Library / Tipiṭaka / తిపిటక • Tipiṭaka / థేరగాథా-అట్ఠకథా • Theragāthā-aṭṭhakathā |
౧౦. సీవలిత్థేరగాథావణ్ణనా
10. Sīvalittheragāthāvaṇṇanā
తే మే ఇజ్ఝింసు సఙ్కప్పాతి ఆయస్మతో సీవలిత్థేరస్స గాథా. కా ఉప్పత్తి? అయమ్పి పదుముత్తరస్స భగవతో కాలే హేట్ఠా వుత్తనయేన విహారం గన్త్వా పరిసపరియన్తే ఠితో ధమ్మం సుణన్తో సత్థారం ఏకం భిక్ఖుం లాభీనం అగ్గట్ఠానే ఠపేన్తం దిస్వా ‘‘మయాపి అనాగతే ఏవరూపేన భవితుం వట్టతీ’’తి దసబలం నిమన్తేత్వా సత్తాహం సత్థు భిక్ఖుసఙ్ఘస్స చ మహాదానం దత్వా ‘‘భగవా అహం ఇమినా అధికారకమ్మేన అఞ్ఞం సమ్పత్తిం న పత్థేమి, అనాగతే పన ఏకబుద్ధస్స సాసనే అహమ్పి తుమ్హేహి సో ఏతదగ్గే ఠపితభిక్ఖు వియ లాభీనం అగ్గో భవేయ్య’’న్తి పత్థనం అకాసి. సత్థా అనన్తరాయం దిస్వా – ‘‘అయం తే పత్థనా అనాగతే గోతమబుద్ధస్స సన్తికే సమిజ్ఝిస్సతీ’’తి బ్యాకరిత్వా పక్కామి. సోపి కులపుత్తో యావజీవం కుసలం కత్వా దేవమనుస్సేసు సంసరన్తో విపస్సీబుద్ధకాలే బన్ధుమతీనగరతో అవిదూరే ఏకస్మిం గామకే పటిసన్ధిం గణ్హి. తస్మిం సమయే బన్ధుమతీనగరవాసినో రఞ్ఞా సద్ధిం సాకచ్ఛిత్వా దసబలస్స దానం దేన్తి. తే ఏకదివసం సబ్బేవ ఏకతో హుత్వా దానం దేన్తా ‘‘కిం ను ఖో అమ్హాకం దానముఖే నత్థీ’’తి (అ॰ ని॰ అట్ఠ॰ ౧.౧.౨౦౭) మధుఞ్చ గుళదధిఞ్చ న అద్దసంసు. తే ‘‘యతో కుతోచి ఆహరిస్సామా’’తి జనపదతో నగరపవిసనమగ్గే పురిసం ఠపేసుం. తదా ఏస కులపుత్తో అత్తనో గామతో గుళదధివారకం గహేత్వా, ‘‘కిఞ్చిదేవ ఆహరిస్సామీ’’తి నగరం గచ్ఛన్తో, ‘‘ముఖం ధోవిత్వా ధోతహత్థపాదో పవిసిస్సామీ’’తి ఫాసుకట్ఠానం ఓలోకేన్తో నఙ్గలసీసమత్తం నిమ్మక్ఖికం దణ్డకమధుం దిస్వా ‘‘పుఞ్ఞేన మే ఇదం ఉప్పన్న’’న్తి గహేత్వా నగరం పావిసి. నాగరేహి ఠపితపురిసో తం దిస్వా, ‘‘భో పురిస, కస్సిమం ఆహరసీ’’తి పుచ్ఛి. ‘‘న కస్సచి, సామి, విక్కిణితుం పన మే ఇదం ఆభత’’న్తి. ‘‘తేన హి, భో, ఇదం కహాపణం గహేత్వా ఏతం మధుఞ్చ గుళదధిఞ్చ దేహీ’’తి. సో చిన్తేసి – ‘‘ఇదం న బహుమూలం, అయఞ్చ ఏకప్పహారేనేవ బహుం దేతి, వీమంసితుం వట్టతీ’’తి. తతో నం ‘‘నాహం ఏకేన కహాపణేన దేమీ’’తి ఆహ. ‘‘యది ఏవం ద్వే గహేత్వా దేహీ’’తి. ‘‘ద్వీహిపి న దేమీ’’తి. ఏతేనుపాయేన వడ్ఢేత్వా సహస్సం పాపుణి.
Teme ijjhiṃsu saṅkappāti āyasmato sīvalittherassa gāthā. Kā uppatti? Ayampi padumuttarassa bhagavato kāle heṭṭhā vuttanayena vihāraṃ gantvā parisapariyante ṭhito dhammaṃ suṇanto satthāraṃ ekaṃ bhikkhuṃ lābhīnaṃ aggaṭṭhāne ṭhapentaṃ disvā ‘‘mayāpi anāgate evarūpena bhavituṃ vaṭṭatī’’ti dasabalaṃ nimantetvā sattāhaṃ satthu bhikkhusaṅghassa ca mahādānaṃ datvā ‘‘bhagavā ahaṃ iminā adhikārakammena aññaṃ sampattiṃ na patthemi, anāgate pana ekabuddhassa sāsane ahampi tumhehi so etadagge ṭhapitabhikkhu viya lābhīnaṃ aggo bhaveyya’’nti patthanaṃ akāsi. Satthā anantarāyaṃ disvā – ‘‘ayaṃ te patthanā anāgate gotamabuddhassa santike samijjhissatī’’ti byākaritvā pakkāmi. Sopi kulaputto yāvajīvaṃ kusalaṃ katvā devamanussesu saṃsaranto vipassībuddhakāle bandhumatīnagarato avidūre ekasmiṃ gāmake paṭisandhiṃ gaṇhi. Tasmiṃ samaye bandhumatīnagaravāsino raññā saddhiṃ sākacchitvā dasabalassa dānaṃ denti. Te ekadivasaṃ sabbeva ekato hutvā dānaṃ dentā ‘‘kiṃ nu kho amhākaṃ dānamukhe natthī’’ti (a. ni. aṭṭha. 1.1.207) madhuñca guḷadadhiñca na addasaṃsu. Te ‘‘yato kutoci āharissāmā’’ti janapadato nagarapavisanamagge purisaṃ ṭhapesuṃ. Tadā esa kulaputto attano gāmato guḷadadhivārakaṃ gahetvā, ‘‘kiñcideva āharissāmī’’ti nagaraṃ gacchanto, ‘‘mukhaṃ dhovitvā dhotahatthapādo pavisissāmī’’ti phāsukaṭṭhānaṃ olokento naṅgalasīsamattaṃ nimmakkhikaṃ daṇḍakamadhuṃ disvā ‘‘puññena me idaṃ uppanna’’nti gahetvā nagaraṃ pāvisi. Nāgarehi ṭhapitapuriso taṃ disvā, ‘‘bho purisa, kassimaṃ āharasī’’ti pucchi. ‘‘Na kassaci, sāmi, vikkiṇituṃ pana me idaṃ ābhata’’nti. ‘‘Tena hi, bho, idaṃ kahāpaṇaṃ gahetvā etaṃ madhuñca guḷadadhiñca dehī’’ti. So cintesi – ‘‘idaṃ na bahumūlaṃ, ayañca ekappahāreneva bahuṃ deti, vīmaṃsituṃ vaṭṭatī’’ti. Tato naṃ ‘‘nāhaṃ ekena kahāpaṇena demī’’ti āha. ‘‘Yadi evaṃ dve gahetvā dehī’’ti. ‘‘Dvīhipi na demī’’ti. Etenupāyena vaḍḍhetvā sahassaṃ pāpuṇi.
సో చిన్తేసి – ‘‘అతివడ్ఢితుం న వట్టతి, హోతు తావ ఇమినా కత్తబ్బకిచ్చం పుచ్ఛిస్సామీ’’తి. అథ నం ఆహ – ‘‘ఇదం న బహుం అగ్ఘనకం, త్వఞ్చ బహుం దేసి, కేన కమ్మేన ఇదం గణ్హాసీ’’తి. ‘‘ఇధ, భో, నగరవాసినో రఞ్ఞా సద్ధిం పటివిరుజ్ఝిత్వా విపస్సీదసబలస్స దానం దేన్తా ఇదం ద్వయం దానముఖే అపస్సన్తా పరియేసన్తి, సచే ఇదం ద్వయం న లభిస్సన్తి, నాగరానం పరాజయో భవిస్సతి, తస్మా సహస్సం కత్వా గణ్హామీ’’తి. ‘‘కిం పనేతం నాగరానమేవ వట్టతి, అఞ్ఞేసం దాతుం న వట్టతీ’’తి. ‘‘యస్స కస్సచి దాతుం అవారితమేత’’న్తి. ‘‘అత్థి పన కోచి నాగరానం దానే ఏకదివసం సహస్సం దాతా’’తి? ‘‘నత్థి, సమ్మా’’తి. ‘‘ఇమేసం పన ద్విన్నం సహస్సగ్ఘనకభావం జానాసీ’’తి? ‘‘ఆమ, జానామీ’’తి. ‘‘తేన హి గచ్ఛ, నాగరానం ఆచిక్ఖ ‘ఏకో పురిసో ఇమాని ద్వే మూలేన న దేతి సహత్థేనేవ దాతుకామో, తుమ్హే ఇమేసం ద్విన్నం కారణా నిబ్బితక్కా హోథా’తి, త్వం పన మే ఇమస్మిం దానముఖే జేట్ఠకభావస్స కాయసక్ఖీ హోహీ’’తి. సో పరిబ్బయత్థం గహితమాసకేన పఞ్చకటుకం గహేత్వా చుణ్ణం కత్వా దధితో కఞ్జియం గహేత్వా తత్థ మధుపటలం పీళేత్వా పఞ్చకటుకచుణ్ణేన యోజేత్వా ఏకస్మిం పదుమినిపత్తే పక్ఖిపిత్వా తం సంవిదహిత్వా ఆదాయ దసబలస్స అవిదూరట్ఠానే నిసీది మహాజనేన ఆహరియమానస్స సక్కారస్స అవిదూరే అత్తనో పత్తవారం ఓలోకయమానో, సో ఓకాసం ఞత్వా సత్థు సన్తికం గన్త్వా భగవా అయం ఉప్పన్నదుగ్గతపణ్ణాకారో, ఇమం మే అనుకమ్పం పటిచ్చ పటిగ్గణ్హథాతి. సత్థా తస్స అనుకమ్పం పటిచ్చ చతుమహారాజదత్తియేన సేలమయపత్తేన తం పటిగ్గహేత్వా యథా అట్ఠసట్ఠియా భిక్ఖుసతసహస్సస్స దియ్యమానం న ఖీయతి, ఏవం అధిట్ఠాసి. సో కులపుత్తో నిట్ఠితభత్తకిచ్చం భగవన్తం అభివాదేత్వా ఏకమన్తం ఠితో ఆహ – ‘‘దిట్ఠో మే, భగవా, అజ్జ బన్ధుమతీనగరవాసికేహి తుమ్హాకం సక్కారో ఆహరియమానో, అహమ్పి ఇమస్స కమ్మస్స నిస్సన్దేన నిబ్బత్తనిబ్బత్తభవే లాభగ్గయసగ్గప్పత్తో భవేయ్య’’న్తి (అ॰ ని॰ అట్ఠ॰ ౧.౧.౨౦౭). సత్థా, ‘‘ఏవం హోతు, కులపుత్తా’’తి వత్వా తస్స చ నగరవాసీనఞ్చ భత్తానుమోదనం కత్వా పక్కామి.
So cintesi – ‘‘ativaḍḍhituṃ na vaṭṭati, hotu tāva iminā kattabbakiccaṃ pucchissāmī’’ti. Atha naṃ āha – ‘‘idaṃ na bahuṃ agghanakaṃ, tvañca bahuṃ desi, kena kammena idaṃ gaṇhāsī’’ti. ‘‘Idha, bho, nagaravāsino raññā saddhiṃ paṭivirujjhitvā vipassīdasabalassa dānaṃ dentā idaṃ dvayaṃ dānamukhe apassantā pariyesanti, sace idaṃ dvayaṃ na labhissanti, nāgarānaṃ parājayo bhavissati, tasmā sahassaṃ katvā gaṇhāmī’’ti. ‘‘Kiṃ panetaṃ nāgarānameva vaṭṭati, aññesaṃ dātuṃ na vaṭṭatī’’ti. ‘‘Yassa kassaci dātuṃ avāritameta’’nti. ‘‘Atthi pana koci nāgarānaṃ dāne ekadivasaṃ sahassaṃ dātā’’ti? ‘‘Natthi, sammā’’ti. ‘‘Imesaṃ pana dvinnaṃ sahassagghanakabhāvaṃ jānāsī’’ti? ‘‘Āma, jānāmī’’ti. ‘‘Tena hi gaccha, nāgarānaṃ ācikkha ‘eko puriso imāni dve mūlena na deti sahattheneva dātukāmo, tumhe imesaṃ dvinnaṃ kāraṇā nibbitakkā hothā’ti, tvaṃ pana me imasmiṃ dānamukhe jeṭṭhakabhāvassa kāyasakkhī hohī’’ti. So paribbayatthaṃ gahitamāsakena pañcakaṭukaṃ gahetvā cuṇṇaṃ katvā dadhito kañjiyaṃ gahetvā tattha madhupaṭalaṃ pīḷetvā pañcakaṭukacuṇṇena yojetvā ekasmiṃ paduminipatte pakkhipitvā taṃ saṃvidahitvā ādāya dasabalassa avidūraṭṭhāne nisīdi mahājanena āhariyamānassa sakkārassa avidūre attano pattavāraṃ olokayamāno, so okāsaṃ ñatvā satthu santikaṃ gantvā bhagavā ayaṃ uppannaduggatapaṇṇākāro, imaṃ me anukampaṃ paṭicca paṭiggaṇhathāti. Satthā tassa anukampaṃ paṭicca catumahārājadattiyena selamayapattena taṃ paṭiggahetvā yathā aṭṭhasaṭṭhiyā bhikkhusatasahassassa diyyamānaṃ na khīyati, evaṃ adhiṭṭhāsi. So kulaputto niṭṭhitabhattakiccaṃ bhagavantaṃ abhivādetvā ekamantaṃ ṭhito āha – ‘‘diṭṭho me, bhagavā, ajja bandhumatīnagaravāsikehi tumhākaṃ sakkāro āhariyamāno, ahampi imassa kammassa nissandena nibbattanibbattabhave lābhaggayasaggappatto bhaveyya’’nti (a. ni. aṭṭha. 1.1.207). Satthā, ‘‘evaṃ hotu, kulaputtā’’ti vatvā tassa ca nagaravāsīnañca bhattānumodanaṃ katvā pakkāmi.
సోపి కులపుత్తో యావజీవం కుసలం కత్వా దేవమనుస్సేసు సంసరన్తో ఇమస్మిం బుద్ధుప్పాదే సుప్పవాసాయ రాజధీతాయ కుచ్ఛిమ్హి పటిసన్ధిం గణ్హి. పటిసన్ధిగ్గహణతో పట్ఠాయ సాయం పాతఞ్చ పణ్ణాకారసతాని సకటేనాదాయ సుప్పవాసాయ ఉపనీయన్తి. అథ నం పుఞ్ఞవీమంసనత్థం హత్థేన బీజపచ్ఛిం ఫుసాపేన్తి. ఏకేకబీజతో సలాకసతమ్పి సలాకసహస్సమ్పి నిగ్గచ్ఛతి. ఏకేకకరీసఖేత్తే పణ్ణాసమ్పి సట్ఠిపి సకటప్పమాణాని ఉప్పజ్జన్తి. కోట్ఠే పూరణకాలేపి కోట్ఠద్వారం హత్థేన ఫుసాపేన్తి. రాజధీతాయ పుఞ్ఞేన గణ్హన్తానం గహితగహితట్ఠానం పున పూరతి. పరిపుణ్ణభత్తభాజనతోపి ‘‘రాజధీతాయ పుఞ్ఞ’’న్తి వత్వా యస్స కస్సచి దేన్తానం యావ న ఉక్కడ్ఢన్తి, న తావ భత్తం ఖీయతి, దారకే కుచ్ఛిగతేయేవ సత్తవస్సాని అతిక్కమింసు.
Sopi kulaputto yāvajīvaṃ kusalaṃ katvā devamanussesu saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde suppavāsāya rājadhītāya kucchimhi paṭisandhiṃ gaṇhi. Paṭisandhiggahaṇato paṭṭhāya sāyaṃ pātañca paṇṇākārasatāni sakaṭenādāya suppavāsāya upanīyanti. Atha naṃ puññavīmaṃsanatthaṃ hatthena bījapacchiṃ phusāpenti. Ekekabījato salākasatampi salākasahassampi niggacchati. Ekekakarīsakhette paṇṇāsampi saṭṭhipi sakaṭappamāṇāni uppajjanti. Koṭṭhe pūraṇakālepi koṭṭhadvāraṃ hatthena phusāpenti. Rājadhītāya puññena gaṇhantānaṃ gahitagahitaṭṭhānaṃ puna pūrati. Paripuṇṇabhattabhājanatopi ‘‘rājadhītāya puñña’’nti vatvā yassa kassaci dentānaṃ yāva na ukkaḍḍhanti, na tāva bhattaṃ khīyati, dārake kucchigateyeva sattavassāni atikkamiṃsu.
గబ్భే పన పరిపక్కే సత్తాహం మహాదుక్ఖం అనుభోసి. సా సామికం ఆమన్తేత్వా, ‘‘పురే మరణా జీవమానావ దానం దస్సామీ’’తి సత్థు సన్తికం పేసేసి – ‘‘గచ్ఛ, ఇమం పవత్తిం సత్థు ఆరోచేత్వా సత్థారం నిమన్తేహి, యఞ్చ సత్థా వదేతి, తం సాధుకం ఉపలక్ఖేత్వా ఆగన్త్వా మయ్హం కథేహీ’’తి. సో గన్త్వా తస్సా సాసనం భగవతో ఆరోచేసి. సత్థా, ‘‘సుఖినీ హోతు సుప్పవాసా కోలియధీతా అరోగా, అరోగం పుత్తం విజాయతూ’’తి (ఉదా॰ ౧౮) ఆహ. రాజా తం సుత్వా భగవన్తం అభివాదేత్వా అత్తనో గామాభిముఖో పాయాసి. తస్స పురే ఆగమనాయేవ సుప్పవాసాయ కుచ్ఛితో ధమకరణా ఉదకం వియ గబ్భో నిక్ఖమి, పరివారేత్వా నిసిన్నజనో అస్సుముఖోవ హసితుం ఆరద్ధో తుట్ఠపహట్ఠో మహాజనో రఞ్ఞో సాసనం ఆరోచేతుం అగమాసి.
Gabbhe pana paripakke sattāhaṃ mahādukkhaṃ anubhosi. Sā sāmikaṃ āmantetvā, ‘‘pure maraṇā jīvamānāva dānaṃ dassāmī’’ti satthu santikaṃ pesesi – ‘‘gaccha, imaṃ pavattiṃ satthu ārocetvā satthāraṃ nimantehi, yañca satthā vadeti, taṃ sādhukaṃ upalakkhetvā āgantvā mayhaṃ kathehī’’ti. So gantvā tassā sāsanaṃ bhagavato ārocesi. Satthā, ‘‘sukhinī hotu suppavāsā koliyadhītā arogā, arogaṃ puttaṃ vijāyatū’’ti (udā. 18) āha. Rājā taṃ sutvā bhagavantaṃ abhivādetvā attano gāmābhimukho pāyāsi. Tassa pure āgamanāyeva suppavāsāya kucchito dhamakaraṇā udakaṃ viya gabbho nikkhami, parivāretvā nisinnajano assumukhova hasituṃ āraddho tuṭṭhapahaṭṭho mahājano rañño sāsanaṃ ārocetuṃ agamāsi.
రాజా తేసం ఆగమనం దిస్వావ, ‘‘దసబలేన కథితకథా నిప్ఫన్నా భవిస్సతి మఞ్ఞే’’తి చిన్తేసి. సో ఆగన్త్వా సత్థు సాసనం రాజధీతాయ ఆరోచేసి. రాజధీతా తయా నిమన్తితం జీవితభత్తమేవ మఙ్గలభత్తం భవిస్సతి, గచ్ఛ సత్తాహం దసబలం నిమన్తేహీతి. రాజా తథా అకాసి. సత్తాహం బుద్ధప్పముఖస్స సఙ్ఘస్స మహాదానం పవత్తయింసు. దారకో సబ్బేసం ఞాతీనం సన్తత్తం చిత్తం నిబ్బాపేన్తో జాతోతి సీవలిదారకోత్వేవస్స నామం అకంసు. సో సత్తవస్సాని గబ్భే వసితత్తా జాతకాలతో పట్ఠాయ సబ్బకమ్మక్ఖమో అహోసి. ధమ్మసేనాపతి సారిపుత్తో సత్తమే దివసే తేన సద్ధిం కథాసల్లాపం అకాసి. సత్థాపి ధమ్మపదే గాథం అభాసి –
Rājā tesaṃ āgamanaṃ disvāva, ‘‘dasabalena kathitakathā nipphannā bhavissati maññe’’ti cintesi. So āgantvā satthu sāsanaṃ rājadhītāya ārocesi. Rājadhītā tayā nimantitaṃ jīvitabhattameva maṅgalabhattaṃ bhavissati, gaccha sattāhaṃ dasabalaṃ nimantehīti. Rājā tathā akāsi. Sattāhaṃ buddhappamukhassa saṅghassa mahādānaṃ pavattayiṃsu. Dārako sabbesaṃ ñātīnaṃ santattaṃ cittaṃ nibbāpento jātoti sīvalidārakotvevassa nāmaṃ akaṃsu. So sattavassāni gabbhe vasitattā jātakālato paṭṭhāya sabbakammakkhamo ahosi. Dhammasenāpati sāriputto sattame divase tena saddhiṃ kathāsallāpaṃ akāsi. Satthāpi dhammapade gāthaṃ abhāsi –
‘‘యోమం పలిపథం దుగ్గం, సంసారం మోహమచ్చగా;
‘‘Yomaṃ palipathaṃ duggaṃ, saṃsāraṃ mohamaccagā;
తిణ్ణో పారఙ్గతో ఝాయీ, అనేజో అకథంకథీ;
Tiṇṇo pāraṅgato jhāyī, anejo akathaṃkathī;
అనుపాదాయ నిబ్బుతో, తమహం బ్రూమి బ్రాహ్మణ’’న్తి. (ధ॰ ప॰ ౪౧౪);
Anupādāya nibbuto, tamahaṃ brūmi brāhmaṇa’’nti. (dha. pa. 414);
అథ నం థేరో ఏవమాహ – ‘‘కిం పన తయా ఏవరూపం దుక్ఖరాసిం అనుభవిత్వా పబ్బజితుం న వట్టతీ’’తి? ‘‘లభమానో పబ్బజేయ్యం, భన్తే’’తి. సుప్పవాసా నం దారకం థేరేన సద్ధిం కథేన్తం దిస్వా ‘‘కిం ను ఖో మే పుత్తో ధమ్మసేనాపతినా సద్ధిం కథేతీ’’తి థేరం ఉపసఙ్కమిత్వా పుచ్ఛి – ‘‘మయ్హం పుత్తో తుమ్హేహి సద్ధిం కిం కథేతి, భన్తే’’తి? ‘‘అత్తనా అనుభూతం గబ్భవాసదుక్ఖం కథేత్వా, ‘తుమ్హేహి అనుఞ్ఞాతో పబ్బజిస్సామీ’తి వదతీ’’తి. ‘‘సాధు , భన్తే, పబ్బాజేథ న’’న్తి. థేరో తం విహారం నేత్వా తచపఞ్చకకమ్మట్ఠానం దత్వా పబ్బాజేన్తో ‘‘సీవలి, న తుయ్హం అఞ్ఞేన ఓవాదేన కమ్మం అత్థి, తయా సత్త వస్సాని అనుభూతదుక్ఖమేవ పచ్చవేక్ఖాహీ’’తి. ‘‘భన్తే, పబ్బాజనమేవ తుమ్హాకం భారో, యం పన మయా కాతుం సక్కా, తమహం జానిస్సామీ’’తి. సో పన పఠమకేసవట్టియా ఓహారణక్ఖణేయేవ సోతాపత్తిఫలే పతిట్ఠాసి, దుతియాయ ఓహారణక్ఖణే సకదాగామిఫలే, తతియాయ అనాగామిఫలే సబ్బేసంయేవ పన కేసానం ఓరోపనఞ్చ అరహత్తసచ్ఛికిరియా చ అపచ్ఛా అపురిమా అహోసి. తస్స పబ్బజితదివసతో పట్ఠాయ భిక్ఖుసఙ్ఘస్స చత్తారో పచ్చయా యావతిచ్ఛకం ఉప్పజ్జన్తి. ఏవం ఏత్థ వత్థు సముట్ఠితం.
Atha naṃ thero evamāha – ‘‘kiṃ pana tayā evarūpaṃ dukkharāsiṃ anubhavitvā pabbajituṃ na vaṭṭatī’’ti? ‘‘Labhamāno pabbajeyyaṃ, bhante’’ti. Suppavāsā naṃ dārakaṃ therena saddhiṃ kathentaṃ disvā ‘‘kiṃ nu kho me putto dhammasenāpatinā saddhiṃ kathetī’’ti theraṃ upasaṅkamitvā pucchi – ‘‘mayhaṃ putto tumhehi saddhiṃ kiṃ katheti, bhante’’ti? ‘‘Attanā anubhūtaṃ gabbhavāsadukkhaṃ kathetvā, ‘tumhehi anuññāto pabbajissāmī’ti vadatī’’ti. ‘‘Sādhu , bhante, pabbājetha na’’nti. Thero taṃ vihāraṃ netvā tacapañcakakammaṭṭhānaṃ datvā pabbājento ‘‘sīvali, na tuyhaṃ aññena ovādena kammaṃ atthi, tayā satta vassāni anubhūtadukkhameva paccavekkhāhī’’ti. ‘‘Bhante, pabbājanameva tumhākaṃ bhāro, yaṃ pana mayā kātuṃ sakkā, tamahaṃ jānissāmī’’ti. So pana paṭhamakesavaṭṭiyā ohāraṇakkhaṇeyeva sotāpattiphale patiṭṭhāsi, dutiyāya ohāraṇakkhaṇe sakadāgāmiphale, tatiyāya anāgāmiphale sabbesaṃyeva pana kesānaṃ oropanañca arahattasacchikiriyā ca apacchā apurimā ahosi. Tassa pabbajitadivasato paṭṭhāya bhikkhusaṅghassa cattāro paccayā yāvaticchakaṃ uppajjanti. Evaṃ ettha vatthu samuṭṭhitaṃ.
అపరభాగే సత్థా సావత్థిం అగమాసి. థేరో సత్థారం అభివాదేత్వా, ‘‘భన్తే, మయ్హం పుఞ్ఞం వీమంసిస్సామి, పఞ్చ మే భిక్ఖుసతాని దేథా’’తి ఆహ. ‘‘గణ్హ సీవలీ’’తి. సో పఞ్చసతే భిక్ఖూ గహేత్వా హిమవన్తాభిముఖం గచ్ఛన్తో అటవిమగ్గం గచ్ఛతి, తస్స పఠమం దిట్ఠనిగ్రోధే అధివత్థా దేవతా సత్తదివసాని దానం అదాసి. ఇతి సో –
Aparabhāge satthā sāvatthiṃ agamāsi. Thero satthāraṃ abhivādetvā, ‘‘bhante, mayhaṃ puññaṃ vīmaṃsissāmi, pañca me bhikkhusatāni dethā’’ti āha. ‘‘Gaṇha sīvalī’’ti. So pañcasate bhikkhū gahetvā himavantābhimukhaṃ gacchanto aṭavimaggaṃ gacchati, tassa paṭhamaṃ diṭṭhanigrodhe adhivatthā devatā sattadivasāni dānaṃ adāsi. Iti so –
‘‘నిగ్రోధం పఠమం పస్సి, దుతియం పణ్డవపబ్బతం;
‘‘Nigrodhaṃ paṭhamaṃ passi, dutiyaṃ paṇḍavapabbataṃ;
తతియం అచిరవతియం, చతుత్థం వరసాగరం.
Tatiyaṃ aciravatiyaṃ, catutthaṃ varasāgaraṃ.
‘‘పఞ్చమం హిమవన్తం సో, ఛట్ఠం ఛద్దన్తుపాగమి;
‘‘Pañcamaṃ himavantaṃ so, chaṭṭhaṃ chaddantupāgami;
సత్తమం గన్ధమాదనం, అట్ఠమం అథ రేవత’’న్తి.
Sattamaṃ gandhamādanaṃ, aṭṭhamaṃ atha revata’’nti.
సబ్బట్ఠానేసు సత్త సత్త దివసానేవ దానం అదంసు. గన్ధమాదనపబ్బతే పన నాగదత్తదేవరాజా నామ సత్తసు దివసేసు ఏకదివసే ఖీరపిణ్డపాతం అదాసి, ఏకదివసే సప్పిపిణ్డపాతం. భిక్ఖుసఙ్ఘో ఆహ – ‘‘ఇమస్స దేవరఞ్ఞో నేవ ధేనుయో దుయ్హమానా పఞ్ఞాయన్తి, న దధినిమ్మథనం , కుతో తే దేవరాజ ఇదం ఉప్పజ్జతీ’’తి. ‘‘భన్తే కస్సపదసబలస్స కాలే ఖీరసలాకభత్తదానస్సేతం ఫల’’న్తి దేవరాజా ఆహ. అపరభాగే సత్థా ఖదిరవనియరేవతస్స పచ్చుగ్గమనం అట్ఠుప్పత్తిం కత్వా థేరం అత్తనో సాసనే లాభగ్గయసగ్గప్పత్తానం అగ్గట్ఠానే ఠపేసి.
Sabbaṭṭhānesu satta satta divasāneva dānaṃ adaṃsu. Gandhamādanapabbate pana nāgadattadevarājā nāma sattasu divasesu ekadivase khīrapiṇḍapātaṃ adāsi, ekadivase sappipiṇḍapātaṃ. Bhikkhusaṅgho āha – ‘‘imassa devarañño neva dhenuyo duyhamānā paññāyanti, na dadhinimmathanaṃ , kuto te devarāja idaṃ uppajjatī’’ti. ‘‘Bhante kassapadasabalassa kāle khīrasalākabhattadānassetaṃ phala’’nti devarājā āha. Aparabhāge satthā khadiravaniyarevatassa paccuggamanaṃ aṭṭhuppattiṃ katvā theraṃ attano sāsane lābhaggayasaggappattānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapesi.
ఏవం లాభగ్గయసగ్గప్పత్తస్స పన ఇమస్స థేరస్స అరహత్తప్పత్తిం ఏకచ్చే ఆచరియా ఏవం వదన్తి – ‘‘హేట్ఠా వుత్తనయేన ధమ్మసేనాపతినా ఓవాదే దిన్నే యం మయా కాతుం సక్కా, తమహం జానిస్సామీతి పబ్బజిత్వా విపస్సనాకమ్మట్ఠానం గహేత్వా తం దివసంయేవ అఞ్ఞతరం వివిత్తం కుటికం దిస్వా తం పవిసిత్వా మాతుకుచ్ఛిస్మిం సత్త వస్సాని అత్తనా అనుభూతం దుక్ఖం అనుస్సరిత్వా తదనుసారేన అతీతానాగతే తస్స అవేక్ఖన్తస్స ఆదిత్తా వియ తయో భవా ఉపట్ఠహింసు. ఞాణస్స పరిపాకం గతత్తా విపస్సనావీథిం ఓతరి, తావదేవ మగ్గప్పటిపాటియా సబ్బేపి ఆసవే ఖేపేన్తో అరహత్తం పాపుణీ’’తి. ఉభయథాపి థేరస్స అరహత్తప్పత్తియేవ పకాసితా. థేరో పన పభిన్నపటిసమ్భిదో ఛళభిఞ్ఞో అహోసి. తేన వుత్తం అపదానే (అప॰ థేర ౧.౧౨.౩౧-౩౯) –
Evaṃ lābhaggayasaggappattassa pana imassa therassa arahattappattiṃ ekacce ācariyā evaṃ vadanti – ‘‘heṭṭhā vuttanayena dhammasenāpatinā ovāde dinne yaṃ mayā kātuṃ sakkā, tamahaṃ jānissāmīti pabbajitvā vipassanākammaṭṭhānaṃ gahetvā taṃ divasaṃyeva aññataraṃ vivittaṃ kuṭikaṃ disvā taṃ pavisitvā mātukucchismiṃ satta vassāni attanā anubhūtaṃ dukkhaṃ anussaritvā tadanusārena atītānāgate tassa avekkhantassa ādittā viya tayo bhavā upaṭṭhahiṃsu. Ñāṇassa paripākaṃ gatattā vipassanāvīthiṃ otari, tāvadeva maggappaṭipāṭiyā sabbepi āsave khepento arahattaṃ pāpuṇī’’ti. Ubhayathāpi therassa arahattappattiyeva pakāsitā. Thero pana pabhinnapaṭisambhido chaḷabhiñño ahosi. Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 1.12.31-39) –
‘‘వరుణో నామ నామేన, దేవరాజా అహం తదా;
‘‘Varuṇo nāma nāmena, devarājā ahaṃ tadā;
ఉపట్ఠహేసిం సమ్బుద్ధం, సయోగ్గబలవాహనో.
Upaṭṭhahesiṃ sambuddhaṃ, sayoggabalavāhano.
‘‘నిబ్బుతే లోకనాథమ్హి, అత్థదస్సీనరుత్తమే;
‘‘Nibbute lokanāthamhi, atthadassīnaruttame;
తూరియం సబ్బమాదాయ, అగమం బోధిముత్తమం.
Tūriyaṃ sabbamādāya, agamaṃ bodhimuttamaṃ.
‘‘వాదితేన చ నచ్చేన, సమ్మతాళసమాహితో;
‘‘Vāditena ca naccena, sammatāḷasamāhito;
సమ్ముఖా వియ సమ్బుద్ధం, ఉపట్ఠిం బోధిముత్తమం.
Sammukhā viya sambuddhaṃ, upaṭṭhiṃ bodhimuttamaṃ.
‘‘ఉపట్ఠహిత్వా తం బోధిం, ధరణీరుహపాదపం;
‘‘Upaṭṭhahitvā taṃ bodhiṃ, dharaṇīruhapādapaṃ;
పల్లఙ్కం ఆభుజిత్వాన, తత్థ కాలఙ్కతో అహం.
Pallaṅkaṃ ābhujitvāna, tattha kālaṅkato ahaṃ.
‘‘సకకమ్మాభిరద్ధోహం, పసన్నో బోధిముత్తమే;
‘‘Sakakammābhiraddhohaṃ, pasanno bodhimuttame;
తేన చిత్తప్పసాదేన, నిమ్మానం ఉపపజ్జహం.
Tena cittappasādena, nimmānaṃ upapajjahaṃ.
‘‘సట్ఠితూరియసహస్సాని, పరివారేన్తి మం సదా;
‘‘Saṭṭhitūriyasahassāni, parivārenti maṃ sadā;
మనుస్సేసు చ దేవేసు, వత్తమానం భవాభవే.
Manussesu ca devesu, vattamānaṃ bhavābhave.
‘‘తివిధగ్గీ నిబ్బుతా మయ్హం, భవా సబ్బే సమూహతా;
‘‘Tividhaggī nibbutā mayhaṃ, bhavā sabbe samūhatā;
ధారేమి అన్తిమం దేహం, సమ్మాసమ్బుద్ధసాసనే.
Dhāremi antimaṃ dehaṃ, sammāsambuddhasāsane.
‘‘సుబాహూ నామ నామేన, చతుత్తింసాసు ఖత్తియా;
‘‘Subāhū nāma nāmena, catuttiṃsāsu khattiyā;
సత్తరతనసమ్పన్నా, పఞ్చకప్పసతే ఇతో.
Sattaratanasampannā, pañcakappasate ito.
‘‘కిలేసా ఝాపితా మయ్హం…పే॰… కతం బుద్ధస్స సాసన’’న్తి.
‘‘Kilesā jhāpitā mayhaṃ…pe… kataṃ buddhassa sāsana’’nti.
అరహత్తం పన పత్వా విముత్తిసుఖపటిసంవేదనేన పీతివేగేన ఉదానేన్తో ‘‘తే మే ఇజ్ఝింసు సఙ్కప్పా’’తి గాథం అభాసి.
Arahattaṃ pana patvā vimuttisukhapaṭisaṃvedanena pītivegena udānento ‘‘te me ijjhiṃsu saṅkappā’’ti gāthaṃ abhāsi.
౬౦. తత్థ తే మే ఇజ్ఝింసు సఙ్కప్పా, యదత్థో పావిసిం కుటిం, విజ్జావిముత్తిం పచ్చేసన్తి యే పుబ్బే మయా కామసఙ్కప్పాదీనం సముచ్ఛేదకరా నేక్ఖమ్మసఙ్కప్పాదయో అభిపత్థితాయేవ ‘‘కదా ను ఖ్వాహం తదాయతనం ఉపసమ్పజ్జ విహరిస్సామి, యదరియా ఏతరహి ఉపసమ్పజ్జ విహరన్తీ’’తి, విముత్తాధిప్పాయసఞ్ఞితా విముత్తిం ఉద్దిస్స సఙ్కప్పా మనోరథా అభిణ్హసో అప్పమత్తా యదత్థో యంపయోజనో యేసం నిప్ఫాదనత్థం కుటిం సుఞ్ఞాగారం విపస్సితుం పావిసిం తిస్సో విజ్జా ఫలవిముత్తిఞ్చ పచ్చేసన్తో, గవేసన్తో తే మే ఇజ్ఝింసు తే సబ్బేవ ఇదాని మయ్హం ఇజ్ఝింసు సమిజ్ఝింసు, నిప్ఫన్నకుసలసఙ్కప్పో పరిపుణ్ణమనోరథో జాతోతి అత్థో. తేసం సమిద్ధభావం దస్సేతుం ‘‘మానానుసయముజ్జహ’’న్తి వుత్తం. యస్మా మానానుసయముజ్జహం పజహిం సముచ్ఛిన్దిం, తస్మా తే మే సఙ్కప్పా ఇజ్ఝింసూతి యోజనా. మానానుసయే హి పహీనే అప్పహీనో నామ అనుసయో నత్థి, అరహత్తఞ్చ అధిగతమేవ హోతీతి మానానుసయప్పహానం యథావుత్తసఙ్కప్పసమిద్ధియా కారణం కత్వా వుత్తం.
60. Tattha te me ijjhiṃsu saṅkappā, yadattho pāvisiṃ kuṭiṃ, vijjāvimuttiṃ paccesanti ye pubbe mayā kāmasaṅkappādīnaṃ samucchedakarā nekkhammasaṅkappādayo abhipatthitāyeva ‘‘kadā nu khvāhaṃ tadāyatanaṃ upasampajja viharissāmi, yadariyā etarahi upasampajja viharantī’’ti, vimuttādhippāyasaññitā vimuttiṃ uddissa saṅkappā manorathā abhiṇhaso appamattā yadattho yaṃpayojano yesaṃ nipphādanatthaṃ kuṭiṃ suññāgāraṃ vipassituṃ pāvisiṃ tisso vijjā phalavimuttiñca paccesanto, gavesanto te me ijjhiṃsu te sabbeva idāni mayhaṃ ijjhiṃsu samijjhiṃsu, nipphannakusalasaṅkappo paripuṇṇamanoratho jātoti attho. Tesaṃ samiddhabhāvaṃ dassetuṃ ‘‘mānānusayamujjaha’’nti vuttaṃ. Yasmā mānānusayamujjahaṃ pajahiṃ samucchindiṃ, tasmā te me saṅkappā ijjhiṃsūti yojanā. Mānānusaye hi pahīne appahīno nāma anusayo natthi, arahattañca adhigatameva hotīti mānānusayappahānaṃ yathāvuttasaṅkappasamiddhiyā kāraṇaṃ katvā vuttaṃ.
సీవలిత్థేరగాథావణ్ణనా నిట్ఠితా.
Sīvalittheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
ఛట్ఠవగ్గవణ్ణనా నిట్ఠితా.
Chaṭṭhavaggavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
తిపిటక (మూల) • Tipiṭaka (Mūla) / సుత్తపిటక • Suttapiṭaka / ఖుద్దకనికాయ • Khuddakanikāya / థేరగాథాపాళి • Theragāthāpāḷi / ౧౦. సీవలిత్థేరగాథా • 10. Sīvalittheragāthā