്പത്തി? അയമ്പി പുരിമബുദ്ധേസു കതാധികാരോ തത്ഥ തത്ഥ ഭവേ പുഞ്ഞാനി ഉപചിനിത്വാ ഇമസ്മിം ബുദ്ധുപ്പാദേ സംസുമാരഗിരേ ബ്രാഹ്മണകുലേ നിബ്ബത്തിത്വാ സിരിമണ്ഡോതി ലദ്ധനാമോ വയപ്പത്തോ ഭേസകലാവനേ ഭഗവതി വിഹരന്തേ സത്ഥാരം ഉപസങ്കമിത്വാ ധമ്മം സുത്വാ പടിലദ്ധസദ്ധോ പബ്ബജിത്വാ ലദ്ധൂപസമ്പദോ സമണധമ്മം കരോന്തോ ഏകസ്മിം ഉപോസഥദിവസേ പാതിമോക്ഖുദ്ദേസട്ഠാനേ നിസിന്നോ നിദാനുദ്ദേസസ്സ പരിയോസാനേ ‘‘ആവികതാ ഹിസ്സ ഫാസു ഹോതീ’’തി (മഹാവ॰ ൧൩൪) പാളിയാ അത്ഥം ഉപധാരേന്തോ ആപന്നം ആപത്തിം അനാവികത്വാ പടിച്ഛാദേന്തോ ഉപരൂപരി ആപത്തിയോ ആപജ്ജതി, തേനസ്സ ന ഫാസു ഹോതി, ആവികത്വാ പന യഥാധമ്മം പടികരോന്തസ്സ ഫാസു ഹോതീതി ഇമമത്ഥം മനസി കത്വാ ‘‘അഹോ സത്ഥു സാസനം സുവിസുദ്ധ’’ന്തി ലദ്ധപ്പസാദോ തഥാ ഉപ്പന്നം പീതിം വിക്ഖമ്ഭേത്വാ വിപസ്സനം വഡ്ഢേത്വാ അരഹത്തം പത്വാ അത്തനോ പടിപത്തിം പച്ചവേക്ഖിത്വാ പസന്നമാനസോ ഭിക്ഖൂനം ഓവാദം ദേന്തോ –
Channamativassatītiādikā āyasmato sirimaṇḍattherassa gāthā. Kā uppatti? Ayampi purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave puññāni upacinitvā imasmiṃ buddhuppāde saṃsumāragire brāhmaṇakule nibbattitvā sirimaṇḍoti laddhanāmo vayappatto bhesakalāvane bhagavati viharante satthāraṃ upasaṅkamitvā dhammaṃ sutvā paṭiladdhasaddho pabbajitvā laddhūpasampado samaṇadhammaṃ karonto ekasmiṃ uposathadivase pātimokkhuddesaṭṭhāne nisinno nidānuddesassa pariyosāne ‘‘āvikatā hissa phāsu hotī’’ti (mahāva. 134) pāḷiyā atthaṃ upadhārento āpannaṃ āpattiṃ anāvikatvā paṭicchādento uparūpari āpattiyo āpajjati, tenassa na phāsu hoti, āvikatvā pana yathādhammaṃ paṭikarontassa phāsu hotīti imamatthaṃ manasi katvā ‘‘aho satthu sāsanaṃ suvisuddha’’nti laddhappasādo tathā uppannaṃ pītiṃ vikkhambhetvā vipassanaṃ vaḍḍhetvā arahattaṃ patvā attano paṭipattiṃ paccavekkhitvā pasannamānaso bhikkhūnaṃ ovādaṃ dento –
൪൪൭.
447.
‘‘ഛന്നമതിവസ്സതി, വിവടം നാതിവസ്സതി;
‘‘Channamativassati, vivaṭaṃ nātivassati;
തസ്മാ ഛന്നം വിവരേഥ, ഏവം തം നാതിവസ്സതി.
Tasmā channaṃ vivaretha, evaṃ taṃ nātivassati.
൪൪൮.
448.
‘‘മച്ചുനാബ്ഭാഹതോ ലോകോ, ജരായ പരിവാരിതോ;
‘‘Maccunābbhāhato loko, jarāya parivārito;
തണ്ഹാസല്ലേന ഓതിണ്ണോ, ഇച്ഛാധൂപായിതോ സദാ. (സം॰ നി॰ ൧.൬൬);
Taṇhāsallena otiṇṇo, icchādhūpāyito sadā. (saṃ. ni. 1.66);
൪൪൯.
449.
‘‘മച്ചുനാബ്ഭാഹതോ ലോകോ, പരിക്ഖിത്തോ ജരായ ച;
‘‘Maccunābbhāhato loko, parikkhitto jarāya ca;
ഹഞ്ഞതി നിച്ചമത്താണോ, പത്തദണ്ഡോവ തക്കരോ.
Haññati niccamattāṇo, pattadaṇḍova takkaro.
൪൫൦.
450.
‘‘ആഗച്ഛന്തഗ്ഗിഖന്ധാവ, മച്ചു ബ്യാധി ജരാ തയോ;
‘‘Āgacchantaggikhandhāva, maccu byādhi jarā tayo;
പച്ചുഗ്ഗന്തും ബലം നത്ഥി, ജവോ നത്ഥി പലായിതും.
Paccuggantuṃ balaṃ natthi, javo natthi palāyituṃ.
൪൫൧.
451.
‘‘അമോഘം ദിവസം കയിരാ, അപ്പേന ബഹുകേന വാ;
‘‘Amoghaṃ divasaṃ kayirā, appena bahukena vā;
യം യം വിജഹതേ രത്തിം, തദൂനം തസ്സ ജീവിതം.
Yaṃ yaṃ vijahate rattiṃ, tadūnaṃ tassa jīvitaṃ.
൪൫൨.
452.
‘‘ചരതോ തിട്ഠതോ വാപി, ആസീനസയനസ്സ വാ;
‘‘Carato tiṭṭhato vāpi, āsīnasayanassa vā;
ഉപേതി ചരിമാ രത്തി, ന തേ കാലോ പമജ്ജിതു’’ന്തി. –
Upeti carimā ratti, na te kālo pamajjitu’’nti. –
ഇമാ ഗാഥാ അഭാസി.
Imā gāthā abhāsi.
തത്ഥ ഛന്നന്തി ഛാദിതം യഥാഭൂതം അവിവടം അപ്പകാസിതം ദുച്ചരിതം. അതിവസ്സതീതി ആപത്തിവസ്സഞ്ചേവ കിലേസവസ്സഞ്ച അതിവിയ വസ്സതി. ആപത്തിയാ ഹി ഛാദനം അലജ്ജിഭാവാദിനാ താദിസോവ, ഛാദനേന തതോ അഞ്ഞഥാവ പുനപി തഥാരൂപം തതോ വാ പാപിട്ഠതരം ആപത്തിം ആപജ്ജേയ്യാതി ഛാദനം വസ്സനസ്സ കാരണം വുത്തം. വിവടന്തി പകാസിതം അപ്പടിച്ഛന്നം. നാതിവസ്സതീതി ഏത്ഥ അതീതി ഉപസഗ്ഗമത്തം, ന വസ്സതീതി അത്ഥോ. അവസ്സനഞ്ചേത്ഥ വുത്തവിപരിയായേന വേദിതബ്ബം ചിത്തസന്താനസ്സ വിസോധിതത്താ. തസ്മാതി വുത്തമേവത്ഥം കാരണഭാവേന പച്ചാമസതി, ഛന്നസ്സ ദുച്ചരിതസ്സ ആപത്തിവസ്സാദീനം അതിവസ്സനതോ വിവടസ്സ ച അവസ്സനതോതി അത്ഥോ. ഛന്നം വിവരേഥാതി പുഥുജ്ജനഭാവേന ഛാദനാധിപ്പായേ ഉപ്പന്നേപി തം അനനുവത്തിത്വാ വിവരേഥ ആവികരേയ്യ, യഥാധമ്മം പടികരേയ്യ. ഏവന്തി വിവരണേന യഥാധമ്മം പടിപത്തിയാ. തന്തി തം ഛന്നം ദുച്ചരിതം. നാതിവസ്സതി ആപത്തിവസ്സം കിലേസവസ്സഞ്ച ന വസ്സതി, സുദ്ധന്തേ പുഗ്ഗലം പതിട്ഠപേതീതി അത്ഥോ.
Tattha channanti chāditaṃ yathābhūtaṃ avivaṭaṃ appakāsitaṃ duccaritaṃ. Ativassatīti āpattivassañceva kilesavassañca ativiya vassati. Āpattiyā hi chādanaṃ alajjibhāvādinā tādisova, chādanena tato aññathāva punapi tathārūpaṃ tato vā pāpiṭṭhataraṃ āpattiṃ āpajjeyyāti chādanaṃ vassanassa kāraṇaṃ vuttaṃ. Vivaṭanti pakāsitaṃ appaṭicchannaṃ. Nātivassatīti ettha atīti upasaggamattaṃ, na vassatīti attho. Avassanañcettha vuttavipariyāyena veditabbaṃ cittasantānassa visodhitattā. Tasmāti vuttamevatthaṃ kāraṇabhāvena paccāmasati, channassa duccaritassa āpattivassādīnaṃ ativassanato vivaṭassa ca avassanatoti attho. Channaṃ vivarethāti puthujjanabhāvena chādanādhippāye uppannepi taṃ ananuvattitvā vivaretha āvikareyya, yathādhammaṃ paṭikareyya. Evanti vivaraṇena yathādhammaṃ paṭipattiyā. Tanti taṃ channaṃ duccaritaṃ. Nātivassati āpattivassaṃ kilesavassañca na vassati, suddhante puggalaṃ patiṭṭhapetīti attho.
ഇദാനി ‘‘ഏകംസേന സീഘംയേവ ച അത്താ സോധേതബ്ബോ, അപ്പമാദോ കാതബ്ബോ’’തി തസ്സ കാരണം സംവേഗവത്ഥും ദസ്സേന്തോ ‘‘മച്ചുനാബ്ഭാഹതോ ലോകോ’’തിആദിമാഹ. തത്ഥ മച്ചുനാബ്ഭാഹതോ ലോകോതി അയം സബ്ബോപി സത്തലോകോ ചോരോ വിയ ചോരഘാതകേന, സബ്ബവട്ടനിപാതിനാ മച്ചുനാ മരണേന അഭിഹതോ, ന തസ്സ ഹത്ഥതോ മുച്ചതി. ജരായ പരിവാരിതോതി അയം ലോകോ ഉപ്പാദതോ ഉദ്ധം മരണൂപനയനരസായ ജരായ പരിവാരിതോ അജ്ഝോത്ഥടോ, ജരാസങ്ഘാതപരിമുക്കോതി അത്ഥോ. തണ്ഹാസല്ലേന ഓതിണ്ണോതി സരീരസ്സ അന്തോ നിമുഗ്ഗേന വിസപീതഖുരപ്പേന വിയ ഉപാദാനലക്ഖണേന തണ്ഹാസങ്ഖാതേന സല്ലേന ഓതിണ്ണോ ഹദയബ്ഭന്തരേ ഓഗാള്ഹോ. തണ്ഹാ ഹി പീളാജനനതോ അന്തോ തുദനതോ ദുരുദ്ധാരതോ ച ‘‘സല്ലോ’’തി വുച്ചതി. ഇച്ഛാധൂപായിതോതി ആരമ്മണാഭിപത്ഥനലക്ഖണായ ഇച്ഛായ സന്താപിതോ. തം വിസയം ഇച്ഛന്തോ ഹി പുഗ്ഗലോ യദിച്ഛിതം വിസയം ലഭന്തോ വാ അലഭന്തോ വാ തായ ഏവ അനുദഹനലക്ഖണായ ഇച്ഛായ സന്തത്തോ പരിളാഹപ്പത്തോ ഹോതി. സദാതി സബ്ബകാലം, ഇദഞ്ച പദം സബ്ബപദേസു യോജേതബ്ബം.
Idāni ‘‘ekaṃsena sīghaṃyeva ca attā sodhetabbo, appamādo kātabbo’’ti tassa kāraṇaṃ saṃvegavatthuṃ dassento ‘‘maccunābbhāhato loko’’tiādimāha. Tattha maccunābbhāhato lokoti ayaṃ sabbopi sattaloko coro viya coraghātakena, sabbavaṭṭanipātinā maccunā maraṇena abhihato, na tassa hatthato muccati. Jarāya parivāritoti ayaṃ loko uppādato uddhaṃ maraṇūpanayanarasāya jarāya parivārito ajjhotthaṭo, jarāsaṅghātaparimukkoti attho. Taṇhāsallena otiṇṇoti sarīrassa anto nimuggena visapītakhurappena viya upādānalakkhaṇena taṇhāsaṅkhātena sallena otiṇṇo hadayabbhantare ogāḷho. Taṇhā hi pīḷājananato anto tudanato duruddhārato ca ‘‘sallo’’ti vuccati. Icchādhūpāyitoti ārammaṇābhipatthanalakkhaṇāya icchāya santāpito. Taṃ visayaṃ icchanto hi puggalo yadicchitaṃ visayaṃ labhanto vā alabhanto vā tāya eva anudahanalakkhaṇāya icchāya santatto pariḷāhappatto hoti. Sadāti sabbakālaṃ, idañca padaṃ sabbapadesu yojetabbaṃ.
പരിക്ഖിത്തോ ജരായ ചാതി ന കേവലം മച്ചുനാ അബ്ഭാഹതോയേവ, അഥ ഖോ ജരായ ച പരിക്ഖിത്തോ. ജരായ സമവരുദ്ധോ ജരാപാകാരപരിക്ഖിത്തോ, ന തം സമതിക്കമതീതി അത്ഥോ. ഹഞ്ഞതി നിച്ചമത്താണോതി അതാണോ അസരണോ ഹുത്വാ നിച്ചകാലം ജരാമരണേഹി ഹഞ്ഞതി വിബാധീയതി. യഥാ കിം? പത്തദണ്ഡോവ തക്കരോ യഥാ തക്കരോ ചോരോ കതാപരാധോ വജ്ഝപ്പത്തോ അതാണോ രാജാണായ ഹഞ്ഞതി, ഏവമയം ലോകോ ജരാമരണേഹീതി ദസ്സേതി.
Parikkhitto jarāya cāti na kevalaṃ maccunā abbhāhatoyeva, atha kho jarāya ca parikkhitto. Jarāya samavaruddho jarāpākāraparikkhitto, na taṃ samatikkamatīti attho. Haññati niccamattāṇoti atāṇo asaraṇo hutvā niccakālaṃ jarāmaraṇehi haññati vibādhīyati. Yathā kiṃ? Pattadaṇḍova takkaro yathā takkaro coro katāparādho vajjhappatto atāṇo rājāṇāya haññati, evamayaṃ loko jarāmaraṇehīti dasseti.
ആഗച്ഛന്തഗ്ഗിഖന്ധാവാതി മഹാവനേ ഡയ്ഹമാനേ തം അഭിഭവന്താ മഹന്താ അഗ്ഗിക്ഖന്ധാ വിയ മച്ചു ബ്യാധി ജരാതി ഇമേ തയോ അനുദഹനട്ഠേന അഗ്ഗിക്ഖന്ധാ ഇമം സത്തലോകം അഭിഭവന്താ ആഗച്ഛന്തി , തേസം പന പടിബലോ ഹുത്വാ പച്ചുഗ്ഗന്തും അഭിഭവിതും ബലം ഉസ്സാഹോ നത്ഥി, ഇമസ്സ ലോകസ്സ, ജവോ നത്ഥി പലായിതും ജവന്തേസു, അജ്ഝോത്ഥരന്തേസു. യത്ഥ തേ നാഭിഭവന്തി, പിട്ഠിം ദസ്സേത്വാ തതോ പലായിതുമ്പി ഇമസ്സ ലോകസ്സ ജങ്ഘാജവോ നത്ഥി, ഏവം അത്തനാ അസമത്ഥോ മായാദീഹി ഉപായേഹി അപ്പടികാരേ തിവിധേ ബലവതി പച്ചാമിത്തേ നിച്ചുപട്ഠിതേ കിം കാതബ്ബന്തി ചേ? അമോഘം ദിവസം കയിരാ, അപ്പേന ബഹുകേന വാതി അപ്പേന അന്തമസോ ഗദ്ദൂഹനമത്തമ്പി കാലം പവത്തിതേന ബഹുകേന വാ സകലം അഹോരത്തം പവത്തിതേന വിപസ്സനാമനസികാരേന അമോഘം അവഞ്ഝം ദിവസം കരേയ്യ, യസ്മാ യം യം വിജഹതേ രത്തിം, തദൂനം തസ്സ ജീവിതം അയം സത്തോ യം യം രത്തിം വിജഹതി നാസേതി ഖേപേതി, തദൂനം തേന ഊനം തസ്സ സത്തസ്സ ജീവിതം ഹോതി. ഏതേന രത്തിക്ഖയോ നാമ ജീവിതക്ഖയോ തസ്സ അനിവത്തനതോതി ദസ്സേതി. തേനാഹ –
Āgacchantaggikhandhāvāti mahāvane ḍayhamāne taṃ abhibhavantā mahantā aggikkhandhā viya maccu byādhi jarāti ime tayo anudahanaṭṭhena aggikkhandhā imaṃ sattalokaṃ abhibhavantā āgacchanti , tesaṃ pana paṭibalo hutvā paccuggantuṃ abhibhavituṃ balaṃ ussāho natthi, imassa lokassa, javo natthi palāyituṃ javantesu, ajjhottharantesu. Yattha te nābhibhavanti, piṭṭhiṃ dassetvā tato palāyitumpi imassa lokassa jaṅghājavo natthi, evaṃ attanā asamattho māyādīhi upāyehi appaṭikāre tividhe balavati paccāmitte niccupaṭṭhite kiṃ kātabbanti ce? Amoghaṃdivasaṃ kayirā, appena bahukena vāti appena antamaso gaddūhanamattampi kālaṃ pavattitena bahukena vā sakalaṃ ahorattaṃ pavattitena vipassanāmanasikārena amoghaṃ avañjhaṃ divasaṃ kareyya, yasmā yaṃ yaṃ vijahate rattiṃ, tadūnaṃ tassa jīvitaṃ ayaṃ satto yaṃ yaṃ rattiṃ vijahati nāseti khepeti, tadūnaṃ tena ūnaṃ tassa sattassa jīvitaṃ hoti. Etena rattikkhayo nāma jīvitakkhayo tassa anivattanatoti dasseti. Tenāha –
‘‘യമേകരത്തിം പഠമം, ഗബ്ഭേ വസതി മാണവോ;
‘‘Yamekarattiṃ paṭhamaṃ, gabbhe vasati māṇavo;
അബ്ഭുട്ഠിതോവ സോ യാതി, സ ഗച്ഛം ന നിവത്തതീ’’തി. (ജാ॰ ൧.൧൫.൩൬൩);
Abbhuṭṭhitova so yāti, sa gacchaṃ na nivattatī’’ti. (jā. 1.15.363);
ന കേവലം രത്തിവസേനേവ, അഥ ഖോ ഇരിയാപഥവസേനാപി ജീവിതക്ഖയോ ഉപധാരേതബ്ബോതി ആഹ ‘‘ചരതോ’’തിആദി. ചരതോതി ഗച്ഛന്തസ്സ. തിട്ഠതോതി ഠിതം കപ്പേന്തസ്സ. ആസീനസയനസ്സ വാതി ആസീനസ്സ സയനസ്സ വാ, നിസിന്നസ്സ നിപജ്ജന്തസ്സ വാതി അത്ഥോ. ‘‘ആസീദന’’ന്തിപി പഠന്തി, തത്ഥ സാമിഅത്ഥേ ഉപയോഗവചനം ദട്ഠബ്ബം. ഉപേതി ചരിമാ രത്തീതി ചരിമകചിത്തസഹിതാ രത്തി ഉപഗച്ഛതി, രത്തിഗ്ഗഹണഞ്ചേത്ഥ ദേസനാസീസമത്തം. ഗമനാദീസു യേന കേനചി ഇരിയാപഥേന സമങ്ഗീഭൂതസ്സ ചരിമകാലോയേവ, തേനേവസ്സ ഇരിയാപഥക്ഖണാ ജീവിതം ഖേപേത്വാ ഏവ ഗച്ഛന്തി, തസ്മാ ന തേ കാലോ പമജ്ജിതും നായം തുയ്ഹം പമാദം ആപജ്ജിതും കാലോ ‘‘ഇമസ്മിം നാമ കാലേ മരണം ന ഹോതീ’’തി അവിദിതത്താ. വുത്തം ഹി –
Na kevalaṃ rattivaseneva, atha kho iriyāpathavasenāpi jīvitakkhayo upadhāretabboti āha ‘‘carato’’tiādi. Caratoti gacchantassa. Tiṭṭhatoti ṭhitaṃ kappentassa. Āsīnasayanassa vāti āsīnassa sayanassa vā, nisinnassa nipajjantassa vāti attho. ‘‘Āsīdana’’ntipi paṭhanti, tattha sāmiatthe upayogavacanaṃ daṭṭhabbaṃ. Upeti carimā rattīti carimakacittasahitā ratti upagacchati, rattiggahaṇañcettha desanāsīsamattaṃ. Gamanādīsu yena kenaci iriyāpathena samaṅgībhūtassa carimakāloyeva, tenevassa iriyāpathakkhaṇā jīvitaṃ khepetvā eva gacchanti, tasmā na te kālo pamajjituṃ nāyaṃ tuyhaṃ pamādaṃ āpajjituṃ kālo ‘‘imasmiṃ nāma kāle maraṇaṃ na hotī’’ti aviditattā. Vuttaṃ hi –
‘‘അനിമിത്തമനഞ്ഞാതം, മച്ചാനം ഇധ ജീവിതം;
‘‘Animittamanaññātaṃ, maccānaṃ idha jīvitaṃ;
കസിരഞ്ച പരിത്തഞ്ച, തഞ്ച ദുക്ഖേന സംയുത’’ന്തി. (സു॰ നി॰ ൫൭൯);
Kasirañca parittañca, tañca dukkhena saṃyuta’’nti. (su. ni. 579);
തസ്മാ ഏവം അത്താനം ഓവദിത്വാ അപ്പമത്തേന തീസു സിക്ഖാസു അനുയോഗോ കാതബ്ബോതി അധിപ്പായോ.
Tasmā evaṃ attānaṃ ovaditvā appamattena tīsu sikkhāsu anuyogo kātabboti adhippāyo.
സിരിമണ്ഡത്ഥേരഗാഥാവണ്ണനാ നിട്ഠിതാ.
Sirimaṇḍattheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
തിപിടക (മൂല) • Tipiṭaka (Mūla) / സുത്തപിടക • Suttapiṭaka / ഖുദ്ദകനികായ • Khuddakanikāya / ഥേരഗാഥാപാളി • Theragāthāpāḷi / ൧൩. സിരിമണ്ഡത്ഥേരഗാഥാ • 13. Sirimaṇḍattheragāthā