Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / විමානවත්ථු-අට්ඨකථා • Vimānavatthu-aṭṭhakathā |
16. සිරිමාවිමානවණ්ණනා
16. Sirimāvimānavaṇṇanā
යුත්තා ච තෙ පරමඅලඞ්කතා හයාති සිරිමාවිමානං. තස්ස කා උප්පත්ති? භගවා රාජගහෙ විහරති වෙළුවනෙ කලන්දකනිවාපෙ. තෙන ච සමයෙන හෙට්ඨා අනන්තරවත්ථුම්හි වුත්තා සිරිමා ගණිකා සොතාපත්තිඵලස්ස අධිගතත්තා විස්සජ්ජිතකිලිට්ඨකම්මන්තා හුත්වා සඞ්ඝස්ස අට්ඨ සලාකභත්තානි පට්ඨපෙසි. ආදිතො පට්ඨාය නිබද්ධං අට්ඨ භික්ඛූ ගෙහං ආගච්ඡන්ති. සා ‘‘සප්පිං ගණ්හථ ඛීරං ගණ්හථා’’තිආදීනි වත්වා තෙසං පත්තෙ පූරෙති, එකෙන ලද්ධං තිණ්ණම්පි චතුන්නම්පි පහොති, දෙවසිකං සොළසකහාපණපරිබ්බයෙන පිණ්ඩපාතො දීයති. අථෙකදිවසං එකො භික්ඛු තස්සා ගෙහෙ අට්ඨකභත්තං භුඤ්ජිත්වා තියොජනමත්ථකෙ එකං විහාරං අගමාසි. අථ නං සායං ථෙරුපට්ඨානෙ නිසින්නං පුච්ඡිංසු, ‘‘ආවුසො, කහං භික්ඛං ගහෙත්වා ඉධාගතොසී’’ති? ‘‘සිරිමාය අට්ඨකභත්තං මෙ භුත්ත’’න්ති. ‘‘තං මනාපං කත්වා දෙති, ආවුසො’’ති. ‘‘න සක්කා තස්සා භත්තං වණ්ණෙතුං, අතිපණීතං කත්වා දෙති, එකෙන ලද්ධං තිණ්ණම්පි චතුන්නම්පි පහොති, තස්සා පන දෙය්යධම්මතොපි දස්සනමෙව උත්තරිතරං’’. සා හි ඉත්ථී එවරූපා ච එවරූපා චාති තස්සා ගුණෙ කථෙසි.
Yuttā ca te paramaalaṅkatā hayāti sirimāvimānaṃ. Tassa kā uppatti? Bhagavā rājagahe viharati veḷuvane kalandakanivāpe. Tena ca samayena heṭṭhā anantaravatthumhi vuttā sirimā gaṇikā sotāpattiphalassa adhigatattā vissajjitakiliṭṭhakammantā hutvā saṅghassa aṭṭha salākabhattāni paṭṭhapesi. Ādito paṭṭhāya nibaddhaṃ aṭṭha bhikkhū gehaṃ āgacchanti. Sā ‘‘sappiṃ gaṇhatha khīraṃ gaṇhathā’’tiādīni vatvā tesaṃ patte pūreti, ekena laddhaṃ tiṇṇampi catunnampi pahoti, devasikaṃ soḷasakahāpaṇaparibbayena piṇḍapāto dīyati. Athekadivasaṃ eko bhikkhu tassā gehe aṭṭhakabhattaṃ bhuñjitvā tiyojanamatthake ekaṃ vihāraṃ agamāsi. Atha naṃ sāyaṃ therupaṭṭhāne nisinnaṃ pucchiṃsu, ‘‘āvuso, kahaṃ bhikkhaṃ gahetvā idhāgatosī’’ti? ‘‘Sirimāya aṭṭhakabhattaṃ me bhutta’’nti. ‘‘Taṃ manāpaṃ katvā deti, āvuso’’ti. ‘‘Na sakkā tassā bhattaṃ vaṇṇetuṃ, atipaṇītaṃ katvā deti, ekena laddhaṃ tiṇṇampi catunnampi pahoti, tassā pana deyyadhammatopi dassanameva uttaritaraṃ’’. Sā hi itthī evarūpā ca evarūpā cāti tassā guṇe kathesi.
අථෙකො භික්ඛු තස්සා ගුණකථං සුත්වා අදිස්වාපි සවනෙනෙව සිනෙහං උප්පාදෙත්වා ‘‘මයා තත්ථ ගන්ත්වා තං දට්ඨුං වට්ටතී’’ති අත්තනො වස්සග්ගං කථෙත්වා තං භික්ඛුං ඨිතිකං පුච්ඡිත්වා ‘‘ස්වෙ, ආවුසො, තස්මිං ගෙහෙ ත්වං සඞ්ඝත්ථෙරො හුත්වා අට්ඨකභත්තං ලභිස්සසී’’ති සුත්වා තඞ්ඛණඤ්ඤෙව පත්තචීවරමාදාය පක්කන්තො පාතොව අරුණෙ උග්ගච්ඡන්තෙ සලාකග්ගං පවිසිත්වා ඨිතො සඞ්ඝත්ථෙරො හුත්වා තස්සා ගෙහෙ අට්ඨකභත්තං ලභි. යො පන සො භික්ඛු හිය්යො භුඤ්ජිත්වා පක්කාමි, තස්ස ගතවෙලායමෙවස්සා සරීරෙ රොගො උප්පජ්ජි. තස්මා ආභරණානි ඔමුඤ්චිත්වා නිපජ්ජි. අථස්සා දාසියො අට්ඨකභත්තං ලභිතුං ආගතෙ භික්ඛූ දිස්වා ආරොචෙසුං. සා ගන්ත්වා සහත්ථා පත්තෙ ගහෙතුං වා නිසීදාපෙතුං වා අසක්කොන්තී දාසියො ආණාපෙසි ‘‘අම්මා පත්තෙ ගහෙත්වා අය්යෙ නිසීදාපෙත්වා යාගුං පායෙත්වා ඛජ්ජකං දත්වා භත්තවෙලාය පත්තෙ පූරෙත්වා දෙථා’’ති. තා ‘‘සාධු, අය්යෙ’’ති භික්ඛූ පවෙසෙත්වා යාගුං පායෙත්වා ඛජ්ජකං දත්වා භත්තවෙලාය භත්තස්ස පත්තෙ පූරෙත්වා තස්සා ආරොචයිංසු. සා ‘‘මං පරිග්ගහෙත්වා නෙථ , අය්යෙ වන්දිස්සාමී’’ති වත්වා තාහි පරිග්ගහෙත්වා භික්ඛූනං සන්තිකං නීතා වෙධමානෙන සරීරෙන භික්ඛූ වන්දි. සො භික්ඛු තං ඔලොකෙත්වා චින්තෙසි ‘‘ගිලානාය තාව අයං එතිස්සා රූපසොභා, අරොගකාලෙ පන සබ්බාභරණපටිමණ්ඩිතාය ඉමිස්සා කීදිසී රූපසම්පත්තී’’ති. අථස්ස අනෙකවස්සකොටිසන්නිචිතො කිලෙසො සමුදාචරි. සො අඤ්ඤාණී හුත්වා භත්තං භුඤ්ජිතුං අසක්කොන්තො පත්තං ආදාය විහාරං ගන්ත්වා පත්තං පිධාය එකමන්තෙ ඨපෙත්වා චීවරකණ්ණං පත්ථරිත්වා නිපජ්ජි. අථ නං එකො සහායකො භික්ඛු යාචන්තොපි භොජෙතුං නාසක්ඛි, සො ඡින්නභත්තො අහොසි.
Atheko bhikkhu tassā guṇakathaṃ sutvā adisvāpi savaneneva sinehaṃ uppādetvā ‘‘mayā tattha gantvā taṃ daṭṭhuṃ vaṭṭatī’’ti attano vassaggaṃ kathetvā taṃ bhikkhuṃ ṭhitikaṃ pucchitvā ‘‘sve, āvuso, tasmiṃ gehe tvaṃ saṅghatthero hutvā aṭṭhakabhattaṃ labhissasī’’ti sutvā taṅkhaṇaññeva pattacīvaramādāya pakkanto pātova aruṇe uggacchante salākaggaṃ pavisitvā ṭhito saṅghatthero hutvā tassā gehe aṭṭhakabhattaṃ labhi. Yo pana so bhikkhu hiyyo bhuñjitvā pakkāmi, tassa gatavelāyamevassā sarīre rogo uppajji. Tasmā ābharaṇāni omuñcitvā nipajji. Athassā dāsiyo aṭṭhakabhattaṃ labhituṃ āgate bhikkhū disvā ārocesuṃ. Sā gantvā sahatthā patte gahetuṃ vā nisīdāpetuṃ vā asakkontī dāsiyo āṇāpesi ‘‘ammā patte gahetvā ayye nisīdāpetvā yāguṃ pāyetvā khajjakaṃ datvā bhattavelāya patte pūretvā dethā’’ti. Tā ‘‘sādhu, ayye’’ti bhikkhū pavesetvā yāguṃ pāyetvā khajjakaṃ datvā bhattavelāya bhattassa patte pūretvā tassā ārocayiṃsu. Sā ‘‘maṃ pariggahetvā netha , ayye vandissāmī’’ti vatvā tāhi pariggahetvā bhikkhūnaṃ santikaṃ nītā vedhamānena sarīrena bhikkhū vandi. So bhikkhu taṃ oloketvā cintesi ‘‘gilānāya tāva ayaṃ etissā rūpasobhā, arogakāle pana sabbābharaṇapaṭimaṇḍitāya imissā kīdisī rūpasampattī’’ti. Athassa anekavassakoṭisannicito kileso samudācari. So aññāṇī hutvā bhattaṃ bhuñjituṃ asakkonto pattaṃ ādāya vihāraṃ gantvā pattaṃ pidhāya ekamante ṭhapetvā cīvarakaṇṇaṃ pattharitvā nipajji. Atha naṃ eko sahāyako bhikkhu yācantopi bhojetuṃ nāsakkhi, so chinnabhatto ahosi.
තං දිවසමෙව සායන්හසමයෙ සිරිමා කාලමකාසි. රාජා සත්ථු සාසනං පෙසෙසි ‘‘භන්තෙ, ජීවකස්ස කනිට්ඨභගිනී සිරිමා කාලමකාසී’’ති. සත්ථා තං සුත්වා රඤ්ඤො සාසනං පහිණි ‘‘සිරිමාය සරීරඣාපනකිච්චං නත්ථි, ආමකසුසානෙ තං යථා කාකාදයො න ඛාදන්ති, තථා නිපජ්ජාපෙත්වා රක්ඛාපෙථා’’ති. රාජා තථා අකාසි. පටිපාටියා තයො දිවසා අතික්කන්තා, චතුත්ථෙ දිවසෙ සරීරං උද්ධුමායි, නවහි වණමුඛෙහි පුළවකා පග්ඝරිංසු, සකලසරීරං භින්නසාලිභත්තචාටි විය අහොසි. රාජා නගරෙ භෙරිං චරාපෙසි ‘‘ඨපෙත්වා ගෙහරක්ඛණකදාරකෙ සිරිමාය දස්සනත්ථං අනාගච්ඡන්තානං අට්ඨ කහාපණා දණ්ඩො’’ති. සත්ථු සන්තිකඤ්ච පෙසෙසි ‘‘බුද්ධප්පමුඛො කිර සඞ්ඝො සිරිමාය දස්සනත්ථං ආගච්ඡතූ’’ති. සත්ථා භික්ඛූනං ආරොචාපෙසි ‘‘සිරිමාය දස්සනත්ථං ගමිස්සාමා’’ති.
Taṃ divasameva sāyanhasamaye sirimā kālamakāsi. Rājā satthu sāsanaṃ pesesi ‘‘bhante, jīvakassa kaniṭṭhabhaginī sirimā kālamakāsī’’ti. Satthā taṃ sutvā rañño sāsanaṃ pahiṇi ‘‘sirimāya sarīrajhāpanakiccaṃ natthi, āmakasusāne taṃ yathā kākādayo na khādanti, tathā nipajjāpetvā rakkhāpethā’’ti. Rājā tathā akāsi. Paṭipāṭiyā tayo divasā atikkantā, catutthe divase sarīraṃ uddhumāyi, navahi vaṇamukhehi puḷavakā pagghariṃsu, sakalasarīraṃ bhinnasālibhattacāṭi viya ahosi. Rājā nagare bheriṃ carāpesi ‘‘ṭhapetvā geharakkhaṇakadārake sirimāya dassanatthaṃ anāgacchantānaṃ aṭṭha kahāpaṇā daṇḍo’’ti. Satthu santikañca pesesi ‘‘buddhappamukho kira saṅgho sirimāya dassanatthaṃ āgacchatū’’ti. Satthā bhikkhūnaṃ ārocāpesi ‘‘sirimāya dassanatthaṃ gamissāmā’’ti.
සොපි දහරභික්ඛු චත්තාරො දිවසෙ කස්සචි වචනං අග්ගහෙත්වා ඡින්නභත්තොව නිපජ්ජි. පත්තෙ භත්තං පූතිකං ජාතං, පත්තෙ මලම්පි උට්ඨහි. අථ සො සහායකභික්ඛුනා උපසඞ්කමිත්වා ‘‘ආවුසො සත්ථා සිරිමාය දස්සනත්ථං ගච්ඡතී’’ති වුච්චමානො තථා ඡාතජ්ඣත්තොපි ‘‘සිරිමා’’ති වුත්තපදෙයෙව සහසා උට්ඨහිත්වා ‘‘සත්ථා සිරිමං දට්ඨුං ගච්ඡති, ත්වම්පි ගමිස්සසී’’ති? ‘‘ආම ගමිස්සාමී’’ති භත්තං ඡඩ්ඩෙත්වා පත්තං ධොවිත්වා ථවිකාය පක්ඛිපිත්වා භික්ඛුසඞ්ඝෙන සද්ධිං අගමාසි. සත්ථා භික්ඛුසඞ්ඝපරිවුතො එකපස්සෙ අට්ඨාසි, භික්ඛුනිසඞ්ඝොපි රාජපරිසාපි උපාසකපරිසාපි උපාසිකාපරිසාපි එකෙකපස්සෙ අට්ඨංසු.
Sopi daharabhikkhu cattāro divase kassaci vacanaṃ aggahetvā chinnabhattova nipajji. Patte bhattaṃ pūtikaṃ jātaṃ, patte malampi uṭṭhahi. Atha so sahāyakabhikkhunā upasaṅkamitvā ‘‘āvuso satthā sirimāya dassanatthaṃ gacchatī’’ti vuccamāno tathā chātajjhattopi ‘‘sirimā’’ti vuttapadeyeva sahasā uṭṭhahitvā ‘‘satthā sirimaṃ daṭṭhuṃ gacchati, tvampi gamissasī’’ti? ‘‘Āma gamissāmī’’ti bhattaṃ chaḍḍetvā pattaṃ dhovitvā thavikāya pakkhipitvā bhikkhusaṅghena saddhiṃ agamāsi. Satthā bhikkhusaṅghaparivuto ekapasse aṭṭhāsi, bhikkhunisaṅghopi rājaparisāpi upāsakaparisāpi upāsikāparisāpi ekekapasse aṭṭhaṃsu.
සත්ථා රාජානං පුච්ඡි ‘‘කා එසා, මහාරාජා’’ති? ‘‘භන්තෙ, ජීවකස්ස කනිට්ඨභගිනී සිරිමා නාමා’’ති. ‘‘සිරිමා එසා’’ති? ‘‘ආම, භන්තෙ’’ති. තෙන හි නගරෙ භෙරිං චරාපෙහි ‘‘සහස්සං දත්වා සිරිමං ගණ්හන්තූ’’ති. රාජා තථා කාරෙසි, එකොපි ‘‘හ’’න්ති වා ‘‘හු’’න්ති වා වදන්තො නාම නාහොසි. රාජා සත්ථු ආරොචෙසි ‘‘න ගණ්හන්ති භන්තෙ’’ති, තෙන හි මහාරාජ අග්ඝං ඔහාපෙහීති. රාජා ‘‘පඤ්චසතානි දත්වා ගණ්හන්තූ’’ති භෙරිං චරාපෙත්වා කඤ්චි ගණ්හනකං අදිස්වා ‘‘අඩ්ඪතෙය්යසතානි, ද්වෙසතානි, සතං, පඤ්ඤාසං, පඤ්චවීසති, වීසති කහාපණෙ, දස කහාපණෙ, පඤ්ච කහාපණෙ, එකං කහාපණං, අඩ්ඪං, පාදං, මාසකං, කාකණිකං දත්වා සිරිමං ගණ්හන්තූ’’ති භෙරිං චරාපෙත්වා ‘‘මුධාපි ගණ්හන්තූ’’ති භෙරිං චරාපෙසි, තථාපි ‘‘හ’’න්ති වා ‘‘හු’’න්ති වා වදන්තො නාම නාහොසි. රාජා ‘‘මුධාපි, භන්තෙ, ගණ්හන්තො නත්ථී’’ති ආහ. සත්ථා ‘‘පස්සථ, භික්ඛවෙ, මහාජනස්ස පියමාතුගාමං, ඉමස්මිංයෙව නගරෙ සහස්සං දත්වා පුබ්බෙ එකදිවසං ලභිංසු, ඉදානි මුධාපි ගණ්හන්තො නත්ථි එවරූපං නාම රූපං ඛයවයප්පත්තං ආහරිමෙහි අලඞ්කාරෙහි විචිත්තකතං නවන්නං වණ්ණමුඛානං වසෙන අරුභූතං තීහි අට්ඨිසතෙහි සමුස්සිතං නිච්චාතුරං කෙවලං බාලමහාජනෙන බහුධා සඞ්කප්පිතතාය බහුසඞ්කප්පං අද්ධුවං අත්තභාව’’න්ති දස්සෙන්තො –
Satthā rājānaṃ pucchi ‘‘kā esā, mahārājā’’ti? ‘‘Bhante, jīvakassa kaniṭṭhabhaginī sirimā nāmā’’ti. ‘‘Sirimā esā’’ti? ‘‘Āma, bhante’’ti. Tena hi nagare bheriṃ carāpehi ‘‘sahassaṃ datvā sirimaṃ gaṇhantū’’ti. Rājā tathā kāresi, ekopi ‘‘ha’’nti vā ‘‘hu’’nti vā vadanto nāma nāhosi. Rājā satthu ārocesi ‘‘na gaṇhanti bhante’’ti, tena hi mahārāja agghaṃ ohāpehīti. Rājā ‘‘pañcasatāni datvā gaṇhantū’’ti bheriṃ carāpetvā kañci gaṇhanakaṃ adisvā ‘‘aḍḍhateyyasatāni, dvesatāni, sataṃ, paññāsaṃ, pañcavīsati, vīsati kahāpaṇe, dasa kahāpaṇe, pañca kahāpaṇe, ekaṃ kahāpaṇaṃ, aḍḍhaṃ, pādaṃ, māsakaṃ, kākaṇikaṃ datvā sirimaṃ gaṇhantū’’ti bheriṃ carāpetvā ‘‘mudhāpi gaṇhantū’’ti bheriṃ carāpesi, tathāpi ‘‘ha’’nti vā ‘‘hu’’nti vā vadanto nāma nāhosi. Rājā ‘‘mudhāpi, bhante, gaṇhanto natthī’’ti āha. Satthā ‘‘passatha, bhikkhave, mahājanassa piyamātugāmaṃ, imasmiṃyeva nagare sahassaṃ datvā pubbe ekadivasaṃ labhiṃsu, idāni mudhāpi gaṇhanto natthi evarūpaṃ nāma rūpaṃ khayavayappattaṃ āharimehi alaṅkārehi vicittakataṃ navannaṃ vaṇṇamukhānaṃ vasena arubhūtaṃ tīhi aṭṭhisatehi samussitaṃ niccāturaṃ kevalaṃ bālamahājanena bahudhā saṅkappitatāya bahusaṅkappaṃ addhuvaṃ attabhāva’’nti dassento –
‘‘පස්ස චිත්තකතං බිම්බං, අරුකායං සමුස්සිතං;
‘‘Passa cittakataṃ bimbaṃ, arukāyaṃ samussitaṃ;
ආතුරං බහුසඞ්කප්පං, යස්ස නත්ථි ධුවං ඨිතී’’ති. (ථෙරගා. 1160) –
Āturaṃ bahusaṅkappaṃ, yassa natthi dhuvaṃ ṭhitī’’ti. (theragā. 1160) –
ගාථමාහ. දෙසනාපරියොසානෙ සිරිමාය පටිබද්ධචිත්තො භික්ඛු විගතඡන්දරාගො හුත්වා විපස්සනං වඩ්ඪෙත්වා අරහත්තං පාපුණි, චතුරාසීතියා පාණසහස්සානං ධම්මාභිසමයො අහොසි.
Gāthamāha. Desanāpariyosāne sirimāya paṭibaddhacitto bhikkhu vigatachandarāgo hutvā vipassanaṃ vaḍḍhetvā arahattaṃ pāpuṇi, caturāsītiyā pāṇasahassānaṃ dhammābhisamayo ahosi.
තෙන ච සමයෙන සිරිමා දෙවකඤ්ඤා අත්තනො විභවසමිද්ධිං ඔලොකෙත්වා ආගතට්ඨානං ඔලොකෙන්තී පුරිමත්තභාවෙ අත්තනො සරීරසමීපෙ භික්ඛුසඞ්ඝපරිවුතං භගවන්තං ඨිතං මහාජනකායඤ්ච සන්නිපතිතං දිස්වා පඤ්චහි දෙවකඤ්ඤාසතෙහි පරිවුතා පඤ්චහි රථසතෙහි දිස්සමානකායා ආගන්ත්වා රථතො ඔතරිත්වා සපරිවාරා භගවන්තං වන්දිත්වා කතඤ්ජලී අට්ඨාසි. තෙන ච සමයෙන ආයස්මා වඞ්ගීසො භගවතො අවිදූරෙ ඨිතො හොති. සො භගවන්තං එතදවොච ‘‘පටිභාති මං භගවා එකං පඤ්හං පුච්ඡිතු’’න්ති. ‘‘පටිභාතු තං වඞ්ගීසා’’ති භගවා අවොච. ආයස්මා වඞ්ගීසො තං සිරිමං දෙවධීතරං –
Tena ca samayena sirimā devakaññā attano vibhavasamiddhiṃ oloketvā āgataṭṭhānaṃ olokentī purimattabhāve attano sarīrasamīpe bhikkhusaṅghaparivutaṃ bhagavantaṃ ṭhitaṃ mahājanakāyañca sannipatitaṃ disvā pañcahi devakaññāsatehi parivutā pañcahi rathasatehi dissamānakāyā āgantvā rathato otaritvā saparivārā bhagavantaṃ vanditvā katañjalī aṭṭhāsi. Tena ca samayena āyasmā vaṅgīso bhagavato avidūre ṭhito hoti. So bhagavantaṃ etadavoca ‘‘paṭibhāti maṃ bhagavā ekaṃ pañhaṃ pucchitu’’nti. ‘‘Paṭibhātu taṃ vaṅgīsā’’ti bhagavā avoca. Āyasmā vaṅgīso taṃ sirimaṃ devadhītaraṃ –
137.
137.
‘‘යුත්තා ච තෙ පරමඅලඞ්කතා හයා, අධොමුඛා අඝසිගමා බලී ජවා;
‘‘Yuttā ca te paramaalaṅkatā hayā, adhomukhā aghasigamā balī javā;
අභිනිම්මිතා පඤ්චරථාසතා ච තෙ, අන්වෙන්ති තං සාරථිචොදිතා හයා.
Abhinimmitā pañcarathāsatā ca te, anventi taṃ sārathicoditā hayā.
138.
138.
‘‘සා තිට්ඨසි රථවරෙ අලඞ්කතා,
‘‘Sā tiṭṭhasi rathavare alaṅkatā,
ඔභාසයං ජලමිව ජොති පොවකො;
Obhāsayaṃ jalamiva joti povako;
පුච්ඡාමි තං වරතනු අනොමදස්සනෙ,
Pucchāmi taṃ varatanu anomadassane,
කස්මා නු කායා අනධිවරං උපාගමී’’ති. – පටිපුච්ඡි;
Kasmā nu kāyā anadhivaraṃ upāgamī’’ti. – paṭipucchi;
137. තත්ථ යුත්තා ච තෙ පරමඅලඞ්කතා හයාති පරමං අතිවිය විසෙසතො අලඞ්කතා, පරමෙහි වා උත්තමෙහි දිබ්බෙහි අස්සාලඞ්කාරෙහි අලඞ්කතා, පරමා වා අග්ගා සෙට්ඨා ආජානීයා සබ්බාලඞ්කාරෙහි අලඞ්කතා හයා අස්සා තෙ තව රථෙ යොජිතා, යුත්තා වා තෙ රථස්ස ච අනුච්ඡවිකා, අඤ්ඤමඤ්ඤං වා සදිසතාය යුත්තා සංසට්ඨාති අත්ථො. එත්ථ ච ‘‘පරමඅලඞ්කතා’’ති පුරිමස්මිං පක්ඛෙ සන්ධිං අකත්වා දුතියස්මිං පක්ඛෙ අවිභත්තිකනිද්දෙසො දට්ඨබ්බො . අධොමුඛාති හෙට්ඨාමුඛා. යදිපි තෙ තදා පකතියාව ඨිතා, දෙවලොකතො ඔරොහණවසෙන ‘‘අධොමුඛා’’ති වුත්තා. අඝසිගමාති වෙහාසංගමා. බලීති බලවන්තො. ජවාති ජවනකා , බලවන්තො චෙව වෙගවන්තො චාති අත්ථො. අභිනිම්මිතාති තව පුඤ්ඤකම්මෙන නිම්මිතා නිබ්බත්තා. සයං නිම්මිතමෙව වා සන්ධාය ‘‘අභිනිම්මිතා’’ති වුත්තං නිම්මානරතිභාවතො සිරිමාය දෙවධීතාය. පඤ්චරථාසතාති ගාථාසුඛත්ථං ථකාරස්ස දීඝං ලිඞ්ගවිපල්ලාසඤ්ච කත්වා වුත්තං, විභත්තිඅලොපො වා දට්ඨබ්බො, පඤ්ච රථසතානීති අත්ථො. අන්වෙන්ති තං සාරථිචොදිතා හයාති සාරථීහි චොදිතා විය රථෙසු යුත්තා ඉමෙ හයා භද්දෙ, දෙවතෙ, තං අනුගච්ඡන්ති. ‘‘සාරථිඅචොදිතා’’ති කෙචි පඨන්ති, සාරථීහි අචොදිතා එව අනුගච්ඡන්තීති අත්ථො. ‘‘සාරථිචොදිතා හයා’’ති එකංයෙව වා පදං ගාථාසුඛත්ථං දීඝං කත්වා වුත්තං, සාරථිචොදිතහයා පඤ්ච රථසතාති යොජනා.
137. Tattha yuttā ca te paramaalaṅkatā hayāti paramaṃ ativiya visesato alaṅkatā, paramehi vā uttamehi dibbehi assālaṅkārehi alaṅkatā, paramā vā aggā seṭṭhā ājānīyā sabbālaṅkārehi alaṅkatā hayā assā te tava rathe yojitā, yuttā vā te rathassa ca anucchavikā, aññamaññaṃ vā sadisatāya yuttā saṃsaṭṭhāti attho. Ettha ca ‘‘paramaalaṅkatā’’ti purimasmiṃ pakkhe sandhiṃ akatvā dutiyasmiṃ pakkhe avibhattikaniddeso daṭṭhabbo . Adhomukhāti heṭṭhāmukhā. Yadipi te tadā pakatiyāva ṭhitā, devalokato orohaṇavasena ‘‘adhomukhā’’ti vuttā. Aghasigamāti vehāsaṃgamā. Balīti balavanto. Javāti javanakā , balavanto ceva vegavanto cāti attho. Abhinimmitāti tava puññakammena nimmitā nibbattā. Sayaṃ nimmitameva vā sandhāya ‘‘abhinimmitā’’ti vuttaṃ nimmānaratibhāvato sirimāya devadhītāya. Pañcarathāsatāti gāthāsukhatthaṃ thakārassa dīghaṃ liṅgavipallāsañca katvā vuttaṃ, vibhattialopo vā daṭṭhabbo, pañca rathasatānīti attho. Anventi taṃ sārathicoditā hayāti sārathīhi coditā viya rathesu yuttā ime hayā bhadde, devate, taṃ anugacchanti. ‘‘Sārathiacoditā’’ti keci paṭhanti, sārathīhi acoditā eva anugacchantīti attho. ‘‘Sārathicoditā hayā’’ti ekaṃyeva vā padaṃ gāthāsukhatthaṃ dīghaṃ katvā vuttaṃ, sārathicoditahayā pañca rathasatāti yojanā.
138. සා තිට්ඨසීති සා ත්වං තිට්ඨසි. රථවරෙති රථුත්තමෙ. අලඞ්කතාති සට්ඨිසකටභාරෙහි දිබ්බාලඞ්කාරෙහි අලඞ්කතසරීරා. ඔභාසයං ජලමිව ජොති පාවකොති ඔභාසෙන්තී ජොතිරිව ජලන්තී පාවකො විය ච තිට්ඨසි, සමන්තතො ඔභාසෙන්තී ජලන්තී තිට්ඨසීති වුත්තං හොති. ‘‘ජොතී’’ති ච චන්දිමසූරියනක්ඛත්තතාරකරූපානං සාධාරණනාමං. වරතනූති උත්තමරූපධරෙ සබ්බඞ්ගසොභනෙ. තතො එව අනොමදස්සනෙ අලාමකදස්සනෙ, දස්සනීයෙ පාසාදිකෙති අත්ථො. කස්මා නු කායා අනධිවරං උපාගමීති කුතො නාම දෙවකායතො අනුත්තරං සම්මාසම්බුද්ධං පයිරුපාසනාය උපගඤ්ඡි උපගතාසි.
138.Sā tiṭṭhasīti sā tvaṃ tiṭṭhasi. Rathavareti rathuttame. Alaṅkatāti saṭṭhisakaṭabhārehi dibbālaṅkārehi alaṅkatasarīrā. Obhāsayaṃ jalamiva joti pāvakoti obhāsentī jotiriva jalantī pāvako viya ca tiṭṭhasi, samantato obhāsentī jalantī tiṭṭhasīti vuttaṃ hoti. ‘‘Jotī’’ti ca candimasūriyanakkhattatārakarūpānaṃ sādhāraṇanāmaṃ. Varatanūti uttamarūpadhare sabbaṅgasobhane. Tato eva anomadassane alāmakadassane, dassanīye pāsādiketi attho. Kasmā nu kāyā anadhivaraṃ upāgamīti kuto nāma devakāyato anuttaraṃ sammāsambuddhaṃ payirupāsanāya upagañchi upagatāsi.
එවං ථෙරෙන පුච්ඡිතා සා දෙවතා අත්තානං ආවිකරොන්තී –
Evaṃ therena pucchitā sā devatā attānaṃ āvikarontī –
139.
139.
‘‘කාමග්ගපත්තානං යමාහුනුත්තරං, නිම්මාය නිම්මාය රමන්ති දෙවතා;
‘‘Kāmaggapattānaṃ yamāhunuttaraṃ, nimmāya nimmāya ramanti devatā;
තස්මා කායා අච්ඡරා කාමවණ්ණිනී, ඉධාගතා අනධිවරං නමස්සිතු’’න්ති. –
Tasmā kāyā accharā kāmavaṇṇinī, idhāgatā anadhivaraṃ namassitu’’nti. –
ගාථමාහ.
Gāthamāha.
139. තත්ථ කාමග්ගපත්තානං යමාහුනුත්තරන්ති කාමූපභොගෙහි අග්ගභාවං පත්තානං පරනිම්මිතවසවත්තීනං දෙවානං යං දෙවකායං යසෙන භොගාදිවසෙන ච අනුත්තරන්ති වදන්ති, තතො කායා. නිම්මාය නිම්මාය රමන්ති දෙවතාති නිම්මානරතිදෙවතා අත්තනා යථාරුචිතෙ කාමෙ සයං නිම්මිනිත්වා නිම්මිනිත්වා රමන්ති කීළන්ති ලළන්තා අභිරමන්ති. තස්මා කායාති තස්මා නිම්මානරතිදෙවනිකායා . කාමවණ්ණිනීති කාමරූපධරා යථිච්ඡිතරූපධාරිනී. ඉධාගතාති ඉධ ඉමස්මිං මනුස්සලොකෙ, ඉමං වා මනුස්සලොකං ආගතා.
139. Tattha kāmaggapattānaṃ yamāhunuttaranti kāmūpabhogehi aggabhāvaṃ pattānaṃ paranimmitavasavattīnaṃ devānaṃ yaṃ devakāyaṃ yasena bhogādivasena ca anuttaranti vadanti, tato kāyā. Nimmāya nimmāya ramanti devatāti nimmānaratidevatā attanā yathārucite kāme sayaṃ nimminitvā nimminitvā ramanti kīḷanti laḷantā abhiramanti. Tasmā kāyāti tasmā nimmānaratidevanikāyā . Kāmavaṇṇinīti kāmarūpadharā yathicchitarūpadhārinī. Idhāgatāti idha imasmiṃ manussaloke, imaṃ vā manussalokaṃ āgatā.
එවං දෙවතාය අත්තනො නිම්මානරතිදෙවතාභාවෙ කථිතෙ පුන ථෙරො තස්සා පුරිමභවං තත්ථ කතපුඤ්ඤකම්මං ලද්ධිඤ්ච කථාපෙතුකාමො –
Evaṃ devatāya attano nimmānaratidevatābhāve kathite puna thero tassā purimabhavaṃ tattha katapuññakammaṃ laddhiñca kathāpetukāmo –
140.
140.
‘‘කිං ත්වං පුරෙ සුචරිතමාචරීධ, කෙනච්ඡසි ත්වං අමිතයසා සුඛෙධිතා;
‘‘Kiṃ tvaṃ pure sucaritamācarīdha, kenacchasi tvaṃ amitayasā sukhedhitā;
ඉද්ධී ච තෙ අනධිවරා විහඞ්ගමා, වණ්ණො ච තෙ දස දිසා විරොචති.
Iddhī ca te anadhivarā vihaṅgamā, vaṇṇo ca te dasa disā virocati.
141.
141.
‘‘දෙවෙහි ත්වං පරිවුතා සක්කතා චසි,
‘‘Devehi tvaṃ parivutā sakkatā casi,
කුතො චුතා සුගතිගතාසි දෙවතෙ;
Kuto cutā sugatigatāsi devate;
කස්ස වා ත්වං වචනකරානුසාසනිං,
Kassa vā tvaṃ vacanakarānusāsaniṃ,
ආචික්ඛ මෙ ත්වං යදි බුද්ධසාවිකා’’ති. – ද්වෙ ගාථා අභාසි;
Ācikkha me tvaṃ yadi buddhasāvikā’’ti. – dve gāthā abhāsi;
140. තත්ථ ආචරීති දීඝං කත්වා වුත්තං, උපචිනීති අත්ථො. ඉධාති නිපාතමත්තං, ඉධ වා ඉමස්මිං දෙවත්තභාවෙ. කෙනච්ඡසීති කෙන පුඤ්ඤකම්මෙන අස්සත්ථා අච්ඡසි. ‘‘කෙනාසි ත්ව’’න්ති කෙචි පඨන්ති. අමිතයසාති න මිතයසා අනප්පකපරිවාරා. සුඛෙධිතාති සුඛෙන වඩ්ඪිතා, සුපරිබ්රූහිතදිබ්බසුඛාති අත්ථො. ඉද්ධීති දිබ්බානුභාවො. අනධිවරාති අධිකා විසිට්ඨා අඤ්ඤා එතිස්සා නත්ථීති අනධිවරා, අතිඋත්තමාති අත්ථො. විහඞ්ගමාති වෙහාසගාමිනී. දස දිසාති දසපි දිසා. විරොචතීති ඔභාසෙති.
140. Tattha ācarīti dīghaṃ katvā vuttaṃ, upacinīti attho. Idhāti nipātamattaṃ, idha vā imasmiṃ devattabhāve. Kenacchasīti kena puññakammena assatthā acchasi. ‘‘Kenāsi tva’’nti keci paṭhanti. Amitayasāti na mitayasā anappakaparivārā. Sukhedhitāti sukhena vaḍḍhitā, suparibrūhitadibbasukhāti attho. Iddhīti dibbānubhāvo. Anadhivarāti adhikā visiṭṭhā aññā etissā natthīti anadhivarā, atiuttamāti attho. Vihaṅgamāti vehāsagāminī. Dasa disāti dasapi disā. Virocatīti obhāseti.
141. පරිවුතා සක්කතා චසීති සමන්තතො පරිවාරිතා සම්භාවිතා ච අසි. කුතො චුතා සුගතිගතාසීති පඤ්චසු ගතීසු කතරගතිතො චුතා හුත්වා සුගතිං ඉමං දෙවගතිං පටිසන්ධිවසෙන උපගතා අසි. කස්ස වා ත්වං වචනකරානුසාසනින්ති කස්ස නු වා සත්ථු සාසනෙ පාවචනෙ ඔවාදානුසාසනිසම්පටිච්ඡනෙන ත්වං වචනකරා අසීති යොජනා. කස්ස වා ත්වං සත්ථු වචනකරා අනුසාසකස්ස අනුසිට්ඨියං පතිට්ඨානෙනාති එවං වා එත්ථ අත්ථො දට්ඨබ්බො. එවං අනුද්දෙසිකවසෙන තස්සා ලද්ධිං පුච්ඡිත්වා පුන උද්දෙසිකවසෙන ‘‘ආචික්ඛ මෙ ත්වං යදි බුද්ධසාවිකා’’ති පුච්ඡති. තත්ථ බුද්ධසාවිකාති සබ්බම්පි ඤෙය්යධම්මං සයම්භුඤාණෙන හත්ථතලෙ ආමලකං විය පච්චක්ඛතො බුද්ධත්තා බුද්ධස්ස භගවතො ධම්මස්සවනන්තෙ ජාතාති බුද්ධසාවිකා.
141.Parivutāsakkatā casīti samantato parivāritā sambhāvitā ca asi. Kuto cutā sugatigatāsīti pañcasu gatīsu kataragatito cutā hutvā sugatiṃ imaṃ devagatiṃ paṭisandhivasena upagatā asi. Kassa vā tvaṃ vacanakarānusāsaninti kassa nu vā satthu sāsane pāvacane ovādānusāsanisampaṭicchanena tvaṃ vacanakarā asīti yojanā. Kassa vā tvaṃ satthu vacanakarā anusāsakassa anusiṭṭhiyaṃ patiṭṭhānenāti evaṃ vā ettha attho daṭṭhabbo. Evaṃ anuddesikavasena tassā laddhiṃ pucchitvā puna uddesikavasena ‘‘ācikkha me tvaṃ yadi buddhasāvikā’’ti pucchati. Tattha buddhasāvikāti sabbampi ñeyyadhammaṃ sayambhuñāṇena hatthatale āmalakaṃ viya paccakkhato buddhattā buddhassa bhagavato dhammassavanante jātāti buddhasāvikā.
එවං ථෙරෙන පුච්ඡිතමත්ථං කථෙන්තී දෙවතා ඉමා ගාථා අභාසි –
Evaṃ therena pucchitamatthaṃ kathentī devatā imā gāthā abhāsi –
142.
142.
‘‘නගන්තරෙ නගරවරෙ සුමාපිතෙ, පරිචාරිකා රාජවරස්ස සිරිමතො;
‘‘Nagantare nagaravare sumāpite, paricārikā rājavarassa sirimato;
නච්චෙ ගීතෙ පරමසුසික්ඛිතා අහුං, සිරිමාති මං රාජගහෙ අවෙදිංසු.
Nacce gīte paramasusikkhitā ahuṃ, sirimāti maṃ rājagahe avediṃsu.
143.
143.
‘‘බුද්ධො ච මෙ ඉසිනිසභො විනායකො, අදෙසයී සමුදයදුක්ඛනිච්චතං;
‘‘Buddho ca me isinisabho vināyako, adesayī samudayadukkhaniccataṃ;
අසඞ්ඛතං දුක්ඛනිරොධ සස්සතං, මග්ගඤ්චිමං අකුටිලමඤ්ජසං සිවං.
Asaṅkhataṃ dukkhanirodha sassataṃ, maggañcimaṃ akuṭilamañjasaṃ sivaṃ.
144.
144.
‘‘සුත්වානහං අමතපදං අසඞ්ඛතං, තථාගතස්සනධිවරස්ස සාසනං;
‘‘Sutvānahaṃ amatapadaṃ asaṅkhataṃ, tathāgatassanadhivarassa sāsanaṃ;
සීලෙස්වහං පරමසුසංවුතා අහුං, ධම්මෙ ඨිතා නරවරබුද්ධදෙසිතෙ.
Sīlesvahaṃ paramasusaṃvutā ahuṃ, dhamme ṭhitā naravarabuddhadesite.
145.
145.
‘‘ඤත්වානහං විරජපදං අසඞ්ඛතං, තථාගතෙනනධිවරෙන දෙසිතං;
‘‘Ñatvānahaṃ virajapadaṃ asaṅkhataṃ, tathāgatenanadhivarena desitaṃ;
තත්ථෙවහං සමථසමාධිමාඵුසිං, සායෙව මෙ පරමනියාමතා අහු.
Tatthevahaṃ samathasamādhimāphusiṃ, sāyeva me paramaniyāmatā ahu.
146.
146.
‘‘ලද්ධානහං අමතවරං විසෙසනං, එකංසිකා අභිසමයෙ විසෙසිය;
‘‘Laddhānahaṃ amatavaraṃ visesanaṃ, ekaṃsikā abhisamaye visesiya;
අසංසයා බහුජනපූජිතා අහං, ඛිඩ්ඩාරතිං පච්චනුභොමනප්පකං.
Asaṃsayā bahujanapūjitā ahaṃ, khiḍḍāratiṃ paccanubhomanappakaṃ.
147.
147.
‘‘එවං අහං අමතදසම්හි දෙවතා, තථාගතස්සනධිවරස්ස සාවිකා;
‘‘Evaṃ ahaṃ amatadasamhi devatā, tathāgatassanadhivarassa sāvikā;
ධම්මද්දසා පඨමඵලෙ පතිට්ඨිතා, සොතාපන්නා න ච පන මත්ථි දුග්ගති.
Dhammaddasā paṭhamaphale patiṭṭhitā, sotāpannā na ca pana matthi duggati.
148.
148.
‘‘සා වන්දිතුං අනධිවරං උපාගමිං, පාසාදිකෙ කුසලරතෙ ච භික්ඛවො;
‘‘Sā vandituṃ anadhivaraṃ upāgamiṃ, pāsādike kusalarate ca bhikkhavo;
නමස්සිතුං සමණසමාගමං සිවං, සගාරවා සිරිමතො ධම්මරාජිනො.
Namassituṃ samaṇasamāgamaṃ sivaṃ, sagāravā sirimato dhammarājino.
149.
149.
‘‘දිස්වා මුනිං මුදිතමනම්හි පීණිතා, තථාගතං නරවරදම්මසාරථිං;
‘‘Disvā muniṃ muditamanamhi pīṇitā, tathāgataṃ naravaradammasārathiṃ;
තණ්හච්ඡිදං කුසලරතං විනායකං, වන්දාමහං පරමහිතානුකම්පක’’න්ති.
Taṇhacchidaṃ kusalarataṃ vināyakaṃ, vandāmahaṃ paramahitānukampaka’’nti.
142. තත්ථ නගන්තරෙති ඉසිගිලිවෙපුල්ලවෙභාරපණ්ඩවගිජ්ඣකූටසඞ්ඛාතානං පඤ්චන්නං පබ්බතානං අන්තරෙ වෙමජ්ඣෙ, යතො තං නගරං ‘‘ගිරිබ්බජ’’න්ති වුච්චති . නගරවරෙති උත්තමනගරෙ, රාජගහං සන්ධායාහ. සුමාපිතෙති මහාගොවින්දපණ්ඩිතෙන වත්ථුවිජ්ජාවිධිනා සම්මදෙව නිවෙසිතෙ. පරිචාරිකාති සංගීතපරිචරියාය උපට්ඨායිකා. රාජවරස්සාති බිම්බිසාරමහාරාජස්ස. සිරිමතොති එත්ථ ‘‘සිරීති බුද්ධිපුඤ්ඤානං අධිවචන’’න්ති වදන්ති. අථ වා පුඤ්ඤනිබ්බත්තා සරීරසොභග්ගාදිසම්පත්ති කතපුඤ්ඤං නිස්සයති, කතපුඤ්ඤෙහි වා නිස්සීයතීති ‘‘සිරී’’ති වුච්චති, සා එතස්ස අත්ථීති සිරිමා, තස්ස සිරිමතො. පරමසුසික්ඛිතාති අතිවිය සම්මදෙව ච සික්ඛිතා. අහුන්ති අහොසිං. අවෙදිංසූති අඤ්ඤාසුං.
142. Tattha nagantareti isigilivepullavebhārapaṇḍavagijjhakūṭasaṅkhātānaṃ pañcannaṃ pabbatānaṃ antare vemajjhe, yato taṃ nagaraṃ ‘‘giribbaja’’nti vuccati . Nagaravareti uttamanagare, rājagahaṃ sandhāyāha. Sumāpiteti mahāgovindapaṇḍitena vatthuvijjāvidhinā sammadeva nivesite. Paricārikāti saṃgītaparicariyāya upaṭṭhāyikā. Rājavarassāti bimbisāramahārājassa. Sirimatoti ettha ‘‘sirīti buddhipuññānaṃ adhivacana’’nti vadanti. Atha vā puññanibbattā sarīrasobhaggādisampatti katapuññaṃ nissayati, katapuññehi vā nissīyatīti ‘‘sirī’’ti vuccati, sā etassa atthīti sirimā, tassa sirimato. Paramasusikkhitāti ativiya sammadeva ca sikkhitā. Ahunti ahosiṃ. Avediṃsūti aññāsuṃ.
143. ඉසිනිසභොති ගවසතජෙට්ඨකො උසභො, ගවසහස්සජෙට්ඨකො වසභො, වජසතජෙට්ඨකො වා උසභො, වජසහස්සජෙට්ඨකො වසභො, සබ්බගවසෙට්ඨො සබ්බපරිස්සයසහො සෙතො පාසාදිකො මහාභාරවහො අසනිසතසද්දෙහිපි අසම්පකම්පියො නිසභො. රථා සො අත්තනො නිසභබලෙන සමන්නාගතො චතූහි පාදෙහි පථවිං උප්පීළෙත්වා කෙනචි පරිස්සයෙන අකම්පියො අචලට්ඨානෙන තිට්ඨති, එවං භගවා දසහි තථාගතබලෙහි සමන්නාගතො චතූහි වෙසාරජ්ජපාදෙහි අට්ඨපරිසපථවිං උප්පීළෙත්වා සදෙවකෙ ලොකෙ කෙනචි පච්චත්ථිකෙන පච්චාමිත්තෙන අකම්පියො අචලට්ඨානෙන තිට්ඨති, තස්මා නිසභො වියාති නිසභො. සීලාදීනං ධම්මක්ඛන්ධානං එසනට්ඨෙන ‘‘ඉසී’’ති ලද්ධවොහාරෙසු සෙක්ඛාසෙක්ඛඉසීසු නිසභො, ඉසීනං වා නිසභො, ඉසි ච සො නිසභො චාති වා ඉසිනිසභො. වෙනෙය්යසත්තෙ විනෙතීති විනායකො, නායකවිරහිතොති වා විනායකො, සයම්භූති අත්ථො.
143.Isinisabhoti gavasatajeṭṭhako usabho, gavasahassajeṭṭhako vasabho, vajasatajeṭṭhako vā usabho, vajasahassajeṭṭhako vasabho, sabbagavaseṭṭho sabbaparissayasaho seto pāsādiko mahābhāravaho asanisatasaddehipi asampakampiyo nisabho. Rathā so attano nisabhabalena samannāgato catūhi pādehi pathaviṃ uppīḷetvā kenaci parissayena akampiyo acalaṭṭhānena tiṭṭhati, evaṃ bhagavā dasahi tathāgatabalehi samannāgato catūhi vesārajjapādehi aṭṭhaparisapathaviṃ uppīḷetvā sadevake loke kenaci paccatthikena paccāmittena akampiyo acalaṭṭhānena tiṭṭhati, tasmā nisabho viyāti nisabho. Sīlādīnaṃ dhammakkhandhānaṃ esanaṭṭhena ‘‘isī’’ti laddhavohāresu sekkhāsekkhaisīsu nisabho, isīnaṃ vā nisabho, isi ca so nisabho cāti vā isinisabho. Veneyyasatte vinetīti vināyako, nāyakavirahitoti vā vināyako, sayambhūti attho.
අදෙසයී සමුදයදුක්ඛනිච්චතන්ති සමුදයසච්චස්ස ච දුක්ඛසච්චස්ස ච අනිච්චතං වයධම්මතං අභාසි. තෙන ‘‘යංකිඤ්චි සමුදයධම්මං, සබ්බං තං නිරොධධම්ම’’න්ති අත්තනො අභිසමයඤාණස්ස පවත්තිආකාරං දස්සෙති. සමුදයදුක්ඛනිච්චතන්ති වා සමුදයසච්චඤ්ච දුක්ඛසච්චඤ්ච අනිච්චතඤ්ච. තත්ථ සමුදයසච්චදුක්ඛසච්චග්ගහණෙන විපස්සනාය භූමිං දස්සෙති, අනිච්චතාගහණෙන තස්සා පවත්තිආකාරං දස්සෙති. සඞ්ඛාරානඤ්හි අනිච්චාකාරෙ විභාවිතෙ දුක්ඛාකාරො අනත්තාකාරොපි විභාවිතොයෙව හොති තංනිබන්ධනත්තා තෙසං. තෙනාහ ‘‘යදනිච්චං, තං දුක්ඛං, යං දුක්ඛං, තදනත්තා’’ති (සං. නි. 3.15). අසඞ්ඛතං දුක්ඛනිරොධසස්සතන්ති කෙනචි පච්චයෙන න සඞ්ඛතන්ති අසඞ්ඛතං , සබ්බකාලං තථභාවෙන සස්සතං, සකලවට්ටදුක්ඛනිරොධභාවතො දුක්ඛනිරොධං අරියසච්චඤ්ච මෙ අදෙසයීති යොජනා. මග්ගඤ්චිමං අකුටිලමඤ්ජසං සිවන්ති අන්තද්වයපරිවජ්ජනෙන කුටිලභාවකරානං මායාදීනං කායවඞ්කාදීනඤ්ච පහානෙන අකුටිලං, තතො එව අඤ්ජසං, අසිවභාවකරානං කාමරාගාදීනං සමුච්ඡින්දනෙන සිවං නිබ්බානං. මග්ගන්ති නිබ්බානත්ථිකෙහි මග්ගීයති, කිලෙසෙ වා මාරෙන්තො ගච්ඡතීති ‘‘මග්ගො’’ති ලද්ධනාමං ඉදං තුම්හාකඤ්ච මමඤ්ච පච්චක්ඛභූතං දුක්ඛනිරොධගාමිනිපටිපදාසඞ්ඛාතං අරියසච්චඤ්ච මෙ අදෙසයීති යොජනා.
Adesayī samudayadukkhaniccatanti samudayasaccassa ca dukkhasaccassa ca aniccataṃ vayadhammataṃ abhāsi. Tena ‘‘yaṃkiñci samudayadhammaṃ, sabbaṃ taṃ nirodhadhamma’’nti attano abhisamayañāṇassa pavattiākāraṃ dasseti. Samudayadukkhaniccatanti vā samudayasaccañca dukkhasaccañca aniccatañca. Tattha samudayasaccadukkhasaccaggahaṇena vipassanāya bhūmiṃ dasseti, aniccatāgahaṇena tassā pavattiākāraṃ dasseti. Saṅkhārānañhi aniccākāre vibhāvite dukkhākāro anattākāropi vibhāvitoyeva hoti taṃnibandhanattā tesaṃ. Tenāha ‘‘yadaniccaṃ, taṃ dukkhaṃ, yaṃ dukkhaṃ, tadanattā’’ti (saṃ. ni. 3.15). Asaṅkhataṃ dukkhanirodhasassatanti kenaci paccayena na saṅkhatanti asaṅkhataṃ , sabbakālaṃ tathabhāvena sassataṃ, sakalavaṭṭadukkhanirodhabhāvato dukkhanirodhaṃ ariyasaccañca me adesayīti yojanā. Maggañcimaṃ akuṭilamañjasaṃ sivanti antadvayaparivajjanena kuṭilabhāvakarānaṃ māyādīnaṃ kāyavaṅkādīnañca pahānena akuṭilaṃ, tato eva añjasaṃ, asivabhāvakarānaṃ kāmarāgādīnaṃ samucchindanena sivaṃ nibbānaṃ. Magganti nibbānatthikehi maggīyati, kilese vā mārento gacchatīti ‘‘maggo’’ti laddhanāmaṃ idaṃ tumhākañca mamañca paccakkhabhūtaṃ dukkhanirodhagāminipaṭipadāsaṅkhātaṃ ariyasaccañca me adesayīti yojanā.
144. සුත්වානහං අමතපදං අසඞ්ඛතං, තථාගතස්සනධිවරස්ස සාසනන්ති එත්ථ අයං සඞ්ඛෙපත්ථො – තථා ආගමනාදිඅත්ථෙන තථාගතස්ස, සදෙවකෙ ලොකෙ අග්ගභාවතො අනධිවරස්ස, සම්මාසම්බුද්ධස්ස අමතපදං අසඞ්ඛතං නිබ්බානං උද්දිස්ස දෙසිතත්තා, අමතස්ස වා නිබ්බානස්ස පටිපජ්ජනුපායත්තා කෙනචිපි අසඞ්ඛරණීයත්තා ච අමතපදං අසඞ්ඛතං සාසනං සද්ධම්මං අහං සුත්වානාති. සීලෙස්වහන්ති සීලෙසු නිප්ඵාදෙතබ්බෙසු අහං. පරමසුසංවුතාති අතිවිය සම්මදෙව සංවුතා. අහුන්ති අහොසිං. ධම්මෙ ඨිතාති පටිපත්තිධම්මෙ පතිට්ඨිතා.
144.Sutvānahaṃ amatapadaṃ asaṅkhataṃ, tathāgatassanadhivarassa sāsananti ettha ayaṃ saṅkhepattho – tathā āgamanādiatthena tathāgatassa, sadevake loke aggabhāvato anadhivarassa, sammāsambuddhassa amatapadaṃ asaṅkhataṃ nibbānaṃ uddissa desitattā, amatassa vā nibbānassa paṭipajjanupāyattā kenacipi asaṅkharaṇīyattā ca amatapadaṃ asaṅkhataṃ sāsanaṃ saddhammaṃ ahaṃ sutvānāti. Sīlesvahanti sīlesu nipphādetabbesu ahaṃ. Paramasusaṃvutāti ativiya sammadeva saṃvutā. Ahunti ahosiṃ. Dhamme ṭhitāti paṭipattidhamme patiṭṭhitā.
145. ඤත්වානාති සච්ඡිකිරියාභිසමයවසෙන ජානිත්වා. තත්ථෙවාති තස්මිංයෙව ඛණෙ, තස්මිංයෙව වා අත්තභාවෙ. සමථසමාධිමාඵුසින්ති පච්චනීකධම්මානං සමුච්ඡෙදවසෙන සමනතො වූපසමනතො පරමත්ථසමථභූතං ලොකුත්තරසමාධිං ආඵුසිං අධිගච්ඡිං. යදිපි යස්මිං ඛණෙ නිරොධස්ස සච්ඡිකිරියාභිසමයො, තස්මිංයෙව ඛණෙ මග්ගස්ස භාවනාභිසමයො, ආරම්මණපටිවෙධං පන භාවනාපටිවෙධස්සෙව පුරිමසිද්ධිකාරණං විය කත්වා දස්සෙතුං –
145.Ñatvānāti sacchikiriyābhisamayavasena jānitvā. Tatthevāti tasmiṃyeva khaṇe, tasmiṃyeva vā attabhāve. Samathasamādhimāphusinti paccanīkadhammānaṃ samucchedavasena samanato vūpasamanato paramatthasamathabhūtaṃ lokuttarasamādhiṃ āphusiṃ adhigacchiṃ. Yadipi yasmiṃ khaṇe nirodhassa sacchikiriyābhisamayo, tasmiṃyeva khaṇe maggassa bhāvanābhisamayo, ārammaṇapaṭivedhaṃ pana bhāvanāpaṭivedhasseva purimasiddhikāraṇaṃ viya katvā dassetuṃ –
‘‘ඤත්වානහං විරජපදං අසඞ්ඛතං, තථාගතෙනනධිවරෙන දෙසිතං’’.
‘‘Ñatvānahaṃ virajapadaṃ asaṅkhataṃ, tathāgatenanadhivarena desitaṃ’’.
තත්ථෙවහං ‘සමථසමාධිමාඵුසි’න්ති වුත්තං යථා ‘‘චක්ඛුඤ්ච පටිච්ච රූපෙ ච උප්පජ්ජති චක්ඛුවිඤ්ඤාණ’’න්ති (ම. නි. 1.400; 3.421; සං. නි. 4.60). ඤත්වානාති වා සමානකාලවසෙන වුත්තන්ති වෙදිතබ්බං යථා ‘‘නිහන්ත්වාන තමං සබ්බං, ආදිච්චො නභමුග්ගතො’’ති. සායෙවාති යා ලොකුත්තරසමාධිඵුසනා ලද්ධා, සායෙව. පරමනියාමතාති පරමා උත්තමා මග්ගනියාමතා.
Tatthevahaṃ ‘samathasamādhimāphusi’nti vuttaṃ yathā ‘‘cakkhuñca paṭicca rūpe ca uppajjati cakkhuviññāṇa’’nti (ma. ni. 1.400; 3.421; saṃ. ni. 4.60). Ñatvānāti vā samānakālavasena vuttanti veditabbaṃ yathā ‘‘nihantvāna tamaṃ sabbaṃ, ādicco nabhamuggato’’ti. Sāyevāti yā lokuttarasamādhiphusanā laddhā, sāyeva. Paramaniyāmatāti paramā uttamā magganiyāmatā.
146. විසෙසනන්ති පුථුජ්ජනෙහි විසෙසකං විසිට්ඨභාවසාධකං. එකංසිකාති ‘‘සම්මාසම්බුද්ධො භගවා, ස්වාක්ඛාතො ධම්මො, සුප්පටිපන්නො සඞ්ඝො’’ති එකංසගාහවතී රතනත්තයෙ නිබ්බිචිකිච්ඡා. අභිසමයෙ විසෙසියාති සච්චපටිවෙධවසෙන විසෙසං පත්වා. ‘‘විසෙසිනී’’තිපි පඨන්ති, අභිසමයහෙතු විසෙසවතීති අත්ථො. අසංසයාති සොළසවත්ථුකාය අට්ඨවත්ථුකාය ච විචිකිච්ඡාය පහීනත්තා අපගතසංසයා. ‘‘අසංසියා’’ති කෙචි පඨන්ති. බහුජනපූජිතාති සුගතීහි පරෙහි පත්ථනීයගුණාති අත්ථො. ඛිඩ්ඩාරතින්ති ඛිඩ්ඩාභූතං රතිං, අථ වා ඛිඩ්ඩඤ්ච රතිඤ්ච ඛිඩ්ඩාවිහාරඤ්ච රතිසුඛඤ්ච.
146.Visesananti puthujjanehi visesakaṃ visiṭṭhabhāvasādhakaṃ. Ekaṃsikāti ‘‘sammāsambuddho bhagavā, svākkhāto dhammo, suppaṭipanno saṅgho’’ti ekaṃsagāhavatī ratanattaye nibbicikicchā. Abhisamaye visesiyāti saccapaṭivedhavasena visesaṃ patvā. ‘‘Visesinī’’tipi paṭhanti, abhisamayahetu visesavatīti attho. Asaṃsayāti soḷasavatthukāya aṭṭhavatthukāya ca vicikicchāya pahīnattā apagatasaṃsayā. ‘‘Asaṃsiyā’’ti keci paṭhanti. Bahujanapūjitāti sugatīhi parehi patthanīyaguṇāti attho. Khiḍḍāratinti khiḍḍābhūtaṃ ratiṃ, atha vā khiḍḍañca ratiñca khiḍḍāvihārañca ratisukhañca.
147. අමතදසම්හීති අමතදසා නිබ්බානදස්සාවිනී අම්හි. ධම්මද්දසාති චතුසච්චධම්මං දිට්ඨවතී. සොතාපන්නාති අරියමග්ගසොතං ආදිතො පත්තා. න ච පන මත්ථි දුග්ගතීති න ච පන මෙ අත්ථි දුග්ගති අවිනිපාතධම්මත්තා.
147.Amatadasamhīti amatadasā nibbānadassāvinī amhi. Dhammaddasāti catusaccadhammaṃ diṭṭhavatī. Sotāpannāti ariyamaggasotaṃ ādito pattā. Na ca pana matthi duggatīti na ca pana me atthi duggati avinipātadhammattā.
148. පාසාදිකෙති පසාදාවහෙ. කුසලරතෙති කුසලෙ අනවජ්ජධම්මෙ නිබ්බානෙ රතෙ. භික්ඛවොති භික්ඛූ නමස්සිතුං උපාගමින්ති යොජනා. සමණසමාගමං සිවන්ති සමණානං සමිතපාපානං බුද්ධබුද්ධසාවකානං සිවඤ්ච ධම්මං ඛෙමං සමාගමං සඞ්ගමං පයිරුපාසිතුං උපාගමින්ති සම්බන්ධො. සිරිමතො ධම්මරාජිනොති භුම්මත්ථෙ සාමිවචනං. සිරිමති ධම්මරාජිනීති අත්ථො. එවමෙව ච කෙචි පඨන්ති.
148.Pāsādiketi pasādāvahe. Kusalarateti kusale anavajjadhamme nibbāne rate. Bhikkhavoti bhikkhū namassituṃ upāgaminti yojanā. Samaṇasamāgamaṃ sivanti samaṇānaṃ samitapāpānaṃ buddhabuddhasāvakānaṃ sivañca dhammaṃ khemaṃ samāgamaṃ saṅgamaṃ payirupāsituṃ upāgaminti sambandho. Sirimato dhammarājinoti bhummatthe sāmivacanaṃ. Sirimati dhammarājinīti attho. Evameva ca keci paṭhanti.
149. මුදිතමනම්හීති මොදිතමනා අම්හි. පීණිතාති තුට්ඨා, පීතිරසවසෙන වා තිත්තා. නරවරදම්මසාරථින්ති නරවරො ච සො අග්ගපුග්ගලත්තා, දම්මානං දමෙතබ්බානං වෙනෙය්යානං නිබ්බානාභිමුඛං සාරණතො දම්මසාරථි චාති නරවරදම්මසාරථි, තං. පරමහිතානුකම්පකන්ති පරමෙන උත්තමෙන හිතෙන සබ්බසත්තානං අනුකම්පකං.
149.Muditamanamhīti moditamanā amhi. Pīṇitāti tuṭṭhā, pītirasavasena vā tittā. Naravaradammasārathinti naravaro ca so aggapuggalattā, dammānaṃ dametabbānaṃ veneyyānaṃ nibbānābhimukhaṃ sāraṇato dammasārathi cāti naravaradammasārathi, taṃ. Paramahitānukampakanti paramena uttamena hitena sabbasattānaṃ anukampakaṃ.
එවං සිරිමා දෙවධීතා අත්තනො ලද්ධිපවෙදනමුඛෙන රතනත්තයෙ පසාදං පවෙදෙත්වා භගවන්තං භික්ඛුසඞ්ඝඤ්ච වන්දිත්වා පදක්ඛිණං කත්වා දෙවලොකමෙව ගතා. භගවා තමෙව ඔතිණ්ණවත්ථුං අට්ඨුප්පත්තිං කත්වා ධම්මං දෙසෙසි, දෙසනාපරියොසානෙ උක්කණ්ඨිතභික්ඛු අරහත්තං පාපුණි, සම්පත්තපරිසායපි සා ධම්මදෙසනා සාත්ථිකා ජාතාති.
Evaṃ sirimā devadhītā attano laddhipavedanamukhena ratanattaye pasādaṃ pavedetvā bhagavantaṃ bhikkhusaṅghañca vanditvā padakkhiṇaṃ katvā devalokameva gatā. Bhagavā tameva otiṇṇavatthuṃ aṭṭhuppattiṃ katvā dhammaṃ desesi, desanāpariyosāne ukkaṇṭhitabhikkhu arahattaṃ pāpuṇi, sampattaparisāyapi sā dhammadesanā sātthikā jātāti.
සිරිමාවිමානවණ්ණනා නිට්ඨිතා.
Sirimāvimānavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
තිපිටක (මූල) • Tipiṭaka (Mūla) / සුත්තපිටක • Suttapiṭaka / ඛුද්දකනිකාය • Khuddakanikāya / විමානවත්ථුපාළි • Vimānavatthupāḷi / 16. සිරිමාවිමානවත්ථු • 16. Sirimāvimānavatthu