Library / Tipiṭaka / తిపిటక • Tipiṭaka / థేరగాథా-అట్ఠకథా • Theragāthā-aṭṭhakathā |
౫. పఞ్చమవగ్గో
5. Pañcamavaggo
౧. సిరివడ్ఢత్థేరగాథావణ్ణనా
1. Sirivaḍḍhattheragāthāvaṇṇanā
వివరమనుపతన్తి విజ్జుతాతి ఆయస్మతో సిరివడ్ఢత్థేరస్స గాథా. కా ఉప్పత్తి? సోపి పురిమబుద్ధేసు కతాధికారో తత్థ తత్థ వివట్టూపనిస్సయం కుసలం ఉపచినన్తో ఇతో ఏకనవుతే కప్పే విపస్సిస్స భగవతో కాలే కులగేహే నిబ్బత్తిత్వా విఞ్ఞుతం పత్తో విపస్సిం భగవన్తం పస్సిత్వా కిఙ్కణిపుప్ఫేహి పూజం కత్వా తేన పుఞ్ఞకమ్మేన దేవలోకే నిబ్బత్తో అపరాపరం పుఞ్ఞాని కత్వా సుగతీసుయేవ సంసరన్తో ఇమస్మిం బుద్ధుప్పాదే రాజగహే విభవసమ్పన్నస్స బ్రాహ్మణస్స గేహే నిబ్బత్తి, సిరివడ్ఢోతిస్స నామం అహోసి. సో వయప్పత్తో బిమ్బిసారసమాగమే సత్థరి సద్ధమ్మే చ ఉప్పన్నప్పసాదో హేతుసమ్పన్నతాయ పబ్బజి. పబ్బజిత్వా చ కతపుబ్బకిచ్చో వేభారపణ్డవపబ్బతానం అవిదూరే అఞ్ఞతరస్మిం అరఞ్ఞాయతనే పబ్బతగుహాయం కమ్మట్ఠానమనుయుత్తో విహరతి. తస్మిఞ్చ సమయే మహా అకాలమేఘో ఉట్ఠహి. విజ్జుల్లతా పబ్బతవివరం పవిసన్తియో వియ విచరన్తి. థేరస్స ఘమ్మపరిళాహాభిభూతస్స సారగబ్భేహి మేఘవాతేహి ఘమ్మపరిళాహో వూపసమి. ఉతుసప్పాయలాభేన చిత్తం ఏకగ్గం అహోసి. సమాహితచిత్తో విపస్సనం ఉస్సుక్కాపేత్వా అరహత్తం పాపుణి. తేన వుత్తం అపదానే (అప॰ థేర ౧.౨౧.౧౦-౧౪) –
Vivaramanupatantivijjutāti āyasmato sirivaḍḍhattherassa gāthā. Kā uppatti? Sopi purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha vivaṭṭūpanissayaṃ kusalaṃ upacinanto ito ekanavute kappe vipassissa bhagavato kāle kulagehe nibbattitvā viññutaṃ patto vipassiṃ bhagavantaṃ passitvā kiṅkaṇipupphehi pūjaṃ katvā tena puññakammena devaloke nibbatto aparāparaṃ puññāni katvā sugatīsuyeva saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde rājagahe vibhavasampannassa brāhmaṇassa gehe nibbatti, sirivaḍḍhotissa nāmaṃ ahosi. So vayappatto bimbisārasamāgame satthari saddhamme ca uppannappasādo hetusampannatāya pabbaji. Pabbajitvā ca katapubbakicco vebhārapaṇḍavapabbatānaṃ avidūre aññatarasmiṃ araññāyatane pabbataguhāyaṃ kammaṭṭhānamanuyutto viharati. Tasmiñca samaye mahā akālamegho uṭṭhahi. Vijjullatā pabbatavivaraṃ pavisantiyo viya vicaranti. Therassa ghammapariḷāhābhibhūtassa sāragabbhehi meghavātehi ghammapariḷāho vūpasami. Utusappāyalābhena cittaṃ ekaggaṃ ahosi. Samāhitacitto vipassanaṃ ussukkāpetvā arahattaṃ pāpuṇi. Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 1.21.10-14) –
‘‘కఞ్చనగ్ఘియసఙ్కాసో, సబ్బఞ్ఞూ లోకనాయకో;
‘‘Kañcanagghiyasaṅkāso, sabbaññū lokanāyako;
ఓదకం దహమోగ్గయ్హ, సినాయి అగ్గపుగ్గలో.
Odakaṃ dahamoggayha, sināyi aggapuggalo.
‘‘పగ్గయ్హ కిఙ్కణిం పుప్ఫం, విపస్సిస్సాభిరోపయిం;
‘‘Paggayha kiṅkaṇiṃ pupphaṃ, vipassissābhiropayiṃ;
ఉదగ్గచిత్తో సుమనో, ద్విపదిన్దస్స తాదినో.
Udaggacitto sumano, dvipadindassa tādino.
‘‘ఏకనవుతితో కప్పే, యం పుప్ఫమభిరోపయిం;
‘‘Ekanavutito kappe, yaṃ pupphamabhiropayiṃ;
దుగ్గతిం నాభిజానామి, బుద్ధపూజాయిదం ఫలం.
Duggatiṃ nābhijānāmi, buddhapūjāyidaṃ phalaṃ.
‘‘సత్తవీసతికప్పమ్హి, రాజా భీమరథో అహు;
‘‘Sattavīsatikappamhi, rājā bhīmaratho ahu;
సత్తరతనసమ్పన్నో, చక్కవత్తీ మహబ్బలో.
Sattaratanasampanno, cakkavattī mahabbalo.
‘‘కిలేసా ఝాపితా మయ్హం…పే॰… కతం బుద్ధస్స సాసన’’న్తి.
‘‘Kilesā jhāpitā mayhaṃ…pe… kataṃ buddhassa sāsana’’nti.
అరహత్తం పన పత్వా అఞ్ఞాపదేసేన అత్తసన్నిస్సయం ఉదానం ఉదానేన్తో ‘‘వివరమనుపతన్తి విజ్జుతా’’తి గాథం అభాసి.
Arahattaṃ pana patvā aññāpadesena attasannissayaṃ udānaṃ udānento ‘‘vivaramanupatanti vijjutā’’ti gāthaṃ abhāsi.
౪౧. తత్థ వివరన్తి అన్తరా వేమజ్ఝం. అనుపతన్తీతి అనులక్ఖణే పతన్తి పవత్తన్తి, విజ్జోతన్తీతి అత్థో. విజ్జోతనమేవ హి విజ్జుల్లతానం పవత్తి నామ. అను-సద్దయోగేన చేత్థ ఉపయోగవచనం, యథా ‘‘రుక్ఖమనువిజ్జోతన్తీ’’తి. విజ్జుతాతి సతేరతా. వేభారస్స చ పణ్డవస్స చాతి వేభారపబ్బతస్స చ పణ్డవపబ్బతస్స చ వివరమనుపతన్తీతి యోజనా. నగవివరగతోతి నగవివరం పబ్బతగుహం ఉపగతో. ఝాయతీతి ఆరమ్మణూపనిజ్ఝానేన లక్ఖణూపనిజ్ఝానేన చ ఝాయతి, సమథవిపస్సనం ఉస్సుక్కాపేన్తో భావేతి. పుత్తో అప్పటిమస్స తాదినోతి సీలక్ఖన్ధాదిధమ్మకాయసమ్పత్తియా రూపకాయసమ్పత్తియా చ అనుపమస్స ఉపమారహితస్స ఇట్ఠానిట్ఠాదీసు తాదిలక్ఖణసమ్పత్తియా తాదినో బుద్ధస్స భగవతో ఓరసపుత్తో. పుత్తవచనేనేవ చేత్థ థేరేన సత్థు అనుజాతభావదీపనేన అఞ్ఞా బ్యాకతాతి వేదితబ్బం.
41. Tattha vivaranti antarā vemajjhaṃ. Anupatantīti anulakkhaṇe patanti pavattanti, vijjotantīti attho. Vijjotanameva hi vijjullatānaṃ pavatti nāma. Anu-saddayogena cettha upayogavacanaṃ, yathā ‘‘rukkhamanuvijjotantī’’ti. Vijjutāti sateratā. Vebhārassa ca paṇḍavassa cāti vebhārapabbatassa ca paṇḍavapabbatassa ca vivaramanupatantīti yojanā. Nagavivaragatoti nagavivaraṃ pabbataguhaṃ upagato. Jhāyatīti ārammaṇūpanijjhānena lakkhaṇūpanijjhānena ca jhāyati, samathavipassanaṃ ussukkāpento bhāveti. Putto appaṭimassa tādinoti sīlakkhandhādidhammakāyasampattiyā rūpakāyasampattiyā ca anupamassa upamārahitassa iṭṭhāniṭṭhādīsu tādilakkhaṇasampattiyā tādino buddhassa bhagavato orasaputto. Puttavacaneneva cettha therena satthu anujātabhāvadīpanena aññā byākatāti veditabbaṃ.
సిరివడ్ఢత్థేరగాథావణ్ణనా నిట్ఠితా.
Sirivaḍḍhattheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
తిపిటక (మూల) • Tipiṭaka (Mūla) / సుత్తపిటక • Suttapiṭaka / ఖుద్దకనికాయ • Khuddakanikāya / థేరగాథాపాళి • Theragāthāpāḷi / ౧. సిరివడ్ఢత్థేరగాథా • 1. Sirivaḍḍhattheragāthā