Library / Tipiṭaka / ਤਿਪਿਟਕ • Tipiṭaka / ਥੇਰਗਾਥਾ-ਅਟ੍ਠਕਥਾ • Theragāthā-aṭṭhakathā |
੫. ਪਞ੍ਚਮવਗ੍ਗੋ
5. Pañcamavaggo
੧. ਸਿਰਿવਡ੍ਢਤ੍ਥੇਰਗਾਥਾવਣ੍ਣਨਾ
1. Sirivaḍḍhattheragāthāvaṇṇanā
વਿવਰਮਨੁਪਤਨ੍ਤਿ વਿਜ੍ਜੁਤਾਤਿ ਆਯਸ੍ਮਤੋ ਸਿਰਿવਡ੍ਢਤ੍ਥੇਰਸ੍ਸ ਗਾਥਾ। ਕਾ ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿ? ਸੋਪਿ ਪੁਰਿਮਬੁਦ੍ਧੇਸੁ ਕਤਾਧਿਕਾਰੋ ਤਤ੍ਥ ਤਤ੍ਥ વਿવਟ੍ਟੂਪਨਿਸ੍ਸਯਂ ਕੁਸਲਂ ਉਪਚਿਨਨ੍ਤੋ ਇਤੋ ਏਕਨવੁਤੇ ਕਪ੍ਪੇ વਿਪਸ੍ਸਿਸ੍ਸ ਭਗવਤੋ ਕਾਲੇ ਕੁਲਗੇਹੇ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਿਤ੍વਾ વਿਞ੍ਞੁਤਂ ਪਤ੍ਤੋ વਿਪਸ੍ਸਿਂ ਭਗવਨ੍ਤਂ ਪਸ੍ਸਿਤ੍વਾ ਕਿਙ੍ਕਣਿਪੁਪ੍ਫੇਹਿ ਪੂਜਂ ਕਤ੍વਾ ਤੇਨ ਪੁਞ੍ਞਕਮ੍ਮੇਨ ਦੇવਲੋਕੇ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤੋ ਅਪਰਾਪਰਂ ਪੁਞ੍ਞਾਨਿ ਕਤ੍વਾ ਸੁਗਤੀਸੁਯੇવ ਸਂਸਰਨ੍ਤੋ ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਬੁਦ੍ਧੁਪ੍ਪਾਦੇ ਰਾਜਗਹੇ વਿਭવਸਮ੍ਪਨ੍ਨਸ੍ਸ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਸ੍ਸ ਗੇਹੇ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਿ, ਸਿਰਿવਡ੍ਢੋਤਿਸ੍ਸ ਨਾਮਂ ਅਹੋਸਿ। ਸੋ વਯਪ੍ਪਤ੍ਤੋ ਬਿਮ੍ਬਿਸਾਰਸਮਾਗਮੇ ਸਤ੍ਥਰਿ ਸਦ੍ਧਮ੍ਮੇ ਚ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਪ੍ਪਸਾਦੋ ਹੇਤੁਸਮ੍ਪਨ੍ਨਤਾਯ ਪਬ੍ਬਜਿ। ਪਬ੍ਬਜਿਤ੍વਾ ਚ ਕਤਪੁਬ੍ਬਕਿਚ੍ਚੋ વੇਭਾਰਪਣ੍ਡવਪਬ੍ਬਤਾਨਂ ਅવਿਦੂਰੇ ਅਞ੍ਞਤਰਸ੍ਮਿਂ ਅਰਞ੍ਞਾਯਤਨੇ ਪਬ੍ਬਤਗੁਹਾਯਂ ਕਮ੍ਮਟ੍ਠਾਨਮਨੁਯੁਤ੍ਤੋ વਿਹਰਤਿ। ਤਸ੍ਮਿਞ੍ਚ ਸਮਯੇ ਮਹਾ ਅਕਾਲਮੇਘੋ ਉਟ੍ਠਹਿ। વਿਜ੍ਜੁਲ੍ਲਤਾ ਪਬ੍ਬਤવਿવਰਂ ਪવਿਸਨ੍ਤਿਯੋ વਿਯ વਿਚਰਨ੍ਤਿ। ਥੇਰਸ੍ਸ ਘਮ੍ਮਪਰਿਲ਼ਾਹਾਭਿਭੂਤਸ੍ਸ ਸਾਰਗਬ੍ਭੇਹਿ ਮੇਘવਾਤੇਹਿ ਘਮ੍ਮਪਰਿਲ਼ਾਹੋ વੂਪਸਮਿ। ਉਤੁਸਪ੍ਪਾਯਲਾਭੇਨ ਚਿਤ੍ਤਂ ਏਕਗ੍ਗਂ ਅਹੋਸਿ। ਸਮਾਹਿਤਚਿਤ੍ਤੋ વਿਪਸ੍ਸਨਂ ਉਸ੍ਸੁਕ੍ਕਾਪੇਤ੍વਾ ਅਰਹਤ੍ਤਂ ਪਾਪੁਣਿ। ਤੇਨ વੁਤ੍ਤਂ ਅਪਦਾਨੇ (ਅਪ॰ ਥੇਰ ੧.੨੧.੧੦-੧੪) –
Vivaramanupatantivijjutāti āyasmato sirivaḍḍhattherassa gāthā. Kā uppatti? Sopi purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha vivaṭṭūpanissayaṃ kusalaṃ upacinanto ito ekanavute kappe vipassissa bhagavato kāle kulagehe nibbattitvā viññutaṃ patto vipassiṃ bhagavantaṃ passitvā kiṅkaṇipupphehi pūjaṃ katvā tena puññakammena devaloke nibbatto aparāparaṃ puññāni katvā sugatīsuyeva saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde rājagahe vibhavasampannassa brāhmaṇassa gehe nibbatti, sirivaḍḍhotissa nāmaṃ ahosi. So vayappatto bimbisārasamāgame satthari saddhamme ca uppannappasādo hetusampannatāya pabbaji. Pabbajitvā ca katapubbakicco vebhārapaṇḍavapabbatānaṃ avidūre aññatarasmiṃ araññāyatane pabbataguhāyaṃ kammaṭṭhānamanuyutto viharati. Tasmiñca samaye mahā akālamegho uṭṭhahi. Vijjullatā pabbatavivaraṃ pavisantiyo viya vicaranti. Therassa ghammapariḷāhābhibhūtassa sāragabbhehi meghavātehi ghammapariḷāho vūpasami. Utusappāyalābhena cittaṃ ekaggaṃ ahosi. Samāhitacitto vipassanaṃ ussukkāpetvā arahattaṃ pāpuṇi. Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 1.21.10-14) –
‘‘ਕਞ੍ਚਨਗ੍ਘਿਯਸਙ੍ਕਾਸੋ, ਸਬ੍ਬਞ੍ਞੂ ਲੋਕਨਾਯਕੋ।
‘‘Kañcanagghiyasaṅkāso, sabbaññū lokanāyako;
ਓਦਕਂ ਦਹਮੋਗ੍ਗਯ੍ਹ, ਸਿਨਾਯਿ ਅਗ੍ਗਪੁਗ੍ਗਲੋ॥
Odakaṃ dahamoggayha, sināyi aggapuggalo.
‘‘ਪਗ੍ਗਯ੍ਹ ਕਿਙ੍ਕਣਿਂ ਪੁਪ੍ਫਂ, વਿਪਸ੍ਸਿਸ੍ਸਾਭਿਰੋਪਯਿਂ।
‘‘Paggayha kiṅkaṇiṃ pupphaṃ, vipassissābhiropayiṃ;
ਉਦਗ੍ਗਚਿਤ੍ਤੋ ਸੁਮਨੋ, ਦ੍વਿਪਦਿਨ੍ਦਸ੍ਸ ਤਾਦਿਨੋ॥
Udaggacitto sumano, dvipadindassa tādino.
‘‘ਏਕਨવੁਤਿਤੋ ਕਪ੍ਪੇ, ਯਂ ਪੁਪ੍ਫਮਭਿਰੋਪਯਿਂ।
‘‘Ekanavutito kappe, yaṃ pupphamabhiropayiṃ;
ਦੁਗ੍ਗਤਿਂ ਨਾਭਿਜਾਨਾਮਿ, ਬੁਦ੍ਧਪੂਜਾਯਿਦਂ ਫਲਂ॥
Duggatiṃ nābhijānāmi, buddhapūjāyidaṃ phalaṃ.
‘‘ਸਤ੍ਤવੀਸਤਿਕਪ੍ਪਮ੍ਹਿ, ਰਾਜਾ ਭੀਮਰਥੋ ਅਹੁ।
‘‘Sattavīsatikappamhi, rājā bhīmaratho ahu;
ਸਤ੍ਤਰਤਨਸਮ੍ਪਨ੍ਨੋ, ਚਕ੍ਕવਤ੍ਤੀ ਮਹਬ੍ਬਲੋ॥
Sattaratanasampanno, cakkavattī mahabbalo.
‘‘ਕਿਲੇਸਾ ਝਾਪਿਤਾ ਮਯ੍ਹਂ…ਪੇ॰… ਕਤਂ ਬੁਦ੍ਧਸ੍ਸ ਸਾਸਨ’’ਨ੍ਤਿ॥
‘‘Kilesā jhāpitā mayhaṃ…pe… kataṃ buddhassa sāsana’’nti.
ਅਰਹਤ੍ਤਂ ਪਨ ਪਤ੍વਾ ਅਞ੍ਞਾਪਦੇਸੇਨ ਅਤ੍ਤਸਨ੍ਨਿਸ੍ਸਯਂ ਉਦਾਨਂ ਉਦਾਨੇਨ੍ਤੋ ‘‘વਿવਰਮਨੁਪਤਨ੍ਤਿ વਿਜ੍ਜੁਤਾ’’ਤਿ ਗਾਥਂ ਅਭਾਸਿ।
Arahattaṃ pana patvā aññāpadesena attasannissayaṃ udānaṃ udānento ‘‘vivaramanupatanti vijjutā’’ti gāthaṃ abhāsi.
੪੧. ਤਤ੍ਥ વਿવਰਨ੍ਤਿ ਅਨ੍ਤਰਾ વੇਮਜ੍ਝਂ। ਅਨੁਪਤਨ੍ਤੀਤਿ ਅਨੁਲਕ੍ਖਣੇ ਪਤਨ੍ਤਿ ਪવਤ੍ਤਨ੍ਤਿ, વਿਜ੍ਜੋਤਨ੍ਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। વਿਜ੍ਜੋਤਨਮੇવ ਹਿ વਿਜ੍ਜੁਲ੍ਲਤਾਨਂ ਪવਤ੍ਤਿ ਨਾਮ। ਅਨੁ-ਸਦ੍ਦਯੋਗੇਨ ਚੇਤ੍ਥ ਉਪਯੋਗવਚਨਂ, ਯਥਾ ‘‘ਰੁਕ੍ਖਮਨੁવਿਜ੍ਜੋਤਨ੍ਤੀ’’ਤਿ। વਿਜ੍ਜੁਤਾਤਿ ਸਤੇਰਤਾ। વੇਭਾਰਸ੍ਸ ਚ ਪਣ੍ਡવਸ੍ਸ ਚਾਤਿ વੇਭਾਰਪਬ੍ਬਤਸ੍ਸ ਚ ਪਣ੍ਡવਪਬ੍ਬਤਸ੍ਸ ਚ વਿવਰਮਨੁਪਤਨ੍ਤੀਤਿ ਯੋਜਨਾ। ਨਗવਿવਰਗਤੋਤਿ ਨਗવਿવਰਂ ਪਬ੍ਬਤਗੁਹਂ ਉਪਗਤੋ। ਝਾਯਤੀਤਿ ਆਰਮ੍ਮਣੂਪਨਿਜ੍ਝਾਨੇਨ ਲਕ੍ਖਣੂਪਨਿਜ੍ਝਾਨੇਨ ਚ ਝਾਯਤਿ, ਸਮਥવਿਪਸ੍ਸਨਂ ਉਸ੍ਸੁਕ੍ਕਾਪੇਨ੍ਤੋ ਭਾવੇਤਿ। ਪੁਤ੍ਤੋ ਅਪ੍ਪਟਿਮਸ੍ਸ ਤਾਦਿਨੋਤਿ ਸੀਲਕ੍ਖਨ੍ਧਾਦਿਧਮ੍ਮਕਾਯਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾ ਰੂਪਕਾਯਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾ ਚ ਅਨੁਪਮਸ੍ਸ ਉਪਮਾਰਹਿਤਸ੍ਸ ਇਟ੍ਠਾਨਿਟ੍ਠਾਦੀਸੁ ਤਾਦਿਲਕ੍ਖਣਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾ ਤਾਦਿਨੋ ਬੁਦ੍ਧਸ੍ਸ ਭਗવਤੋ ਓਰਸਪੁਤ੍ਤੋ। ਪੁਤ੍ਤવਚਨੇਨੇવ ਚੇਤ੍ਥ ਥੇਰੇਨ ਸਤ੍ਥੁ ਅਨੁਜਾਤਭਾવਦੀਪਨੇਨ ਅਞ੍ਞਾ ਬ੍ਯਾਕਤਾਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ।
41. Tattha vivaranti antarā vemajjhaṃ. Anupatantīti anulakkhaṇe patanti pavattanti, vijjotantīti attho. Vijjotanameva hi vijjullatānaṃ pavatti nāma. Anu-saddayogena cettha upayogavacanaṃ, yathā ‘‘rukkhamanuvijjotantī’’ti. Vijjutāti sateratā. Vebhārassa ca paṇḍavassa cāti vebhārapabbatassa ca paṇḍavapabbatassa ca vivaramanupatantīti yojanā. Nagavivaragatoti nagavivaraṃ pabbataguhaṃ upagato. Jhāyatīti ārammaṇūpanijjhānena lakkhaṇūpanijjhānena ca jhāyati, samathavipassanaṃ ussukkāpento bhāveti. Putto appaṭimassa tādinoti sīlakkhandhādidhammakāyasampattiyā rūpakāyasampattiyā ca anupamassa upamārahitassa iṭṭhāniṭṭhādīsu tādilakkhaṇasampattiyā tādino buddhassa bhagavato orasaputto. Puttavacaneneva cettha therena satthu anujātabhāvadīpanena aññā byākatāti veditabbaṃ.
ਸਿਰਿવਡ੍ਢਤ੍ਥੇਰਗਾਥਾવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।
Sirivaḍḍhattheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ਤਿਪਿਟਕ (ਮੂਲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ਸੁਤ੍ਤਪਿਟਕ • Suttapiṭaka / ਖੁਦ੍ਦਕਨਿਕਾਯ • Khuddakanikāya / ਥੇਰਗਾਥਾਪਾਲ਼ਿ • Theragāthāpāḷi / ੧. ਸਿਰਿવਡ੍ਢਤ੍ਥੇਰਗਾਥਾ • 1. Sirivaḍḍhattheragāthā