Library / Tipiṭaka / തിപിടക • Tipiṭaka / വിമാനവത്ഥു-അട്ഠകഥാ • Vimānavatthu-aṭṭhakathā |
൧൬. സിരിമാവിമാനവണ്ണനാ
16. Sirimāvimānavaṇṇanā
യുത്താ ച തേ പരമഅലങ്കതാ ഹയാതി സിരിമാവിമാനം. തസ്സ കാ ഉപ്പത്തി? ഭഗവാ രാജഗഹേ വിഹരതി വേളുവനേ കലന്ദകനിവാപേ. തേന ച സമയേന ഹേട്ഠാ അനന്തരവത്ഥുമ്ഹി വുത്താ സിരിമാ ഗണികാ സോതാപത്തിഫലസ്സ അധിഗതത്താ വിസ്സജ്ജിതകിലിട്ഠകമ്മന്താ ഹുത്വാ സങ്ഘസ്സ അട്ഠ സലാകഭത്താനി പട്ഠപേസി. ആദിതോ പട്ഠായ നിബദ്ധം അട്ഠ ഭിക്ഖൂ ഗേഹം ആഗച്ഛന്തി. സാ ‘‘സപ്പിം ഗണ്ഹഥ ഖീരം ഗണ്ഹഥാ’’തിആദീനി വത്വാ തേസം പത്തേ പൂരേതി, ഏകേന ലദ്ധം തിണ്ണമ്പി ചതുന്നമ്പി പഹോതി, ദേവസികം സോളസകഹാപണപരിബ്ബയേന പിണ്ഡപാതോ ദീയതി. അഥേകദിവസം ഏകോ ഭിക്ഖു തസ്സാ ഗേഹേ അട്ഠകഭത്തം ഭുഞ്ജിത്വാ തിയോജനമത്ഥകേ ഏകം വിഹാരം അഗമാസി. അഥ നം സായം ഥേരുപട്ഠാനേ നിസിന്നം പുച്ഛിംസു, ‘‘ആവുസോ, കഹം ഭിക്ഖം ഗഹേത്വാ ഇധാഗതോസീ’’തി? ‘‘സിരിമായ അട്ഠകഭത്തം മേ ഭുത്ത’’ന്തി. ‘‘തം മനാപം കത്വാ ദേതി, ആവുസോ’’തി. ‘‘ന സക്കാ തസ്സാ ഭത്തം വണ്ണേതും, അതിപണീതം കത്വാ ദേതി, ഏകേന ലദ്ധം തിണ്ണമ്പി ചതുന്നമ്പി പഹോതി, തസ്സാ പന ദേയ്യധമ്മതോപി ദസ്സനമേവ ഉത്തരിതരം’’. സാ ഹി ഇത്ഥീ ഏവരൂപാ ച ഏവരൂപാ ചാതി തസ്സാ ഗുണേ കഥേസി.
Yuttā ca te paramaalaṅkatā hayāti sirimāvimānaṃ. Tassa kā uppatti? Bhagavā rājagahe viharati veḷuvane kalandakanivāpe. Tena ca samayena heṭṭhā anantaravatthumhi vuttā sirimā gaṇikā sotāpattiphalassa adhigatattā vissajjitakiliṭṭhakammantā hutvā saṅghassa aṭṭha salākabhattāni paṭṭhapesi. Ādito paṭṭhāya nibaddhaṃ aṭṭha bhikkhū gehaṃ āgacchanti. Sā ‘‘sappiṃ gaṇhatha khīraṃ gaṇhathā’’tiādīni vatvā tesaṃ patte pūreti, ekena laddhaṃ tiṇṇampi catunnampi pahoti, devasikaṃ soḷasakahāpaṇaparibbayena piṇḍapāto dīyati. Athekadivasaṃ eko bhikkhu tassā gehe aṭṭhakabhattaṃ bhuñjitvā tiyojanamatthake ekaṃ vihāraṃ agamāsi. Atha naṃ sāyaṃ therupaṭṭhāne nisinnaṃ pucchiṃsu, ‘‘āvuso, kahaṃ bhikkhaṃ gahetvā idhāgatosī’’ti? ‘‘Sirimāya aṭṭhakabhattaṃ me bhutta’’nti. ‘‘Taṃ manāpaṃ katvā deti, āvuso’’ti. ‘‘Na sakkā tassā bhattaṃ vaṇṇetuṃ, atipaṇītaṃ katvā deti, ekena laddhaṃ tiṇṇampi catunnampi pahoti, tassā pana deyyadhammatopi dassanameva uttaritaraṃ’’. Sā hi itthī evarūpā ca evarūpā cāti tassā guṇe kathesi.
അഥേകോ ഭിക്ഖു തസ്സാ ഗുണകഥം സുത്വാ അദിസ്വാപി സവനേനേവ സിനേഹം ഉപ്പാദേത്വാ ‘‘മയാ തത്ഥ ഗന്ത്വാ തം ദട്ഠും വട്ടതീ’’തി അത്തനോ വസ്സഗ്ഗം കഥേത്വാ തം ഭിക്ഖും ഠിതികം പുച്ഛിത്വാ ‘‘സ്വേ, ആവുസോ, തസ്മിം ഗേഹേ ത്വം സങ്ഘത്ഥേരോ ഹുത്വാ അട്ഠകഭത്തം ലഭിസ്സസീ’’തി സുത്വാ തങ്ഖണഞ്ഞേവ പത്തചീവരമാദായ പക്കന്തോ പാതോവ അരുണേ ഉഗ്ഗച്ഛന്തേ സലാകഗ്ഗം പവിസിത്വാ ഠിതോ സങ്ഘത്ഥേരോ ഹുത്വാ തസ്സാ ഗേഹേ അട്ഠകഭത്തം ലഭി. യോ പന സോ ഭിക്ഖു ഹിയ്യോ ഭുഞ്ജിത്വാ പക്കാമി, തസ്സ ഗതവേലായമേവസ്സാ സരീരേ രോഗോ ഉപ്പജ്ജി. തസ്മാ ആഭരണാനി ഓമുഞ്ചിത്വാ നിപജ്ജി. അഥസ്സാ ദാസിയോ അട്ഠകഭത്തം ലഭിതും ആഗതേ ഭിക്ഖൂ ദിസ്വാ ആരോചേസും. സാ ഗന്ത്വാ സഹത്ഥാ പത്തേ ഗഹേതും വാ നിസീദാപേതും വാ അസക്കോന്തീ ദാസിയോ ആണാപേസി ‘‘അമ്മാ പത്തേ ഗഹേത്വാ അയ്യേ നിസീദാപേത്വാ യാഗും പായേത്വാ ഖജ്ജകം ദത്വാ ഭത്തവേലായ പത്തേ പൂരേത്വാ ദേഥാ’’തി. താ ‘‘സാധു, അയ്യേ’’തി ഭിക്ഖൂ പവേസേത്വാ യാഗും പായേത്വാ ഖജ്ജകം ദത്വാ ഭത്തവേലായ ഭത്തസ്സ പത്തേ പൂരേത്വാ തസ്സാ ആരോചയിംസു. സാ ‘‘മം പരിഗ്ഗഹേത്വാ നേഥ , അയ്യേ വന്ദിസ്സാമീ’’തി വത്വാ താഹി പരിഗ്ഗഹേത്വാ ഭിക്ഖൂനം സന്തികം നീതാ വേധമാനേന സരീരേന ഭിക്ഖൂ വന്ദി. സോ ഭിക്ഖു തം ഓലോകേത്വാ ചിന്തേസി ‘‘ഗിലാനായ താവ അയം ഏതിസ്സാ രൂപസോഭാ, അരോഗകാലേ പന സബ്ബാഭരണപടിമണ്ഡിതായ ഇമിസ്സാ കീദിസീ രൂപസമ്പത്തീ’’തി. അഥസ്സ അനേകവസ്സകോടിസന്നിചിതോ കിലേസോ സമുദാചരി. സോ അഞ്ഞാണീ ഹുത്വാ ഭത്തം ഭുഞ്ജിതും അസക്കോന്തോ പത്തം ആദായ വിഹാരം ഗന്ത്വാ പത്തം പിധായ ഏകമന്തേ ഠപേത്വാ ചീവരകണ്ണം പത്ഥരിത്വാ നിപജ്ജി. അഥ നം ഏകോ സഹായകോ ഭിക്ഖു യാചന്തോപി ഭോജേതും നാസക്ഖി, സോ ഛിന്നഭത്തോ അഹോസി.
Atheko bhikkhu tassā guṇakathaṃ sutvā adisvāpi savaneneva sinehaṃ uppādetvā ‘‘mayā tattha gantvā taṃ daṭṭhuṃ vaṭṭatī’’ti attano vassaggaṃ kathetvā taṃ bhikkhuṃ ṭhitikaṃ pucchitvā ‘‘sve, āvuso, tasmiṃ gehe tvaṃ saṅghatthero hutvā aṭṭhakabhattaṃ labhissasī’’ti sutvā taṅkhaṇaññeva pattacīvaramādāya pakkanto pātova aruṇe uggacchante salākaggaṃ pavisitvā ṭhito saṅghatthero hutvā tassā gehe aṭṭhakabhattaṃ labhi. Yo pana so bhikkhu hiyyo bhuñjitvā pakkāmi, tassa gatavelāyamevassā sarīre rogo uppajji. Tasmā ābharaṇāni omuñcitvā nipajji. Athassā dāsiyo aṭṭhakabhattaṃ labhituṃ āgate bhikkhū disvā ārocesuṃ. Sā gantvā sahatthā patte gahetuṃ vā nisīdāpetuṃ vā asakkontī dāsiyo āṇāpesi ‘‘ammā patte gahetvā ayye nisīdāpetvā yāguṃ pāyetvā khajjakaṃ datvā bhattavelāya patte pūretvā dethā’’ti. Tā ‘‘sādhu, ayye’’ti bhikkhū pavesetvā yāguṃ pāyetvā khajjakaṃ datvā bhattavelāya bhattassa patte pūretvā tassā ārocayiṃsu. Sā ‘‘maṃ pariggahetvā netha , ayye vandissāmī’’ti vatvā tāhi pariggahetvā bhikkhūnaṃ santikaṃ nītā vedhamānena sarīrena bhikkhū vandi. So bhikkhu taṃ oloketvā cintesi ‘‘gilānāya tāva ayaṃ etissā rūpasobhā, arogakāle pana sabbābharaṇapaṭimaṇḍitāya imissā kīdisī rūpasampattī’’ti. Athassa anekavassakoṭisannicito kileso samudācari. So aññāṇī hutvā bhattaṃ bhuñjituṃ asakkonto pattaṃ ādāya vihāraṃ gantvā pattaṃ pidhāya ekamante ṭhapetvā cīvarakaṇṇaṃ pattharitvā nipajji. Atha naṃ eko sahāyako bhikkhu yācantopi bhojetuṃ nāsakkhi, so chinnabhatto ahosi.
തം ദിവസമേവ സായന്ഹസമയേ സിരിമാ കാലമകാസി. രാജാ സത്ഥു സാസനം പേസേസി ‘‘ഭന്തേ, ജീവകസ്സ കനിട്ഠഭഗിനീ സിരിമാ കാലമകാസീ’’തി. സത്ഥാ തം സുത്വാ രഞ്ഞോ സാസനം പഹിണി ‘‘സിരിമായ സരീരഝാപനകിച്ചം നത്ഥി, ആമകസുസാനേ തം യഥാ കാകാദയോ ന ഖാദന്തി, തഥാ നിപജ്ജാപേത്വാ രക്ഖാപേഥാ’’തി. രാജാ തഥാ അകാസി. പടിപാടിയാ തയോ ദിവസാ അതിക്കന്താ, ചതുത്ഥേ ദിവസേ സരീരം ഉദ്ധുമായി, നവഹി വണമുഖേഹി പുളവകാ പഗ്ഘരിംസു, സകലസരീരം ഭിന്നസാലിഭത്തചാടി വിയ അഹോസി. രാജാ നഗരേ ഭേരിം ചരാപേസി ‘‘ഠപേത്വാ ഗേഹരക്ഖണകദാരകേ സിരിമായ ദസ്സനത്ഥം അനാഗച്ഛന്താനം അട്ഠ കഹാപണാ ദണ്ഡോ’’തി. സത്ഥു സന്തികഞ്ച പേസേസി ‘‘ബുദ്ധപ്പമുഖോ കിര സങ്ഘോ സിരിമായ ദസ്സനത്ഥം ആഗച്ഛതൂ’’തി. സത്ഥാ ഭിക്ഖൂനം ആരോചാപേസി ‘‘സിരിമായ ദസ്സനത്ഥം ഗമിസ്സാമാ’’തി.
Taṃ divasameva sāyanhasamaye sirimā kālamakāsi. Rājā satthu sāsanaṃ pesesi ‘‘bhante, jīvakassa kaniṭṭhabhaginī sirimā kālamakāsī’’ti. Satthā taṃ sutvā rañño sāsanaṃ pahiṇi ‘‘sirimāya sarīrajhāpanakiccaṃ natthi, āmakasusāne taṃ yathā kākādayo na khādanti, tathā nipajjāpetvā rakkhāpethā’’ti. Rājā tathā akāsi. Paṭipāṭiyā tayo divasā atikkantā, catutthe divase sarīraṃ uddhumāyi, navahi vaṇamukhehi puḷavakā pagghariṃsu, sakalasarīraṃ bhinnasālibhattacāṭi viya ahosi. Rājā nagare bheriṃ carāpesi ‘‘ṭhapetvā geharakkhaṇakadārake sirimāya dassanatthaṃ anāgacchantānaṃ aṭṭha kahāpaṇā daṇḍo’’ti. Satthu santikañca pesesi ‘‘buddhappamukho kira saṅgho sirimāya dassanatthaṃ āgacchatū’’ti. Satthā bhikkhūnaṃ ārocāpesi ‘‘sirimāya dassanatthaṃ gamissāmā’’ti.
സോപി ദഹരഭിക്ഖു ചത്താരോ ദിവസേ കസ്സചി വചനം അഗ്ഗഹേത്വാ ഛിന്നഭത്തോവ നിപജ്ജി. പത്തേ ഭത്തം പൂതികം ജാതം, പത്തേ മലമ്പി ഉട്ഠഹി. അഥ സോ സഹായകഭിക്ഖുനാ ഉപസങ്കമിത്വാ ‘‘ആവുസോ സത്ഥാ സിരിമായ ദസ്സനത്ഥം ഗച്ഛതീ’’തി വുച്ചമാനോ തഥാ ഛാതജ്ഝത്തോപി ‘‘സിരിമാ’’തി വുത്തപദേയേവ സഹസാ ഉട്ഠഹിത്വാ ‘‘സത്ഥാ സിരിമം ദട്ഠും ഗച്ഛതി, ത്വമ്പി ഗമിസ്സസീ’’തി? ‘‘ആമ ഗമിസ്സാമീ’’തി ഭത്തം ഛഡ്ഡേത്വാ പത്തം ധോവിത്വാ ഥവികായ പക്ഖിപിത്വാ ഭിക്ഖുസങ്ഘേന സദ്ധിം അഗമാസി. സത്ഥാ ഭിക്ഖുസങ്ഘപരിവുതോ ഏകപസ്സേ അട്ഠാസി, ഭിക്ഖുനിസങ്ഘോപി രാജപരിസാപി ഉപാസകപരിസാപി ഉപാസികാപരിസാപി ഏകേകപസ്സേ അട്ഠംസു.
Sopi daharabhikkhu cattāro divase kassaci vacanaṃ aggahetvā chinnabhattova nipajji. Patte bhattaṃ pūtikaṃ jātaṃ, patte malampi uṭṭhahi. Atha so sahāyakabhikkhunā upasaṅkamitvā ‘‘āvuso satthā sirimāya dassanatthaṃ gacchatī’’ti vuccamāno tathā chātajjhattopi ‘‘sirimā’’ti vuttapadeyeva sahasā uṭṭhahitvā ‘‘satthā sirimaṃ daṭṭhuṃ gacchati, tvampi gamissasī’’ti? ‘‘Āma gamissāmī’’ti bhattaṃ chaḍḍetvā pattaṃ dhovitvā thavikāya pakkhipitvā bhikkhusaṅghena saddhiṃ agamāsi. Satthā bhikkhusaṅghaparivuto ekapasse aṭṭhāsi, bhikkhunisaṅghopi rājaparisāpi upāsakaparisāpi upāsikāparisāpi ekekapasse aṭṭhaṃsu.
സത്ഥാ രാജാനം പുച്ഛി ‘‘കാ ഏസാ, മഹാരാജാ’’തി? ‘‘ഭന്തേ, ജീവകസ്സ കനിട്ഠഭഗിനീ സിരിമാ നാമാ’’തി. ‘‘സിരിമാ ഏസാ’’തി? ‘‘ആമ, ഭന്തേ’’തി. തേന ഹി നഗരേ ഭേരിം ചരാപേഹി ‘‘സഹസ്സം ദത്വാ സിരിമം ഗണ്ഹന്തൂ’’തി. രാജാ തഥാ കാരേസി, ഏകോപി ‘‘ഹ’’ന്തി വാ ‘‘ഹു’’ന്തി വാ വദന്തോ നാമ നാഹോസി. രാജാ സത്ഥു ആരോചേസി ‘‘ന ഗണ്ഹന്തി ഭന്തേ’’തി, തേന ഹി മഹാരാജ അഗ്ഘം ഓഹാപേഹീതി. രാജാ ‘‘പഞ്ചസതാനി ദത്വാ ഗണ്ഹന്തൂ’’തി ഭേരിം ചരാപേത്വാ കഞ്ചി ഗണ്ഹനകം അദിസ്വാ ‘‘അഡ്ഢതേയ്യസതാനി, ദ്വേസതാനി, സതം, പഞ്ഞാസം, പഞ്ചവീസതി, വീസതി കഹാപണേ, ദസ കഹാപണേ, പഞ്ച കഹാപണേ, ഏകം കഹാപണം, അഡ്ഢം, പാദം, മാസകം, കാകണികം ദത്വാ സിരിമം ഗണ്ഹന്തൂ’’തി ഭേരിം ചരാപേത്വാ ‘‘മുധാപി ഗണ്ഹന്തൂ’’തി ഭേരിം ചരാപേസി, തഥാപി ‘‘ഹ’’ന്തി വാ ‘‘ഹു’’ന്തി വാ വദന്തോ നാമ നാഹോസി. രാജാ ‘‘മുധാപി, ഭന്തേ, ഗണ്ഹന്തോ നത്ഥീ’’തി ആഹ. സത്ഥാ ‘‘പസ്സഥ, ഭിക്ഖവേ, മഹാജനസ്സ പിയമാതുഗാമം, ഇമസ്മിംയേവ നഗരേ സഹസ്സം ദത്വാ പുബ്ബേ ഏകദിവസം ലഭിംസു, ഇദാനി മുധാപി ഗണ്ഹന്തോ നത്ഥി ഏവരൂപം നാമ രൂപം ഖയവയപ്പത്തം ആഹരിമേഹി അലങ്കാരേഹി വിചിത്തകതം നവന്നം വണ്ണമുഖാനം വസേന അരുഭൂതം തീഹി അട്ഠിസതേഹി സമുസ്സിതം നിച്ചാതുരം കേവലം ബാലമഹാജനേന ബഹുധാ സങ്കപ്പിതതായ ബഹുസങ്കപ്പം അദ്ധുവം അത്തഭാവ’’ന്തി ദസ്സേന്തോ –
Satthā rājānaṃ pucchi ‘‘kā esā, mahārājā’’ti? ‘‘Bhante, jīvakassa kaniṭṭhabhaginī sirimā nāmā’’ti. ‘‘Sirimā esā’’ti? ‘‘Āma, bhante’’ti. Tena hi nagare bheriṃ carāpehi ‘‘sahassaṃ datvā sirimaṃ gaṇhantū’’ti. Rājā tathā kāresi, ekopi ‘‘ha’’nti vā ‘‘hu’’nti vā vadanto nāma nāhosi. Rājā satthu ārocesi ‘‘na gaṇhanti bhante’’ti, tena hi mahārāja agghaṃ ohāpehīti. Rājā ‘‘pañcasatāni datvā gaṇhantū’’ti bheriṃ carāpetvā kañci gaṇhanakaṃ adisvā ‘‘aḍḍhateyyasatāni, dvesatāni, sataṃ, paññāsaṃ, pañcavīsati, vīsati kahāpaṇe, dasa kahāpaṇe, pañca kahāpaṇe, ekaṃ kahāpaṇaṃ, aḍḍhaṃ, pādaṃ, māsakaṃ, kākaṇikaṃ datvā sirimaṃ gaṇhantū’’ti bheriṃ carāpetvā ‘‘mudhāpi gaṇhantū’’ti bheriṃ carāpesi, tathāpi ‘‘ha’’nti vā ‘‘hu’’nti vā vadanto nāma nāhosi. Rājā ‘‘mudhāpi, bhante, gaṇhanto natthī’’ti āha. Satthā ‘‘passatha, bhikkhave, mahājanassa piyamātugāmaṃ, imasmiṃyeva nagare sahassaṃ datvā pubbe ekadivasaṃ labhiṃsu, idāni mudhāpi gaṇhanto natthi evarūpaṃ nāma rūpaṃ khayavayappattaṃ āharimehi alaṅkārehi vicittakataṃ navannaṃ vaṇṇamukhānaṃ vasena arubhūtaṃ tīhi aṭṭhisatehi samussitaṃ niccāturaṃ kevalaṃ bālamahājanena bahudhā saṅkappitatāya bahusaṅkappaṃ addhuvaṃ attabhāva’’nti dassento –
‘‘പസ്സ ചിത്തകതം ബിമ്ബം, അരുകായം സമുസ്സിതം;
‘‘Passa cittakataṃ bimbaṃ, arukāyaṃ samussitaṃ;
ആതുരം ബഹുസങ്കപ്പം, യസ്സ നത്ഥി ധുവം ഠിതീ’’തി. (ഥേരഗാ॰ ൧൧൬൦) –
Āturaṃ bahusaṅkappaṃ, yassa natthi dhuvaṃ ṭhitī’’ti. (theragā. 1160) –
ഗാഥമാഹ. ദേസനാപരിയോസാനേ സിരിമായ പടിബദ്ധചിത്തോ ഭിക്ഖു വിഗതഛന്ദരാഗോ ഹുത്വാ വിപസ്സനം വഡ്ഢേത്വാ അരഹത്തം പാപുണി, ചതുരാസീതിയാ പാണസഹസ്സാനം ധമ്മാഭിസമയോ അഹോസി.
Gāthamāha. Desanāpariyosāne sirimāya paṭibaddhacitto bhikkhu vigatachandarāgo hutvā vipassanaṃ vaḍḍhetvā arahattaṃ pāpuṇi, caturāsītiyā pāṇasahassānaṃ dhammābhisamayo ahosi.
തേന ച സമയേന സിരിമാ ദേവകഞ്ഞാ അത്തനോ വിഭവസമിദ്ധിം ഓലോകേത്വാ ആഗതട്ഠാനം ഓലോകേന്തീ പുരിമത്തഭാവേ അത്തനോ സരീരസമീപേ ഭിക്ഖുസങ്ഘപരിവുതം ഭഗവന്തം ഠിതം മഹാജനകായഞ്ച സന്നിപതിതം ദിസ്വാ പഞ്ചഹി ദേവകഞ്ഞാസതേഹി പരിവുതാ പഞ്ചഹി രഥസതേഹി ദിസ്സമാനകായാ ആഗന്ത്വാ രഥതോ ഓതരിത്വാ സപരിവാരാ ഭഗവന്തം വന്ദിത്വാ കതഞ്ജലീ അട്ഠാസി. തേന ച സമയേന ആയസ്മാ വങ്ഗീസോ ഭഗവതോ അവിദൂരേ ഠിതോ ഹോതി. സോ ഭഗവന്തം ഏതദവോച ‘‘പടിഭാതി മം ഭഗവാ ഏകം പഞ്ഹം പുച്ഛിതു’’ന്തി. ‘‘പടിഭാതു തം വങ്ഗീസാ’’തി ഭഗവാ അവോച. ആയസ്മാ വങ്ഗീസോ തം സിരിമം ദേവധീതരം –
Tena ca samayena sirimā devakaññā attano vibhavasamiddhiṃ oloketvā āgataṭṭhānaṃ olokentī purimattabhāve attano sarīrasamīpe bhikkhusaṅghaparivutaṃ bhagavantaṃ ṭhitaṃ mahājanakāyañca sannipatitaṃ disvā pañcahi devakaññāsatehi parivutā pañcahi rathasatehi dissamānakāyā āgantvā rathato otaritvā saparivārā bhagavantaṃ vanditvā katañjalī aṭṭhāsi. Tena ca samayena āyasmā vaṅgīso bhagavato avidūre ṭhito hoti. So bhagavantaṃ etadavoca ‘‘paṭibhāti maṃ bhagavā ekaṃ pañhaṃ pucchitu’’nti. ‘‘Paṭibhātu taṃ vaṅgīsā’’ti bhagavā avoca. Āyasmā vaṅgīso taṃ sirimaṃ devadhītaraṃ –
൧൩൭.
137.
‘‘യുത്താ ച തേ പരമഅലങ്കതാ ഹയാ, അധോമുഖാ അഘസിഗമാ ബലീ ജവാ;
‘‘Yuttā ca te paramaalaṅkatā hayā, adhomukhā aghasigamā balī javā;
അഭിനിമ്മിതാ പഞ്ചരഥാസതാ ച തേ, അന്വേന്തി തം സാരഥിചോദിതാ ഹയാ.
Abhinimmitā pañcarathāsatā ca te, anventi taṃ sārathicoditā hayā.
൧൩൮.
138.
‘‘സാ തിട്ഠസി രഥവരേ അലങ്കതാ,
‘‘Sā tiṭṭhasi rathavare alaṅkatā,
ഓഭാസയം ജലമിവ ജോതി പോവകോ;
Obhāsayaṃ jalamiva joti povako;
പുച്ഛാമി തം വരതനു അനോമദസ്സനേ,
Pucchāmi taṃ varatanu anomadassane,
കസ്മാ നു കായാ അനധിവരം ഉപാഗമീ’’തി. – പടിപുച്ഛി;
Kasmā nu kāyā anadhivaraṃ upāgamī’’ti. – paṭipucchi;
൧൩൭. തത്ഥ യുത്താ ച തേ പരമഅലങ്കതാ ഹയാതി പരമം അതിവിയ വിസേസതോ അലങ്കതാ, പരമേഹി വാ ഉത്തമേഹി ദിബ്ബേഹി അസ്സാലങ്കാരേഹി അലങ്കതാ, പരമാ വാ അഗ്ഗാ സേട്ഠാ ആജാനീയാ സബ്ബാലങ്കാരേഹി അലങ്കതാ ഹയാ അസ്സാ തേ തവ രഥേ യോജിതാ, യുത്താ വാ തേ രഥസ്സ ച അനുച്ഛവികാ, അഞ്ഞമഞ്ഞം വാ സദിസതായ യുത്താ സംസട്ഠാതി അത്ഥോ. ഏത്ഥ ച ‘‘പരമഅലങ്കതാ’’തി പുരിമസ്മിം പക്ഖേ സന്ധിം അകത്വാ ദുതിയസ്മിം പക്ഖേ അവിഭത്തികനിദ്ദേസോ ദട്ഠബ്ബോ . അധോമുഖാതി ഹേട്ഠാമുഖാ. യദിപി തേ തദാ പകതിയാവ ഠിതാ, ദേവലോകതോ ഓരോഹണവസേന ‘‘അധോമുഖാ’’തി വുത്താ. അഘസിഗമാതി വേഹാസംഗമാ. ബലീതി ബലവന്തോ. ജവാതി ജവനകാ , ബലവന്തോ ചേവ വേഗവന്തോ ചാതി അത്ഥോ. അഭിനിമ്മിതാതി തവ പുഞ്ഞകമ്മേന നിമ്മിതാ നിബ്ബത്താ. സയം നിമ്മിതമേവ വാ സന്ധായ ‘‘അഭിനിമ്മിതാ’’തി വുത്തം നിമ്മാനരതിഭാവതോ സിരിമായ ദേവധീതായ. പഞ്ചരഥാസതാതി ഗാഥാസുഖത്ഥം ഥകാരസ്സ ദീഘം ലിങ്ഗവിപല്ലാസഞ്ച കത്വാ വുത്തം, വിഭത്തിഅലോപോ വാ ദട്ഠബ്ബോ, പഞ്ച രഥസതാനീതി അത്ഥോ. അന്വേന്തി തം സാരഥിചോദിതാ ഹയാതി സാരഥീഹി ചോദിതാ വിയ രഥേസു യുത്താ ഇമേ ഹയാ ഭദ്ദേ, ദേവതേ, തം അനുഗച്ഛന്തി. ‘‘സാരഥിഅചോദിതാ’’തി കേചി പഠന്തി, സാരഥീഹി അചോദിതാ ഏവ അനുഗച്ഛന്തീതി അത്ഥോ. ‘‘സാരഥിചോദിതാ ഹയാ’’തി ഏകംയേവ വാ പദം ഗാഥാസുഖത്ഥം ദീഘം കത്വാ വുത്തം, സാരഥിചോദിതഹയാ പഞ്ച രഥസതാതി യോജനാ.
137. Tattha yuttā ca te paramaalaṅkatā hayāti paramaṃ ativiya visesato alaṅkatā, paramehi vā uttamehi dibbehi assālaṅkārehi alaṅkatā, paramā vā aggā seṭṭhā ājānīyā sabbālaṅkārehi alaṅkatā hayā assā te tava rathe yojitā, yuttā vā te rathassa ca anucchavikā, aññamaññaṃ vā sadisatāya yuttā saṃsaṭṭhāti attho. Ettha ca ‘‘paramaalaṅkatā’’ti purimasmiṃ pakkhe sandhiṃ akatvā dutiyasmiṃ pakkhe avibhattikaniddeso daṭṭhabbo . Adhomukhāti heṭṭhāmukhā. Yadipi te tadā pakatiyāva ṭhitā, devalokato orohaṇavasena ‘‘adhomukhā’’ti vuttā. Aghasigamāti vehāsaṃgamā. Balīti balavanto. Javāti javanakā , balavanto ceva vegavanto cāti attho. Abhinimmitāti tava puññakammena nimmitā nibbattā. Sayaṃ nimmitameva vā sandhāya ‘‘abhinimmitā’’ti vuttaṃ nimmānaratibhāvato sirimāya devadhītāya. Pañcarathāsatāti gāthāsukhatthaṃ thakārassa dīghaṃ liṅgavipallāsañca katvā vuttaṃ, vibhattialopo vā daṭṭhabbo, pañca rathasatānīti attho. Anventi taṃ sārathicoditā hayāti sārathīhi coditā viya rathesu yuttā ime hayā bhadde, devate, taṃ anugacchanti. ‘‘Sārathiacoditā’’ti keci paṭhanti, sārathīhi acoditā eva anugacchantīti attho. ‘‘Sārathicoditā hayā’’ti ekaṃyeva vā padaṃ gāthāsukhatthaṃ dīghaṃ katvā vuttaṃ, sārathicoditahayā pañca rathasatāti yojanā.
൧൩൮. സാ തിട്ഠസീതി സാ ത്വം തിട്ഠസി. രഥവരേതി രഥുത്തമേ. അലങ്കതാതി സട്ഠിസകടഭാരേഹി ദിബ്ബാലങ്കാരേഹി അലങ്കതസരീരാ. ഓഭാസയം ജലമിവ ജോതി പാവകോതി ഓഭാസേന്തീ ജോതിരിവ ജലന്തീ പാവകോ വിയ ച തിട്ഠസി, സമന്തതോ ഓഭാസേന്തീ ജലന്തീ തിട്ഠസീതി വുത്തം ഹോതി. ‘‘ജോതീ’’തി ച ചന്ദിമസൂരിയനക്ഖത്തതാരകരൂപാനം സാധാരണനാമം. വരതനൂതി ഉത്തമരൂപധരേ സബ്ബങ്ഗസോഭനേ. തതോ ഏവ അനോമദസ്സനേ അലാമകദസ്സനേ, ദസ്സനീയേ പാസാദികേതി അത്ഥോ. കസ്മാ നു കായാ അനധിവരം ഉപാഗമീതി കുതോ നാമ ദേവകായതോ അനുത്തരം സമ്മാസമ്ബുദ്ധം പയിരുപാസനായ ഉപഗഞ്ഛി ഉപഗതാസി.
138.Sā tiṭṭhasīti sā tvaṃ tiṭṭhasi. Rathavareti rathuttame. Alaṅkatāti saṭṭhisakaṭabhārehi dibbālaṅkārehi alaṅkatasarīrā. Obhāsayaṃ jalamiva joti pāvakoti obhāsentī jotiriva jalantī pāvako viya ca tiṭṭhasi, samantato obhāsentī jalantī tiṭṭhasīti vuttaṃ hoti. ‘‘Jotī’’ti ca candimasūriyanakkhattatārakarūpānaṃ sādhāraṇanāmaṃ. Varatanūti uttamarūpadhare sabbaṅgasobhane. Tato eva anomadassane alāmakadassane, dassanīye pāsādiketi attho. Kasmā nu kāyā anadhivaraṃ upāgamīti kuto nāma devakāyato anuttaraṃ sammāsambuddhaṃ payirupāsanāya upagañchi upagatāsi.
ഏവം ഥേരേന പുച്ഛിതാ സാ ദേവതാ അത്താനം ആവികരോന്തീ –
Evaṃ therena pucchitā sā devatā attānaṃ āvikarontī –
൧൩൯.
139.
‘‘കാമഗ്ഗപത്താനം യമാഹുനുത്തരം, നിമ്മായ നിമ്മായ രമന്തി ദേവതാ;
‘‘Kāmaggapattānaṃ yamāhunuttaraṃ, nimmāya nimmāya ramanti devatā;
തസ്മാ കായാ അച്ഛരാ കാമവണ്ണിനീ, ഇധാഗതാ അനധിവരം നമസ്സിതു’’ന്തി. –
Tasmā kāyā accharā kāmavaṇṇinī, idhāgatā anadhivaraṃ namassitu’’nti. –
ഗാഥമാഹ.
Gāthamāha.
൧൩൯. തത്ഥ കാമഗ്ഗപത്താനം യമാഹുനുത്തരന്തി കാമൂപഭോഗേഹി അഗ്ഗഭാവം പത്താനം പരനിമ്മിതവസവത്തീനം ദേവാനം യം ദേവകായം യസേന ഭോഗാദിവസേന ച അനുത്തരന്തി വദന്തി, തതോ കായാ. നിമ്മായ നിമ്മായ രമന്തി ദേവതാതി നിമ്മാനരതിദേവതാ അത്തനാ യഥാരുചിതേ കാമേ സയം നിമ്മിനിത്വാ നിമ്മിനിത്വാ രമന്തി കീളന്തി ലളന്താ അഭിരമന്തി. തസ്മാ കായാതി തസ്മാ നിമ്മാനരതിദേവനികായാ . കാമവണ്ണിനീതി കാമരൂപധരാ യഥിച്ഛിതരൂപധാരിനീ. ഇധാഗതാതി ഇധ ഇമസ്മിം മനുസ്സലോകേ, ഇമം വാ മനുസ്സലോകം ആഗതാ.
139. Tattha kāmaggapattānaṃ yamāhunuttaranti kāmūpabhogehi aggabhāvaṃ pattānaṃ paranimmitavasavattīnaṃ devānaṃ yaṃ devakāyaṃ yasena bhogādivasena ca anuttaranti vadanti, tato kāyā. Nimmāya nimmāya ramanti devatāti nimmānaratidevatā attanā yathārucite kāme sayaṃ nimminitvā nimminitvā ramanti kīḷanti laḷantā abhiramanti. Tasmā kāyāti tasmā nimmānaratidevanikāyā . Kāmavaṇṇinīti kāmarūpadharā yathicchitarūpadhārinī. Idhāgatāti idha imasmiṃ manussaloke, imaṃ vā manussalokaṃ āgatā.
ഏവം ദേവതായ അത്തനോ നിമ്മാനരതിദേവതാഭാവേ കഥിതേ പുന ഥേരോ തസ്സാ പുരിമഭവം തത്ഥ കതപുഞ്ഞകമ്മം ലദ്ധിഞ്ച കഥാപേതുകാമോ –
Evaṃ devatāya attano nimmānaratidevatābhāve kathite puna thero tassā purimabhavaṃ tattha katapuññakammaṃ laddhiñca kathāpetukāmo –
൧൪൦.
140.
‘‘കിം ത്വം പുരേ സുചരിതമാചരീധ, കേനച്ഛസി ത്വം അമിതയസാ സുഖേധിതാ;
‘‘Kiṃ tvaṃ pure sucaritamācarīdha, kenacchasi tvaṃ amitayasā sukhedhitā;
ഇദ്ധീ ച തേ അനധിവരാ വിഹങ്ഗമാ, വണ്ണോ ച തേ ദസ ദിസാ വിരോചതി.
Iddhī ca te anadhivarā vihaṅgamā, vaṇṇo ca te dasa disā virocati.
൧൪൧.
141.
‘‘ദേവേഹി ത്വം പരിവുതാ സക്കതാ ചസി,
‘‘Devehi tvaṃ parivutā sakkatā casi,
കുതോ ചുതാ സുഗതിഗതാസി ദേവതേ;
Kuto cutā sugatigatāsi devate;
കസ്സ വാ ത്വം വചനകരാനുസാസനിം,
Kassa vā tvaṃ vacanakarānusāsaniṃ,
ആചിക്ഖ മേ ത്വം യദി ബുദ്ധസാവികാ’’തി. – ദ്വേ ഗാഥാ അഭാസി;
Ācikkha me tvaṃ yadi buddhasāvikā’’ti. – dve gāthā abhāsi;
൧൪൦. തത്ഥ ആചരീതി ദീഘം കത്വാ വുത്തം, ഉപചിനീതി അത്ഥോ. ഇധാതി നിപാതമത്തം, ഇധ വാ ഇമസ്മിം ദേവത്തഭാവേ. കേനച്ഛസീതി കേന പുഞ്ഞകമ്മേന അസ്സത്ഥാ അച്ഛസി. ‘‘കേനാസി ത്വ’’ന്തി കേചി പഠന്തി. അമിതയസാതി ന മിതയസാ അനപ്പകപരിവാരാ. സുഖേധിതാതി സുഖേന വഡ്ഢിതാ, സുപരിബ്രൂഹിതദിബ്ബസുഖാതി അത്ഥോ. ഇദ്ധീതി ദിബ്ബാനുഭാവോ. അനധിവരാതി അധികാ വിസിട്ഠാ അഞ്ഞാ ഏതിസ്സാ നത്ഥീതി അനധിവരാ, അതിഉത്തമാതി അത്ഥോ. വിഹങ്ഗമാതി വേഹാസഗാമിനീ. ദസ ദിസാതി ദസപി ദിസാ. വിരോചതീതി ഓഭാസേതി.
140. Tattha ācarīti dīghaṃ katvā vuttaṃ, upacinīti attho. Idhāti nipātamattaṃ, idha vā imasmiṃ devattabhāve. Kenacchasīti kena puññakammena assatthā acchasi. ‘‘Kenāsi tva’’nti keci paṭhanti. Amitayasāti na mitayasā anappakaparivārā. Sukhedhitāti sukhena vaḍḍhitā, suparibrūhitadibbasukhāti attho. Iddhīti dibbānubhāvo. Anadhivarāti adhikā visiṭṭhā aññā etissā natthīti anadhivarā, atiuttamāti attho. Vihaṅgamāti vehāsagāminī. Dasa disāti dasapi disā. Virocatīti obhāseti.
൧൪൧. പരിവുതാ സക്കതാ ചസീതി സമന്തതോ പരിവാരിതാ സമ്ഭാവിതാ ച അസി. കുതോ ചുതാ സുഗതിഗതാസീതി പഞ്ചസു ഗതീസു കതരഗതിതോ ചുതാ ഹുത്വാ സുഗതിം ഇമം ദേവഗതിം പടിസന്ധിവസേന ഉപഗതാ അസി. കസ്സ വാ ത്വം വചനകരാനുസാസനിന്തി കസ്സ നു വാ സത്ഥു സാസനേ പാവചനേ ഓവാദാനുസാസനിസമ്പടിച്ഛനേന ത്വം വചനകരാ അസീതി യോജനാ. കസ്സ വാ ത്വം സത്ഥു വചനകരാ അനുസാസകസ്സ അനുസിട്ഠിയം പതിട്ഠാനേനാതി ഏവം വാ ഏത്ഥ അത്ഥോ ദട്ഠബ്ബോ. ഏവം അനുദ്ദേസികവസേന തസ്സാ ലദ്ധിം പുച്ഛിത്വാ പുന ഉദ്ദേസികവസേന ‘‘ആചിക്ഖ മേ ത്വം യദി ബുദ്ധസാവികാ’’തി പുച്ഛതി. തത്ഥ ബുദ്ധസാവികാതി സബ്ബമ്പി ഞേയ്യധമ്മം സയമ്ഭുഞാണേന ഹത്ഥതലേ ആമലകം വിയ പച്ചക്ഖതോ ബുദ്ധത്താ ബുദ്ധസ്സ ഭഗവതോ ധമ്മസ്സവനന്തേ ജാതാതി ബുദ്ധസാവികാ.
141.Parivutāsakkatā casīti samantato parivāritā sambhāvitā ca asi. Kuto cutā sugatigatāsīti pañcasu gatīsu kataragatito cutā hutvā sugatiṃ imaṃ devagatiṃ paṭisandhivasena upagatā asi. Kassa vā tvaṃ vacanakarānusāsaninti kassa nu vā satthu sāsane pāvacane ovādānusāsanisampaṭicchanena tvaṃ vacanakarā asīti yojanā. Kassa vā tvaṃ satthu vacanakarā anusāsakassa anusiṭṭhiyaṃ patiṭṭhānenāti evaṃ vā ettha attho daṭṭhabbo. Evaṃ anuddesikavasena tassā laddhiṃ pucchitvā puna uddesikavasena ‘‘ācikkha me tvaṃ yadi buddhasāvikā’’ti pucchati. Tattha buddhasāvikāti sabbampi ñeyyadhammaṃ sayambhuñāṇena hatthatale āmalakaṃ viya paccakkhato buddhattā buddhassa bhagavato dhammassavanante jātāti buddhasāvikā.
ഏവം ഥേരേന പുച്ഛിതമത്ഥം കഥേന്തീ ദേവതാ ഇമാ ഗാഥാ അഭാസി –
Evaṃ therena pucchitamatthaṃ kathentī devatā imā gāthā abhāsi –
൧൪൨.
142.
‘‘നഗന്തരേ നഗരവരേ സുമാപിതേ, പരിചാരികാ രാജവരസ്സ സിരിമതോ;
‘‘Nagantare nagaravare sumāpite, paricārikā rājavarassa sirimato;
നച്ചേ ഗീതേ പരമസുസിക്ഖിതാ അഹും, സിരിമാതി മം രാജഗഹേ അവേദിംസു.
Nacce gīte paramasusikkhitā ahuṃ, sirimāti maṃ rājagahe avediṃsu.
൧൪൩.
143.
‘‘ബുദ്ധോ ച മേ ഇസിനിസഭോ വിനായകോ, അദേസയീ സമുദയദുക്ഖനിച്ചതം;
‘‘Buddho ca me isinisabho vināyako, adesayī samudayadukkhaniccataṃ;
അസങ്ഖതം ദുക്ഖനിരോധ സസ്സതം, മഗ്ഗഞ്ചിമം അകുടിലമഞ്ജസം സിവം.
Asaṅkhataṃ dukkhanirodha sassataṃ, maggañcimaṃ akuṭilamañjasaṃ sivaṃ.
൧൪൪.
144.
‘‘സുത്വാനഹം അമതപദം അസങ്ഖതം, തഥാഗതസ്സനധിവരസ്സ സാസനം;
‘‘Sutvānahaṃ amatapadaṃ asaṅkhataṃ, tathāgatassanadhivarassa sāsanaṃ;
സീലേസ്വഹം പരമസുസംവുതാ അഹും, ധമ്മേ ഠിതാ നരവരബുദ്ധദേസിതേ.
Sīlesvahaṃ paramasusaṃvutā ahuṃ, dhamme ṭhitā naravarabuddhadesite.
൧൪൫.
145.
‘‘ഞത്വാനഹം വിരജപദം അസങ്ഖതം, തഥാഗതേനനധിവരേന ദേസിതം;
‘‘Ñatvānahaṃ virajapadaṃ asaṅkhataṃ, tathāgatenanadhivarena desitaṃ;
തത്ഥേവഹം സമഥസമാധിമാഫുസിം, സായേവ മേ പരമനിയാമതാ അഹു.
Tatthevahaṃ samathasamādhimāphusiṃ, sāyeva me paramaniyāmatā ahu.
൧൪൬.
146.
‘‘ലദ്ധാനഹം അമതവരം വിസേസനം, ഏകംസികാ അഭിസമയേ വിസേസിയ;
‘‘Laddhānahaṃ amatavaraṃ visesanaṃ, ekaṃsikā abhisamaye visesiya;
അസംസയാ ബഹുജനപൂജിതാ അഹം, ഖിഡ്ഡാരതിം പച്ചനുഭോമനപ്പകം.
Asaṃsayā bahujanapūjitā ahaṃ, khiḍḍāratiṃ paccanubhomanappakaṃ.
൧൪൭.
147.
‘‘ഏവം അഹം അമതദസമ്ഹി ദേവതാ, തഥാഗതസ്സനധിവരസ്സ സാവികാ;
‘‘Evaṃ ahaṃ amatadasamhi devatā, tathāgatassanadhivarassa sāvikā;
ധമ്മദ്ദസാ പഠമഫലേ പതിട്ഠിതാ, സോതാപന്നാ ന ച പന മത്ഥി ദുഗ്ഗതി.
Dhammaddasā paṭhamaphale patiṭṭhitā, sotāpannā na ca pana matthi duggati.
൧൪൮.
148.
‘‘സാ വന്ദിതും അനധിവരം ഉപാഗമിം, പാസാദികേ കുസലരതേ ച ഭിക്ഖവോ;
‘‘Sā vandituṃ anadhivaraṃ upāgamiṃ, pāsādike kusalarate ca bhikkhavo;
നമസ്സിതും സമണസമാഗമം സിവം, സഗാരവാ സിരിമതോ ധമ്മരാജിനോ.
Namassituṃ samaṇasamāgamaṃ sivaṃ, sagāravā sirimato dhammarājino.
൧൪൯.
149.
‘‘ദിസ്വാ മുനിം മുദിതമനമ്ഹി പീണിതാ, തഥാഗതം നരവരദമ്മസാരഥിം;
‘‘Disvā muniṃ muditamanamhi pīṇitā, tathāgataṃ naravaradammasārathiṃ;
തണ്ഹച്ഛിദം കുസലരതം വിനായകം, വന്ദാമഹം പരമഹിതാനുകമ്പക’’ന്തി.
Taṇhacchidaṃ kusalarataṃ vināyakaṃ, vandāmahaṃ paramahitānukampaka’’nti.
൧൪൨. തത്ഥ നഗന്തരേതി ഇസിഗിലിവേപുല്ലവേഭാരപണ്ഡവഗിജ്ഝകൂടസങ്ഖാതാനം പഞ്ചന്നം പബ്ബതാനം അന്തരേ വേമജ്ഝേ, യതോ തം നഗരം ‘‘ഗിരിബ്ബജ’’ന്തി വുച്ചതി . നഗരവരേതി ഉത്തമനഗരേ, രാജഗഹം സന്ധായാഹ. സുമാപിതേതി മഹാഗോവിന്ദപണ്ഡിതേന വത്ഥുവിജ്ജാവിധിനാ സമ്മദേവ നിവേസിതേ. പരിചാരികാതി സംഗീതപരിചരിയായ ഉപട്ഠായികാ. രാജവരസ്സാതി ബിമ്ബിസാരമഹാരാജസ്സ. സിരിമതോതി ഏത്ഥ ‘‘സിരീതി ബുദ്ധിപുഞ്ഞാനം അധിവചന’’ന്തി വദന്തി. അഥ വാ പുഞ്ഞനിബ്ബത്താ സരീരസോഭഗ്ഗാദിസമ്പത്തി കതപുഞ്ഞം നിസ്സയതി, കതപുഞ്ഞേഹി വാ നിസ്സീയതീതി ‘‘സിരീ’’തി വുച്ചതി, സാ ഏതസ്സ അത്ഥീതി സിരിമാ, തസ്സ സിരിമതോ. പരമസുസിക്ഖിതാതി അതിവിയ സമ്മദേവ ച സിക്ഖിതാ. അഹുന്തി അഹോസിം. അവേദിംസൂതി അഞ്ഞാസും.
142. Tattha nagantareti isigilivepullavebhārapaṇḍavagijjhakūṭasaṅkhātānaṃ pañcannaṃ pabbatānaṃ antare vemajjhe, yato taṃ nagaraṃ ‘‘giribbaja’’nti vuccati . Nagaravareti uttamanagare, rājagahaṃ sandhāyāha. Sumāpiteti mahāgovindapaṇḍitena vatthuvijjāvidhinā sammadeva nivesite. Paricārikāti saṃgītaparicariyāya upaṭṭhāyikā. Rājavarassāti bimbisāramahārājassa. Sirimatoti ettha ‘‘sirīti buddhipuññānaṃ adhivacana’’nti vadanti. Atha vā puññanibbattā sarīrasobhaggādisampatti katapuññaṃ nissayati, katapuññehi vā nissīyatīti ‘‘sirī’’ti vuccati, sā etassa atthīti sirimā, tassa sirimato. Paramasusikkhitāti ativiya sammadeva ca sikkhitā. Ahunti ahosiṃ. Avediṃsūti aññāsuṃ.
൧൪൩. ഇസിനിസഭോതി ഗവസതജേട്ഠകോ ഉസഭോ, ഗവസഹസ്സജേട്ഠകോ വസഭോ, വജസതജേട്ഠകോ വാ ഉസഭോ, വജസഹസ്സജേട്ഠകോ വസഭോ, സബ്ബഗവസേട്ഠോ സബ്ബപരിസ്സയസഹോ സേതോ പാസാദികോ മഹാഭാരവഹോ അസനിസതസദ്ദേഹിപി അസമ്പകമ്പിയോ നിസഭോ. രഥാ സോ അത്തനോ നിസഭബലേന സമന്നാഗതോ ചതൂഹി പാദേഹി പഥവിം ഉപ്പീളേത്വാ കേനചി പരിസ്സയേന അകമ്പിയോ അചലട്ഠാനേന തിട്ഠതി, ഏവം ഭഗവാ ദസഹി തഥാഗതബലേഹി സമന്നാഗതോ ചതൂഹി വേസാരജ്ജപാദേഹി അട്ഠപരിസപഥവിം ഉപ്പീളേത്വാ സദേവകേ ലോകേ കേനചി പച്ചത്ഥികേന പച്ചാമിത്തേന അകമ്പിയോ അചലട്ഠാനേന തിട്ഠതി, തസ്മാ നിസഭോ വിയാതി നിസഭോ. സീലാദീനം ധമ്മക്ഖന്ധാനം ഏസനട്ഠേന ‘‘ഇസീ’’തി ലദ്ധവോഹാരേസു സേക്ഖാസേക്ഖഇസീസു നിസഭോ, ഇസീനം വാ നിസഭോ, ഇസി ച സോ നിസഭോ ചാതി വാ ഇസിനിസഭോ. വേനേയ്യസത്തേ വിനേതീതി വിനായകോ, നായകവിരഹിതോതി വാ വിനായകോ, സയമ്ഭൂതി അത്ഥോ.
143.Isinisabhoti gavasatajeṭṭhako usabho, gavasahassajeṭṭhako vasabho, vajasatajeṭṭhako vā usabho, vajasahassajeṭṭhako vasabho, sabbagavaseṭṭho sabbaparissayasaho seto pāsādiko mahābhāravaho asanisatasaddehipi asampakampiyo nisabho. Rathā so attano nisabhabalena samannāgato catūhi pādehi pathaviṃ uppīḷetvā kenaci parissayena akampiyo acalaṭṭhānena tiṭṭhati, evaṃ bhagavā dasahi tathāgatabalehi samannāgato catūhi vesārajjapādehi aṭṭhaparisapathaviṃ uppīḷetvā sadevake loke kenaci paccatthikena paccāmittena akampiyo acalaṭṭhānena tiṭṭhati, tasmā nisabho viyāti nisabho. Sīlādīnaṃ dhammakkhandhānaṃ esanaṭṭhena ‘‘isī’’ti laddhavohāresu sekkhāsekkhaisīsu nisabho, isīnaṃ vā nisabho, isi ca so nisabho cāti vā isinisabho. Veneyyasatte vinetīti vināyako, nāyakavirahitoti vā vināyako, sayambhūti attho.
അദേസയീ സമുദയദുക്ഖനിച്ചതന്തി സമുദയസച്ചസ്സ ച ദുക്ഖസച്ചസ്സ ച അനിച്ചതം വയധമ്മതം അഭാസി. തേന ‘‘യംകിഞ്ചി സമുദയധമ്മം, സബ്ബം തം നിരോധധമ്മ’’ന്തി അത്തനോ അഭിസമയഞാണസ്സ പവത്തിആകാരം ദസ്സേതി. സമുദയദുക്ഖനിച്ചതന്തി വാ സമുദയസച്ചഞ്ച ദുക്ഖസച്ചഞ്ച അനിച്ചതഞ്ച. തത്ഥ സമുദയസച്ചദുക്ഖസച്ചഗ്ഗഹണേന വിപസ്സനായ ഭൂമിം ദസ്സേതി, അനിച്ചതാഗഹണേന തസ്സാ പവത്തിആകാരം ദസ്സേതി. സങ്ഖാരാനഞ്ഹി അനിച്ചാകാരേ വിഭാവിതേ ദുക്ഖാകാരോ അനത്താകാരോപി വിഭാവിതോയേവ ഹോതി തംനിബന്ധനത്താ തേസം. തേനാഹ ‘‘യദനിച്ചം, തം ദുക്ഖം, യം ദുക്ഖം, തദനത്താ’’തി (സം॰ നി॰ ൩.൧൫). അസങ്ഖതം ദുക്ഖനിരോധസസ്സതന്തി കേനചി പച്ചയേന ന സങ്ഖതന്തി അസങ്ഖതം , സബ്ബകാലം തഥഭാവേന സസ്സതം, സകലവട്ടദുക്ഖനിരോധഭാവതോ ദുക്ഖനിരോധം അരിയസച്ചഞ്ച മേ അദേസയീതി യോജനാ. മഗ്ഗഞ്ചിമം അകുടിലമഞ്ജസം സിവന്തി അന്തദ്വയപരിവജ്ജനേന കുടിലഭാവകരാനം മായാദീനം കായവങ്കാദീനഞ്ച പഹാനേന അകുടിലം, തതോ ഏവ അഞ്ജസം, അസിവഭാവകരാനം കാമരാഗാദീനം സമുച്ഛിന്ദനേന സിവം നിബ്ബാനം. മഗ്ഗന്തി നിബ്ബാനത്ഥികേഹി മഗ്ഗീയതി, കിലേസേ വാ മാരേന്തോ ഗച്ഛതീതി ‘‘മഗ്ഗോ’’തി ലദ്ധനാമം ഇദം തുമ്ഹാകഞ്ച മമഞ്ച പച്ചക്ഖഭൂതം ദുക്ഖനിരോധഗാമിനിപടിപദാസങ്ഖാതം അരിയസച്ചഞ്ച മേ അദേസയീതി യോജനാ.
Adesayī samudayadukkhaniccatanti samudayasaccassa ca dukkhasaccassa ca aniccataṃ vayadhammataṃ abhāsi. Tena ‘‘yaṃkiñci samudayadhammaṃ, sabbaṃ taṃ nirodhadhamma’’nti attano abhisamayañāṇassa pavattiākāraṃ dasseti. Samudayadukkhaniccatanti vā samudayasaccañca dukkhasaccañca aniccatañca. Tattha samudayasaccadukkhasaccaggahaṇena vipassanāya bhūmiṃ dasseti, aniccatāgahaṇena tassā pavattiākāraṃ dasseti. Saṅkhārānañhi aniccākāre vibhāvite dukkhākāro anattākāropi vibhāvitoyeva hoti taṃnibandhanattā tesaṃ. Tenāha ‘‘yadaniccaṃ, taṃ dukkhaṃ, yaṃ dukkhaṃ, tadanattā’’ti (saṃ. ni. 3.15). Asaṅkhataṃ dukkhanirodhasassatanti kenaci paccayena na saṅkhatanti asaṅkhataṃ , sabbakālaṃ tathabhāvena sassataṃ, sakalavaṭṭadukkhanirodhabhāvato dukkhanirodhaṃ ariyasaccañca me adesayīti yojanā. Maggañcimaṃ akuṭilamañjasaṃ sivanti antadvayaparivajjanena kuṭilabhāvakarānaṃ māyādīnaṃ kāyavaṅkādīnañca pahānena akuṭilaṃ, tato eva añjasaṃ, asivabhāvakarānaṃ kāmarāgādīnaṃ samucchindanena sivaṃ nibbānaṃ. Magganti nibbānatthikehi maggīyati, kilese vā mārento gacchatīti ‘‘maggo’’ti laddhanāmaṃ idaṃ tumhākañca mamañca paccakkhabhūtaṃ dukkhanirodhagāminipaṭipadāsaṅkhātaṃ ariyasaccañca me adesayīti yojanā.
൧൪൪. സുത്വാനഹം അമതപദം അസങ്ഖതം, തഥാഗതസ്സനധിവരസ്സ സാസനന്തി ഏത്ഥ അയം സങ്ഖേപത്ഥോ – തഥാ ആഗമനാദിഅത്ഥേന തഥാഗതസ്സ, സദേവകേ ലോകേ അഗ്ഗഭാവതോ അനധിവരസ്സ, സമ്മാസമ്ബുദ്ധസ്സ അമതപദം അസങ്ഖതം നിബ്ബാനം ഉദ്ദിസ്സ ദേസിതത്താ, അമതസ്സ വാ നിബ്ബാനസ്സ പടിപജ്ജനുപായത്താ കേനചിപി അസങ്ഖരണീയത്താ ച അമതപദം അസങ്ഖതം സാസനം സദ്ധമ്മം അഹം സുത്വാനാതി. സീലേസ്വഹന്തി സീലേസു നിപ്ഫാദേതബ്ബേസു അഹം. പരമസുസംവുതാതി അതിവിയ സമ്മദേവ സംവുതാ. അഹുന്തി അഹോസിം. ധമ്മേ ഠിതാതി പടിപത്തിധമ്മേ പതിട്ഠിതാ.
144.Sutvānahaṃ amatapadaṃ asaṅkhataṃ, tathāgatassanadhivarassa sāsananti ettha ayaṃ saṅkhepattho – tathā āgamanādiatthena tathāgatassa, sadevake loke aggabhāvato anadhivarassa, sammāsambuddhassa amatapadaṃ asaṅkhataṃ nibbānaṃ uddissa desitattā, amatassa vā nibbānassa paṭipajjanupāyattā kenacipi asaṅkharaṇīyattā ca amatapadaṃ asaṅkhataṃ sāsanaṃ saddhammaṃ ahaṃ sutvānāti. Sīlesvahanti sīlesu nipphādetabbesu ahaṃ. Paramasusaṃvutāti ativiya sammadeva saṃvutā. Ahunti ahosiṃ. Dhamme ṭhitāti paṭipattidhamme patiṭṭhitā.
൧൪൫. ഞത്വാനാതി സച്ഛികിരിയാഭിസമയവസേന ജാനിത്വാ. തത്ഥേവാതി തസ്മിംയേവ ഖണേ, തസ്മിംയേവ വാ അത്തഭാവേ. സമഥസമാധിമാഫുസിന്തി പച്ചനീകധമ്മാനം സമുച്ഛേദവസേന സമനതോ വൂപസമനതോ പരമത്ഥസമഥഭൂതം ലോകുത്തരസമാധിം ആഫുസിം അധിഗച്ഛിം. യദിപി യസ്മിം ഖണേ നിരോധസ്സ സച്ഛികിരിയാഭിസമയോ, തസ്മിംയേവ ഖണേ മഗ്ഗസ്സ ഭാവനാഭിസമയോ, ആരമ്മണപടിവേധം പന ഭാവനാപടിവേധസ്സേവ പുരിമസിദ്ധികാരണം വിയ കത്വാ ദസ്സേതും –
145.Ñatvānāti sacchikiriyābhisamayavasena jānitvā. Tatthevāti tasmiṃyeva khaṇe, tasmiṃyeva vā attabhāve. Samathasamādhimāphusinti paccanīkadhammānaṃ samucchedavasena samanato vūpasamanato paramatthasamathabhūtaṃ lokuttarasamādhiṃ āphusiṃ adhigacchiṃ. Yadipi yasmiṃ khaṇe nirodhassa sacchikiriyābhisamayo, tasmiṃyeva khaṇe maggassa bhāvanābhisamayo, ārammaṇapaṭivedhaṃ pana bhāvanāpaṭivedhasseva purimasiddhikāraṇaṃ viya katvā dassetuṃ –
‘‘ഞത്വാനഹം വിരജപദം അസങ്ഖതം, തഥാഗതേനനധിവരേന ദേസിതം’’.
‘‘Ñatvānahaṃ virajapadaṃ asaṅkhataṃ, tathāgatenanadhivarena desitaṃ’’.
തത്ഥേവഹം ‘സമഥസമാധിമാഫുസി’ന്തി വുത്തം യഥാ ‘‘ചക്ഖുഞ്ച പടിച്ച രൂപേ ച ഉപ്പജ്ജതി ചക്ഖുവിഞ്ഞാണ’’ന്തി (മ॰ നി॰ ൧.൪൦൦; ൩.൪൨൧; സം॰ നി॰ ൪.൬൦). ഞത്വാനാതി വാ സമാനകാലവസേന വുത്തന്തി വേദിതബ്ബം യഥാ ‘‘നിഹന്ത്വാന തമം സബ്ബം, ആദിച്ചോ നഭമുഗ്ഗതോ’’തി. സായേവാതി യാ ലോകുത്തരസമാധിഫുസനാ ലദ്ധാ, സായേവ. പരമനിയാമതാതി പരമാ ഉത്തമാ മഗ്ഗനിയാമതാ.
Tatthevahaṃ ‘samathasamādhimāphusi’nti vuttaṃ yathā ‘‘cakkhuñca paṭicca rūpe ca uppajjati cakkhuviññāṇa’’nti (ma. ni. 1.400; 3.421; saṃ. ni. 4.60). Ñatvānāti vā samānakālavasena vuttanti veditabbaṃ yathā ‘‘nihantvāna tamaṃ sabbaṃ, ādicco nabhamuggato’’ti. Sāyevāti yā lokuttarasamādhiphusanā laddhā, sāyeva. Paramaniyāmatāti paramā uttamā magganiyāmatā.
൧൪൬. വിസേസനന്തി പുഥുജ്ജനേഹി വിസേസകം വിസിട്ഠഭാവസാധകം. ഏകംസികാതി ‘‘സമ്മാസമ്ബുദ്ധോ ഭഗവാ, സ്വാക്ഖാതോ ധമ്മോ, സുപ്പടിപന്നോ സങ്ഘോ’’തി ഏകംസഗാഹവതീ രതനത്തയേ നിബ്ബിചികിച്ഛാ. അഭിസമയേ വിസേസിയാതി സച്ചപടിവേധവസേന വിസേസം പത്വാ. ‘‘വിസേസിനീ’’തിപി പഠന്തി, അഭിസമയഹേതു വിസേസവതീതി അത്ഥോ. അസംസയാതി സോളസവത്ഥുകായ അട്ഠവത്ഥുകായ ച വിചികിച്ഛായ പഹീനത്താ അപഗതസംസയാ. ‘‘അസംസിയാ’’തി കേചി പഠന്തി. ബഹുജനപൂജിതാതി സുഗതീഹി പരേഹി പത്ഥനീയഗുണാതി അത്ഥോ. ഖിഡ്ഡാരതിന്തി ഖിഡ്ഡാഭൂതം രതിം, അഥ വാ ഖിഡ്ഡഞ്ച രതിഞ്ച ഖിഡ്ഡാവിഹാരഞ്ച രതിസുഖഞ്ച.
146.Visesananti puthujjanehi visesakaṃ visiṭṭhabhāvasādhakaṃ. Ekaṃsikāti ‘‘sammāsambuddho bhagavā, svākkhāto dhammo, suppaṭipanno saṅgho’’ti ekaṃsagāhavatī ratanattaye nibbicikicchā. Abhisamaye visesiyāti saccapaṭivedhavasena visesaṃ patvā. ‘‘Visesinī’’tipi paṭhanti, abhisamayahetu visesavatīti attho. Asaṃsayāti soḷasavatthukāya aṭṭhavatthukāya ca vicikicchāya pahīnattā apagatasaṃsayā. ‘‘Asaṃsiyā’’ti keci paṭhanti. Bahujanapūjitāti sugatīhi parehi patthanīyaguṇāti attho. Khiḍḍāratinti khiḍḍābhūtaṃ ratiṃ, atha vā khiḍḍañca ratiñca khiḍḍāvihārañca ratisukhañca.
൧൪൭. അമതദസമ്ഹീതി അമതദസാ നിബ്ബാനദസ്സാവിനീ അമ്ഹി. ധമ്മദ്ദസാതി ചതുസച്ചധമ്മം ദിട്ഠവതീ. സോതാപന്നാതി അരിയമഗ്ഗസോതം ആദിതോ പത്താ. ന ച പന മത്ഥി ദുഗ്ഗതീതി ന ച പന മേ അത്ഥി ദുഗ്ഗതി അവിനിപാതധമ്മത്താ.
147.Amatadasamhīti amatadasā nibbānadassāvinī amhi. Dhammaddasāti catusaccadhammaṃ diṭṭhavatī. Sotāpannāti ariyamaggasotaṃ ādito pattā. Na ca pana matthi duggatīti na ca pana me atthi duggati avinipātadhammattā.
൧൪൮. പാസാദികേതി പസാദാവഹേ. കുസലരതേതി കുസലേ അനവജ്ജധമ്മേ നിബ്ബാനേ രതേ. ഭിക്ഖവോതി ഭിക്ഖൂ നമസ്സിതും ഉപാഗമിന്തി യോജനാ. സമണസമാഗമം സിവന്തി സമണാനം സമിതപാപാനം ബുദ്ധബുദ്ധസാവകാനം സിവഞ്ച ധമ്മം ഖേമം സമാഗമം സങ്ഗമം പയിരുപാസിതും ഉപാഗമിന്തി സമ്ബന്ധോ. സിരിമതോ ധമ്മരാജിനോതി ഭുമ്മത്ഥേ സാമിവചനം. സിരിമതി ധമ്മരാജിനീതി അത്ഥോ. ഏവമേവ ച കേചി പഠന്തി.
148.Pāsādiketi pasādāvahe. Kusalarateti kusale anavajjadhamme nibbāne rate. Bhikkhavoti bhikkhū namassituṃ upāgaminti yojanā. Samaṇasamāgamaṃ sivanti samaṇānaṃ samitapāpānaṃ buddhabuddhasāvakānaṃ sivañca dhammaṃ khemaṃ samāgamaṃ saṅgamaṃ payirupāsituṃ upāgaminti sambandho. Sirimato dhammarājinoti bhummatthe sāmivacanaṃ. Sirimati dhammarājinīti attho. Evameva ca keci paṭhanti.
൧൪൯. മുദിതമനമ്ഹീതി മോദിതമനാ അമ്ഹി. പീണിതാതി തുട്ഠാ, പീതിരസവസേന വാ തിത്താ. നരവരദമ്മസാരഥിന്തി നരവരോ ച സോ അഗ്ഗപുഗ്ഗലത്താ, ദമ്മാനം ദമേതബ്ബാനം വേനേയ്യാനം നിബ്ബാനാഭിമുഖം സാരണതോ ദമ്മസാരഥി ചാതി നരവരദമ്മസാരഥി, തം. പരമഹിതാനുകമ്പകന്തി പരമേന ഉത്തമേന ഹിതേന സബ്ബസത്താനം അനുകമ്പകം.
149.Muditamanamhīti moditamanā amhi. Pīṇitāti tuṭṭhā, pītirasavasena vā tittā. Naravaradammasārathinti naravaro ca so aggapuggalattā, dammānaṃ dametabbānaṃ veneyyānaṃ nibbānābhimukhaṃ sāraṇato dammasārathi cāti naravaradammasārathi, taṃ. Paramahitānukampakanti paramena uttamena hitena sabbasattānaṃ anukampakaṃ.
ഏവം സിരിമാ ദേവധീതാ അത്തനോ ലദ്ധിപവേദനമുഖേന രതനത്തയേ പസാദം പവേദേത്വാ ഭഗവന്തം ഭിക്ഖുസങ്ഘഞ്ച വന്ദിത്വാ പദക്ഖിണം കത്വാ ദേവലോകമേവ ഗതാ. ഭഗവാ തമേവ ഓതിണ്ണവത്ഥും അട്ഠുപ്പത്തിം കത്വാ ധമ്മം ദേസേസി, ദേസനാപരിയോസാനേ ഉക്കണ്ഠിതഭിക്ഖു അരഹത്തം പാപുണി, സമ്പത്തപരിസായപി സാ ധമ്മദേസനാ സാത്ഥികാ ജാതാതി.
Evaṃ sirimā devadhītā attano laddhipavedanamukhena ratanattaye pasādaṃ pavedetvā bhagavantaṃ bhikkhusaṅghañca vanditvā padakkhiṇaṃ katvā devalokameva gatā. Bhagavā tameva otiṇṇavatthuṃ aṭṭhuppattiṃ katvā dhammaṃ desesi, desanāpariyosāne ukkaṇṭhitabhikkhu arahattaṃ pāpuṇi, sampattaparisāyapi sā dhammadesanā sātthikā jātāti.
സിരിമാവിമാനവണ്ണനാ നിട്ഠിതാ.
Sirimāvimānavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
തിപിടക (മൂല) • Tipiṭaka (Mūla) / സുത്തപിടക • Suttapiṭaka / ഖുദ്ദകനികായ • Khuddakanikāya / വിമാനവത്ഥുപാളി • Vimānavatthupāḷi / ൧൬. സിരിമാവിമാനവത്ഥു • 16. Sirimāvimānavatthu