Library / Tipiṭaka / တိပိဋက • Tipiṭaka / ထေရဂာထာ-အဋ္ဌကထာ • Theragāthā-aṭṭhakathā |
၅. ပဉ္စမဝဂ္ဂော
5. Pañcamavaggo
၁. သိရိဝဍ္ဎတ္ထေရဂာထာဝဏ္ဏနာ
1. Sirivaḍḍhattheragāthāvaṇṇanā
ဝိဝရမနုပတန္တိ ဝိဇ္ဇုတာတိ အာယသ္မတော သိရိဝဍ္ဎတ္ထေရသ္သ ဂာထာ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? သောပိ ပုရိမဗုဒ္ဓေသု ကတာဓိကာရော တတ္ထ တတ္ထ ဝိဝဋ္ဋူပနိသ္သယံ ကုသလံ ဥပစိနန္တော ဣတော ဧကနဝုတေ ကပ္ပေ ဝိပသ္သိသ္သ ဘဂဝတော ကာလေ ကုလဂေဟေ နိဗ္ဗတ္တိတ္ဝာ ဝိညုတံ ပတ္တော ဝိပသ္သိံ ဘဂဝန္တံ ပသ္သိတ္ဝာ ကိင္ကဏိပုပ္ဖေဟိ ပူဇံ ကတ္ဝာ တေန ပုညကမ္မေန ဒေဝလောကေ နိဗ္ဗတ္တော အပရာပရံ ပုညာနိ ကတ္ဝာ သုဂတီသုယေဝ သံသရန္တော ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေ ရာဇဂဟေ ဝိဘဝသမ္ပန္နသ္သ ဗ္ရာဟ္မဏသ္သ ဂေဟေ နိဗ္ဗတ္တိ, သိရိဝဍ္ဎောတိသ္သ နာမံ အဟောသိ။ သော ဝယပ္ပတ္တော ဗိမ္ဗိသာရသမာဂမေ သတ္ထရိ သဒ္ဓမ္မေ စ ဥပ္ပန္နပ္ပသာဒော ဟေတုသမ္ပန္နတာယ ပဗ္ဗဇိ။ ပဗ္ဗဇိတ္ဝာ စ ကတပုဗ္ဗကိစ္စော ဝေဘာရပဏ္ဍဝပဗ္ဗတာနံ အဝိဒူရေ အညတရသ္မိံ အရညာယတနေ ပဗ္ဗတဂုဟာယံ ကမ္မဋ္ဌာနမနုယုတ္တော ဝိဟရတိ။ တသ္မိဉ္စ သမယေ မဟာ အကာလမေဃော ဥဋ္ဌဟိ။ ဝိဇ္ဇုလ္လတာ ပဗ္ဗတဝိဝရံ ပဝိသန္တိယော ဝိယ ဝိစရန္တိ။ ထေရသ္သ ဃမ္မပရိဠာဟာဘိဘူတသ္သ သာရဂဗ္ဘေဟိ မေဃဝာတေဟိ ဃမ္မပရိဠာဟော ဝူပသမိ။ ဥတုသပ္ပာယလာဘေန စိတ္တံ ဧကဂ္ဂံ အဟောသိ။ သမာဟိတစိတ္တော ဝိပသ္သနံ ဥသ္သုက္ကာပေတ္ဝာ အရဟတ္တံ ပာပုဏိ။ တေန ဝုတ္တံ အပဒာနေ (အပ. ထေရ ၁.၂၁.၁၀-၁၄) –
Vivaramanupatantivijjutāti āyasmato sirivaḍḍhattherassa gāthā. Kā uppatti? Sopi purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha vivaṭṭūpanissayaṃ kusalaṃ upacinanto ito ekanavute kappe vipassissa bhagavato kāle kulagehe nibbattitvā viññutaṃ patto vipassiṃ bhagavantaṃ passitvā kiṅkaṇipupphehi pūjaṃ katvā tena puññakammena devaloke nibbatto aparāparaṃ puññāni katvā sugatīsuyeva saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde rājagahe vibhavasampannassa brāhmaṇassa gehe nibbatti, sirivaḍḍhotissa nāmaṃ ahosi. So vayappatto bimbisārasamāgame satthari saddhamme ca uppannappasādo hetusampannatāya pabbaji. Pabbajitvā ca katapubbakicco vebhārapaṇḍavapabbatānaṃ avidūre aññatarasmiṃ araññāyatane pabbataguhāyaṃ kammaṭṭhānamanuyutto viharati. Tasmiñca samaye mahā akālamegho uṭṭhahi. Vijjullatā pabbatavivaraṃ pavisantiyo viya vicaranti. Therassa ghammapariḷāhābhibhūtassa sāragabbhehi meghavātehi ghammapariḷāho vūpasami. Utusappāyalābhena cittaṃ ekaggaṃ ahosi. Samāhitacitto vipassanaṃ ussukkāpetvā arahattaṃ pāpuṇi. Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 1.21.10-14) –
‘‘ကဉ္စနဂ္ဃိယသင္ကာသော၊ သဗ္ဗညူ လောကနာယကော။
‘‘Kañcanagghiyasaṅkāso, sabbaññū lokanāyako;
ဩဒကံ ဒဟမောဂ္ဂယ္ဟ၊ သိနာယိ အဂ္ဂပုဂ္ဂလော။
Odakaṃ dahamoggayha, sināyi aggapuggalo.
‘‘ပဂ္ဂယ္ဟ ကိင္ကဏိံ ပုပ္ဖံ၊ ဝိပသ္သိသ္သာဘိရောပယိံ။
‘‘Paggayha kiṅkaṇiṃ pupphaṃ, vipassissābhiropayiṃ;
ဥဒဂ္ဂစိတ္တော သုမနော၊ ဒ္ဝိပဒိန္ဒသ္သ တာဒိနော။
Udaggacitto sumano, dvipadindassa tādino.
‘‘ဧကနဝုတိတော ကပ္ပေ၊ ယံ ပုပ္ဖမဘိရောပယိံ။
‘‘Ekanavutito kappe, yaṃ pupphamabhiropayiṃ;
ဒုဂ္ဂတိံ နာဘိဇာနာမိ၊ ဗုဒ္ဓပူဇာယိဒံ ဖလံ။
Duggatiṃ nābhijānāmi, buddhapūjāyidaṃ phalaṃ.
‘‘သတ္တဝီသတိကပ္ပမ္ဟိ၊ ရာဇာ ဘီမရထော အဟု။
‘‘Sattavīsatikappamhi, rājā bhīmaratho ahu;
သတ္တရတနသမ္ပန္နော၊ စက္ကဝတ္တီ မဟဗ္ဗလော။
Sattaratanasampanno, cakkavattī mahabbalo.
‘‘ကိလေသာ ဈာပိတာ မယ္ဟံ။ပေ.။ ကတံ ဗုဒ္ဓသ္သ သာသန’’န္တိ။
‘‘Kilesā jhāpitā mayhaṃ…pe… kataṃ buddhassa sāsana’’nti.
အရဟတ္တံ ပန ပတ္ဝာ အညာပဒေသေန အတ္တသန္နိသ္သယံ ဥဒာနံ ဥဒာနေန္တော ‘‘ဝိဝရမနုပတန္တိ ဝိဇ္ဇုတာ’’တိ ဂာထံ အဘာသိ။
Arahattaṃ pana patvā aññāpadesena attasannissayaṃ udānaṃ udānento ‘‘vivaramanupatanti vijjutā’’ti gāthaṃ abhāsi.
၄၁. တတ္ထ ဝိဝရန္တိ အန္တရာ ဝေမဇ္ဈံ။ အနုပတန္တီတိ အနုလက္ခဏေ ပတန္တိ ပဝတ္တန္တိ, ဝိဇ္ဇောတန္တီတိ အတ္ထော။ ဝိဇ္ဇောတနမေဝ ဟိ ဝိဇ္ဇုလ္လတာနံ ပဝတ္တိ နာမ။ အနု-သဒ္ဒယောဂေန စေတ္ထ ဥပယောဂဝစနံ, ယထာ ‘‘ရုက္ခမနုဝိဇ္ဇောတန္တီ’’တိ။ ဝိဇ္ဇုတာတိ သတေရတာ။ ဝေဘာရသ္သ စ ပဏ္ဍဝသ္သ စာတိ ဝေဘာရပဗ္ဗတသ္သ စ ပဏ္ဍဝပဗ္ဗတသ္သ စ ဝိဝရမနုပတန္တီတိ ယောဇနာ။ နဂဝိဝရဂတောတိ နဂဝိဝရံ ပဗ္ဗတဂုဟံ ဥပဂတော။ ဈာယတီတိ အာရမ္မဏူပနိဇ္ဈာနေန လက္ခဏူပနိဇ္ဈာနေန စ ဈာယတိ, သမထဝိပသ္သနံ ဥသ္သုက္ကာပေန္တော ဘာဝေတိ။ ပုတ္တော အပ္ပဋိမသ္သ တာဒိနောတိ သီလက္ခန္ဓာဒိဓမ္မကာယသမ္ပတ္တိယာ ရူပကာယသမ္ပတ္တိယာ စ အနုပမသ္သ ဥပမာရဟိတသ္သ ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌာဒီသု တာဒိလက္ခဏသမ္ပတ္တိယာ တာဒိနော ဗုဒ္ဓသ္သ ဘဂဝတော ဩရသပုတ္တော။ ပုတ္တဝစနေနေဝ စေတ္ထ ထေရေန သတ္ထု အနုဇာတဘာဝဒီပနေန အညာ ဗ္ယာကတာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
41. Tattha vivaranti antarā vemajjhaṃ. Anupatantīti anulakkhaṇe patanti pavattanti, vijjotantīti attho. Vijjotanameva hi vijjullatānaṃ pavatti nāma. Anu-saddayogena cettha upayogavacanaṃ, yathā ‘‘rukkhamanuvijjotantī’’ti. Vijjutāti sateratā. Vebhārassa ca paṇḍavassa cāti vebhārapabbatassa ca paṇḍavapabbatassa ca vivaramanupatantīti yojanā. Nagavivaragatoti nagavivaraṃ pabbataguhaṃ upagato. Jhāyatīti ārammaṇūpanijjhānena lakkhaṇūpanijjhānena ca jhāyati, samathavipassanaṃ ussukkāpento bhāveti. Putto appaṭimassa tādinoti sīlakkhandhādidhammakāyasampattiyā rūpakāyasampattiyā ca anupamassa upamārahitassa iṭṭhāniṭṭhādīsu tādilakkhaṇasampattiyā tādino buddhassa bhagavato orasaputto. Puttavacaneneva cettha therena satthu anujātabhāvadīpanena aññā byākatāti veditabbaṃ.
သိရိဝဍ္ဎတ္ထေရဂာထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
Sirivaḍḍhattheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
တိပိဋက (မူလ) • Tipiṭaka (Mūla) / သုတ္တပိဋက • Suttapiṭaka / ခုဒ္ဒကနိကာယ • Khuddakanikāya / ထေရဂာထာပာဠိ • Theragāthāpāḷi / ၁. သိရိဝဍ္ဎတ္ထေရဂာထာ • 1. Sirivaḍḍhattheragāthā