Library / Tipiṭaka / തിപിടക • Tipiṭaka / ഥേരഗാഥാ-അട്ഠകഥാ • Theragāthā-aṭṭhakathā |
൬. സീതവനിയത്ഥേരഗാഥാവണ്ണനാ
6. Sītavaniyattheragāthāvaṇṇanā
യോ സീതവനന്തി ആയസ്മതോ സമ്ഭൂതത്ഥേരസ്സ ഗാഥാ. കാ ഉപ്പത്തി? ഇതോ കിര അട്ഠാരസാധികസ്സ കപ്പസതസ്സ മത്ഥകേ അത്ഥദസ്സീ നാമ സമ്ബുദ്ധോ ലോകേ ഉപ്പജ്ജിത്വാ സദേവകം ലോകം സംസാരമഹോഘതോ താരേന്തോ ഏകദിവസം മഹതാ ഭിക്ഖുസങ്ഘേന സദ്ധിം ഗങ്ഗാതീരം ഉപഗച്ഛി. തസ്മിം കാലേ അയം ഗഹപതികുലേ നിബ്ബത്തോ തത്ഥ ഭഗവന്തം പസ്സിത്വാ പസന്നമാനസോ ഉപസങ്കമിത്വാ വന്ദിത്വാ ‘‘കിം, ഭന്തേ, പാരം ഗന്തുകാമത്ഥാ’’തി പുച്ഛി. ഭഗവാ ‘‘ഗമിസ്സാമാ’’തി അവോച. സോ താവദേവ നാവാസങ്ഘാടം യോജേത്വാ ഉപനേസി. സത്ഥാ തം അനുകമ്പന്തോ സഹ ഭിക്ഖുസങ്ഘേന നാവം അഭിരുഹി. സോ സയമ്പി അഭിരുയ്ഹ സുഖേനേവ പരതീരം സമ്പാപേത്വാ ഭഗവന്തം ഭിക്ഖുസങ്ഘഞ്ച ദുതിയദിവസേ മഹാദാനം പവത്തേത്വാ അനുഗന്ത്വാ പസന്നചിത്തോ വന്ദിത്വാ നിവത്തി. സോ തേന പുഞ്ഞകമ്മേന ദേവമനുസ്സേസു സംസരിത്വാ ഇതോ തേരസാധികകപ്പസതസ്സ മത്ഥകേ ഖത്തിയകുലേ നിബ്ബത്തിത്വാ രാജാ അഹോസി ചക്കവത്തീ ധമ്മികോ ധമ്മരാജാ. സോ സത്തേ സുഗതിമഗ്ഗേ പതിട്ഠാപേത്വാ തതോ ചുതോ ഏകനവുതികപ്പേ വിപസ്സിസ്സ ഭഗവതോ സാസനേ പബ്ബജിത്വാ ധുതധമ്മേ സമാദായ സുസാനേ വസന്തോ സമണധമ്മം അകാസി. പുന കസ്സപസ്സ ഭഗവതോ കാലേപി തസ്സ സാസനേ തീഹി സഹായേഹി സദ്ധിം പബ്ബജിത്വാ വീസതിവസ്സസഹസ്സാനി സമണധമ്മം കത്വാ ഏകം ബുദ്ധന്തരം ദേവമനുസ്സേസു സംസരിത്വാ ഇമസ്മിം ബുദ്ധുപ്പാദേ രാജഗഹേ ബ്രാഹ്മണമഹാസാലസ്സ പുത്തോ ഹുത്വാ നിബ്ബത്തി. തസ്സ ‘‘സമ്ഭൂതോ’’തി നാമം അകംസു. സോ വയപ്പത്തോ ബ്രാഹ്മണസിപ്പേസു നിപ്ഫത്തിം ഗതോ. ഭൂമിജോ ജേയ്യസേനോ അഭിരാധനോതി തീഹി സഹായേഹി സദ്ധിം ഭഗവതോ സന്തികം ഗതോ ധമ്മദേസനം സുത്വാ പടിലദ്ധസദ്ധോ പബ്ബജി. യേ സന്ധായ വുത്തം –
Yo sītavananti āyasmato sambhūtattherassa gāthā. Kā uppatti? Ito kira aṭṭhārasādhikassa kappasatassa matthake atthadassī nāma sambuddho loke uppajjitvā sadevakaṃ lokaṃ saṃsāramahoghato tārento ekadivasaṃ mahatā bhikkhusaṅghena saddhiṃ gaṅgātīraṃ upagacchi. Tasmiṃ kāle ayaṃ gahapatikule nibbatto tattha bhagavantaṃ passitvā pasannamānaso upasaṅkamitvā vanditvā ‘‘kiṃ, bhante, pāraṃ gantukāmatthā’’ti pucchi. Bhagavā ‘‘gamissāmā’’ti avoca. So tāvadeva nāvāsaṅghāṭaṃ yojetvā upanesi. Satthā taṃ anukampanto saha bhikkhusaṅghena nāvaṃ abhiruhi. So sayampi abhiruyha sukheneva paratīraṃ sampāpetvā bhagavantaṃ bhikkhusaṅghañca dutiyadivase mahādānaṃ pavattetvā anugantvā pasannacitto vanditvā nivatti. So tena puññakammena devamanussesu saṃsaritvā ito terasādhikakappasatassa matthake khattiyakule nibbattitvā rājā ahosi cakkavattī dhammiko dhammarājā. So satte sugatimagge patiṭṭhāpetvā tato cuto ekanavutikappe vipassissa bhagavato sāsane pabbajitvā dhutadhamme samādāya susāne vasanto samaṇadhammaṃ akāsi. Puna kassapassa bhagavato kālepi tassa sāsane tīhi sahāyehi saddhiṃ pabbajitvā vīsativassasahassāni samaṇadhammaṃ katvā ekaṃ buddhantaraṃ devamanussesu saṃsaritvā imasmiṃ buddhuppāde rājagahe brāhmaṇamahāsālassa putto hutvā nibbatti. Tassa ‘‘sambhūto’’ti nāmaṃ akaṃsu. So vayappatto brāhmaṇasippesu nipphattiṃ gato. Bhūmijo jeyyaseno abhirādhanoti tīhi sahāyehi saddhiṃ bhagavato santikaṃ gato dhammadesanaṃ sutvā paṭiladdhasaddho pabbaji. Ye sandhāya vuttaṃ –
‘‘ഭൂമിജോ ജേയ്യസേനോ ച, സമ്ഭൂതോ അഭിരാധനോ;
‘‘Bhūmijo jeyyaseno ca, sambhūto abhirādhano;
ഏതേ ധമ്മം അഭിഞ്ഞാസും, സാസനേ വരതാദിനോ’’തി.
Ete dhammaṃ abhiññāsuṃ, sāsane varatādino’’ti.
അഥ സമ്ഭൂതോ ഭഗവതോ സന്തികേ കായഗതാസതികമ്മട്ഠാനം ഗഹേത്വാ നിബദ്ധം സീതവനേ വസതി. തേനേവായസ്മാ ‘‘സീതവനിയോ’’തി പഞ്ഞായിത്ഥ. തേന ച സമയേന വേസ്സവണോ മഹാരാജാ കേനചിദേവ കരണീയേന ജമ്ബുദീപേ ദക്ഖിണദിസാഭാഗം ഉദ്ദിസ്സ ആകാസേന ഗച്ഛന്തോ ഥേരം അബ്ഭോകാസേ നിസീദിത്വാ കമ്മട്ഠാനം മനസികരോന്തം ദിസ്വാ വിമാനതോ ഓരുയ്ഹ ഥേരം വന്ദിത്വാ, ‘‘യദാ ഥേരോ സമാധിതോ വുട്ഠഹിസ്സതി, തദാ മമ ആഗമനം ആരോചേഥ, ആരക്ഖഞ്ചസ്സ കരോഥാ’’തി ദ്വേ യക്ഖേ ആണാപേത്വാ പക്കാമി. തേ ഥേരസ്സ സമീപേ ഠത്വാ മനസികാരം പടിസംഹരിത്വാ നിസിന്നകാലേ ആരോചേസും. തം സുത്വാ ഥേരോ ‘‘തുമ്ഹേ മമ വചനേന വേസ്സവണമഹാരാജസ്സ കഥേഥ, ഭഗവതാ അത്തനോ സാസനേ ഠിതാനം സതിആരക്ഖാ നാമ ഠപിതാ അത്ഥി, സായേവ മാദിസേ രക്ഖതി, ത്വം തത്ഥ അപ്പോസ്സുക്കോ ഹോഹി, ഭഗവതോ ഓവാദേ ഠിതാനം ഏദിസായ ആരക്ഖായ കരണീയം നത്ഥീ’’തി തേ വിസ്സജ്ജേത്വാ താവദേവ വിപസ്സനം വഡ്ഢേത്വാ വിജ്ജാത്തയം സച്ഛാകാസി. തതോ വേസ്സവണോ നിവത്തമാനോ ഥേരസ്സ സമീപം പത്വാ മുഖാകാരസല്ലക്ഖണേനേവസ്സ കതകിച്ചഭാവം ഞത്വാ സാവത്ഥിം ഗന്ത്വാ ഭഗവതോ ആരോചേത്വാ സത്ഥു സമ്മുഖാ ഥേരം അഭിത്ഥവന്തോ –
Atha sambhūto bhagavato santike kāyagatāsatikammaṭṭhānaṃ gahetvā nibaddhaṃ sītavane vasati. Tenevāyasmā ‘‘sītavaniyo’’ti paññāyittha. Tena ca samayena vessavaṇo mahārājā kenacideva karaṇīyena jambudīpe dakkhiṇadisābhāgaṃ uddissa ākāsena gacchanto theraṃ abbhokāse nisīditvā kammaṭṭhānaṃ manasikarontaṃ disvā vimānato oruyha theraṃ vanditvā, ‘‘yadā thero samādhito vuṭṭhahissati, tadā mama āgamanaṃ ārocetha, ārakkhañcassa karothā’’ti dve yakkhe āṇāpetvā pakkāmi. Te therassa samīpe ṭhatvā manasikāraṃ paṭisaṃharitvā nisinnakāle ārocesuṃ. Taṃ sutvā thero ‘‘tumhe mama vacanena vessavaṇamahārājassa kathetha, bhagavatā attano sāsane ṭhitānaṃ satiārakkhā nāma ṭhapitā atthi, sāyeva mādise rakkhati, tvaṃ tattha appossukko hohi, bhagavato ovāde ṭhitānaṃ edisāya ārakkhāya karaṇīyaṃ natthī’’ti te vissajjetvā tāvadeva vipassanaṃ vaḍḍhetvā vijjāttayaṃ sacchākāsi. Tato vessavaṇo nivattamāno therassa samīpaṃ patvā mukhākārasallakkhaṇenevassa katakiccabhāvaṃ ñatvā sāvatthiṃ gantvā bhagavato ārocetvā satthu sammukhā theraṃ abhitthavanto –
‘‘സതിആരക്ഖസമ്പന്നോ, ധിതിമാ വീരിയസമാഹിതോ;
‘‘Satiārakkhasampanno, dhitimā vīriyasamāhito;
അനുജാതോ സത്ഥു സമ്ഭൂതോ, തേവിജ്ജോ മച്ചുപാരഗൂ’’തി. –
Anujāto satthu sambhūto, tevijjo maccupāragū’’ti. –
ഇമായ ഗാഥായ ഥേരസ്സ ഗുണേ വണ്ണേസി. തേന വുത്തം അപദാനേ (അപ॰ ഥേര ൧.൨൧.൧൫-൨൦) –
Imāya gāthāya therassa guṇe vaṇṇesi. Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 1.21.15-20) –
‘‘അത്ഥദസ്സീ തു ഭഗവാ, ദ്വിപദിന്ദോ നരാസഭോ;
‘‘Atthadassī tu bhagavā, dvipadindo narāsabho;
പുരക്ഖതോ സാവകേഹി, ഗങ്ഗാതീരമുപാഗമി.
Purakkhato sāvakehi, gaṅgātīramupāgami.
‘‘സമതിത്തി കാകപേയ്യാ, ഗങ്ഗാ ആസി ദുരുത്തരാ;
‘‘Samatitti kākapeyyā, gaṅgā āsi duruttarā;
ഉത്താരയിം ഭിക്ഖുസങ്ഘം, ബുദ്ധഞ്ച ദ്വിപദുത്തമം.
Uttārayiṃ bhikkhusaṅghaṃ, buddhañca dvipaduttamaṃ.
‘‘അട്ഠാരസേ കപ്പസതേ, യം കമ്മമകരിം തദാ;
‘‘Aṭṭhārase kappasate, yaṃ kammamakariṃ tadā;
ദുഗ്ഗതിം നാഭിജാനാമി, തരണായ ഇദം ഫലം.
Duggatiṃ nābhijānāmi, taraṇāya idaṃ phalaṃ.
‘‘തേരസേതോ കപ്പസതേ, പഞ്ച സബ്ബോഭവാ അഹും;
‘‘Teraseto kappasate, pañca sabbobhavā ahuṃ;
സത്തരതനസമ്പന്നാ, ചക്കവത്തീ മഹബ്ബലാ.
Sattaratanasampannā, cakkavattī mahabbalā.
‘‘പച്ഛിമേ ച ഭവേ അസ്മിം, ജാതോഹം ബ്രാഹ്മണേ കുലേ;
‘‘Pacchime ca bhave asmiṃ, jātohaṃ brāhmaṇe kule;
സദ്ധിം തീഹി സഹായേഹി, പബ്ബജിം സത്ഥു സാസനേ.
Saddhiṃ tīhi sahāyehi, pabbajiṃ satthu sāsane.
‘‘കിലേസാ ഝാപിതാ മയ്ഹം…പേ॰… കതം ബുദ്ധസ്സ സാസന’’ന്തി.
‘‘Kilesā jhāpitā mayhaṃ…pe… kataṃ buddhassa sāsana’’nti.
അഥായസ്മാ സമ്ഭൂതോ ഭഗവന്തം ദസ്സനായ ഗച്ഛന്തേ ഭിക്ഖൂ ദിസ്വാ ‘‘ആവുസോ, മമ വചനേന ഭഗവതോ പാദേ സിരസാ വന്ദഥ, ഏവഞ്ച വദേഥാ’’തി വത്വാ ധമ്മാധികരണം അത്തനോ സത്ഥു അവിഹേഠിതഭാവം പകാസേന്തോ ‘‘യോ സീതവന’’ന്തി ഗാഥമാഹ. തേ ഭിക്ഖൂ ഭഗവന്തം ഉപസങ്കമിത്വാ വന്ദിത്വാ സമ്ഭൂതത്ഥേരസ്സ സാസനം സമ്പവേദേന്താ, ‘‘ആയസ്മാ, ഭന്തേ, സമ്ഭൂതോ ഭഗവതോ പാദേ സിരസാ വന്ദതി, ഏവഞ്ച വദതീ’’തി വത്വാ തം ഗാഥം ആരോചേസും, തം സുത്വാ ഭഗവാ ‘‘പണ്ഡിതോ, ഭിക്ഖവേ, സമ്ഭൂതോ ഭിക്ഖു പച്ചപാദി ധമ്മസ്സാനുധമ്മം, ന ച മം ധമ്മാധികരണം വിഹേഠേതി. വേസ്സവണേന തസ്സത്ഥോ മയ്ഹം ആരോചിതാ’’തി ആഹ.
Athāyasmā sambhūto bhagavantaṃ dassanāya gacchante bhikkhū disvā ‘‘āvuso, mama vacanena bhagavato pāde sirasā vandatha, evañca vadethā’’ti vatvā dhammādhikaraṇaṃ attano satthu aviheṭhitabhāvaṃ pakāsento ‘‘yo sītavana’’nti gāthamāha. Te bhikkhū bhagavantaṃ upasaṅkamitvā vanditvā sambhūtattherassa sāsanaṃ sampavedentā, ‘‘āyasmā, bhante, sambhūto bhagavato pāde sirasā vandati, evañca vadatī’’ti vatvā taṃ gāthaṃ ārocesuṃ, taṃ sutvā bhagavā ‘‘paṇḍito, bhikkhave, sambhūto bhikkhu paccapādi dhammassānudhammaṃ, na ca maṃ dhammādhikaraṇaṃ viheṭheti. Vessavaṇena tassattho mayhaṃ ārocitā’’ti āha.
൬. യം പന തേ ഭിക്ഖൂ സമ്ഭൂതത്ഥേരേന വുത്തം ‘‘യോ സീതവന’’ന്തി ഗാഥം സത്ഥു നിവേദേസും. തത്ഥ സീതവനന്തി ഏവംനാമകം രാജഗഹസമീപേ മഹന്തം ഭേരവസുസാനവനം. ഉപഗാതി നിവാസനവസേന ഉപഗച്ഛി. ഏതേന ഭഗവതാ അനുഞ്ഞാതം പബ്ബജിതാനുരൂപം നിവാസനട്ഠാനം ദസ്സേതി. ഭിക്ഖൂതി സംസാരഭയസ്സ ഇക്ഖനതോ ഭിന്നകിലേസതായ ച ഭിക്ഖു. ഏകോതി അദുതിയോ, ഏതേന കായവിവേകം ദസ്സേതി. സന്തുസിതോതി സന്തുട്ഠോ. ഏതേന ചതുപച്ചയസന്തോസലക്ഖണം അരിയവംസം ദസ്സേതി. സമാഹിതത്തോതി ഉപചാരപ്പനാഭേദേന സമാധിനാ സമാഹിതചിത്തോ, ഏതേന ചിത്തവിവേകഭാവനാമുഖേന ഭാവനാരാമം അരിയവംസം ദസ്സേതി. വിജിതാവീതി സാസനേ സമ്മാപടിപജ്ജന്തേന വിജേതബ്ബം കിലേസഗണം വിജിത്വാ ഠിതോ, ഏതേന ഉപധിവിവേകം ദസ്സേതി. ഭയഹേതൂനം കിലേസാനം അപഗതത്താ അപേതലോമഹംസോ, ഏതേന സമ്മാപടിപത്തിയാ ഫലം ദസ്സേതി. രക്ഖന്തി രക്ഖന്തോ. കായഗതാസതിന്തി കായാരമ്മണം സതിം, കായഗതാസതികമ്മട്ഠാനം പരിബ്രൂഹനവസേന അവിസ്സജ്ജേന്തോ. ധിതിമാതി ധീരോ, സമാഹിതത്തം വിജിതാവിഭാവതം വാ ഉപാദായ പടിപത്തിദസ്സനമേതം. അയഞ്ഹേത്ഥ സങ്ഖേപത്ഥോ – സോ ഭിക്ഖു വിവേകസുഖാനുപേക്ഖായ ഏകോ സീതവനം ഉപാഗമി, ഉപാഗതോ ച ലോലഭാവാഭാവതോ സന്തുട്ഠോ ധിതിമാ കായഗതാസതികമ്മട്ഠാനം ഭാവേന്തോ തഥാധിഗതം ഝാനം പാദകം കത്വാ ആരദ്ധവിപസ്സനം ഉസ്സുക്കാപേത്വാ അധിഗതേന അഗ്ഗമഗ്ഗേന സമാഹിതോ വിജിതാവീ ച ഹുത്വാ കതകിച്ചതായ ഭയഹേതൂനം സബ്ബസോ അപഗതത്താ അപേതലോമഹംസോ ജാതോതി.
6. Yaṃ pana te bhikkhū sambhūtattherena vuttaṃ ‘‘yo sītavana’’nti gāthaṃ satthu nivedesuṃ. Tattha sītavananti evaṃnāmakaṃ rājagahasamīpe mahantaṃ bheravasusānavanaṃ. Upagāti nivāsanavasena upagacchi. Etena bhagavatā anuññātaṃ pabbajitānurūpaṃ nivāsanaṭṭhānaṃ dasseti. Bhikkhūti saṃsārabhayassa ikkhanato bhinnakilesatāya ca bhikkhu. Ekoti adutiyo, etena kāyavivekaṃ dasseti. Santusitoti santuṭṭho. Etena catupaccayasantosalakkhaṇaṃ ariyavaṃsaṃ dasseti. Samāhitattoti upacārappanābhedena samādhinā samāhitacitto, etena cittavivekabhāvanāmukhena bhāvanārāmaṃ ariyavaṃsaṃ dasseti. Vijitāvīti sāsane sammāpaṭipajjantena vijetabbaṃ kilesagaṇaṃ vijitvā ṭhito, etena upadhivivekaṃ dasseti. Bhayahetūnaṃ kilesānaṃ apagatattā apetalomahaṃso, etena sammāpaṭipattiyā phalaṃ dasseti. Rakkhanti rakkhanto. Kāyagatāsatinti kāyārammaṇaṃ satiṃ, kāyagatāsatikammaṭṭhānaṃ paribrūhanavasena avissajjento. Dhitimāti dhīro, samāhitattaṃ vijitāvibhāvataṃ vā upādāya paṭipattidassanametaṃ. Ayañhettha saṅkhepattho – so bhikkhu vivekasukhānupekkhāya eko sītavanaṃ upāgami, upāgato ca lolabhāvābhāvato santuṭṭho dhitimā kāyagatāsatikammaṭṭhānaṃ bhāvento tathādhigataṃ jhānaṃ pādakaṃ katvā āraddhavipassanaṃ ussukkāpetvā adhigatena aggamaggena samāhito vijitāvī ca hutvā katakiccatāya bhayahetūnaṃ sabbaso apagatattā apetalomahaṃso jātoti.
സീതവനിയത്ഥേരഗാഥാവണ്ണനാ നിട്ഠിതാ.
Sītavaniyattheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
തിപിടക (മൂല) • Tipiṭaka (Mūla) / സുത്തപിടക • Suttapiṭaka / ഖുദ്ദകനികായ • Khuddakanikāya / ഥേരഗാഥാപാളി • Theragāthāpāḷi / ൬. സീതവനിയത്ഥേരഗാഥാ • 6. Sītavaniyattheragāthā