| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / थेरीगाथा-अट्ठकथा • Therīgāthā-aṭṭhakathā |
८. अट्ठकनिपातो
8. Aṭṭhakanipāto
१. सीसूपचालाथेरीगाथावण्णना
1. Sīsūpacālātherīgāthāvaṇṇanā
अट्ठकनिपाते भिक्खुनी सीलसम्पन्नातिआदिका सीसूपचालाय थेरिया गाथा। इमिस्सापि वत्थु चालाय थेरिया वत्थुम्हि वुत्तनयमेव। अयम्पि हि आयस्मतो धम्मसेनापतिस्स पब्बजितभावं सुत्वा सयम्पि उस्साहजाता पब्बजित्वा कतपुब्बकिच्चा विपस्सनं पट्ठपेत्वा, घटेन्ती वायमन्ती नचिरस्सेव अरहत्तं पापुणि। अरहत्तं पत्वा फलसमापत्तिसुखेन विहरन्ती एकदिवसं अत्तनो पटिपत्तिं पच्चवेक्खित्वा कतकिच्चाति सोमनस्सजाता उदानवसेन –
Aṭṭhakanipāte bhikkhunī sīlasampannātiādikā sīsūpacālāya theriyā gāthā. Imissāpi vatthu cālāya theriyā vatthumhi vuttanayameva. Ayampi hi āyasmato dhammasenāpatissa pabbajitabhāvaṃ sutvā sayampi ussāhajātā pabbajitvā katapubbakiccā vipassanaṃ paṭṭhapetvā, ghaṭentī vāyamantī nacirasseva arahattaṃ pāpuṇi. Arahattaṃ patvā phalasamāpattisukhena viharantī ekadivasaṃ attano paṭipattiṃ paccavekkhitvā katakiccāti somanassajātā udānavasena –
१९६.
196.
‘‘भिक्खुनी सीलसम्पन्ना, इन्द्रियेसु सुसंवुता।
‘‘Bhikkhunī sīlasampannā, indriyesu susaṃvutā;
अधिगच्छे पदं सन्तं, असेचनकमोजव’’न्ति॥ – गाथमाह।
Adhigacche padaṃ santaṃ, asecanakamojava’’nti. – gāthamāha;
तत्थ सीलसम्पन्नाति परिसुद्धेन भिक्खुनिसीलेन समन्नागता परिपुण्णा। इन्द्रियेसु सुसंवुताति मनच्छट्ठेसु इन्द्रियेसु सुट्ठु संवुता, रूपादिआरम्मणे इट्ठे रागं, अनिट्ठे दोसं, असमपेक्खने मोहञ्च पहाय सुट्ठु पिहितिन्द्रिया। असेचनकमोजवन्ति केनचि अनासित्तकं ओजवन्तं सभावमधुरं सब्बस्सापि किलेसरोगस्स वूपसमनोसधभूतं अरियमग्गं, निब्बानमेव वा। अरियमग्गम्पि हि निब्बानत्थिकेहि पटिपज्जितब्बतो किलेसपरिळाहाभावतो च पदं सन्तन्ति वत्तुं वट्टति।
Tattha sīlasampannāti parisuddhena bhikkhunisīlena samannāgatā paripuṇṇā. Indriyesu susaṃvutāti manacchaṭṭhesu indriyesu suṭṭhu saṃvutā, rūpādiārammaṇe iṭṭhe rāgaṃ, aniṭṭhe dosaṃ, asamapekkhane mohañca pahāya suṭṭhu pihitindriyā. Asecanakamojavanti kenaci anāsittakaṃ ojavantaṃ sabhāvamadhuraṃ sabbassāpi kilesarogassa vūpasamanosadhabhūtaṃ ariyamaggaṃ, nibbānameva vā. Ariyamaggampi hi nibbānatthikehi paṭipajjitabbato kilesapariḷāhābhāvato ca padaṃ santanti vattuṃ vaṭṭati.
१९७.
197.
‘‘तावतिंसा च यामा च, तुसिता चापि देवता।
‘‘Tāvatiṃsā ca yāmā ca, tusitā cāpi devatā;
निम्मानरतिनो देवा, ये देवा वसवत्तिनो।
Nimmānaratino devā, ye devā vasavattino;
तत्थ चित्तं पणीधेहि, यत्थ ते वुसितं पुरे’’ति॥ –
Tattha cittaṃ paṇīdhehi, yattha te vusitaṃ pure’’ti. –
अयं गाथा कामसग्गेसु निकन्तिं उप्पादेहीति तत्थ उय्योजनवसेन थेरिं समापत्तिया चावेतुकामेन मारेन वुत्ता।
Ayaṃ gāthā kāmasaggesu nikantiṃ uppādehīti tattha uyyojanavasena theriṃ samāpattiyā cāvetukāmena mārena vuttā.
तत्थ सहपुञ्ञकारिनो तेत्तिंस जना यत्थ उपपन्ना, तं ठानं तावतिंसन्ति। तत्थ निब्बत्ता सब्बेपि देवपुत्ता तावतिंसा। केचि पन ‘‘तावतिंसाति तेसं देवानं नाममेवा’’ति वदन्ति। द्वीहि देवलोकेहि विसिट्ठं दिब्बं सुखं याता उपयाता सम्पन्नाति यामा। दिब्बाय सम्पत्तिया तुट्ठा पहट्ठाति तुसिता। पकतिपटियत्तारम्मणतो अतिरेकेन रमितुकामताकाले यथारुचिते भोगे निम्मिनित्वा रमन्तीति निम्मानरतिनो। चित्तरुचिं ञत्वा परेहि निम्मितेसु भोगेसु वसं वत्तेन्तीति वसवत्तिनो। तत्थ चित्तं पणीधेहीति तस्मिं तावतिंसादिके देवनिकाये तव चित्तं ठपेहि, उपपज्जनाय निकन्तिं करोहि। चातुमहाराजिकानं भोगा इतरेहि निहीनाति अधिप्पायेन तावतिंसादयोव वुत्ता। यत्थ ते वुसितं पुरेति येसु देवनिकायेसु तया पुब्बे वुत्थं। अयं किर पुब्बे देवेसु उप्पज्जन्ती, तावतिंसतो पट्ठाय पञ्चकामसग्गे सोधेत्वा पुन हेट्ठतो ओतरन्ती, तुसितेसु ठत्वा ततो चवित्वा इदानि मनुस्सेसु निब्बत्ता।
Tattha sahapuññakārino tettiṃsa janā yattha upapannā, taṃ ṭhānaṃ tāvatiṃsanti. Tattha nibbattā sabbepi devaputtā tāvatiṃsā. Keci pana ‘‘tāvatiṃsāti tesaṃ devānaṃ nāmamevā’’ti vadanti. Dvīhi devalokehi visiṭṭhaṃ dibbaṃ sukhaṃ yātā upayātā sampannāti yāmā. Dibbāya sampattiyā tuṭṭhā pahaṭṭhāti tusitā. Pakatipaṭiyattārammaṇato atirekena ramitukāmatākāle yathārucite bhoge nimminitvā ramantīti nimmānaratino. Cittaruciṃ ñatvā parehi nimmitesu bhogesu vasaṃ vattentīti vasavattino. Tattha cittaṃ paṇīdhehīti tasmiṃ tāvatiṃsādike devanikāye tava cittaṃ ṭhapehi, upapajjanāya nikantiṃ karohi. Cātumahārājikānaṃ bhogā itarehi nihīnāti adhippāyena tāvatiṃsādayova vuttā. Yattha te vusitaṃ pureti yesu devanikāyesu tayā pubbe vutthaṃ. Ayaṃ kira pubbe devesu uppajjantī, tāvatiṃsato paṭṭhāya pañcakāmasagge sodhetvā puna heṭṭhato otarantī, tusitesu ṭhatvā tato cavitvā idāni manussesu nibbattā.
तं सुत्वा थेरी – ‘‘तिट्ठतु, मार, तया वुत्तकामलोको। अञ्ञोपि सब्बो लोको रागग्गिआदीहि आदित्तो सम्पज्जलितो। न तत्थ विञ्ञूनं चित्तं रमती’’ति कामतो च लोकतो च अत्तनो विनिवत्तितमानसतं दस्सेत्वा मारं तज्जेन्ती –
Taṃ sutvā therī – ‘‘tiṭṭhatu, māra, tayā vuttakāmaloko. Aññopi sabbo loko rāgaggiādīhi āditto sampajjalito. Na tattha viññūnaṃ cittaṃ ramatī’’ti kāmato ca lokato ca attano vinivattitamānasataṃ dassetvā māraṃ tajjentī –
१९८.
198.
यामा च‘‘तावतिंसा च यामा च, तुसिता चापि देवता।
Yāmā ca‘‘tāvatiṃsā ca yāmā ca, tusitā cāpi devatā;
निम्मानरतिनो देवा, ये देवा वसवत्तिनो॥
Nimmānaratino devā, ye devā vasavattino.
१९९.
199.
‘‘कालं कालं भवा भवं, सक्कायस्मिं पुरक्खता।
‘‘Kālaṃ kālaṃ bhavā bhavaṃ, sakkāyasmiṃ purakkhatā;
अवीतिवत्ता सक्कायं, जातिमरणसारिनो॥
Avītivattā sakkāyaṃ, jātimaraṇasārino.
२००.
200.
‘‘सब्बो आदीपितो लोको, सब्बो लोको पदीपितो।
‘‘Sabbo ādīpito loko, sabbo loko padīpito;
सब्बो पज्जलितो लोको, सब्बो लोको पकम्पितो॥
Sabbo pajjalito loko, sabbo loko pakampito.
२०१.
201.
‘‘अकम्पियं अतुलियं, अपुथुज्जनसेवितं।
‘‘Akampiyaṃ atuliyaṃ, aputhujjanasevitaṃ;
बुद्धो धम्ममदेसेसि, तत्थ मे निरतो मनो॥
Buddho dhammamadesesi, tattha me nirato mano.
२०२.
202.
‘‘तस्साहं वचनं सुत्वा, विहरिं सासने रता।
‘‘Tassāhaṃ vacanaṃ sutvā, vihariṃ sāsane ratā;
तिस्सो विज्जा अनुप्पत्ता, कतं बुद्धस्स सासनं॥
Tisso vijjā anuppattā, kataṃ buddhassa sāsanaṃ.
२०३.
203.
‘‘सब्बत्थ विहता नन्दी, तमोक्खन्धो पदालितो।
‘‘Sabbattha vihatā nandī, tamokkhandho padālito;
एवं जानाहि पापिम, निहतो त्वमसि अन्तका’’ति॥ –
Evaṃ jānāhi pāpima, nihato tvamasi antakā’’ti. –
इमा गाथा अभासि।
Imā gāthā abhāsi.
तत्थ कालं कालन्ति तं तं कालं। भवा भवन्ति भवतो भवं। सक्कायस्मिन्ति खन्धपञ्चके। पुरक्खताति पुरक्खारकारिनो। इदं वुत्तं होति – मार, तया वुत्ता तावतिंसादयो देवा भवतो भवं उपगच्छन्ता अनिच्चतादिअनेकादीनवाकुले सक्काये पतिट्ठिता, तस्मा तस्मिं भवे उप्पत्तिकाले, वेमज्झकाले, परियोसानकालेति तस्मिं तस्मिं काले सक्कायमेव पुरक्खत्वा ठिता। ततो एव अवीतिवत्ता सक्कायं निस्सरणाभिमुखा अहुत्वा सक्कायतीरमेव अनुपरिधावन्ता जातिमरणसारिनो रागादीहि अनुगतत्ता पुनप्पुनं जातिमरणमेव अनुस्सरन्ति, ततो न विमुच्चन्तीति।
Tattha kālaṃ kālanti taṃ taṃ kālaṃ. Bhavā bhavanti bhavato bhavaṃ. Sakkāyasminti khandhapañcake. Purakkhatāti purakkhārakārino. Idaṃ vuttaṃ hoti – māra, tayā vuttā tāvatiṃsādayo devā bhavato bhavaṃ upagacchantā aniccatādianekādīnavākule sakkāye patiṭṭhitā, tasmā tasmiṃ bhave uppattikāle, vemajjhakāle, pariyosānakāleti tasmiṃ tasmiṃ kāle sakkāyameva purakkhatvā ṭhitā. Tato eva avītivattā sakkāyaṃ nissaraṇābhimukhā ahutvā sakkāyatīrameva anuparidhāvantā jātimaraṇasārino rāgādīhi anugatattā punappunaṃ jātimaraṇameva anussaranti, tato na vimuccantīti.
सब्बो आदीपितो लोकोति, मार, न केवलं तया वुत्तकामलोकोयेव धातुत्तयसञ्ञितो, सब्बोपि लोको रागग्गिआदीहि एकादसहि आदित्तो। तेहियेव पुनप्पुनं आदीपितताय पदीपितो। निरन्तरं एकजालीभूतताय पज्जलितो। तण्हाय सब्बकिलेसेहि च इतो चितो च कम्पितताय चलितताय पकम्पितो।
Sabbo ādīpito lokoti, māra, na kevalaṃ tayā vuttakāmalokoyeva dhātuttayasaññito, sabbopi loko rāgaggiādīhi ekādasahi āditto. Tehiyeva punappunaṃ ādīpitatāya padīpito. Nirantaraṃ ekajālībhūtatāya pajjalito. Taṇhāya sabbakilesehi ca ito cito ca kampitatāya calitatāya pakampito.
एवं आदित्ते पज्जलिते पकम्पिते च लोके केनचिपि कम्पेतुं चालेतुं असक्कुणेय्यताय अकम्पियं, गुणतो ‘‘एत्तको’’ति तुलेतुं असक्कुणेय्यताय अत्तना सदिसस्स अभावतो च अतुलियं। बुद्धादीहि अरियेहि एव गोचरभावनाभिगमतो सेवितत्ता अपुथुज्जनसेवितं। बुद्धो भगवा मग्गफलनिब्बानप्पभेदं नवविधं लोकुत्तरधम्मं महाकरुणाय सञ्चोदितमानसो अदेसेसि सदेवकस्स लोकस्स कथेसि पवेदेसि। तत्थ तस्मिं अरियधम्मे मय्हं मनो निरतो अभिरतो, न ततो विनिवत्ततीति अत्थो। सेसं हेट्ठा वुत्तनयमेव।
Evaṃ āditte pajjalite pakampite ca loke kenacipi kampetuṃ cāletuṃ asakkuṇeyyatāya akampiyaṃ, guṇato ‘‘ettako’’ti tuletuṃ asakkuṇeyyatāya attanā sadisassa abhāvato ca atuliyaṃ. Buddhādīhi ariyehi eva gocarabhāvanābhigamato sevitattā aputhujjanasevitaṃ. Buddho bhagavā maggaphalanibbānappabhedaṃ navavidhaṃ lokuttaradhammaṃ mahākaruṇāya sañcoditamānaso adesesi sadevakassa lokassa kathesi pavedesi. Tattha tasmiṃ ariyadhamme mayhaṃ mano nirato abhirato, na tato vinivattatīti attho. Sesaṃ heṭṭhā vuttanayameva.
सीसूपचालाथेरीगाथावण्णना निट्ठिता।
Sīsūpacālātherīgāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
अट्ठकनिपातवण्णना निट्ठिता।
Aṭṭhakanipātavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / थेरीगाथापाळि • Therīgāthāpāḷi / १. सीसूपचालाथेरीगाथा • 1. Sīsūpacālātherīgāthā
